Μήπως γνωρίζει κανείς ή υπάρχει κάποιο στοιχείο (κατά προτίμηση από τον ίδιο τον Χιώτη) με ποιόν οργανοποιό συνεργάστηκε ο Χιώτης για να το δημιουργήσει?
Πολλοί λένε ότι ο Χιώτης για το τετράχορδο συνεργάστηκε με τον Ζοζέφ. Όμως συγγενείς των Αδελφών Παναγή υποστηρίζουν ότι ο Χιώτης βρισκόταν διαρκώς στο εργαστήριο των Παναγήδων. Μάλιστα όταν σχόλαγε από το κέντρο, πήγαινε κατευθείαν και έπαιρνε τους Παναγήδες από το σπίτι τους με την αυτοκινητάρα του, για να πάνε να συνεχίσουν την δουλειά πάνω στο νέο όργανο.
Για μένα είναι πιθανό ο Χιώτης να συνεργάστηκε και με τα δύο εργαστήρια. Ο Ζοζέφ ήταν ο καλύτερος μάστορας στα μπουζούκια και οι Παναγήδες οι καλύτεροι κιθαροκατασκευαστές.
Επίσης, μήπως γνωρίζουμε πότε ακριβώς ο Χιώτης εμφανίστηκε για πρώτη φορά με το τετράχορδο?
Για παράδειγμα ο Μπίνης είπε στη Ιωάννα ότι τσακώθηκε με το Χιώτη το 1953 επειδή τότε εμφάνισε το τετράχορδο και έπαιζε την “τιριτόμπα”. Κάποιες άλλες πηγές αναφέρουν ότι ο Χιώτης εισήγαγε το τετράχορδο με το κούρδισμα που το γνωρίζουμε σήμερα, το 1956.
Στη δισκογραφία ο Χιώτης βάζει το τετράχορδο κάπου γύρω στο '60 (άντε να 'ναι τέλη του '59).
Τώρα για τις κατασκευές και τα πάλκα δεν ξέρω. Το ψάχνουμε και βλέπουμε.
Πάντως ο Μπίνης δεν πρέπει να θυμόταν καλά (εμφάνιση του Χιώτη με τετράχορδο το '53). Γιατί το λέω αυτό;
Ο Σπόρος σε μια αφήγησή του στον γράφοντα (καταγράφεται στο αφιέρωμα της Κλίκας) θυμάται πολύ καλά ότι άκουσε για πρώτη φορά τετράχορδο από το Χιώτη, όταν του 'φερε μια ηχογράφηση ο Τατασόπουλος. Βρίσκονταν στην Αμερική. Ο Σπόρος έφυγε από την Ελλάδα το '57.
Το τετράχορδο σίγουρα προυπήρχε του Χιώτη. Ο Χιώτης άλλαξε το κούρδισμα σε “κιθαριστικό” για να πιάσει ταχύτητες, και φσσσσσσσσσσσσσ…
Πάντως το τόπικ είναι πολύ ενδιαφέρον, αν και εκ των πραγμάτων μου φαίνεται λίγο τραβηγμένη η συνεργασία με τους Ζοζέφ ή Παναγή για την κατασκευή κάποιου ειδικού οργάνου, εκτός κι αν οι νέες τάσεις του νέου κουρδίσματος δημιουργούσαν τόσο μεγάλο πρόβλημα στο μανίκι που έπρεπε να ενισχυθεί ολόκληρο το όργανο.
Πάντα νόμιζα οτι η 4η χορδή προστέθηκε κατ’έμπνευση, και καθ’υπόδειξη του Χιώτη σε κάποιον οργανοποιό.
Πρώτη μου φορά άκουσα τώρα, οτι οι 4 χορδές προυπήρχαν του Χιώτη.
Άν κάποιος άλλος έχει κάποια αναφορά γι’αυτό . . .
Υπάρχουν μέσα στο Φόρουμ αρκετές αναφορές στο θέμα. Χοντρικά σου λέω ότι οι “Αθηναίοι” μπουζουξήδες που έπαιζαν πιο “ελαφρά” χρησιμοποιούσαν τετράχορδα μπουζούκια, κουρδισμένα συνήθως ρε-λα-ρε-λα. Τέτοιος ήταν και ο πατέρας του Ζαμπέτα. Πιο γνωστός τετράχορδος καλός μπουζουξής ήταν ο Σκούρτης ή Τυπογράφος (το επάγγελμά του), ο οποίος έπαιζε ερασιτεχνικά και ήταν γνωστός μπουζουξής πριν ακόμη εμφανιστεί ο Μάρκος, δηλαδή μιλάμε για τη δεκαετία του '20.
Κάνε μια αναζήτηση στο φόρουμ με τη λέξη τετράχορδο (ή κάτι τέτοιο) και όλο και κάτι θα βρεις.
Παρομοίως, περί χρήσης προπολεμικού τετράχορδου, θα βρεις αναφορές και στη βιογραφία του Μπίνη. Περί Σπιτάμπελου, Παναγόπουλου κλπ.
Οι αναφορές από τον Μπίνη είναι διασταυρωμένες και τεκμηριωμένες…
Ο Χιώτης ακριβώς εκείνη την εποχή “ψάχτηκε” με το τετράχορδο. Και αυτό φαίνεται και στα ηχητικά ντοκουμέντα. Αν αναλύσεις την δισκογραφική του παραγωγή εκείνης της εποχής θα το καταλάβεις…
Η Μαίρη Λίντα -αν και τότε πολύ μικρή- ζει για να σας το επιβεβαιώσει.
Οι : Μπίνης, Καπλάνης, Μητσάκης, Ποτοσίδης, Μπακάλης, Ζαμπέτας, Ακης Πάνου κλπ “έφυγαν” δυστυχώς, ώστε να το ακούσετε αυτό από τα χείλη τους. Ευτυχώς όμως υπάρχουν οι ηχογραφημένες-καταγραμμένες μαρτυρίες.
Αλλά, ακόμα ευτυχέστερο!.. Ζουν αρκετοί συνεργάτες του…
Τι ακριβώς εννοείς, για το κούρδισμα, Δημήτρη; το “μπάντζο”, τζουμπούς στη γλώσσα του, είναι απ’ τη μάνα του τετράχορδο και ένας φίλος, που μου χάρισε ένα, λέει πως το κούρδισμά του είναι όπως του βιολιού. Εγώ δεν δοκίμασα ποτέ να το παίξω, ώστε να ξέρω.
Νίκο είναι άλλο τα μπάντζο και άλλο το σουμπούς.Σουμπούς νομίζω ότι λένε όποιο όργανο πχ.ουτι σάζι ταμπούρ βγαίνει με το χαρακτηριστικό μεταλλικό σκάφος π.χ σουμπούς-ταμπούρ σουμπούς-σάζ κτλ.Το μπάντζο είναι εντελώς άλλο όργανο με 4 ή και 5 χορδές και το κούρδισμα του είναι ανοικτό σόλ.
Τα τετραχορδα πιθανως και να προυπηρχαν των τριχορδων να δωσω παραδειγμα.Η πρωτη ηχογραφηση στην αμερικη με μπουζουκι το μαιο του 1929 με τον μανωλη καραπιπερη, ο μανιος εκει παιζει τετραχορδο,επισης η πρωτη εν ελλαδι απο τον μανετα ειναι παλι τετραχορδο ,συμφωνα παντα με την μαρτυρια του μαρκου στην αυτοβιογραφια οτι ο μανετας επαιζε τετραχορδο
Ναί Δημήτρη, έχεις δίκιο. Κύτταξα προσεκτικότερα τη (γνωστή) φωτογραφία του Παπάζογλου και είναι μπάντζο, σαφώς μεγαλύτερο σκάφος από το τζουμπούς. Τέσσερις χορδές πάντως.
Δεν ξέρω αν έχει σχέση, αλλά κάποιοι Αλβανοί μαθητές μου μου έφεραν στο σχολείο μια μέρα ένα μουσικό όργανο (ταμπουροειδές) το οποίο ονόμαζαν τσουμπούς και είχε μονάχα 2 διπλές χορδές. Το είχα συναντήσει και παλαιότερα σε προσωπική έρευνα με το όνομα cumbus (τα u με διαλυτικά), ως παραδοσιακό μουσικό όργανο της Αλβανίας, αλλά και άλλων βαλκανικών περιοχών (δεν θυμάμαι ποιών).
Καταρχάς δεν είναι παραδοσιακό όργανο.Είναι επινόηση ενός εφευρέτη ονόματι Ζεϋνέλ Αμπιντίν και αποτελεί προϊόν της νέας τάξης πραγμάτων που επέβαλλε ο δικός μας Κεμάλ Ατατούρκ (σαλονικιός ντεε).
Ο Ζευνέλ Αμπιντίν λοιπόν κρατάει απο μια οικογένεια (καταγωγή Σκόπια.Μετα τον Α"παγκ. πήγαν Κων/πολη) που ασχολήθηκε με διάφορα άλλα μέχρι να καταπιαστεί με όργανα (κατασκευή όπλων,σπαθιών κτλ).Ο ίδιος ο Ζευνέλ πήρε μέρος στον πόλεμο πράγμα που τον έκανε να σιχαθεί οτιδήποτε σχετικό μ αυτόν και αποφάσισε να απαρνηθεί την παραδοσιακή τέχνη της οικογένειάς του και να ασχοληθεί με την κατασκευή οργάνων.
Μάλιστα ο ίδιος επηρεασμένος απο την ιδεολογία της “αλλαγής” που ήθελε να περάσει ο Κεμάλ προσπαθούσε να κατασκευάσει όργανα πρωτοποριακά.Έτσι και έγινε και με το τζουμπούς.Ήταν όργανο πάντρεμα του ουτιού (άταστο μανίκι 6 ζεύγη χορδών) με το αμερικάνικο μπάτζο (κατσαρολέ ηχείο και δέρμα για καπάκι) και με έξτρα ρυθμιστή απόστασης των χορδών απο την ταστιέρα. Μετα απο γεύμα με τον Κεμάλ το 1930 ο Ζευνέλ Αμπιντίν του το παρουσίασε και ο Κεμάλ τα κανε πάνω του απ τη χαρά του. Το όνομα Τζουμπους (που σημαίνει αστείος,γελοίος) λένε πως το δωσε ο ίδιος ο Κεμάλ στο καινούριο όργανο (και στη συνέχεια το χρησιμοποίησε και ολόκληρη η οικογένεια του Ζευνέλ Αμπιντίν σαν επώνυμο) που συνδυάζει Δύση και Ανατολή και ταιριάζει με την τάση μοντερνισμού που ήθελε να περάσει μακριά απο τις ισλαμικές παραδόσεις (σ αυτό συμπεριλαμβάνεται και η Οθωμανική μουσική και τα όργανα αυτής . βλέπε ούτι).
Για να μην πολυλογούμε το τζουμπούς έγινε το αγαπημένο όργανο των τσιγγάνων της πόλης(και σιγά σιγά επεκτάθηκε σε όλα τα βαλκάνια) που επιτέλους κατάφεραν να έχουν ένα ανθεκτικό όργανο με μεγάλη ένταση και διατηρώντας το στύλ παιξίματος του ουτιού.
Σήμερα υπάρχει ακόμα το μαγαζάκι του Τζουμπους στην πόλη όπου με περίπου 150 ευρώ μπορεί κανείς να αγοράσει κατσαρολέ όργανα με μανίκια ουτιού,σαζιού,κιθάρας,μαντολίνου,μπουζουκιού κτλ.
Αυτό που λές, Ειρήνη, (μπορεί και να) είναι άκρως ενδιαφέρον. Αυτό που εγώ ξέρω είναι ότι το τζουμπούς είναι όργανο που πρέπει να προέκυψε επί Αττατούρκ, όταν το νέο καθεστώς συνειδητοποίησε πως όλα τα όργανα με τα οποία παίζεται η τουρκική μουσική δεν είναι τουρκικά. Μάλιστα, κάποιοι μιλάνε και για επίσημο διαγωνισμό ο οποίος παρήγαγε αυτό το όργανο. Για την ετυμολογία του δεν ξέρω τίποτα πειστικό, μόνο μία ερμηνεία ότι προέρχεται από το ελληνικό «συμπόσιον», που δεν με πείθει.
Στην Αλβανία τώρα, αλλά και στη Σερβία έχουν ένα ταμπουροειδές όργανο που κατά βάσιν συνοδεύει μοναχικό τραγούδι, με δύο χορδές (μπορούν να είναι και διπλές) και το λένε και στις δύο χώρες ικιτέλλι, δηλαδή διπλόχορδον. Αν έστω στην Αλβανία ή έστω σε περιοχή της ονομάζεται και τζουμπούς, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι η ονομασία αυτή προϋπήρχε του τουρκικού μπαντζοειδούς, και ίσως να συμβαίνει ότι και με την ονομασία σάζ, που αρχικά σημαίνει απλά «όργανο». Θέλει ψάξιμο.
Φοβάμαι πάντως πως από τους μαθητές σου δεν πρόκειται να βγή καμμιά πιο ενδιαφέρουσα πληροφορία, εκτός αν κάποιοι γονείς ασχολούνται με μουσική.
Μετά και την άκρως ενδιαφέρουσα παρέμβαση του Νίκου συνοψίζω και επαυξάνω:
Πρώτα η επαύξηση: όταν έγραψα τη δική μου παρέμβαση είχα κυττάξει σε λάθος περιοχή του λεξικού (δεν ξέρω τουρκικά, βλέπετε…) και δεν είχα βρή το λήμμα. Τώρα το βρήκα. Η αρχική σημασία της λέξης, σύμφωνα με το λεξικό μου, είναι «τσιμπούσι, φαγοπότι, συμπόσιο, ευωχία, μεθοκόπημα» και η δεύτερη «μουσικό όργανο». Κάτι σχετικό με «αστείος, γελοίος» δεν αναφέρεται.
Νίκο, χοντρικά λοιπόν συμφωνούμε αλλά εσύ έχεις και πιο συγκεκριμένες πληροφορίες. Στη Σερβία όμως (στα υπόλοιπα βαλκάνια δεν έχω πάει) τζουμπούς δεν είδα ούτε για δείγμα. Το ότι τα «παιδιά» της Ειρήνης ονόμασαν το ταμπουροειδές τους «τζουμπούς» όμως, κάτι λέει. Ειρήνη, στις έρευνές σου βρήκες κάτι που να μας φωτίσει περισσότερο; Πάντως δεν φαντάζομαι το ταμπουροειδές που είδες να είχε μεταλλικό σκάφος. Ή; (oder? που θα έλεγε και ο Νίκος)
Νίκο και πάλι, επειδή κατέχω ένα τζουμπούς, ο «ρυθμιστής απόστασης» που αναφέρεις δεν είναι ρυθμιστής απόστασης αλλά κάτι που όλοι μας ονειρευόμαστε, και εκπληκτική ιδέα του σχεδιαστού του οργάνου: αφού κανείς κουρδίσει όλες τις χορδές σωστά, βασισμένος σε κάποιο διαπασών, μετά μπορεί, επεμβαίνοντας στο κλειδί αυτό, να σηκώσει ή να κατεβάσει το τονικό ύψος όλων των χορδών μαζί, χωρίς να επεμβαίνει στις χορδές μία μία. Μην ξεχνάμε ότι την εποχή του σχεδιασμού του οργάνου δεν είχε επικρατήσει ακόμα το διεθνές στάνταρ των 440 χέρτζ και κάτι τέτοιο ήταν άκρως εξυπηρετικό. Αμφιβάλλω όμως σφόδρα, κρίνοντας από την ποιότητα κατασκευής (150 Ευρώ κλπ.) αν αυτό στην πράξη γίνεται με ανεκτή ακρίβεια τονικότητας.
Ναι δίκιο περισσότερο έχεις εσύ στην μετάφραση γιατί εγώ δεν έκανα τον κόπο να κοιτάξω το λεξικό.Νόμιζα ότι θυμώμουνα σωστά την έννοια.
Με μπέρδεψες λιγάκι μ αυτό.Βασικά ο ρυθμιστής απόστασης (βαρύγδουπη ονομασία αλλά πως να το ονομάσεις και αλλιώς ? ) δεν είναι τίποτα αλλο απο ένα κλειδί πίσω απο το μανίκι (στο σημείο που συνδέεται με την κατσαρόλα) με το οποίο αναλόγως με το πόσο το σφίγγεις καταφέρνεις να αυξομειώσεις την απόσταση των χορδών απ την ταστιέρα.Δεν είναι τίποτα το ιδιαίτερο κατασκευαστικά αλλά παραμένει μια καλή ιδέα …
-μάλιστα για τους πιο Μαγκαϊβερ-ικούς μπορεί να χρησιμεύσει και για να συναλλάζουν μανίκια με την ίδια κατσαρόλα για ηχείο…σήμερα ούτι,αύριο σάζι κ.ο.κ.