Ούτε εγώ ξέρω. Αλλά δε θα ήταν απίθανο να υπάρχουν (οι άνθρωποι, όχι οι καταγραφές) και εγώ να μην το ξέρω: Τους ποντιακούς ζουρνάδες που συνεχίζουν να παίζονται λίγο μεν, αλλά αδιαλείπτως από πριν το '22, πόσοι τους ήξεραν πριν την έξαρση του «παραδοσιακού» γύρω στο 2000; Ο μέσος Έλληνας ακροατής, ούτε τώρα δεν τους ξέρει. Πόσο μάλλον τα ποντιακά κλαρίνα, βιολιά, τσαμπούνες, ακορντεόν, μέι. Και σκέψου ότι οι Πόντιοι αποτελούν μια τεράστια κοινότητα που διατυμπανίζει με κέθε τρόπο την ποντιακότητά της: όλοι ξέρουν πώς περίπου ακούγεται η ποντιακή μουσική, όλοι έχουν δει ποντιακά χορευτικά να κλέβουν κάθε χρόνο την παράσταση, κι ας είναι τα ποντιακά μια μουσική που απευθύνεται 99% από Ποντίους σε Ποντίους, αντίθετα από τα (διτικο)μικρασιάτικα που ανήκουν στο «γενικό» ρεπερτόριο.
Το ίδιο και με τις μικρασιάτικες τσαμπούνες των Σωκίων (σήμερα = Κύργια Δράμας), που παίζονται ακόμη σήμερα, έναν αιώνα μετά την Ανταλλαγή: προσωπικά δεν τους ήξερα μέχρι το 2010 περίπου που αποφάσισαν να βγάλουν ένα σιντί με τον πολιτιστικό τους σύλλογο, ενώ εκείνη την περίοδο ήμουν βουτηγμένος στην έρευνα για την τσαμπούνα και πίστευα ότι έχω ξετινάξει κάθε σχετική πηγή και μαρτυρία.
Άλλωστε, και σε περιοχές που δεν προσφυγέψαν διατηρήθηκαν όργανα που δεν τα ξέραμε. Που δίνουν την υπόνοια ότι θα υπάρχουν κι άλλα που δε διατηρήθηκαν.
Θα μου πεις: με την ίδια λογική συζητάγαμε μιαν άλλη φορά αν υπήρχε λύρα στην Κύπρο. Είχαμε καταλήξει, τουλάχιστον εγώ, ότι η απουσία κάθε μαρτυρίας για ύπαρξη αυτού του οργάνου δεν επαρκεί να αποδείξει ότι δεν υπήρξε, ότι σύμφωνα με κάθε λογική θα μπορούσε να έχει υπάρξει, και μένει ακόμη να αποδειχτεί αν τελικά υπήρχε ή όχι. Αλλά τέλος πάντων η Κύπρος είναι νησί, θάλασσα γύρω γύρω, πόσα κρυφά μυστικά να φυλάει; Ενώ η Μ. Ασία είναι αχανής, έχει περάσει ξεριζωμό και ανακάτεμα, και χίλια πράγματα είναι δυνατόν να χάθηκαν μέσα στον ένα αιώνα των εντελώς καινούργιων ζυμώσεων.
Τέλος, να προσθέσω ότι υπάρχει τεράστιος πλούτος ανέκδοτων καταγραφών από εποχές πιο γόνιμες, δεκ. 50-70, σε αρχεία όπως του Σ. Καρά ή του ΚΕΕΛ, που δεν ξέρουμε τι θα μπορούσαν να αποκαλύψουν…