Η λύρα της Κύπρου;

Παραδοσιακή Μουσική
,
1

Καλημέρα σε όλους.

Από καιρό έχω πει σε πολλούς γνωστούς μου ότι το Youtube πλέον είναι μια βιβλιοθήκη θησαυρών. Και πολλοί σίγουρα θα συμφωνήσουν με αυτό αφού, μέσα στα εκατομμύρια βίντεο μπορεί κάποιος να βρει κάτι πολύ σπάνιο, αρκεί να ψάξει και να παίξει με τις ονομασίες, να ερευνήσει σχολιαστές και κανάλια, να ακούσει σπάνιες ηχογραφήσεις σε βίντεο συνήθως με τίτλους “Video0065827”.

Κάπως έτσι λοιπόν έχω περάσει πολλές ώρες, όχι μόνο εγώ αλλά και πολλοί εδώ μέσα. Ωστόσο, σκόνταψα σε ένα βίντεο από το πολύ όμορφο κανάλι kourostatis.

Μα είναι δυνατόν να υπήρχε τόσα χρόνια ηχογράφηση κυπριακής λύρας;

Αφού σχολίασα στο βίντεο και επικοινώνησα με τον ίδιο kourostatis ανταλλάξαμε Facebook ώστε “να τα πούμε”…

Αποδείχθηκε τελικά μια συζήτηση-σοκ για μένα αφού αυτό που αντίκρισα και εγώ, μα και ο kourostatis με το όνομα Ιωάννης Κωνσταντίνου.

Επειδή η συζήτηση έγινε μέσα σε ένα χάος ενθουσιασμού, θα παραθέσω μερικά σημεία της συζήτησης, μαζί και υλικό.

Νίκος: Συγχαρητήρια για το κανάλι σας, εξαιρετικό μουσικό αρχείο!

Ιωάννης: Χαίρεται φίλε. Σε παρακαλώ να μου μιλάς στον ενικό γιατί δεν υπάρχει λόγος να μιλάμε στο πληθυντικό. Ευχαριστώ νάσαι καλά. Θα σου στείλω το λύρα που υπάρχει στο Μουσείο της Λευκωσίας και ανήκε σε λυράρη Κύπριο από το χωριό Καραβάς στη Κερύνεια. Ισχυρίζονται εκεί ότι είναι ποντιακή αλλά καμία σχέση. Θέλω να την δεις και να μου πεις τη γνώμη σου.

78753442_888165114913755_2043085792036782080_n
78753442_888165114913755_2043085792036782080_n627×1024 137 KB

Νίκος: Λοιπόν, έχω πάθει λίγο σοκ αλλά πάμε από την αρχή
Η λύρα είναι πανομοιότυπη Δωδεκανησιακή.
Το συγκεκριμένο μοτίβο της κεφαλής συναντιέται κυρίως στη Ρόδο, που μάλιστα έχουμε τα περισσότερα κοινά στοιχεία με τη Κύπρο πανελλαδικώς. Δες τη λύρα αυτη που σου στελνω. Δες τη κεφαλή της, το σώμα, όλα

78753761_2299973840107910_2626268709324324864_n
78753761_2299973840107910_2626268709324324864_n1080×2160 333 KB

Ιωάννης: Πω! πω!ίδια είναι.
Εγώ πιστεύω ότι είναι κυπριακή αυτή η λύρα*(η κυπριακή)*,αφού και ο λυράρης ήταν κύπριος. Εδω το κατεστημένο υσχιρίζεται ότι δεν υπήρχε λύρα στην Κύπρο.ομως βρίκουμε την αναφορά στη λύρα σε πολλά κυπριακά τραγούδια του ακριτικού έπους.
Υπήρχε ακόμη και τσαμπούνα στη Κύπρο.

Νίκος: Ποιός παίζει λύρα στο βίντεο;;; και ταμπουρά;

Ιωάννης: Ένας κοινός μας φίλος ο Panayiotis League, ο οποίος είναι καταξιωμένος και δεν θα έπαιζε αν δεν ήξερε τι έκανε.

Νίκος: Κοιταξε να δεις, η Ρόδος και η Κύπρος έχουν μια πολυ ιδιαίτερη σχέση
Καπου στο Μεσαιωνα, πρεπει να εγινε καποια μεγάλη μετακίνηση, αλλα κανεις δε τη θυμάται, δεν υπάρχει στη προφορική παράδοση κάποια ιστορία που να αναφέρει μετακινηση απο τη Κύπρο
Αλλα ουτε και κάποιο αρχείο, απο τους Τούρκους ή τους Ιππότες

------ συζήτηση περί αρχαγγέλου και κύπρου, που αλλάζει το θέμα, και επιστρέφει ξανά στη λύρα-------

Νίκος: Και είναι ενδιαφέρον αλλο ένα πράγμα
Οτι η λύρα μεταλλαχθηκε απο 3χορδη σε 4χορδη οπως μαρτυρουν οι τρυπες των κλειδιών της !!
Κατι που γινόταν τακτικά στη Ρόδο
Πες μου λίγο, απο τι ξυλο ειναι το οργανο;;;

Ιωάννης: Δεν αναφέρεται από τί ξύλο είναι καμωμένη η λύρα…
Στο μουσείο πάντως την βαφτισαν ποντιακή.

Να τί γράφουν:

“Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να σας παρουσιάσει ως έκθεμα του μήνα Ιουλίου 2015 μια λύρα με το δοξάρι της (Α.Μ. 3573). Τη λύρα έφερε από την Αμμόχωστο η Κερυνειώτισσα Μαρούλα Καράσαββα-Ιωάννου, όπου ζούσε και εργαζόταν ως τηλεφωνήτρια. Όταν μετακόμισε στη Λευκωσία, πριν από την τουρκική εισβολή, την έφερε μαζί της μαζί με άλλα αντικείμενα και λίγους πίνακες του ζωγράφου αδελφού της, Γιαννάκη Καράσαββα. Είναι ξύλινη, τρίχορδη, με κυρτή ράχη και φέρει ανάγλυφο σκάλισμα στην κεφαλή. Στο δοξάρι βρίσκονται τοποθετημένα τρία μεταλλικά κουδουνάκια. Πιθανόν να είναι ποντιακή, ωστόσο δεν έχουμε περισσότερες πληροφορίες για την προέλευση ή τον κατασκευαστή της. Η λύρα ήταν το μουσικό όργανο του παππού της, Σάββα Μαλακού από τον Καραβά. Ο Σάββας Μαλακός έπαιζε και τραγουδούσε με τη λύρα του σε οικογενειακές συγκεντρώσεις. Ήταν μάγειρας στο νοσοκομείο Κερύνειας, όπου γνώρισε τη Μαρία, την οποία είχε συνοδεύσει από τη Βηρυτό η Αγγλίδα νοσοκόμα ονόματι Miss Trey, για να εργαστεί και αυτή στο νοσοκομείο. Παντρεύτηκαν και απέκτησαν το Θεοχάρη, το Γιώργο, το Χαράλαμπο και τη Χρυστάλλα. Ο Σάββας Μαλακός απεβίωσε το 1953. Του αποδόθηκε το προσωνύμιο «Μαλακός» λόγω του ήπιου χαρακτήρα του. Η Μαρούλλα είναι κόρη του Σάββα και της Χρυστάλλας Καράσαββα, οι οποίοι παρέμειναν εγκλωβισμένοι στην Πάνω Κερύνεια πολλά χρόνια μετά την εισβολή, καθώς αρνούνταν να εγκαταλείψουν το χωριό τους. Όταν αρρώστησε η Χρυστάλλα μεταφέρθηκε στη Λευκωσία, όπου και λίγες μέρες μετά απεβίωσε. Ο Σάββας Καράσαββας, καταγόταν από το χωριό Θέρμια της επαρχίας Κερύνειας. Ήταν συγγενής του Σάββα Θ. Χρίστη, επίσης από τη Θέρμια, δικηγόρου, Εθναρχικού Συμβούλου και μέλους της Σχολικής Εφορείας Κερύνειας. Για περισσότερες πληροφορίες και νέες δωρεές αποτανθείτε στο τηλ. 22432578. Επιμ. Κειμένου: Άντρη Θεοφάνους, Μέλος Συνδέσμου «Φίλοι του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου». Πηγές: -Αρχείο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου-Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών”

Νίκος: Πάντως να σου πω, δεν αποκλείεται να ειναι δωδεκανησιακή
Αμα δε τη δω απο κοντα δε μπορω να ξέρω
Σίγουρα, 100% υπήρχαν λυρες στη Κύπρο
Αντικατασταθηκαν ολοκληρωτικά απο το βιολί, αλλα υπήρχαν
Αν θες να τεκμηριωσεις οτι είναι κυπριακή λύρα, πρεπει να βρεις και 2ο κομματι. Αλλη μια λύρα, ή και 2… πρέπει να έχεις στοιχεία

----- συζήτηση περί άλλων θεμάτων και επιστροφή-----

Νίκος: Είπες πριν οτι ειχατε τσαμπούνες στη Κυπρο
Εχεις υλικο;

Ιωάννης: Από Κυπριακή τοιχογραφία. Ναι μάζεψα υλικό. Ένα λεπτό να το βρω.
78614587_440814613536320_3458202551709597696_n

Νίκος: Από εκκλησία ειναι;

Ιωάννης: Ναι. Για τη γέννηση του Χριστού. εκεί βλέπουμε τα ρούχα της εποχής εκείνης, μουσικά όργανα και άλλα.Εδώ έκανα έρευνα και μάζεψα πολλά στοιχεία:

"Ο ασκός ή το ασσίν και η χρήση του στη κυπριακή δημοτική μουσική

Το ασσίν μας είναι γνωστό ως ένα από τα πιο αρχεία Ελληνικά μουσικά όργανα. Ο εφευρέτης του ήταν ο Μαρσύας, που προκάλεσε το θεό Απόλλωνα σε διαγωνισμό. Για τα χαρακτηριστικά και τους διάφορους τύπους του αργάνου ασχολήθηκε ιδιαίτερα ο Anthony Baines (βλέπε bagpipes, Oxford, 1960).
Ο ασκός αποτελείται από τρία μέρη:
α) το δερμάτινο αεροθάλαμο
β) το επιστόμιο ή μασούρι ή φυσητήρι
γ) από μιά ειδική συσκευή δύο αυλών, που είναι δεμένοι μεταξύ τους και χρησιμεύουν για την παραγωγή της μελωδίας.

Μια πολύ καλή και χρήσιμη μελέτη για τον άσκυαλο, τη τεχνική της κατασκευής και τη λειτουργία του μας άφησε ο Σπυρίδων Περιστέρης (βλέπε Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, τόμος 13 και 14, Αθήνα, 1961,σσ 52-72).
Ο αεροθάλαμος είναι από δέρμα αίγας ή προβάτου. Πολλές φορές κατασκευάζεται από δέρμα γαϊδάρου, για ν’ αντέχει πιο πολύ.
Το «μασούριν» ή το «καννίν» είναι καμωνένα από καλάμι ή από κόκκαλο ζώου. Έχει μήκος 15 εκ. και δένεται στερεά μέσα στην οπή του δεξιού ποδός του δέρματος. Η συσκευή των δυό αυλών, που είναι δεμένοι ματαξύ τους, τοποθετείται σε βάθος 6-7 εκ. μέσα στο αριστερό πόδι του αριστερό πόδι του δερμάτινου αεροθάλαμου. Οι δύο αυλοί έχουν μήκος 20 εκ. και είναι κολλημένοι μεταξύ τους με κερί και φέρνουν ο καθένας έξι οπές. Έτσι λοιπόν μπορεί να παραγάγει κανείς έξι διαφορετικούς φθόγγους στον κάθε αυλό χωριστά. Όλοι αυτοί οι φθόγγοι έχουν μιά ομοιογένεια μεταξύ τους, όσον αφορά την ένταση και τη χροιά του τόνου.
Λόγω της ευπάθειας του οργάνου, που επηρεάζεται εύκολα από τις καιρικές και ατμοσφαιρικές συνθήκες, είναι απαραίτητο να χρησιμοποιείται το όργανο συχνά, ώστε οι φθόγγοι να διατηρούν την ισορροπία μεταξύ τους.
Στη Κύπρο ο άσκαυλος συνοδεύεται πάντα από το «ταμπουλέκκιν» ή το «ταμπουτσίν». Το όργανο έπαυσε να χρησιμοποιείται σήμερα στην Κύπρο και το συναντούμε μονάχα μέσα σε τοιχογραφίες εκκλησιών όπως στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης στο χωριό Κακοπετριά.
Το όργανο δεν σώθηκε μέχρι τις μέρες μας στην Κύπρο, αλλά σε μέρη της Ελλάδας είναι ακόμα σε χρήση. Φαίνεται πως στη μουσική αισθητική των Κυπρίων άρεσε περισσότερο ο ήχος του βιολιού, ως κύριο όργανο στη μελωδία, και έτσι οι Κύπριοι εγκατέλειψαν ό,τι άλλο είχε συριστικό και οξύ ήχο, διατηρούντες μόνο το «πιδκιαύλιν», κι αυτό μονάχα ως βουκουλικό όργανο.

Πηγή: Πηγές της Κυπριακής Δημοτικής Μουσικής
Πιερής Ζαρμάς
Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου
Λευκωσία, 1993"

Κάπου εδώ η συζήτηση αλλάζει δρόμο, και συζητάμε για φορεσιές, χορούς, παράδοση κλπ.

Γεγονός είναι ότι η κυπριακή λύρα, μοιάζει πολύ με Δωδεκανησιακή, πάρα πολύ. Το σχήμα της κεφαλής της με παρέπεμψε εμένα προσωπικά κυρίως στη Ρόδο, αν και υπάρχουν και αλλού αυτά τα σχήματα, στη Κάρπαθο, ίσως και βορειότερα. Το δοξάρι είναι με γερακοκούδουνα αλλά είναι ίσιο σαν τα μοντέρνα και όχι κυρτό. Τα κλειδιά της λύρας επίσης δεν είναι παλαιού τύπου.

Η λύρα ήταν τετράχορδη και λείπει το ένα κλειδί.ενώ έχει άλλες 4 τρύπες , σύνολο 8 και έχει δεχθεί επισκευές.

Τι λέτε, θα ξεκινήσει και στη Κύπρο νέο κύμα με λύρες;

2 «Μου αρέσει»
2

Κατάλαβα ποιαν ηχογράφηση λέτε. Όχι, δεν έχει κάποια βάση. Ο Παναγιώτης είναι από τους πιο στενούς μου φίλους και το 'χουμε συζητήσει εκτενώς. Ακόμη και το κομμάτι, μάλλον προς 12νησιακή σούστα φέρνει, αλλά τέλος πάντων, για το κομμάτι μην πω και καμιά μπαρούφα - η λύρα πάντως ήταν απλώς μια επιλογή, στη βάση του σκεπτικού «αν υποθέσουμε ότι υπήρχε λύρα στην Κύπρο, πώς θα ακουγόταν;». Το συγκεκριμένο όργανο είναι λύρα χαρκήτικου τύπου, νομίζω από τον Ραπακούσιο.

Δεν είναι παράλογη υπόθεση να υπήρχε λύρα στην Κύπρο, αλλά δεν παύει να είναι απλή υπόθεση.

Η ανεύρεση μιας λύρας με ξεκάθαρα 12νησιακά χαρακτηριστικά επίσης με υποψιάζει. Μπορεί κάλλιστα να βρέθηκε τυχαία, από κάποιον 12νήσιο, από κάποιον έμπορο, από κάποιον Κύπριο ταξιδευτή, οτιδήποτε, και να κατέληξε στα χέρια του Σ. Μαλακού από τον Καραβά της Κερύνειας.

Κι εγώ έτσι ξέρω. Βέβαια αυτό σημαίνει απλώς «δεν έχουμε εντοπίσει στοιχεία που να βεβαιώνουν την παρουσία λύρας», όχι «έχουμε αποδείξει ότι δεν υπήρχε» (που θα ήταν πολύ πιο δύσκολο). Ωστόσο, νομίζω ότι εξακολουθούμε να βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο.

Δηλαδή σε κυπριακές παραλλαγές τραγουδιών που σε άλλες παραλλαγές δεν αναφέρουν τη λύρα; Γιατί αν την αναφέρουν, τότε πολύ απλά ταξίδεψε ο στίχος. Αν τον στίχο τον πρόσθεσαν ή τον διασκεύασαν Κύπριοι, τότε αλλάζει.

Από πού ήταν ο αγιογράφος; Πού μαθήτευσε, πού εργάστηκε;

Υπάρχει κάποια τεκμηρίωση γι’ αυτό; Σίγουρα πάντως όχι στον Περιστέρη, που τον έχω διαβάσει άπειρες φορές.

Τα μόνα βέβαια δεδομένα που έχω υπόψη μου και κάπως να συνδέονται με τσαμπούνες και Κύπρο είναι δύο:

α) Μια εντελώς υποτυπώδης μαντούρα (μονοτσάμπουνο) από την Κύπρο, στο μουσείο Pitt Rivers, που δημοσιεύει φωτογραφία της ο Μπέινς στο βιβλίο που αναφέρεται στο παράθεμα, με ονομασία «κατσαμπούνα». Η λέξη αυτή -απ’ όσο έχω καταλάβει γιατί δεν είμαι βέβαια Κύπριος- σημαίνει περίπου οτιδήποτε κάνει θόρυβο άμα το φυσήξεις, σφυρίχτρα, μπουρού, όλα αυτά, και είναι σκοτεινής ετυμολογίας. Είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι έχει σχέση με τη λέξη τσαμπούνα, αλλά η συλλαβή κα- παραμένει δυσερμήνευτη. Το όργανο στη φτγρ του Μπέινς μετά βίας είναι όργανο, έχει δυο τρύπες όλες κι όλες (δηλαδή παίζει τρεις νότες).

β) Η προσωπική μου διαπίστωση ότι Κύπριοι μουσικοί που βρέθηκαν σε μια συνάντηση με τσαμπούνες (οι ίδιοι έπαιζαν άλλα όργανα) είχαν την τάση να την ονομάζουν κατσαμπούνα, πράγμα που ίσως σημαίνει ότι υπάρχει ειδική κυπριακή λέξη για το όργανο και άρα θα υπήρχε και το ίδιο το όργανο, αφού καμία γλώσσα δεν έχει ιδιαίτερες δικές της λέξεις για πράγματα που να είναι τελείως άγνωστα στους ομιλητές της.

Δηλαδή εντελώς ανεπαρκή στοιχεία για να στηρίξουμε οποιαδήποτε υπόθεση.

Ούτε νομίζω να έχουν οι κυπριακοί σκοποί (του βιολιού, του πιθκιαυλιού ή του ασυνόδευτου τραγουδιού) κάποια ιδιαίτερη τάση να περιορίζονται στην 6φθογγη κλίμακα της τσαμπούνας, πράγμα που θα μπορούσε να αποτελέσει ενδεχόμενη ένδειξη ότι ίσως είχε υπάρχξει το όργανο και άφησε το στίγμα του.

2 «Μου αρέσει»
3

Εντωμεταξύ, αυτή η τοιχογραφία μού είναι πολύ γνωστή, αλλά δεν μπορώ να βρω από πού. Δεν είναι στον Ανωγειανάκη. Δεν είναι στο εξώφυλλο των Ποιμένων Αγραυλούντων. Από πού αλλού μπορεί να είναι;

Σ’ όποιο βιβλίο έχει δημοσιευτεί, θα μπορούμε ενδεχομένως να βρούμε περισσότερες πληροφορίες.

1 «Μου αρέσει»
4

Περικλή, πρώτη μου σκέψη όταν είδα την τοιχογραφία ήταν να ρωτήσω ποιος ήτανε ο αγιογράφος, αλλά δυστυχώς χωρίς κάποια απάντηση.

received_1156970511313126
received_1156970511313126640×608 97.3 KB

Αυτή είναι η πλήρης τοιχογραφία και αναφέρει ότι είναι από τα μέσα του 14ου αιώνα.

Όσων αφορά την ηχογράφηση, κατάλαβα τι θέλεις να πεις, και ναι δεν αποτελεί η ηχογράφηση αυτή κάποιο στοιχείο. Ωστόσο στοιχείο είναι η φωτογραφία της λύρας, και θα συμφωνήσω σε αυτό που είπες, οτι δεν αποκλείεται να ταξίδεψε η λύρα στη Κύπρο και να μην ειναι Κυπριακή. Μάλιστα, για μένα αυτό ειναι το πιθανότερο, γιατί δε βλέπω κάτι το πρωτόγνωρο σε σχέση με τις δικές μας λύρες, είναι πανομοιότυπη.

5

Μπορεί και να είναι χαμένο το όνομα του αγιογράφου. Δεν ξέρω κατά πόσο συνηθιζόταν σε κάθε εποχή να υπογράφουν τα έργα τους. Άλλωστε, γενικότερα δεν ξέρω και πολλά για την αγιογραφία. (Σε ό,τι μας αφορά, ξέρω απλώς ότι όποτε έχω δει τσαμπούνα σε αγιογραφίες είναι πάντοτε στη Γέννηση, άρα ο βοσκός με την τσαμπούνα στη συγκεκριμένη σκηνή είναι, αν όχι στερεότυπο στοιχείο, πάντως όχι μοναδικό.)

Νομίζω ότι ο Τάσος Χαψούλας έχει εκπονήσει ειδική μελέτη για τις απεικονίσεις λαϊκών οργάνων στη βυζαντινή ζωγραφική. Αλλά νομίζω -και πάλι- ότι είναι στα γερμανικά. Και για τα δύο κρατώ επιφυλάξεις, δε θυμάμαι πού το πληροφορήθηκα και σίγουρα δεν το έχω δει με τα μάτια μου.

Έριξα μια ματιά και στην περιγραφή του βίντεο στο ΥΤ. Ο Κουροστάτης παραθέτει αρκετούς κυπριακούς στίχους για λύρες. Τουλάχιστον μία μαντινάδα είναι γνωστή και από τα 12νησα, πάρε Φραντζή τη λύρα σου κι εγώ τον ταμπουρά μου. Γιατί δεν προτείνεις Νίκο στον Κουροστάτη να γραφτεί στο φόρουμ να μπει στη συζήτηση;

2 «Μου αρέσει»
6

Εδώ λέει:
“Βοσκός υμνών με αυλόν. (Λεπτομέρεια από την Γέννηση). Τοιχογραφία. 14ος αι. Ι. Ναός Αγίου Νικολάου της Στέγης κοντά στην Κακοπετριά. Κύπρος”.
«Αγιογραφίες», Εδόσεις «Κ. Κουμουνδουρέας» Αθήνα 1995

2 «Μου αρέσει»
7

Που την Κακοπετριάν τζιαι τζιει,
Εν φορεί καμιά βρατζί

Να σημειώσω ότι ο λυράρης έπαιζε σε οικογενειακό κύκλο και οχι επαγγελματικά σε γάμους κλπ. και ότι οι πηγές αναφέρονται στο όργανο σαν εισαγόμενο και όχι ‘κυπριακή λύρα’. Οπότε θα μπορούσε να είναι φυσαρμόνικα, ή μαντολίνο, ή αρμόνιο γιαμάχα.

Για την ηχογράφηση τι να πώ, θα φτιάξω κι εγώ ένα πιθκιαύλι από κόκκαλο νάνου ιπποπόταμου και θα ανεβάσω βίτεο με νεολιθική μουσική από τη Χοιροκοιτία.

8

Α ωραία, να κι ο Κύπριος.

Προφανώς κι εγώ προς τα κει κλίνω, αλλά πάντως ποιες πηγές εννοείς emc?

9

Ο χλευασμός δεν έχει καμία θέση σε αυτή τη συζήτηση.

Η ηχογράφηση ήταν το κίνητρο για την επικοινωνία με τον συγκεκριμένο κύριο και τη συζήτηση μαζί του.

Οι “πηγές” επίσης το αναφέρουν ως ποντιακό. Από μόνο του αυτό καθιστά τη πηγή ως αναξιόπιστη. Το δεδομένο είναι ότι υπάρχει ένα μουσικό όργανο, μα και προφορική παράδοση μέσω τραγουδιών και στίχων.

Άρα, η λύρα προφανώς δεν είναι “εισαγόμενη” αλλά εγχώρια, και το εικονιζόμενο όργανο είναι μια υποψήφια αυθεντική κυπριακή λύρα έως αποδείξεως του αντιθέτου.

1 «Μου αρέσει»
10

Δε συμφωνώ με το «προφανώς». Υπάρχει ένα όργανο, που είναι προς εξέταση αν είναι ντόπιο ή εισαγόμενο, και στίχοι για τους οποίους έχουμε και πάλι ακριβώς το ίδιο ερώτημα.

Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι γενικά έφτιαχναν κι έπαιζαν λύρες κάποτε στην Κύπρο αλλά ο συγκεκριμένος έπαιζε με μια ξένη, πάλι έχουμε πολύ δρόμο για να το αποδείξουμε.

Επίσης, επειδή ποτέ δεν είναι εύκολο να αποδειχτεί ότι κάτι ΔΕΝ συνέβη ή δεν υπήρχε, η πρώτη άποψη που θα προτείνει ότι υπήρχε βαρύνεται με την ευθύνη της απόδειξης. Δηλαδή, αν κι εγώ έρθω και πω το ίδιο για κάποιο άλλο όργανο, π.χ. «στην Κύπρο έπαιζαν και γκάιντα», δεν μπορώ να ισχυριστώ «έτσι είναι εκτός αν μου αποδείξετε το αντίθετο». Ο δικός μου ισχυρισμός κατατάσσεται στους μη ισχύοντες, μέχρις αποδείξεως του εναντίου.

11

Καλημέρα, συνεπώς Περικλή πιστεύεις ότι οι στίχοι μπορεί να είναι εισαγόμενοι;

Εάν ο στίχος προερχόταν από τη Νίσυρο π.χ, “πιάσε Φρατζή τη λύρα σου”, και έφτανε στη Κύπρο όπου δεν υπήρχε η λύρα, οι Κύπριοι δε θα άλλαζαν τη λέξη όπως πολύ συχνά συμβαίνει;

Ας υποθέσουμε ότι στη Κύπρο δεν υπήρχε ποτέ λύρα, όλοι οι στίχοι που αναφέρουν τη λέξη λύρα θα ήταν άγνωστοι στους Κύπριους. Με αυτό το σκεπτικό, ο τραγουδιστής προκειμένου να κάνει κατανοητό το τραγούδι θα άλλαζε τη λέξη ‘λύρα’, με κάποιο άλλο μουσικό οργανο της Κύπρου.

Αν πάλι υποθέσουμε ότι ο τραγουδιστής έλεγε τη λέξη ‘λύρα’ αυτό σήμαινε ότι οι ακροατές γνώριζαν την ύπαρξη λύρας άρα και πολύ πιθανόν να υπήρχαν στη παράδοση του νησιού.

Επίσης, μου φαίνεται δύσκολο το γεγονός να μην υπήρχε λύρα στη Κύπρο. Σε όλη την Ελλάδα και τα Βαλκάνια υπήρχαν λύρες, αφού το όργανο είναι ο πρόγονος του βιολιού, έτσι από τον 9ο-10ο αιώνα μέχρι τον 15ο περίπου όπου εμφανίζεται το βιολί στην Ελλάδα, κυριαρχούσαν οι λύρες, οι οποίες σε κάποια σημεία επιβίωσαν μέχρι τον 20ο αιώνα ενώ σε άλλα έσβησαν πολύ πιο πριν.

1 «Μου αρέσει»
12

Όχι υποχρεωτικά. Ο ίδιος στίχος αναφέρει και τον ταμπουρά, που είναι άγνωστος στη Νίσυρο (ίσως παλιότερα να ήταν γνωστός, δεν ξέρω). Επίσης ο ταμπουράς αναφέρεται σε στίχους από διάφορες περιοχές, όπου τουλάχιστον στις τελευταίες γενιές δεν παίζεται και μάλλον είναι άγνωστος. Και στίχους με πιο περίεργα ονόματα οργάνων έχουμε, το λιογκάρι, το τζιβούρι κλπ. Όλα αυτά οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να τα λένε κι ας μην τους ήταν γνωστά. (Και στην Κάρπαθο: Εις της Μπαρμπαριάς τον κάμπο / και στης θάλασσας τον άμμο / περπατεί ένα περιστέρι / με τον ταμπουρά στο χέρι.)

Κατά παρόμοιο τρόπο, στα ακριτικά τραγούδια αναφέρονται διάφορα στοιχεία οπλισμού που έχουν πάψει από αιώνες να υπάρχουν, αλλά στα τραγούδια ακόμη τους λένε. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι άκρες μέσες πάντοτε ήξεραν τι είναι λ.χ. το δοξάρι κι η σαΐττα, κι ας είχαν αιώνες να τα δουν με τα μάτια τους. Ή, κι αν δεν ήξεραν πια (δεν μπορώ να ξέρω τι ήξερε ο καθένας), πάντως τα κράτησαν στους στίχους.

Αντίστοιχα, νομίζω ότι λίγγο-πολύ όλοι οι απανταχού και από πάντα Έλληνες ήξεραν ότι χονδρικά η λύρα κι ο ταμπουράς είναι όργανα, έστω και χωρίς λεπτομέρειες.

Αυτό το συμμερίζομαι. Πράγματι, θα περίμενα να υπάρχει λύρα και στην Κύπρο, γιατί αν αποδεικνυόταν κάτι τέτοιο θα έβρισκα ότι ταιριάζει και η Κύπρος με το γενικό πάτερν της ευρύτερης περιοχής. Προς το παρόν όμως δεν το έχουμε αποδείξει, ούτε βρίσκω να έχουμε περισσότερους λόγους να το υποθέτουμε απ’ όσους είχαμε πριν προκύψουν τα στοιχεία της παρούσας συζήτησης.

Υπάρχει μια ακόμη λεπτομέρεια που θεωρώ ότι μπορεί να φωτίσει τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε αυτό το ερώτημα:

Με τη λογική του τι γίνεται στην ευρύτερη περιοχή, θα αναμέναμε να υπάρχει και ζουρνάς στην Κύπρο. Επιπλέον, υπάρχει και ειδική κυπριακή εκδοχή της ονομασίας: ζορνές (το παραδίδει ο Ανωγειανάκης αλλά το έχω ακούσει και από Κυπρίους αυτοπροσώπως). Άρα, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις θα έπρεπε να υπάρχει και το όργανο.

Η πραγματικότητα ποια είναι: πράγματι μεν υπάρχει ζουρνάς στην Κύπρο, αλλά είναι όργανο αποκλειστικά των Τουρκοκυπρίων και της Μαρωνίτικης μειονότητας. (Όπως αλλού είναι αποκλειστικά των Τσιγγάνων!).

1 «Μου αρέσει»
13

Υπάρχουν μαρτυρίες και στοιχεία για βιολάρηδες του 19ου αιώνα με ονόματα, δες π.χ. εδώ για το Παναούδιν . Το θέμα είναι αν μπορείς να βρεις στοιχεία για προηγούμενο όργανο που να επιτελούσε την ίδια λειτουργία και να το εκτόπισε το βιολί. Ο τύπος που έπαιζε σπίτι του για την οικογένεια του δεν επιτελεί την ίδια λειτουργία, συγνώμη.

1 «Μου αρέσει»
14

Όπου υπήρχε λύρα και αντικατατάθηκε από το βιολί, συχνά έχει μεσολαβήσει ένα στάδιο κατά το οποίο η λύρα αντιμετωπίζεται ως ατελές βιολί, οπότε: (α) πολλοί βιολατόροι ξεκινούν με λύρα σαν μαθητευόμενοι, για να περάσουν μετά στο βιολί και στη μουσική «ενηλικίωση», και (β) απομένουν και μερικοί λυράρηδες, αλλά είναι κυρίως αυτοί που δεν «ενηλικιώθηκαν» ποτέ μουσικά, οπότε παίζουν μόνο για χόμπι, με μικρές οικείες παρέες και χωρίς κανείς να τους θεωρεί (ούτε οι ίδιοι τον εαυτό τους) ως καθαυτού οργανοπαίχτες. Έχω διαβάσει για τέτοιες περιπτώσεις σε αρκετά διαφορετικά μέρη. Για την Κύπρο δεν έχω πετύχει τέτοια πληροφορία.

15

έχοντας περάσει και απο τα 2 όργανα , μου φαίνεται περίεργο η λύρα να αντιμετωπίζεται ως το βιολί του αρχάριου . Είναι (για μένα τουλάχιστον) πολύ δυσκολότερη απο το βιολί, το οποίο μπορεί να είναι δύσκολο αλλά έχει πλέον εξελιχθεί σε βαθμό που επιτρέπει στον μουσικό να ασχολείται με τη μουσική και όχι με τις ατέλειες του ίδιου του οργάνου.
Η λύρα είναι ένας συνεχής μπελάς:Καβαλάρης,κλειδιά, χορδες, λύκοι είναι καθημερινή ρουτίνα.

Πάντως εδώ και χρόνια, ο Λεωνίδας Σπανός κατασκευάζει ένα μοντέλο λύρας που το αποκαλεί “Κυπριακό”. Γνωρίζει κανείς αν αυτό είναι απλά δικής του έμπνευσης ή αντίγραφο παλαιότερης λύρας;

(συντονιστές συγνώμη, κάτι πάτησα κατα λάθος για αναφορά δημοσίευσης)

3 «Μου αρέσει»
16

Κι όμως φίλε alk εδώ στη Ρόδο όλοι οι παλιοί βιολιστές πρώτα έπαιζαν λύρα και μετά έπιασαν το βιολί.

Αυτό το έκαναν για να μάθουν να “φτιάχνουν” το όργανο, όταν δεν ακούγεται καλά, χορδές είχαν εντερινες ακόμα και από πετονιά, για να μάθουν να κουρδιζουν. Αυτή τη μαρτυρία μου την είπε και ο Ηλίας Αναστασιάδης, λυράρης από την Όλυμπο Καρπάθου (για την πετονιά) όμως το άκουσα και από άλλους στη Ρόδο.

Ένα παράδειγμα, ο βιολιστής Κώστας Ισκας από το χωριό Κοσκινού Ρόδου, πρώτα έμαθε στη λύρα και μετά την έκλεισε σε ενα σεντούκι με παλιά πράγματα, ύστερα την έδωσε στον Ηλία Αναστασιάδη, ο οποίος την ταίριαξε καλά και παίζει με αυτή σε διάφορες εκδηλώσεις.

Η αλλαγή συνήθως γινόταν γιατί το βιολί έχει πιο “σίγουρα” πατήματα από τη λύρα, μα και οι λύρες ήταν τα παλιά όργανα και τότε ήταν μια εποχή που ο κόσμος εκλεινε τη παράδοση σε σεντούκια και καδους σκουπιδιών, ή τα εβγαζε τις απόκριες όπως συζητησαμε σε άλλο θέμα…

2 «Μου αρέσει»
17

Ίσως είχαν μικρότερες αξιώσεις από τη λύρα (και από τον λυράρη) σε σχέση με το βιολί. Εσύ Αλέξανδρε μιλάς από την εμπειρία της πολίτικης, που συμβαίνει να είναι επίσης όργανο αξιώσεων. Δε συνέβαινε το ίδιο με τις απλές ιδιοκατασκευασμένες λαϊκές λύρες.

Έχω ακούσει μερικές ηχογραφήσεις λύρας από νησιά που τελικά εξαφανίστηκε ή είναι ακόμη στα όρια της εξαφάνισης (Λήμνο, Ικαρία, Σαντορίνη κλπ.), και δεν υπήρχε καμία μέριμνα για λεπταίσθητες αποχρώσεις: ο σκοπός να αναγνωρίζεται, ο ρυθμός να είναι σταθερός, και τέλος. Βέβαια θα μου πεις, οι τελευταίοι επιζώντες μιας παράδοσης που ήδη είχε υποκατασταθεί ίσως να ήταν και φτωχοί παίχτες οι ίδιοι, μπορεί στην εποχή της ακμής της να παιζόταν σε ανώτερο επίπεδο, αλλά ακόμη και σε παλιά καρπάθικα (που στην Κάρπαθο και σήμερα η λύρα είναι το κυρίαρχο όργανο) πάλι αυτό το εντελώς βασικό παίξιμο έχω ακούσει.

Σήμερα στην Κάσο, την Κάρπαθο, την Κρήτη υπάρχει πολύ περισσότερη δεξιοτεχνία στη λύρα, άρα και πολύ μεγαλύτερο πεδίο να ξεχωρίσει το καλό, πλούσιο παίξιμο από το απλά σωστό (ή ενίοτε ούτε καν αυτό). Ακόμη κι έτσι όμως, τουλάχιστον στην Κάρπαθο που έχω ιδία πείρα, κι ο πιο αγγελικός λυράρης, με τις κρυφές μικρολεπτομέρειες, τις αποχρώσεις, την έκφραση, δε θα αξιολογηθεί τόσο γι’ αυτά του τα προσόντα όσο για άλλα: συνοπτικά, η τέχνη του είναι να διαχειρίζεται σωστά το γλέντι. Σχεδόν μια κοινωνική δεξιότητα μάλλον παρά καλλιτεχνική. (Βλ. και εδώ, υποσ. 235 και το σημείο από το οποίο «κρέμεται» η υποσημείωση.)

Το καθαρά αισθητικό πεδίο της μουσικής, της μουσικής ως ακροάματος (πέρα από τη μουσική ως διαδικασία)-, νομίζω ότι το διηύρυναν τα «νέα» όργανα, στην περίπτωσή μας το βιολί, που άλλωστε κατασκευάζεται από ειδικευμένους τεχνίτες με ρητούς κανόνες που έχουν διαμορφωθεί από μια μακραίωνη οργανωμένη παράδοση, κι όχι, όπως η παλιά λύρα και άλλα παρόμοια όργανα, εμπειρικά μ’ ένα σκεπάρνι από όποιον θέλει να καλύψει την ανάγκη να έχει ένα όργανο για να παίζει. Όπου διατηρήθηκαν οι λύρες και τα άλλα απλούστερα όργανα, μπήκαν κι αυτά στο τρένο των νέων διευρυμένων αισθητικών αναζητήσεων, αυτό όμως είναι πρόσφατο. Αυτή τουλάχιστον την εντύπωση έχω.

5 «Μου αρέσει»
18

Τα μουσικά γονιδια του ΛΣ είναι από Ross Daly μάλλον. Μια πρόσφατη συνέντευξη του μιλά από μόνη της.

Οι Κρητικοί ασχολούνται περισσότερο με την παραδοσιακή μουσική απ ’ ό,τι εμείς στην Κύπρο. Πώς το εξηγείτε; Η διαφορά μας είναι ότι είμαστε μακριά από τον μητροπολιτικό κορμό, με αποτέλεσμα να μην μετέχουμε στο κοινό γίγνεσθαι της μουσικής. Αν και είμαστε Έλληνες, στη μουσική είμαστε ξεκομμένοι, ενώ στη λογοτεχνία και σε άλλες τέχνες είχαμε πιο άμεσες επιρροές. Περισσότερες επιδράσεις είχαμε από τη Μικρά Ασία και τους Τούρκους που ήρθαν στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Δεν μετείχαμε ποτέ της νησιώτικης μουσικής, της στεριανής ή της Ηπείρου, πριν έρθει το ραδιόφωνο στην Κύπρο. Τα τελευταία χρόνια, με τις υποτροφίες που παίρνουν τα παιδιά στις μουσικές σχολές της Ελλάδας, όταν γυρίζουν στην Κύπρο, ασχολούνται με παραδοσιακή μουσική με τον ελληνικό τρόπο.

4 «Μου αρέσει»
19

Είναι λόγικό τώρα αυτό; Σάματις οι Κρητικοί παίζουν όλη μέρα ηπειρώτικα και νησιώτικα; Παίζουν κρητικά, και σε ποσότητες που δε νομίζω να βρίσκονται αλλού στην Ελλάδα (πολλοί μουσικοί, ατελείωτη νέα παραγωγή με πολλά επιμέρους ρεύματα, άπειρα μουσικά ηβέντ κλπ.), κι αυτό όχι βέβαια επειδή δεν είναι ξεκομμένοι από την υπόλοιπη Ελλάδα αλλά απεναντίας επειδή η Κρήτη είναι ένα μεγάλο, αύταρκες νησί, μακριά από τα μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα, βασικά την Αθήνα (δηλαδή όπως ακριβώς και η Κύπρος!), και, κατά συνέπεια, αρκετά εσωστρεφές.

Όσο για τις επιδράσεις, είναι τελείως άλλο θέμα. Και στην Κρήτη και οπουδήποτε στην Ελλάδα η τοπική μουσική έχει δεχτεί ποικίλες επιδράσεις, αλλά τι σχέση έχει αυτό με το αν ασχολούνται σήμερα λίγο ή πολύ;

20

Ρε φίλε Νίκο, μας λες να ακούσουμε τους πειραματισμούς του League και δε μας λες να ακούσουμε τις ηχογραφήσεις του James Notopoulos από το 1953; Αμαρτία που το θεό ρε κουμπάρε