Για την ιστορία, ξαναβρήκα τον ταμπουρά της Βιέννης (ή τον δίδυμο αδερφό του) ως «σαρκί» στο σχετικό λήμμα της αγγλικής ουικιπαιδείας, φωτογραφισμένο στα 1906 στο Σεράγεβο στα χέρια κάποιου Βόσνιου που πήγε φωτογράφο με την κυρά του και τον ταμπουρά του:
Το λήμμα εξηγεί ότι το sharki ή sharkia αλβανικά, šargija σερβοκροατικά είναι ο ταμπουράς με έξι ή εφτά χορδές σε τρεις ή τέσσερις «κούρσες» (βέβαια οι τέσσερις μάλλον σπανίζουν σε παλιά όργανα, αν υπήρχαν κιόλας, ενώ αυτά με τέσσερις μάλλον έχουν οχτώ χορδές, και αυτό της φωτό έχει δέκα κλειδιά που αν χρησιμοποιούνταν όλα μάλλον θα είχε αρμάτωμα 3-4-3 όπως άλλοι δεκάχορδοι ταμπουράδες με σολιστικό, τρίχορδο αρμάτωμα αντί για το συνοδευτικό αρμάτωμα με όλες σε μια κούρσα που ήταν συνηθισμένο σε όργανα με δέκα ή δώδεκα χορδές, όπως του Μακρυγιάννη), ενώ το τσιφτελί έχει δύο. Επίσης το λήμμα λέει ότι τα σαρκιά με έξι ή εφτά χορδές κατάγονται από παλαιότερα με τέσσερις, χωρίς να εξηγεί αν θεωρεί ότι αυτά ξεχώριζαν από «τσιφτελιά» λόγω διπλοχορδίας ή ήταν διπλόχορδα τσιφτελιά ή και τετράχορδα όργανα, όπως κάτι άλλα τετράχορδα με μονές από Βαλκάνια, που δεν ξέρω αν είναι παραδοσιακή παράδοση ή στο κλίμα των παραδόσεων που οδήγησαν σε βαλκανικά ταμπουροκουαρτέτα με τσέλο ταμπουρά και μπάσο ταμπουρά και στην ανεξάρτητη ανακάλυψη του τετράχορδου μπουζουκιού (σχεδόν, με άλλο κούρδισμα αλλά κάργα δεξιοτεχνία!) από τους Βουλγάρους. Μάλλον εδώ διάφορες απόψεις έχουν συμφυρθεί σε μια ασυναρτησία.
Ως προς το εν λόγω σαρκί του Βόσνιου, αν δεν είχε παραπάνω καλαμάκια από τον ταμπουρά της Βιέννης (που επίσης είναι από Βοσνία σύμφωνα με την περιγραφή του μουσείου) θα ορκιζόμουν ότι είναι ο ταμπουράς της Βιέννης, αλλά και έτσι προθυμοποιούμαι να πιστέψω ότι είναι το ίδιο όργανο που έχασε κάποια καλαμάκια μετά την φωτογράφιση. Αυτό βέβαια θα ήταν πολύ περίεργο, αλλά μήπως δεν είναι πάλι πολύ περίεργο που ο ταμπουράς της Βιέννης κάποτε έχασε το τρίγωνο της χορδιέρας, το σύμπλεγμα των ήλιων, και τα στίγματα κατά μήκος των μάγουλων; Μυστήρια πράγματα… Αν πάντως δεν είναι το ίδιο όργανο, θα πρέπει ο μάστορας, αφού υιοθέτησε το στιλ «καλαμάκια με τρίγωνο», να το εφάρμοσε σε παλαιότερα όργανά του από το στοκ, αφού έξυσε τις παλιές πυρογραφίες του.
Επανερχόμενος τώρα στον ταμπουρά του Μακρυγιάννη, ξανακοιτώντας τα σχέδια του Ρέερμπι, θα ξαναεκφράσω την αμφιβολία μου για τον ισοσυγκερασμό διότι, πρώτον τα διαστήματα στην κιθάρα του Ρέερμπι δεν είναι ισοσυγκερασμένα αλλά ίσα, ή μάλλον είναι δύο μεγέθη, με αυτά μετά την ένωση να είναι μικρότερα από αυτά του μάνικου (αλλά ίσα μεταξύ τους). Το συγκεκριμένο μάλιστα χαρακτηριστικό (τα ίσα, όχι ισοσυγκερασμένα διαστήματα) είναι μάλλον το πιο στιλιζαρισμένο όλης της σύνθεσης. Αυτό βέβαια δεν εκφράζει κάποια ιδιαίτερη καλλιτεχνική πρόθεση σχετικά με τα όργανα, απλά είναι ένας πιθανός τρόπος (μάλλον ο πιθανότερος) να παραστήσει πρόχειρα τα ισοσυγκερασμένα διαστήματα κάποιος μη-μουσικός όταν σκιτσάρει (ένας ζωγράφος που ήταν και μουσικός βέβαια θα κάτεχε από διαστήματα και η απεικόνισή τους θα τον είχε απασχολήσει πολύ πριν το ταξίδι στην Ελλάδα). Ένας τέτοιος ζωγράφος μάλλον δεν θα πολυπρόσεχε την διαφορά μεταξύ ισοσυγκερασμένων διαστημάτων και αραιών ασυγκέραστων, ή αν την πρόσεχε και ήθελε να την παραστήσει, θα παριστούσε τα διαστήματα αραιών ασυγκέραστων ως ίσα αλλά με μερικά εδώ κι εκεί άνισα ή να λείπουν. Και αυτό ακριβώς βλέπουμε στην εικόνα, δηλαδή τα διαστήματα των ταμπουράδων είναι γενικώς ίσα αλλά με μερικά άνισα εδώ κι εκεί, ενώ της κιθάρας είναι άνισα μόνο μεταξύ μάνικου και καπακιού.
Δεύτερον, τα διαστήματα που όντως βλέπουμε στον ταμπουρά του Μακρυγιάννη έχουν ομοιότητες με αυτά που βρίσκουμε και σε άλλα αραιά ασυγκέραστα, παρά τις διαφορές τους, και πέρα και από το ότι τα διαστήματα τέτοιων οργάνων είναι λίγο κουνημένα (για δυτικά ημιτόνια), και αυτές οι ομοιότητες ίσως συνηγορούν υπέρ του ασυγκέραστου επίσης─λέω «ίσως» γιατί βέβαια τα αρχικά διαστήματα του Γαΐλα θα μπορούσαν να έχουν κουνηθεί από τον Μακρυγιάννη (αλλά θα πρέπει τότε να υποθέσουμε ή ότι ο Γαΐλας έβαζε άλλα διαστήματα από αυτά που τυπικά προτιμούσαν οι πελάτες του ή ότι ο Μακρυγιάννης ήταν πιο ευαίσθητος με τα διαστήματα από τον τυπικό δημοτικό μουσικό ή τραγουδιστή στην Αθήνα του 1835). Κοιτώντας τους αραιούς ταμπουράδες Τζαβέλλα, Βιέννης, Σεράγεβο, και Μακρυγιάννη (είτε στον Πετρόπουλο είτε στον Φρονιμόπουλο) που έχω πρόχειρους, παρά τις διαφορές τους στα διαστήματα στην οκτάβα (12 ή 13 ή 14), έχουν δύο κοινά που βρίσκουμε εύκολα και σε άλλα αραιά ασυγκέραστα, δηλαδή το πρώτο διάστημα είναι μεγάλο για ημιτόνιο και το δεύτερο μικρό για τόνος (από το νατ), και το διάστημα της 5ης, είτε είναι το έβδομο είτε το όγδοο, είναι μεγαλύτερο από το προηγούμενό του.
(Τώρα για κάποιες διαφορές τους, ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη όπως τον βλέπουμε στο εξώφυλλο του σχετικού βιβλίου του Νίκου Φρονιμόπουλου έχει 13 διαστήματα στην οκτάβα, που βρίσκεται στην ένωση, και άλλα 5 μετά, ενώ έχει 7 στην 5η. Στην γνωστή φωτό με τον Πετρόπουλο έχει 11 ή 12 στην οκτάβα με 6 ή 7 στην 5η (υπάρχει σημείο που δεν θα φαινόταν άμα λείπει) και άλλα 4 μετά την οκτάβα. Ο ΝΦ γράφει ότι έλειπαν 5 μπερντέδες, οπότε φαντάζομαι θα φύγανε 2 ή 3 μεταξύ Πετρόπουλου και Φρονιμόπουλου. Ο ταμπουράς της Βιέννης έχει 12 στην οκτάβα (και κανείς βέβαια δεν θα τον έλεγε ισοσυγκερασμένο για αυτό), που πάλι είναι στην ένωση, με 7 στην 5η. Ο ταμπουράς του Σεράγεβο έχει 13 στην οκτάβα (υποθέτοντας ότι και εδώ η οκτάβα είναι στην ένωση, καβαλάρης δεν φαίνεται), με πάλι 7 στην 5η. Ο ταμπουράς του Τζαβέλλα έχει 14 στην οκτάβα με 8 στην 5η, άλλα 5 μέχρι την 4η της οκτάβας όπου είναι η ένωση, και άλλα 8 μέχρι το τέλος της έκτασης, που είναι δυο οκτάβες και ένα ημιτόνιο, ή, λογικότερον, δυο οκτάβες λίγο απλωμένες για το ιντονέισο, με τα 7 στην 5η της οκτάβας (αντί 8 σαν την πρώτη 5η) και συνολικά 13 (αντί 14) στην δεύτερη οκτάβα.
Αυτή η έκταση του Τζαβέλλα ειρήσθω εν παρόδω υπονοεί σκοπούς με πλήρη έκταση (τουλάχιστον αθροιστικά) με ραστ στην 4η (σε κούρδισμα τύπου ρε σολ ρε), ή και επαναλήψεις φράσεων οκτάβα ψηλότερα με ραστ στο ανοιχτό (κούρδισμα τύπου ρε λα ρε). Πάντως το ρε λα ρε στον ταμπουρά του Τζαβέλλα μάλλον υπονοείται και από το ιντονέισον της μεσαίας στο νατ, καθώς και από το κρικάκι στην 5η σε μία χορδή της τετραπλής μουργκάνας (βέβαια θα μπορούσε η μουργκάνα να είναι αρματωμένη από το καρούλι της μεσαίας με κούρδισμα τύπου ρε σολ σολ ή ρε ρε σολ, αλλά μάλλον τέτοια κουρδίσματα θα ήταν λιγότερο χρηστικά). Ειρήσθω επίσης ότι, άρα, τα παλιά λαϊκοδημοτικά έγχορδα δεν είχαν αναγκαστικά και πάντοτε μέχρι 12 μόνο διαστήματα στην οκτάβα, ιδέα που πάντα μου κακοφαινότανε αλλά ντρεπόμουν να το πω. Γιατί δηλαδή να φανταζόμαστε ότι ένας τύπος σαν τον Τζαβέλλα δεν θα ήθελε να παίζει και καμιά διακριτική έλξη με έναν άνετα μεγάλο ταμπουρά, όχι μπαγλαμαδάκι εξάταστο, αφού σίγουρα έτσι θα τραγούδαγε;)
