Η διαφοροποίηση ή μη του σαζιού και του μπουζουκιού από τον ταμπουρά

Μουσικά Όργανα
, ,
1

Αν και έχει ξανασυζητηθεί η σχέση μεταξύ του ταμπουρά και του σαζιού, καθώς και έχει γίνει σημαντική έρευνα για το πώς ο ταμπουράς εξελίχθηκε σε μπουζούκι, αποφάσισα να δημιουργήσω αυτό το νήμα για να παραθέσω την γνώμη μου σχετικά με τη σχέση του σαζιού με τον ταμπουρά, καθώς και να ζητήσω μερικές περεταίρω πληροφορίες από εσάς τους πιο έμπειρους σχετικά με το πρώιμο μπουζούκι (αν και νομίζω πως δεν υπαρχουν πολλες πηγές από εκείνη την εποχή, αλλά δεν ξέρω, μπορεί κάποιος κάτι να ξέρει, εγώ πάντως όχι (ακόμα)).

Όπως λοιπόν γνωρίζουμε, το σάζι προήλθε από τον ταμπουρά. Και είναι ξεκάθαρο πως (όπως έχει ειπωθεί και σε άλλα νήματα) έχουν παρόμοια φιλοσοφία κατασκευής, γι αυτό και είναι πολύ έυκολο και σύνηθες να πουλάνε σάζια για ταμπουράδες, αφού, ειδικά οι λιγότερο έπειροι, αδυνατούν να εντοπίσουν τις διαφορες και να ξεχωρίσουν έναν αληθινό ταμπουρά από ένα σάζι που το βαφτίσανε ταμπουρά και το πουλήσανε για ταμπουρά. Η αλήθεια είναι πως εγώ προσωπικά, ούτε εχω πιάσει ποτέ στα χέρια μου ταμπουρά (ή σάζι), ούτε και γνωρίζω αν κυκλοφορούνε πια στο εμπόριο ταμπουράδες αληθινοί, αλλά από αυτα που έχω ακούσει - δεί - διαβάσει, έχω καταλήξει στο ότι, ουσιαστικά, και το σάζι ταμπουράς είναι, για την ακρίβεια μία ανατολίτικη εκδοχή του ταμπουρά. Άν κάποιος στη βυζαντινή αυτοκρατορία, που ήξερε από ταμπουράδες, έπαιρνε στα χέρια του ένα σάζι, πιθανότατα θα έλεγε ότι είναι ταμπουράς, μιας και τότε μικροδιαφορές (και πιο μεγάλες) μεταξύ των οργάνων δεν είχαν ιδιαίτερη σημασία, και έτσι, ακόμη και πιο πρόσφατα, δεν υπήρχε μπουζούκι, μισομπούζουκο, τζουράς κλπ. Αν κάποιος το ήξερε μπουζούκι, γι αυτόν θα ήταν μπουζούκι, μικρό μπουζούκι (μπορεί να το φώναζε και μισομπούζουκο), ακόμη πιο μικρό μπουζούκι, και όταν πια έφτανε σε μέγεθος μπαγλαμά, θα είχε διαφοροποιηθεί αρκετά και θα το φώναζε αλλιώς (μπαγλαμά). Έτσι και με τον ταμπουρά, ας έχει και μεγαλύτερο σκάφος, και την τρύπα στο πλάι. Ταμπουράς είναι στην ουσία, λίγο διαφορετικός, ας τον φωνάζουνε οι Τούρκοι και σάζι. Έτσι και αλλιώς, αν δεν κάνω λάθος, η λέξη ταμπουράς την εποχή του βυζαντίου δήλωνε γενικά την ομάδα των ταμπουροειδών οργάνων, τις διαφοροποιήσεις του ταμπουρά στην ουσία (τότε δεν νομίζω να υπήρχαν και στάνταρ διαστάσεις κτλ). Και θεωρώ ότι και στις μέρες μας θα πρέπει να γίνουμε έτσι, λίγο πιο ελαστικοί με τις ονομασίες.

Επίσης, εδώ θέλω να θεσω και ένα, σχετικό θεωρώ, ερώτημα, που νομίζω είναι λίγο δύσκολο να απαντηθεί, με τα στοιχεία που υπαρχουν:
Το μπουζούκι πότε άρχισε να λέγεται μπουζούκι; Πότε διαφοροποιήθηκε αρκετά ο ταμπουράς για να λέγεται μπουζουκι; Όταν μπήκαν τα τάστα; Όταν μπήκαν τα τάστα συγκερασμένα; Όταν μπήκαν μεταλικές χορδές; Πότε; Ή μήπως κάποια στιγμή άρχισαν να λένε τους ταμπουράδες-ταμπουράδες μπουζούκια; Επίσης, με την ονομασία γόνατο τί γίνεται; Τί δήλωνε αρχικά; Αν μπορεί κάποιος/α να μου απαντήσει σε αυτές τις ερωτήσεις, να ξεκαθαρίσω κάποια πράγματα στο μυαλό μου.

Επίσης, αν κάποιος που ξέρει από ταμπουράδες και σάζια έχει να πει κατι παραπάνω σχετικά με την ομοιότητα ή την διαφορα τους, να το κανει, γιατί εγώ ελάχιστα γνωρίζω, άρα δεν μπορώ να πω τίποτα παραπάνω.

Εκτιμώ ιδιαίτερα την υπομονή σας, αν καθίσατε και διαβάσατε όλη την ανάρτηση!

3 «Μου αρέσει»
2

Ο ταμπουράς των μουσικών σχολείων γεννήθηκε ως όργανο στη δεκαετία 1980. Είναι ένα τούρκικο σάζι, φτιαγμένο (αρχικά) από Τουρκους μαστόρους κατά παραγγελίαν από Ελλάδα. Η τρύπα μπροστά αντί στο πλάι ήταν ίσα ίσα για να υπάρχει μια διαφοροποίηση που να δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό του ως ξεχωριστού και μάλιστα ελληνικού οργάνου.

Ο σκοπός ήταν να υπάρξει ένα όργανο που να μπορεί με σχετική ευκολία να αποδίδει τα διαστήματα των μουσικών τρόπων έτσι όπως προβλέπονται από τη θεωρία της βυζαντινής μουσικής, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στα νεοϊδρυμένα τότε Μουσικά Σχολεία. Και πράγματι, ο αριθμός και η διάταξη των μπερντέδων διαφέρει λίγο από τους πιο συνηθισμένους αριθμούς και διατάξεις των τούρκικων σαζιών. Διαφέρει όμως ακόμη περισσότερο απ’ ό,τι είχε ποτέ υπάρξει στην ελληνική παράδοση, αφού οι μεν ψαλτάδες δεν παίζουν όργανα, οι δε λαϊκοί οργανοπαίχτες δεν ακολουθούν τα βυζαντινά διαστήματα αλλά ο καθένας του τόπου του.

Ο παλαιός παραδοσιακός ελληνικός ταμπουράς δεν ήταν «ένα» όργανο, ήταν μια γενική ονομασία που κάλυπτε ένα πλήθος τοπικές παραλλαγές με διαφορετικά μεγέθη, αναλογίες, αριθμούς χορδών, κουρδίσματα και τεχνικές παιξίματος. Και παλιότερα το ίδιο ακριβώς ίσχυε και στα τούρκικα σάζια. Τα μεν σάζια πέρασαν από μια υποχρεωτική τυποποίηση και κανονικοποίηση, και δεν ξέρω τι ίχνη διατηρούνται ακόμη από την παλαιά ποικιλία, οι δε ταμπουράδες έσβησαν και χάθηκαν, με μόνη εξαίρεση ένα όργανο από την Κρήτη που δεν ονομαζόταν ταμπουράς (αλλά ήταν!), ονομαζόταν συνήθως μπουζούκι ή μπουλγαρί και σήμερα το λέμε μπουλγαρί. Το μπουλγαρί επιβιωσε χάρη σε έναν και μόνο άνθρωπο, τον Φουσταλιέρη, ο οποίος ευτύχησε να δισκογραφήσει αλλά και να μπλέξει με νεότερους μουσικούς όπως ο Λεωνίδας Λαϊνάκης και ο Ρος Ντέιλι που ενδιαφέρθηκαν να διασώσουν τη δική του γνώση.

Το πλήθος των παλαιών κατά τόπους παραλλαγών των οργάνων που, με σημερινό λεξιλόγιο, τα λέμε σάζια αν μιλάμε για Τούρκους και ταμπουράδες αν μιλάμε για Έλληνες είναι ένα μικρό τμήμα του ευρύτερου πλήθους παραλλαγών ενός γενικού οργανολογικού τύπου που, σε ό,τι μας αφορά σχετικώς αμεσότερα, καλύπτει όλη τη Βαλκανική και την Εγγύς Ανατολή, γενικότερα όμως επεκτείνεται και σε όλον λίγο πολύ τον Παλαιό Κόσμο.

5 «Μου αρέσει»
3

Συμφωνώ με αυτά που λες, και οφείλω να συμφωνήσω, καθώς είναι η αντικειμενική αλήθεια. Και εδώ είναι που το πράμα περιπλέκεται. Όπως είπα, το σάζι είναι ουσιαστικά ταμποουράς (εφόσον ο ταμπουράς είναι στην ουσία ένας όρος που περιλαμβάνει μία ομαδα παρόμοιων οργάνων), και αυτό το οποίο νομίζουμε για ταμπουρά στις μέρες μας είναι σάζι (σάζι στην τυποποιημένη του πια μορφή, το οποίο έχουμε σκοπίμως αλλάξει ελάχιστα κάνοντας αλλαγές που δεν έχουν καμία ουσία (πχ να βάλουμε την τρύπα στο καπάκι)). Γενικά, αυτό που συμβαίνει είναι γελοίο! Γιατί, αυτό που παρουσιάζουμε ως ταμπουρά και το θεωρούμε ελληνικό όργανο, είναι η τυποποιημένη ανατολίτικη εκδοχή του ελληνικού (βυζαντινού) ταμπουρά. Τελικά, το σάζι είναι ένας ταμπουράς, αλλά ο σύγχρονος ταμπουράς είναι σάζι!

4

Γιατί είναι γελοίο φίλε μου; Το βιολί στην Τουρκία λέγεται Κεμάν. Αλλά ξερουμε οτι πρόκειται για το ίδιο πράμα. Δεν βλέπω πρόβλημα :slightly_smiling_face:

1 «Μου αρέσει»
5

Λέω γελοίο, επειδή το όργανο που παρουσιάζουμε ως ταμπουρά και περηφανευόμαστε για την ελληνικοτητά του είναι η τούρκικη μορφή του. Πρεπει να παραδεχτούμε πως, κι ας δημιουργήθηκε το είδος των ταμπουροειδών οργάνων στην Ελλάδα (και τα περίχωρα) έχουμε ασπαστεί πλέον την τούρκικη εκδοχή του (το σαζ). Βέβαια, αυτό ίσως έγινε επειδή κυρίως το σάζι επιβίωσε, ενώ οι υπόλοιποι ταμπουράδες (με λίγες εξαιρέσεις πχ μπουλγαρί) σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται. Γι αυτό θα πρέπει, όσο μπορούμε, με τις λιγοστές πηγες που διαθέτουμε, να αναβιώσουμε και άλλες ελληνικές μορφές του ταμπουρά (εγχείρημα δύσκολο βέβαια, αλλά ίσως κατι να μπορέσει να γίνει).

6

Έχω μπλεχτει.Ποιός λεει οτι δημιουργήθηκε στην Ελλάδα και που είναι αυτή η πιο αυστηρά Ελληνική εκδοχή του οργάνου που δεν μπορούμε να παίξουμε; Αφου σου εξήγησε και ο Περικλής οτι δεν πρόκειται για συγκεκριμένο τύπο οργάνου παρά μια γενικότερη ονομασία .Πως καταλήγουμε οτι η ταύτιση του με το σάζι δεν είναι ιστορικά σωστή;

2 «Μου αρέσει»
7

Γενικά, υπάρχει η πεποίθηση ότι ο ταμπουράς είναι ελληνικός (η οποία φαίνεται και στην υποχρεωτική διδασκαλία του στα μουσικά σχολεία, που βασικά διδάσκουν σάζι). Ο ταμπουράς (όπως επαναλάβαμε και άλλες φορές) είναι μία ομάδα οργάνων που αναπτύχθηκε σε μεγαλο βαθμό στην Ελλάδα. Το σάζι είναι ένα είδος (από τα πολλά) ταμπουρά, και μάλλον το πιο διαδεδωμένο στην Ελλάδα. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι είναι κάπως που δεν χρησιμοποιούνται τόσο οι ελληνικές εκδοχες του ταμπουρά στην Ελλάδα (που είναι τόσες που μάλλον ποτέ δεν θα μπορέσουμε να τις μάθουμε όλες) όσο η ανατολίτικη εκδοχή του, το σάζι. Βέβαια, δεν μπορούμε να αρνηθούμε την ελληνική (εν μέρη) καταγωγή του σαζιού, ούτε όμως και τον τούρκικο χαρακτήρα του.

8

«Ταμπουράς» είναι γενική ονομασία, αλλά κατά καιρούς και τόπους μπορεί να αναφέρεται σε συγκεκριμένο ταμπουρά. Πχ στην Ελλάδα σήμερα σκέτα συνήθως αναφέρεται στον σχολικό ταμπουρά, ενώ μάλλον ποτέ στο μπουζούκι, που και αυτό βέβαια είναι κανονικότατα «ταμπουράς» με την γενική έννοια. Κάπως έτσι και το «σάζι», μπορεί να χρησιμοποιηθεί γενικά, αλλά σήμερα συνήθως αναφέρεται ειδικά στα σημερινά σάζια, που μάλλον πήραν στοιχεία από διάφορα παλαιότερα: μια τάση προς το μεγάλο μέγεθος για όλα, κοντόλαιμα-μακρύλαιμα, διπλή αντί τετραπλής μουργκανας και ίσως και τις κάθετες μαγκιές από το παλιό κοντόλαιμο, και στάνταρ τριπλό καντίνι, ίσως από το ασίκικο σάζι.

9

Διάβασε αυτή την ανάρτηση

φίλε μου, σίγουρα κάτι θα σου προσφέρει. Διάβασε και άλλα, αλλού, υπάρχουν πάρα πολλά. Θα συνειδητοποιήσεις αυτό που ήδη έχεις καταλάβει και εκφράσει, με έναν τρόπο:

Τα όργανα που ονομάζονται πανδούρα, θαμπούρα, ταμπουράς, ταμπούρι, σάζι, μπουζούκι,ικιτέλι, καραντουζένι, λιογκάρι / γιογκάρι, μπουλγαρί, τζιβούρι, καβόρο, γόνατο (και υπάρχουν και άλλες παρεμφερείς ονομασίες) όλα είναι συγγενικά μεταξύ τους και ανήκουν στην οικογένεια των μακρυμάνικων λαουτοειδών. Προέκυψαν όλα από ένα όργανο που αναφέρεται σε αρχαίο κείμενο του 4ου π.Χ. αιώνα ως «Τρίχορδον», με πατρίδα την Μεσοποταμία.

5 «Μου αρέσει»
10

Το υποχρεωτικό όργανο στο μουσικό σχολείο Κέρκυρας είναι το Μαντολινο. Έχει όντως παραδοση αιώνων στη νησί αλλά δεν νομίζω οτι συζητιέται η Ελληνικότητα του.

Δεν λέω οτι η Ελλάδα εξαιρείται ιστορικά απο την εξέλιξη των ταμπουροειδών. Λέω πως ποτέ δεν υπήρξε μια πανελήνια τυποποιημένη μορφή του οργάνου που να να διαφέρει απο ότι συμβαίνει στην Τουρκία.

2 «Μου αρέσει»
11

Την ανάρτηση που λες κύριε Νίκο την έχω διαβάσει. Αυτή μάλιστα με διαφώτισε σε διάφορους τομείς (συμπεριλαμβανομένων και αυτών που λέω, σε κάποιο βαθμό)! Γενικά, αυτό που έχω καταλάβει διαβάζοντας αυτό, καθώς και άλλες συζητήσεις στο φόρουμ, είναι πως οι ονομασίες των οργάνων δεν απευθύνονταν παλαιότερα σε όργανα τυποποιημένα. Υπήρχαν σημαντικές διαφοροποιήσεις. Στις μέρες μας, όπως είπαμε, αυτά τα ονόματα αναφέρονται σε συγκεκριμένα, αντιπροσωπευτικά θα έλεγα όργανα. Τελικά, δημιουργείται ένα μπλέξιμο, αφού πολλά όργανα προσδιορίζονταν με πολλά ονόματα, και τώρα λίγα όργανα με μερικά από αυτά τα ονόματα. Και τελικά, αυτό που δήλωνε μία οικογένεια οργάνων, δηλώνει πια ένα όργανο, το οποίο κάποτε προσδιοριζόταν με άλλο όνομα. Στην προκειμένη περίπτωση, όλα είναι ταμπουροειδή, και αυτό έχει προπάντων σημασία. Τώρα, το άν έχουν υπάρχξει αντιδάνεια οργάνων, και τώρα έχουμε καταλήξει με ενα όργανο παρεμφερές στα διάφορα που είχαμε, δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία, αλλά ούτε και μπορούμε να το αγνοήσουμε παντελώς.

12

Αυτό είναι λάθος. Ο ταμπουράς ως γενική ονομασία μακρυμάνικων λαουτοειδών αναπτύχθηκε σε όλη την λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και όχι μόνο.
Ο όρος ταμπουράς για μένα είναι ένας αυθαίρετος όρος που “επινοήθηκε” για να δηλώσει το όργανο που χρησιμοποιείται στα μουσικά σχολεία. Τι το γελοίο υπάρχει σε αυτό;

Αυτό το συμπέρασμα από που βγαίνει; Ότι θεωρούμε ο ταμπουράς ήταν ελληνικό βυζαντινό όργανο; Ήταν όργανο κοινό σε όλη την βυζαντινή και όχι ελληνική αυτοκρατορία.
Τα έχεις πολύ μπερδεμένα στο μυαλό σου και δέχεσαι ως θέσφατα απόψεις που δεν έχουν ιστορική βάση.
Εγώ θα σου πρότεινα να διαβάσεις τα βιβλία του Σταύρου Κουρούση “Από τον ταμπουρά στο μπουζούκι” πρώτη και δεύτερη έκδοση για να σου λυθούν αρκετές απορίες.

2 «Μου αρέσει»
13

Η γνώμη μου, που μπορεί μεν να τη στηρίζω σε όσες πληροφορίες έχω καταφέρει να γνωρίζω αλλά δεν παύει να είναι μια προσωπική γνώμη, είναι πολύ κοντά στου Ανώνυμου. Πράγματι, έχουμε βαφτίσει ελληνικό ταμπουρά ένα τούρκικο όργανο, παρά το γεγονός ότι υπήρχε όντως ελληνικός ταμπουράς.

Θεωρώ ότι η όλη ιστορία με τον σχολικό ταμπουρά δημιουργήθηκε κάπως έτσι:

α. Είναι ευρέως γνωστό ότι παλιότερα σ’ όλη την Ελλάδα έπαιζαν ταμπουράδες. Είναι μάλιστα όργανο που στερεοτυπικά συνδέεται με την κλεφτουριά και την Επανάσταση. Σμίξαν τα μπουζούκια και ο μπαγλαμάς με τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη.

β. Στο Μέγα Θεωρητικόν του Χρυσάνθου, ένα από τα πιο θεμελιώδη βιβλία θεωρίας της βυζαντινής μουσικής, υπάρχει η αναφορά ότι οι ψαλτάδες χρησιμοποιούσαν τον ταμπουρά για να μαθαίνουν να πιάνουν σωστά με τη φωνή τους τα διαστήματα. Σαν εργαλείο εκμάθησης δηλαδή, όχι σαν μουσικό όργανο. Ποιον ταμπουρά; Υπάρχει κι ένα σχέδιο στο βιβλίο, που θυμίζει μάλλον οθωμανικό ταμπούρ, και δίνεται κι ένα περίεργο κούρδισμα που δε νομίζω να μαρτυρείται αλλού.

γ. Ιδρύονται τα Μουσικά σχολεία. Τα μουσικά μαθήματα χωρίζονται σε δύο βασικές κατευθύνσεις, ελληνική (ή «παραδοσιακή»; δεν είμαι σίγουρος για τους όρους) και ευρωπαϊκή μουσική. Από ελληνική παραδοσιακή μουσική, το μόνο πράγμα που ήταν έτοιμο να διδαχτεί ανά πάσα στιγμή -επειδή ήδη διδασκόταν επί γενιές- ήταν η Βυζαντινή. Είχε τη θεωρία της, τη σημειογραφία της, τη μεθοδολογία της, τα πάντα. Οι λαϊκές παραδοσιακές μουσικές, δημοτικό, ρεμπέτικο και ό,τι άλλο, δεν είχαν τέτοια παράδοση διδασκαλίας. Στηρίζονταν στην προφορική μετάδοση και, σε μεγάλο βαθμό, στην αυτοδιδαχή και το κλέψιμο. Κάτι τέτοιο όμως δε θα είχε νόημα να συνεχιστεί και στο πλαίσιο ενός οργανωμένου σχολείου.

δ. Ο μόνος, ή τέλος πάντων ο κυριότερος, που είχε μέχρι τότε διδάξει μεθοδικά και οργανωμένα ελληνική παραδοσιακή μουσική, ήταν ο Σίμων Καράς. Ο Σίμων Καράς είχε δημιουργήσει τη θεωρία ότι η παραδοσιακή ελληνική μουσική είναι το νόμισμα με τις δύο όψεις: από τη μία όψη η βυζαντινή μουσική, μεθοδική και οργανωμένη, και από την άλλη η δημοτική, πολύ πιο ελεύθερη αλλά με τα βασικά της μουσικά στοιχεία να είναι κοινά με της βυζαντινής. Ο Καράς οργάνωσε κάθε τροπικό φαινόμενο (χονδρικά κάθε «δρόμο») της δημοτικής παράδοσης σύμφωνα με το σύστημα των βυζαντινών Ήχων. Δίδασκε και τις δύο παράλληλα και συμπληρωματικά.

Όλο αυτό το κόνσεπτ του Καρά ήταν στη βάση του μεγαλοφυές. Φτάνοντας όμως στις τελικές πρακτικές λεπτομέρειες, υπήρχαν κάποιες ελλείψεις που δεν εντόπισε ούτε ο ίδιος ούτε άλλος κανείς. Μία από αυτές ήταν τα διαστήματα: αν μια δημοτική μελωδία αναπτύσσεται σύμφωνα με όλους τους κανόνες του Α’ ήχου, φερειπείν, και τα διαστήματα της κλίμακας δεν είναι συγκερασμένα, αυτό δε σημαίνει αυτομάτως ότι είναι και τα ίδια με του βυζαντινού Α’ ήχου. Οι πιθανές ασυγκέραστες διατάξεις διαστημάτων είναι άπειρες (με τη στενή μαθηματική κυριολεξία της λέξεις «άπειρες»), και κάθε επιμέρους τοπική παράδοση έχει ψιλοφιξάρει τις δικές της επιλογές. Εδώ παίζουν το βου μια τρίχα πιο χαμηλό, στο απέναντι χωριό μια τρίχα πιο ψηλό. Συχνότατα μάλιστα στο ίδιο ακριβώς χωριό τα διαστήματα διαφοροποιούνται και κατά το όργανο, ακόμη και προκειμένου για όργανα που παίζουν μαζί (και το καθένα παίζει το δικό του βου)!

Όλο αυτό αγνοήθηκε τόσο από τον Καρά όσο και από τα μουσικά σχολεία. Θεσπίστηκαν κάποιες συγκεκριμένες τιμές για κάθε διάστημα, κοινές μεταξύ ψαλτικής και δημοτικών τραγουδιών. Και φτιάχτηκε ένα όργανο όπου να μπορείς να τα παίξεις χωρίς να χρειάζεται να τα «έχεις μέσα σου» από πριν, προκειμένου, ακριβώς, να τα μάθεις. Ο ταμπουράς, το τροποποιημένο σάζι, προσφερόταν πολλαχώς γι’ αυτή τη δουλειά: πρώτον, ο μπερντές φαίνεται. Πρώτα τον παίζεις και μετά τον ακούς, όχι όπως στο βιολί π.χ. που πρέπει να ξέρεις από πριν πώς ακούγεται διάστημα που πολεμάς να παίξεις. Δεύτερον, υπήρχε η νομιμοποίηση της χρήσης του από τον Χρύσανθο. Τρίτον, έφερε ένοξες περγαμηνές ελληνικότητας.

Έτσι, ο σχολικός ταμπουράς καθιερώθηκε ως το υποχρεωτικό όργανο-εργαλείο για ολόκληρο τον παραδοσιακό τομέα των Μουσικών σχολείων. Το αντίστοιχο υποχρεωτικό για τον ευρωπαϊκό τομέα είναι το πιάνο. Πιάνο μαθαίνουν και οι βιολονίστες, και οι ομποΐστες, και οι φλαουτίστες. Ταμπουρά μαθαίνουν οι βιολιτζήδες, οι λυράρηδες κλπ., και τους βοηθάει να πετύχουν σε κάθε άλλο όργανο ή στη φωνή τους -κυρίως βέβαια στο αφτί και στο μυαλό τους- τα (σχολικώς) σωστά διαστήματα.

3 «Μου αρέσει»
14

Ακριβώς αυτό. Με αυτή την έννοια μίλησα για αυθαιρεσία. Ότι εμείς αυτό το όργανο θα το λέμε ταμπουρά και θα μας κάνει τη δουλειά. Τώρα υπάρχει πρόβλημα αν είναι τροποποιημένο σάζι; Για μένα κανένα. Είναι ένα εργαλείο για μια συγκεκριμένη δουλειά.

15

Μα δεν μπορούσε, πράγματι, ούτε εκείνος ούτε κανένας: μιλάμε για λεπτομέρειες μικροδιαφορών στα διαστήματα, κάτι που το γενικό κόνσεπτ της Ανατολικής μουσικής αντιμετωπίζει με μεγάλη ανοχή. Ναι, ο τραγουδιστής στην άλλη ορχήστρα του πανηγυριού στο ίδιο χωριό, δούλευε πιθανότατα με διαφορετικά διαστήματα. Όμως αυτό δεν μπερδεύει κανέναν, είναι αποδεκτό μέσα στο παιχνίδι. Όταν οι τρεις ιεράρχες της πρώτης γραπτής καταγραφής της θεωρίας της εκκλησιαστικής μουσικής σχεδίασαν τον «ταμπουρά» τους και του προσήψαν τα συγκεκριμένα διαστήματα, ήξεραν ότι ο κάθε ένας ερμηνευτής θα τα διαφοροποιήσει όπως ο καθένας θέλει, και πάλι αυτό κανέναν δεν ενοχλούσε.

Ο Καράς, οφείλω να ομολογήσω, δεν ήταν αυτής της άποψης. Αντίθετα, έλεγε «αυτά είναι τα διαστήματα, όπως σας τα έγραψα εγώ στον πίνακα, και έτσι θα τα προφέρετε». Ο Βασίλης ο Σμάνης όμως, κορυφαίο στέλεχός του, είχε την πιο ελεύθερη προσέγγιση και συνυπήρχαν και οι δύο στη σχολή. Όταν κάποτε προσπάθησα να μάθω ποια από τις δύο προσεγγίσεις είναι η σωστότερη και ρώτησα σχετικά την δική μου δασκάλα, πήρα την απάντηση που υιοθέτησα τότε και διαβάζετε τώρα.

16

Γενικά, σε όλα αυτά έχω να πω τα εξής:
Αρχικά, η διατύπωσή μου στην αρχή ήταν εν μέρη λανθασμένη, καθώς από τη μία ήθελα να συγκρίνω οτσιαστικά τον μαθητικό ταμπουρά με το σάζι, και από την άλλη (που αυτό ήταν πιο σωστό) να πάρω τον ταμπουρά ως μία πιο αόριστη έννοια. Τελικά, καταλήγουμε στο ότι το σάζι είναι μία μορφή ταμπουρά, την οποία κακώς θα έλεγα χρησιμοποιούμε τόσο ευρέως στην Ελλάδα, αφού είναι ανατολίτικη. Αν και εντάξει, αφού βολεύει… Απλά θα προτιμούσα να χρησιμοποιούσαμε κάποια πιο ελληνική μορφή.
Επίσης, δεν θεωρώ τον ταμπουρά απόλυτα ελληνικό όργανο. Τον θεωρώ όργανο βυζαντινό, πριν διατύπωσα μία άποψη όχι δική μου, αλλά που έχει ειπωθεί από άλλους.
Για τον μαθητικό ταμπουρά, η γνώμη μου είναι ότι θα έπρεπε να διευκρινίζεται από τους κατασκευαστές και τους χρήστες του ότι είναι ουσιαστικά σάζι (εάν αυτό δεν γίνεται), και δεν θα έπρεπε να θεωρείται πρώτυπος ταμπουράς.

17

Διαφωτιστική σχετική πτυχιακή εργασία:

1 «Μου αρέσει»
18

Ο ταμπουράς, όπως και άλλα 10 - 15 παρεμφερή όργανα, είναι απόλυτα όργανο μουσικής της Ανατολικής Μεσογείου, χώρου που εκτείνεται από τη δυτική Ινδία μέχρι τα Βαλκάνια.

1 «Μου αρέσει»
19

Έχει διαφοροποιήσεις από το σάζι; Και δεν μιλάω μόνο εμφανισιακά (το που είναι η τρύπα).
Ο Περικλής έγραψε αυτό:

Άρα υπάρχει διαφοροποίηση στα πλαίσια των ταμπουροειδών, όπως υπήρχε και παλιότερα.

Η διαφοροποίηση ή αν θέλεις η ποικιλία από περιοχή σε περιοχή ήταν τόσο μεγάλη που δεν μας επέτρεψε να έχουμε μια ξεκάθαρη ελληνική μορφή του οργάνου.
Ακόμα και αυτό το τροποποιημένο σάζι δεν ξέρουμε αν υπήρχε στην σημερινή του μορφή παλιότερα,

20

Το «φλου» της παραδοσιακής ονοματολογίας των οργάνων έχει τουλάχιστον δύο πτυχές:

Αφενός, μπορεί το ίδιο όργανο σε διαφορετικά μέρη να το ονομάζουν αλλιώς, ή με την ίδια ονομασία να εννοούν άλλο όργανο κάπου και άλλο κάπου αλλού. Εδώ παίζει ρόλο και η οπτική του καθενός που λέει τις λέξεις, πιο κοντική ή πιο μακρινή. Για παράδειγμα, κανείς στην Κρήτη ή την Κάρπαθο δε μιλάει για κρητικές ή καρπάθικες λύρες, σκέτο «λύρα» λένε. Όταν όμως λάβεις θέση τρίτου, θα πεις «η κρητική λύρα έχει τις τάδε ομοιότητες με την καρπάθικη και τις δείνα διαφορές από τη θρακιώτικη». Και παράλληλα οι Πόντιοι λένε «λύρα» την ποντιακή λύρα, που είναι εντελώς διαφορετικός οργανολογικός τύπος. Για να μην πω τι ονόμαζαν λύρα οι αρχαίοι Έλληνες (ουδεμία σχέση, ούτε η πιο απόμακρη, με ό,τι είναι σήμερα λύρα).

Σ’ αυτό το πλαίσιο, υπήρχαν παλιότερα οι τοπικές ονομασίες «ταμπουράς, μπουλγαρί, μπουζούκι» κ.ά. για διάφορες τοπικές παραλλαγές του ταμπουρά. (Ενώ υπήρχε παράλληλα και το μπουζούκι, γνωστό ως «μπουζούκι»!)

Από την άλλη πλευρά, υπάρχει και η διαφορά ανάμεσα στην ειδική και τη γενική ονομασία. Διεθνώς η οργανολογία αναγνωρίζει έναν πολύ γενικό τύπο οργάνου που τον ονομάζει «μακρυμάνικο λαούτο» (long-necked lute), όπου εντάσσονται όλοι οι ταμπουράδες, όλα τα σάζια, όλα τα μπουζουκοειδή, και μυριάδες άλλα όργανα ανά τον κόσμο, μέχρι το ινδικό σιτάρ και άλλα ακόμη πιο απόμακρα. Στην Ελλάδα όμως, όσοι έχουμε μια μίνιμουμ αντίληψη περί οργανολογίας αλλά δε βρισκόμαστε μέσα στο αυστηρό ακαδημαϊκό πλαίσιο ενός μαθήματος ή συγγράμματος ή συνεδρίου κλπ., χρησιμοποιούμε για την ίδια οικογένεια οργάνων και τον όρο «ταμπουροειδή» ή ακόμη και σκέτο «ταμπουράδες». Αυτό ισχύει άτυπα. Μερικές φορές εξυπηρετεί πολύ στη συνεννόηση, άλλες φορές μπερδεύει τα πράγματα.

1 «Μου αρέσει»