Ταμπουράδες και πρώιμα μπουζούκια - Πηγές πληροφοριών

Μουσικά Όργανα
,
1

(πρόλογος από Πέπε)

 Αν καταφέρω να δουλέψω σωστά τα εργαλεία του συντονιστή, προτίθεμαι να συγκεντρώσω εδώ τα διάφορα μηνύματα από οποιαδήποτε συζήτηση, όπου αναφέρονται πληροφορίες για την παρουσία των ταμπουράδων και των πρώιμων μπουζουκιών στον ελληνικό χώρο, μαζί με συγκεκριμένες πηγές. Τα μηνύματα θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν και στην αρχική τους θέση.

Συμπληρώστε με όποια άλλη πληροφορία γνωρίζετε, ώστε να κάνουμε κάτι σαν βάση δεδομένων.

Ας μην επεκταθούμε σε συζητήσεις. Μπορεί κάποια πληροφορία να κρίνεται άκυρη ή άσχετη, αλλά αυτό ας το σχολιάσουμε αλλού, ώστε εδώ να είναι καθαρά αποθήκη πληροφοριών.

(μήνυμα Ελένης: )

Από τον εκδοτικό οίκο Αδελφών Κυριακίδη κυκλοφορεί το βιβλίο «Οι Έλληνες του Γκέρλιτς», του Γεράσιμου Αλεξάτου.(*)
[Για το θέμα αυτό έχουν γίνει και παλιότερα συζητήσεις στο φόρουμ].

Πέρα από τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία για την περιπέτεια 7.000 στρατιωτών κατά τον Αʼ παγκόσμιο Πόλεμο, τη μεταφορά και τη διαβίωσή τους στην πόλη Γκέρλιτς, στα σύνορα Γερμανίας – Πολωνίας, περιλαμβάνονται και πληροφορίες που αφορούν στα πολιτιστικά δρώμενα της ομάδας αυτής.

[…]

Αλλά, αυτό που μας ενδιαφέρει περισσότερο, ως φόρουμ για τη λαϊκή μουσική, είναι η πρωτοβουλία της φωνογραφικής επιτροπής του Βασιλείου της Πρωσίας, Koniglich-Preuβische Phonographische Kommission, με επικεφαλής τον Karl Stumf και τον Georg Schunemann, για δημιουργία ενός ηχητικού μουσείου των λαών.
Μια ιδέα που βασίστηκε στον εθνολόγο Wilhelm Dogen, ο οποίος σκέφτηκε να καταγράψει σε κυλίνδρους κεριού και δίσκους γραμμοφώνου παραδοσιακές μουσικές από διάφορες χώρες, εκμεταλλευόμενος την παρουσία ξένων στρατιωτών από πολλές χώρες στα στρατόπεδα που υπήρχαν στη Γερμανία εκείνης της εποχής.

Έτσι, ενώ μαινόταν ο Αʼ Παγκ. πόλεμος, με τη γερμανική αυτή πρωτοβουλία έχουμε ένα μνημείο πολύτιμο, μια και καταγράφτηκαν 2.600 ηχογραφήσεις συνολικά , με αρκετά καλή ποιότητα ήχου, και το υλικό αυτό παρέμεινε στο ηχητικό αρχείο του Πανεπιστημίου Χούμπολτ του Βερολίνου, ενώ σήμερα το επεξεργάζονται ψηφιακά, για να μείνει στην ιστορία του παγκόσμιου πολιτισμού.

Όσον αφορά στη χώρα μας, από 12 - 17 Ιουλίου 1917, στο ελληνικό στρατόπεδο ηχογραφήθηκαν 70 δίσκοι των 78 στροφών από τους Έλληνες αυτούς «αιχμάλωτους», ηχογραφήσεις που περιλαμβάνουν παραμύθια, μοιρολόγια, αφηγήσεις στις οποίες καταγράφεται η ντοπιολαλιά αυτών των στρατιωτών, μια και προέρχονται σχεδόν από όλη την Ελλάδα, από Μακεδονία μέχρι Κρήτη, αμανέδες, δυο κλασικά βυζαντινά τραγούδια, μια ηχογράφηση με μπουζούκι,
[πρόκειται για το τραγούδι “Χήρα ν’ αλλάξεις όνομα…” που τραγουδά ο Απόστολος Παπαδιαμάντης, ανιψιός του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και μπουζούκι παίζει ο Συριανός Καλαμαράς],
μια με κρητική λύρα, πολλά σόλο με μαντολίνο και φλογέρα.

  • Ο συγγραφέας ζει στο Βερολίνο και γράφει βιογραφίες για Έλληνες που έζησαν στη Γερμανία.

(Αρχική συζήτηση: "Οι Έλληνες του Γκέρλιτς", Γερ. Αλεξάτου.)

2

Μια και αναφερατε το δημοτικο ρεπερτοριο του οργανου και αν υφισταται
Να σας πληροφορησω για οσους δεν το ξερουν οτι η πρωτη ηχογραφηση μπουζουκιου σε δισκο γραμμοφωνου απο εταιρεια δισκογραφικαειναι ο δισκος του 1926 με τους Γ.Κοκκοτη στο μπουζουκι και Γιαννη Σφοντιλλια στην αρμονικα και τα δυο δημοτικα
Vi-6877636246-2Τρεις λυγερέςVi-6877636247-2Οι Τσεκουραίοι

Επειδη επισης τυχανει να εχω και το μανδικο αντιτυπο που σωζεται εως σημερα στον συλλεκτικο κυκλο,θα πω οτι το υφος του οργανοπαιχτη διαψευδει πληρως τους ισχυρισμους σας.
Το παιξιμο ειναι πολυ κοντα στον ταμπουρα και εχει πολυ ενδιαφερον γιατι ειναι μοναδικο τεκμηριο .
[…]
Δεν ειναι τυχαιο οτι και τα δυο τραγουδια γραφτηκαν στην Αμερικη ,οπου καταγραφτηκαν μελωδιες που ποτε δεν γραφτηκαν απο τις εταιρειες στην Ελλαδα ,που ελαχιστα ενδιαφερθηκαν πραγματια για τετοια πραγματα.
[…]
Μην ξεχναμε οτι γενικα στην Πελοποννησο και ειδικα στην νοτια περιοχη δηλαδη Μεσσηνια και Σπαρτη εχουν βρεθει πολλα οργανα απο παλιους μουσικους που οι συγγενεις τους λενε οτι ήταν δημοτικοι μουσικοι
Ο Παπαιωαννου αναφερει για καλαματιανους γερους που παιζαν παραδοσιακα κομματια σε λαουτομπουζουκα οταν αυτος ηταν στην Κιο

Μιας και μιλαμε για τον Καλαμαρα
Αρα αναφερομαστε στο τι ρεπερτοριο παιζαν τι παιζανε οι μπουζουξηδες εκεινη την εποχη.

Νομιζω οτι ο Μαρκος το λεει ξεκαθαρα ,τα μπουζουκια στην Συρο παιζαν καλαματιανα συρτα κλπ.
Αυτο δεν μας φτανει?

(Αρχική συζήτηση: "Οι Έλληνες του Γκέρλιτς", Γερ. Αλεξάτου.)

3

Ένα πολύτιμο ντοκουμέντο από τις ηχογραφήσεις αυτές στο Γκέρλιτς.

“Χήρα ν’ αλλάξεις όνομα”

https://youtu.be/0onDXZeB8nQ

(Αρχική συζήτηση: "Οι Έλληνες του Γκέρλιτς", Γερ. Αλεξάτου.)

4

Όπως έχει συζητηθεί επανειλημμένως, ο ταμπουράς ήταν ένα όργανο με πολλές και διάφορες παραλλαγές, που όλες έχουν χαθεί αφήνοντας λιγοστά ίχνη. Από αυτά τα ίχνη, τα κυριότερα (εξαιρώντας τα ίδια τα σωζόμενα όργανα και τις φωτογραφίες, αφού δε μας βοηθούν να φανταστούμε το παίξιμο) είναι:
α) Ο Φουσταλιέρης, που το όργανό του, το μπουλγαρί, είναι κατ’ εξαίρεσιν ο μόνος ταμπουράς που δε χάθηκε και εξακολουθεί να παίζεται. Εκτός από τους σημερινούς συνεχιστές, υπάρχουν οι ιστορικές ηχογραφήσεις του Φουσταλιέρη, κάποιες πιο πρόσφατες, και πολλά βιντεάκια στο ΥΤ (από εκπομπές της Σαμίου κ.ά.).
β) Ο Γιοβάν Τσαούς και οι ηχογραφήσεις του, στο μέτρο που το όργανό του μπορεί να θεωρηθεί ταμπουράς. Εγώ νομίζω ότι μπορεί κάλλιστα.
γ) Οι περίφημες δύο γριές από τη γνωστή-άγνωστη εκπομπή για το Άγγιστρο Σερρών, που έπαιζαν δίχορδους ταμπουράδες.

Ανακάλυψα κάποια ίχνη ακόμα:

1. Στις περίφημες ηχογραφήσεις της Μέλπως Μερλιέ το 1930, υπάρχουν και τρεις μ’ έναν Καππαδόκη οργανοπαίχτη, τον Θεόδωρο Χατζησυμεωνίδη, που έπαιζε μπουζούκι. Το όργανο έχει καταγραφεί μ’ αυτή την ονομασία, χωρίς να προκύπτει αν έτσι το έλεγε ο ίδιος ή η Μερλιέ. Επίσης δεν είναι σαφές αν ο Χατζησυμεωνίδης ήταν από την Ανακού, τα Φλοϊτά ή τη Μαλακοπή. Τα δύο από τα τρία τραούδια είναι στα τούρκικα. Το τρίτο είναι το γνωστό παιδικό Ντίλι ντίλι, και έχει βγει στο δίσκο «Δημοτικά τραγούδια από τη συλλογή της Μέλπως Μερλιέ».
Σύντομα δείγματα των ηχογραφήσεων υπάρχουν στο σάιτ του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου:
Μπεν ατίμι
Ντίλιμ ντίλιμ
Γεσίλ τσαντιρλάρ κουρουλντού
Κλικ στο «δείγμα».

2. Στο δίσκο 33στρ. «Βρύση μου μαλαματένια - Λαϊκός χειμώνας 6» του Μελίκη υπάρχει ένα «Ταξίμι με καρσιλαμά (οργανικό - Σινώπης Πόντου)», όπου παίζει σάζι ο Λευτέρης Τσακιρίδης, πρόσφυγας (1ης γενιάς; δύσκολα…) από τη Σινώπη στο Άργος Ορεστικό. Έτσι όπως το ακούω, και μου μοιάζει και δε μου μοιάζει με το σάζι που ξέρω. Και μπουζούκι θυμίζει, αλλά δεν μπορώ να το ταυτίσω με συγκεκριμένο όργανο. Είναι και θέμα τεχνικής βέβαια.

(Αρχική συζήτηση: Ταμπουράδες - Ηχογραφήσεις)

5

Στην Κλίκα υπάρχει η μελέτη του Νίκου Πολίτη «Από την Πανδούρα και το Τρίχορδον, στο μπουζούκι». Έχει πλήθος πληροφορίες, δε θεωρώ σωστό να τις μεταφέρω όλες από εκεί εδώ, αλλά θα αντιγράψω δύο αποσπάσματα που διευκρινίζουν τα όρια των εννοιών «ταμπουράς» και «[πρώιμο] μπουζούκι»:

  1. Στις γραπτές πηγές, ένα όργανο με την ονομασία Ταμπουράς μπορεί να είναι οτιδήποτε, από οργανάκι μεγέθους σημερινού μπαγλαμά μέχρι ένα μεγάλο Μεϊντάν σάζι και το ίδιο ισχύει και για τα ονόματα σάζι, μπουζούκι, μπαγλαμάς κλπ. Μπορεί να έχει μία μόνο χορδή ή επτά και περισσότερες ακόμα. Ο λαιμός του μπορεί να έχει μήκος μόνο 20 εκατοστών περίπου, ή και περισσότερο από ένα μέτρο. Αυτές οι αοριστίες συνέχισαν να υπάρχουν και μέσα στον 20όν αιώνα και μόνο προς το τέλος του άρχισαν να δημιουργούνται κάποιου είδους ταξινομήσεις και στερεότυπα.

  2. [Σχετικά με το σχέδιο, του 1835, του Δανού Martin Roerbye που εικονίζει το εργαστήρι του οργανοποιού Λεωνίδα Γάιλα στην Αθήνα]:
    Αλλά υπάρχει και άλλο ενδιαφέρον σημείο: ο Roerbye σημειώνει στο κάτω μέρος του σχεδίου: Leonidas Gailas da Athina, fabriccatore di bossuchi. Είναι βέβαιο ότι ο Roerbye δεν είχε ξαναδεί όργανα της οικογένειας του ταμπουρά. Έτσι, υποθέτουμε ότι θα ρώτησε για το όνομα αυτών των οργάνων, η δε απάντηση πρέπει να ήταν «Μπουζούκια!». Και το σημειώνει ιταλικά, αφού πριν επισκεφθεί την Ελλάδα, είχε μείνει για αρκετό καιρό στην Ιταλία (Ρώμη και Σικελία). Όταν σκιτσάρισε τον Γαΐλα, ήταν μόνο 20 ημέρες που είχε φύγει από την Ιταλία, πράγμα που επιβεβαιώνεται και από τις σημειώσεις στο ημερολόγιό του, που απόκειται στην Κοπεγχάγη. Έχουμε λοιπόν μία αδιαμφισβήτητη απόδειξη για τη χρήση της ονομασίας μπουζούκι, στη συγκεκριμένη πόλη και τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

6

Είναι πασίγνωστη και με αναφορά σ’ αυτήν από σημαντικούς επώνυμους,
[από Παλαμά, Καρκαβίτσα, Σπ. Μελά, Μιλτ. Μαλακάση κ.λπ.]
η κομπανία του Θανάση Μπαταριά (περίπου, 1830-1917), δεξιοτέχνη του ταμπουρά,,
ο οποίος «με γλυκιά, δυνατή φωνή, ταιριάζει όμορφους στίχους» και για πάνω από μισό αιώνα διασκέδαζε το Μεσολόγγι και τη γύρω περιοχή, σε γιορτές και πανηγύρια.

(Αρχική συζήτηση: "Οι Έλληνες του Γκέρλιτς", Γερ. Αλεξάτου.)

7

Χατζηπανταζής, Θόδωρος, Της Ασιάτιδος Μούσης ερασταί… Η ακμή του αθηναϊκού καφέ αμάν στα χρόνια της βασιλείας του Γεώργιου Α΄/ Συμβολή στη μελέτη της προϊστορίας του Ρεμπέτικου, Αθήνα (Στιγμή) 1986.

Οι πληροφορίες του Χ’πανταζή προέρχονται κυρίως από δημοσιεύματα του αθηναϊκού τύπου, και δευτερευόντως από τη λογοτεχνία (ηθογραφίες, θέατρο κ.ά.). Βρισκόμαστε κυρίως στην εικοσαετία 1880-1900.

  1. Στο αθηναϊκό καφέ αμάν, πλάι στο βιολί που ήταν το κυριότατο όργανο (το μόνο που ανεδείκνυε και αστέρες) και το λαούτο, το σαντούρι και το κλαρίνο, που είχαν πιο συνοδευτικό ρόλο, αναφέρονται και δύο, μόνον, μπουζουξήδες (για να υπάρχει μέτρο σύγκρισης, αναφέρω ότι οι βιολιτζήδες που σώζονται τα ονόματά τους είναι 16). Και οι δύο είναι ανατολίτες, ο ένας πιθανόν όχι Έλληνας (δε διευκρινίζεται), και στη μία περίπτωση το ίδιο όργανο αναφέρεται στην εφημερίδα εναλλάξ ως μπουζούκι ή ταμπουράς. (σελ. 65-66, 134, 155)
  2. Δεν υπάρχει ιδιαίτερη σύνδεση του μπουζουκιού με τους κουτσαβάκηδες, τουλάχιστον όχι από παλιά: από το 1864, που χρονολογείται η παλιότερη εντοπισμένη αναφορά της λέξης κουτσαβάκης, μέχρι τα τέλη του 19ου αι., τα τραγούδια τους αναφέρεται να είναι χωρίς όργανα, ή με λατέρνα, με πίπιζα και νταούλι (!), με φυσαρμόνικες (πρέπει να είναι η αρμόνικα, είδος ακορντεόν-γραφομηχανής) και με ανατολικά τουμπελέκια. (σελ.85-87)
  3. Το 1902 ένα από τα 4 όργανα της ορχήστρας που συνοδεύει τον καραγκιοζοπαίχτη Μίμαρο είναι ταμπουράς. (σελ. 98)
  4. Η σημαντικότερη είδηση, που την παραθέτω αυτούσια:
    Στα χρόνια αυτά [γύρισμα 19ου προς 20ό], οι ταμπουράδες και η παραλλαγή τους που ονομάστηκε μπουζούκι, είναι όργανα της δημοτικής μουσικής και εμφανίζονται στην Αθήνα και στον Πειραιά αποκλειστικά σχεδόν στα χέρια αγροτών ή νησιωτών που έχουν πρόσφατα μεταναστεύσει στην πόλη. Το μπουζούκι, ιδιαίτερα, συνδέεται με τον αρματωλισμό και, στη δεκαετία του 1890, αρχίζει η επαγγελματική του αξιοποίηση, στις παραστάσεις Δραματιών Ειδυλλίων που προσφέρουν αναπαραστάσεις της ζωής των Κλεφτών. Ο φουστανελοφόρος Ρουμελιώτης κουρέας της πλατείας Ομόνοιας και συγγραφέας Δραματικών Ειδυλλίων Πανάγος Μελισσιώτης σταδιοδρόμησε στο θέατρο, παίζοντας μπουζούκι, σε παραστάσεις έργων που περιείχαν σκηνές σε κλέφτικα λημέρια. Έξω από τη σκηνή του θεάτρου, το μπουζούκι συναντάται σε καφενεία των χωριών της Αττικής, όπως στο Χαλάνδρι και στο Μαρούσι, στα χέρια ανθρώπων που δεν έχουν την παραμικρή σχέση με τον κουτσαβακισμό. (σελ. 98-99, όπου και παραπομπές στις πηγές του)

(Αρχική συζήτηση: "Οι Έλληνες του Γκέρλιτς", Γερ. Αλεξάτου.)

8

Ρουμελιώτης με ταμπουρά, 1880
[ATTACH=CONFIG]6643[/ATTACH]

9

ΜΠΟΥΖΟΥΚΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
Απόσπασμα συνέντευξης του κισαμίτη βιολάτορα Χάρχαλη στον Ιωάννη Παπαδάκη, 1970, δημοσιευμένης στο μπλογκ “Κίσαμος, μουσική και κουλτούρα”

Εγώ πρόφταξα μερικούς που παίζανε μπουζούκια. Στον Δραπανιά ήτανε δυό και παίζανε, κι άλλος ένας ήτανε στο Κολυμπάρι.

Ι.Π: Μπουζούκια; Ποια, αυτά που παίζουν στα λαϊκά και στα ρεμπέτικα;

Ν.Χ: Δεν κατέω εγώ ρεμπέτικα και τέτοια. Παίζανε μπουζούκια, έτσα τα λέγαμε, σαν τα λαγούτα αλλά πιο μιτσά τα σκάφη των και είχανε μακρουλούς λαιμούς. Ήτονε κι ένας στο Ρέθεμνος κι ακόμα δηλαδή είναι, κι έπαιζε τέτοιο όργανο, ο Στέλιος ο ρολογάς, τʼανήψιο του Καρεκλά, θαρρώ και παίζει κι ακόμα αυτός, ωραίο παίξιμο, μερακλήδικο.

Χάρχαλης (Νικολής Χαρχαλάκης, Χαρχαλιανά Κισάμου 1884-1974). Ο Στέλιος ο ρολογάς είναι ο Φουσταλιέρης (Στέλιος Φουσταλιεράκης, Ρέθυμνο 1911-1992). Ο Φουσταλιέρης ονόμαζε το όργανό του μπουλγαρί. Ο Χάρχαλης όμως το ονομάζει μπουζούκι, όπως το ήξερε από τα δικά του μέρη. Παρατηρούμε ότι ο Χάρχαλης δεν ξέρει καν τι είναι τα ρεμπέτικα, συνεπώς στα όσα ξέρει και λέει δεν έχει επηρεαστεί καθόλου από στοιχεία έξω από την κρητική παράδοση.

10

Μια και πολύ σωστά, μετέφερε εδώ ο Περικλής τα σχετικά με τον ταμπουρά, συνεχίζω εδώ.

Αν το θέμα μας είναι η ιδιωτική ή δημόσια χρήση του ταμπουρά και η συμμετοχή του σε γλέντια

Τότε πρέπει να αμφισβητήσουμε

  • ότι και ο Μακρυγιάννης έπαιζε ταμπουρά, προφανώς όχι για πάρτη του μόνο ούτε απομονωμένος σε κάποιο δωμάτιο.
  • τις άπειρες πηγές από τα χρόνια της επανάστασης, π.χ. τον Κασομούλη, που αναφέρεται σε γλέντι το Πάσχα του 1822, με ταμπουρά, βιολί, μπουζούκι
  • τις δυο γυναίκες από το Άγκιστρο Σερρών, οι οποίες ακολουθώντας το παράδειγμα των συζύγων τους, "έπαιζαν ταμπουρά και έβγαζαν γάμους και γλέντια"
  • σχετικές αναφορές από λογοτεχνικά κείμενα, π.χ. του Χατζόπουλου, το 1915, ο οποίος στον “Πύργο του Ακροπόταμου” περιγράφει ένα γλέντι στο ευζωνικό όπου πρωτοστατεί ο ταμπουράς.

Όσον αφορά στον Μπαταριά, από το Ευηνοχώρι.
Η περίφημη εκείνη κομπανία του, που υμνήθηκε πολύ στην εποχή της, είχε μόνιμο συνεργάτη βιολιστή, μόνιμο κλαρινιτζή και λαουτιέρη.
Σταχυολογώντας κείμενα της εποχής, ο Μπαταριάς αναφέρεται ως “δεξιοτέχνης του ταμπουρά, ίσως και του βιολιού”, με αυτή τη σειρά και με αυτόν ακριβώς τον τρόπο.

Προσπαθούμε απλά να βγάλουμε μια άκρη, διασταυρώνοντας όσο περισσότερες γραπτές πηγές έχουμε στη διάθεσή μας, λαμβάνοντας υπόψη μας όλα τα στοιχεία που συγκεντρώνονται, για να μην παραποιείται η ιστορία ενός οργάνου.

Ακριβώς, για τη μάθηση και για την έρευνα.

Εγώ, τουλάχιστον, σταματώ εδώ.
Τα στοιχεία που ήδη παρατέθηκαν (και όχι μόνο εδώ, με ψάξιμο σε παλιότερς συζητήσεις βρίσκει κανείς πληθώρα στοιχείων) είναι υπεραρκετά για να καταλήξουμε με νηφαλιότητα σε συμπέρασμα, χωρίς να επαναλαμβανόμαστε, γιατί καταντά κουραστικό.

11

Δεν ισχυρίστηκα ότι δεν υπήρχε ο ταμπουράς ή δεν έπαιζαν κάποιοι. Το ρόλο που έπαιξε αμφισβητώ και σχετικά με την δική σας άποψη (όλων σας). Αυτό το “προφανώς” όμως είναι που με ενοχλεί. Κάνεις υπόθεση. Σίγουρα έπαιζε για πάρτι του και ίσως και για την παρέα. Όπως σίγουρα δεν έπαιξε σε πανηγύρια.

Θεωρώ χρήσιμο να επαναλάβω τα κάτωθι:

Τον Κασομούλη τον έχω διαβάσει 4 φορές μέχρι τώρα. Σειρά έχει η 5η από ότι φαίνεται γιατί δεν το θυμάμαι το γεγονός. Θυμάμαι όμως τα πανηγύρια που περιγράφει μετά από πετυχημένα ρεσάλτα (β’ πολιορκία Μεσολογγίου) με ζουρνάδες και νταούλια.

Η μία περίπτωση δεν αποτελεί κανόνα, ούτε στοιχειοθετεί θεώρημα. Την ονομάζουμε εξαίρεση.

Η σταχυολόγηση μάλλον τραγουδιστή τον βγάζει με εξαιρετική φωνή. Τα περί οργάνων δεξιοτεχνία είναι υπερβολές προερχόμενες από την φήμη του. Οι ποιητές που τον έζησαν από κοντά ήξεραν πολύ καλά τι ήταν και γι’ αυτό έγραψαν έτσι.
Αλλά, χάριν διαλόγου, δέχομαι ότι ήταν μέγας ταμπουρατζής. Πώς έφτασες να ισχυρίζεσαι ότι γλένταγε την περιοχή μισό αιώνα με ταμπουρά;

Η παρακάτω φράση μου είναι αστεϊσμός προς τον Διονύση και μόνο γιατί μου άρεσε το μήνυμά του.

Πολύ καλά προσπαθούμε όλοι μαζί αλλά η μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα, η διαφορετική άποψη και αντίληψη (που δείχνω εγώ τουλάχιστον) δεν έχουν στόχο την παραποίηση. Μην τρελαθούμε τώρα!!! Η ιστορία ενός οργάνου, και όχι μόνο, μπορεί να παραποιηθεί το ίδιο εύκολα και από αυτούς που είναι πιο πειστικοί να πω, καλοπροαίρετοι να πω, με κάποια λάθος συμπεράσματά τους.

Πριν λίγα χρόνια, ήρθε να κάνει καταγραφή-μελέτη μία καθηγήτρια πανεπιστημίου στο Αιτωλικό της Αγίας Αγάθης (23 Αυγούστου). Ζουρνάδες-νταούλια κ.λ.π.
Την ώρα του χορού λοιπόν, παρατήρησε ότι οι περισσότεροι χορευτές είχαν το δεξί χέρι χαλαρό κάτω με την παλάμη προς τα πίσω. Ξέρετε τι κατάλαβε από αυτό και τι πόρισμα έβγαλε; Είναι απομεινάρι των αρχαίων χρόνων όπου κρατούσαν την ασπίδα!!!:112:

Άντε τώρα να της πεις ότι κάθε χωριό έχει διαφορετικό ύφος και κινήσεις και ότι υπάρχει το στοιχείο της μίμησης, του δανεισμού κινήσεων από καλύτερους χορευτές κ.λ.π.

12

Μεταφέρω μερικά ακόμη στοιχεία που φέρατε στο φως σχετικά με τον Μεσολογγίτη ταμπουρατζή Θανάση Μπαταριά:

Γενικότερα για τις παλιές μαρτυρίες γι’ αυτά τα όργανα:

Να προσθέσω και το άρθρο της Ελένης «Αναφορά στον ταμπουρά» στην Κλίκα Νοεμβρίου 2006, που δεν το είχα υπόψη μου και μόλις το βρήκα.
Υπάρχει επίσης ένα δικό μου κείνμενο, «Οι ταμπουράδες», όχι ακριβώς επιστημονικό. Καταπιάνεται κατά κύριο λόγο με το μύθο του σημερινού ταμπουρά ως εθνικού μας οργάνου, αλλά έχει και κάποια γενικότερα πληροφοριακά στοιχεία.
Η οριστική διάλυση του ως άνω μύθου έχει γίνει στις σελ. 53-55 της διατριβής της Ελένης Καλλιμοπούλου, που την έχω παραπέμψει αρκετές φορές και γι’ αυτό και για άλλα θέματα (Kallimopoulou, Eleni, Paradosiaka: Music, meaning and identity in modern Greece,εκδ. Ashgate 2009).

13

Το σχετικό αφιέρωμα της «Αρχαιολογίας» (τχ. 92, Σεπτέμβριος 2004) είναι της Μαρίκας Ρόμπου-Λεβίδη και βρίσκεται [u][b]εδώ[/b][/u]. Έχετε υπόψη σας ότι η σελίδα αργεί λίγο να φορτώσει. Προτείνω να το διαβάσετε ολόκληρο προσεκτικά, μαζί με τις υποσημειώσεις και φυσικά τις φωτογραφίες: παρόλο που έχει λιγότερα δεδομένα και περιοσσότερα συμπεράσματα, εντούτοις είναι πολύ ζουμερό.
Όπως έχουμε ξαναπεί πολλάκις, έχει γίνει και σχετική τηλεοπτική εκπομπή, που κατά τα φαινόμενα δεν την έχει ανεβάσει κανείς ονλάιν. Περιμένουμε …

Ελένη, για το κουραστικό της επανάληψης έχεις δίκιο. Για το ότι μπορούμε να καταλήξουμε δε νομίζω ότι έχεις δίκιο, γιατί …θα είχαμε καταλήξει! Γι’ αυτό ακριβώς προτείνω να μαζέψουμε εδώ συγκεντρωτικά όλα όσα υπάρχουν σκόρπια στις παλιές συζητήσεις, ή και όσα δεν υπάρχουν αλλού. Άλλη μια επανάληψη θα είναι, βέβαια, αλλά αν αυτή τη φορά γίνει συστηματικά μπορεί να έχει περισσότερο νόημα. Και ας μην αποπειραθούμε να καταλήξουμε πουθενά προς το παρόν.

14

Συνεχίζω τον ερανισμό πηγών. Τις περισσότερες (εν προκειμένω όλες) βλέπω ότι τις έχει εντοπίσει η Ελένη, οπότε καταλαβαίνω γιατί λέει «έχουμε αρκετά ώστε να μπορούμε να καταλήξουμε». Ωστόσο επιτρέψτε μου να επιμείνω ότι και πάλι δε χάνουμε τίποτε να τις μαζέψουμε όλες μαζί.

Ακολουθούν μηνύματα από τη συζήτηση «Οι πρώτοι μπουζουξήδες» του 2007. Θεματικά βρισκόμαστε γύρω στη φάση της μετάβασης από το πρώιμο ταμπουροειδές μπουζούκι στο καθαυτού μπουζούκι που ξέρουμε σήμερα.

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 10:35 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 09:36 —

Άλλα άρθρα της Κλίκας με στοιχεία που ενδιαφέρουν την παρούσα αναζήτηση, εκτός από το παραπάνω της Ελένης:

Λεωνίδας Κιούσης, «Το μπουζούκι και η ιστορία του», Σεπτέμβριος 2010

Νίκος Φρονιμόπουλος, «Λεωνίδας Γάιλας», Νοέμβριος 2006

Θυμάμαι δύο ακόμα θέματα του φόρουμ, που δεν μπορώ να ξαναεντοπίσω:
α) Την παρουσίαση του βιβλίου του Φρονιμόπουλου για τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη και για τον Γάιλα. Το βιβλίο δεν το έχω, το έχω διαβάσει όμως και υποθέτω πως όποιος το διαβάσει δε χρειάζεται πλέον να ανατρέξει σε παλιότερα δημοσισύματα του Φρονιμόπουλου, αφού αποτελούν προϊόντα της ίδιας έρευνας που η ολοκληρωμένη παρουσίασή της έγινε στο εν λόγω βιβλίο (αλλά μπορεί βέβαια να κάνω και λάθος).
β) Μια συζήτηση για έναν παλιό ταμπουρά από τη Σπάρτη που είχε εντοιπίσει κάποιο μέλος, με φωτογραφίες και πληροφορίες για τον κατασκευαστή.

Όποιος τα βρει ας τα φέρει εδώ. Έχω αρχίσει να διερωτώμαι μήπως δεν ήταν στο ρεμπέτικο φόρουμ αλλά πουθενά αλλού…

15

Μια παρατήρηση.
Σίγουρα χρειάζεται διασταύρωση πηγών. Ο Μαλακάσης στο ποίημά του μιλάει για Γιώργη Μπαταριά.

Αλλά μάλλον κάνει λάθος…

16

το πρώτο (ο σύνδεσμος δεν ήταν δυνατόν να ανακτηθεί) και το δεύτερο. ελπίζω να είναι αυτά πού έψαχνες.

17

(από #14)
Από τους “Φωνογραφητζήδες” του Μανιάτη.
“Το χρονικό του μπουζουκιού στη δισκογραφία”

Η παρθενική εμφάνιση του μπουζουκιού έγινε γύρω στο 1910 με τη γραμμοφώνηση στην Odeon Record από τη Σμυρναϊκή Εστουδιαντίνα του τραγουδιού «Εχτές το βράδυ», όπου στο τέλος του τραγουδιού ακούγεται η αντιφώνηση «Παίξε μπουζούκι».

Όποιος καταφέρει να ακούσει το μπουζούκι από την ηχογράφηση αυτή, κερδίζει … ε, όχι χρυσούν ωρολόγιον, ένα ξυπνητήρι (υπάρχουν και σαΐνια εδώ μέσα…). Εγώ δεν το έχω καταφέρει.

18

Άλλη μια πληροφορία.

Ο Παναγιώτης Κάλας ή Τσοπανάκος ήταν ο ταμπουρατζής του Νικηταρά, σύμφωνα με τους βιογράφους του τελευταίου.

19

Στη βιογραφία του Νικηταρά από το Δ. Σταμέλο, τουλάχιστον που γνωρίζω εγώ, δεν αναφέρεται πουθενά ταμπουράς.

Ο Κάλας ή Τσοπανάκος ήταν αφοσιωμένος στο Νικηταρά, έγραφε στίχους γι αυτόν και τους τραγουδούσε, αλλά δεν υπάρχει μαρτυρία που να αναφέρει ότι συνόδευε και με ταμπουρά.

20

Όπως σίγουρα δεν έπαιξε σε πανηγύρια

Κατ’αρχην ευχομαι σε όλους Χρονια Πολλα
Επανερχομαι στο θεμα για να κανω μια τοποθετηση
Δημήτρη είσαι πολύ σιγουρος για αυτα που λες και ισχυριζεσαι .
Λες οτι το μπουζουκι ,ο ταμπουρας ητανα αποκλειστικα μοναχικο οργανο.
Αυτο ομως που λες ειναι αρκετα μονοπλευρο ομως
Με αυτην την εννοια και αν το δεις καθαρα και η πιπιζα και η φλογερα και τα αλλα οργανα πλην του κρουστων ηταν μοναχικα οργανα,δεν παιζαν παντα με κομπανιες και φυσικα αυτο συνεβαινε γιατι ο καθενας που ηξερε να παιζει πολλες φορες επαιζε μονο για τον εαυτο του η τον πολυ στενο του περιβαλλον και δεν νομιζω οτι εχει να κανει με κατι αλλο.

Για για τον ταμπουρα υπαρχουν μαρτυριες για ενα η και δυο οργανα σαν κομπανια η και σε συνδυασμο με κλαρινο,λυρες και διαφορα αλλα οργανα
Πολλες φορες ειχε χαρακτηρα καθαρα συνοδευτικο και αλλες φορες και σολιστικο ,ομως η συμμετοχη του ειναι πια αδιαμφισβητητη.

Αναφερω τις 6 ηχοραφησεις του Γιωργου Κασσαρα στην Αμερικη με δημοτικα τον Μαρτιο του 1928
Το μπουζουκι παιζει ρολο συνοδειας ,με οργανα ορχηστρας που την αποτελουν Κορνεττα,Βιολι,τσεμπαλλο κλπ ειναι τα εξης τραγουδια
CO-56167F W-205860 Γρεβενίσιο στρωτό Ορχήστρα Δημώδης
CO-56167F W-205885 Ο Μπρούφας Ορχήστρα Δημώδης
CO-56122F W-205861 Γκάιντα σβαρνιάρα Δημ. Τέλλης
CO-56122F W-205886 Καραβλάχικο Ορχήστρα Δημώδης
CO-56108F Καπεταν- Λουκάς Λαϊκή Ορχήστρα
CO-56108F Καστοριανό νυφιάτικο Λαϊκή Ορχήστρα
Επισης 4 ηχογραφησεις τους Βασιλη Ντηνιακου με αρμονικα σαν κυριο οργανο και μπουζουκι συνοδεια.
Παλι την ιδια περιοδο.
Το οργανο υπηρχε λοιπον και στα σπιτια και στα πανηγυρια και στις γιορτες και παντου δεν υπαρχει κατι που να μας το αποκλειει ,αντιθετα υπαρχουν στοιχεια που το δειχνουν
και απο αυτο το υποθετουμε με σιγουρια.

Ακομα αυτη η φωτογραφια την οποια ειχε και ο Μαρκος Βαμβακαρης στο σπιτι του και η οποια κοσμει το εξωφυλλο του βιβλιο του Σταθη Gauntlett
http://www.books.gr/ViewShopProduct.aspx?Id=2631936
Φαινεται αν και μικρη ,δυστυχως δεν εχω το βιβλιο στα χερια μου
Εδω βρισκονται ολοι σε παραταξη οι μουσικοι της Συρας με τα μπουζουκια που μνημονευει ο Μαρκος στην φωτογραφια του οτι οτι ειχαν την δικη τους κομπανια,
Εδω πρεπει να ειναι λοιπον ο Μαουτσος,ο Στραβογιωργης και ο Τρεισιμησης (καποιον απο αυτους τον γραφει πισω η φωτογραφια που βρεθηκε σε καφενειο της Συρας) ,παλαιοι μπουζοξηδες της Συρας οι οποιοι παιζανε με την κομπανια τους δημοτικα τραγουδια εκ των πλειστων ,ο Μαρκος λεει συρτα ,καλαματιανα και μαλιστα αναφερει οτι είχαν και το παγναλι ,οργανο σαν την φλογερα το οποιο τους συνοδευε,στην φωτογραφια βλεπουμε κλαρινο.
Επομενως με βαση τα πιο πανω στοιχεια το μπουζουκι δεν ειναι αγνωστο στις κομπανιες και ουτε εντελως μοναχικο ,μπορει να μην ηταν το πιο συνηθισμενο σε καποια μερη και καποιες περιοδους αλλα ηταν τρομερα διαδεδομενο στην Πελλοπονησο .
Ομως οπως και εσυ ανεφερες δεν ζουσαμε πριν 200 χρονια για να ξερουμε ακριβως τι κομπανίες υπηρχαν σε καθε περιοχη και τι ακριβως γινοταν
Επισης εγω δεν θεωρω οτι υπηρχαν στανταρ καταστασεις ,τα οργανα δενανε μεταξυ τους και αυτο ητανε ολο ,χυμα .

Αν εξαιρεσεις την ζυγια με την δημοτικη ορχηστρα απο βιολι και κλαρινο ,λαουτο κλπ ,σε πολλα μερη γινοντουσαν αλχημειες και αυτο ειναι το ευχαριστο της παραδοσης μας οτι ολοι οι σχηματισμοι ηταν καλοδεχουμενοι.
Νομιζω οτι τα μεχρι τωρα στοιχεια τα οποια δεν ειναι και λιγα σε ολες τις συζητησεις σαφως κατατασουν τον ταμπουρα και το μπουζουκι σαν όργανο δημοτικου χαρακτηρα .

Ξέρετε τι κατάλαβε από αυτό και τι πόρισμα έβγαλε; Είναι απομεινάρι των αρχαίων χρόνων όπου κρατούσαν την ασπίδα!!!
Άντε τώρα να της πεις ότι κάθε χωριό έχει διαφορετικό ύφος και κινήσεις και ότι υπάρχει το στοιχείο της μίμησης, του δανεισμού κινήσεων από καλύτερους χορευτές κ.λ.π

Αυτο μου θυμιζει καποιους Οινουσιωτες μικρασιατες που ειδα πριν τρια χρονια γερους και χορευαν ζειμπεκικο σε ηλικια 90 χρονων !!!
Κανανε καποιες παρομοιες κινησεις που θυμιζαν καποιον που κραταει μαχαιρι ,μπορει να ειναι απομειναρι απο καποια παραδοση παλια.