Ας πούμε ότι τόσο ασχολούμαι, όσο βλέπω ότι το θέμα της ετυμολογίας και των προελέυσεων του καθετί, στη Βυζαντινή αυτοκρατορία μαι μετα στην Οθωμανική αυτοκρατορία - και πριν ακόμα, μετά την εκστρατεία του Μέγα Αλέξανδρου, στον Ελληνο-Περσικό-Αιγυπτιακό-βουδιστικό κόσμο -, είναι ένα μεγάλο" μπορδέλο" όπου μια γάτα δεν θα έβρισκε τα γατάκια της, γιατι ο λαός όταν μιλάει και δημιουργεί λέξεις δεν ασχολείται με την ιστορική ακρίβεια ούτε βέβαια προσπαθεί να επιβεβαιώσει “εθνομουσικολογικά” αν οι ρίζες των λέξεων που χρησιμοποιεί κολλάνε με καποια “αλήθεια”. Χθες ένας φίλος όταν του περίγραψα το μπουλγαρί μου είπε ότι τότε ίσως το όργανο μου αγόρασε στην Πόλη να ήταν μπουλγαρί και αυτό ακριβώς του έλεγα για τις ονομασίες.
Αλλά δηστυχώς ό,τι και να διαβάσεις για τη μουσική - εκτος απο τη τεχνική της μουσικής - είναι γεμάτο απο τέτοιους προβληματισμούς με κάποιους που ψάχνουν συστηματικά να αποδείξουν ότι κάτι προέρχεται απο αλλού ή ότι αντίθετα είναι γηγενη - εξαρτάται συνήθως τι θέλουν να αποδείξουν ιδεολογικά τόσο οι μεν όσο και οι δε. Και μενα μ αρέσουν οι ξένες γλώσσες άρα… Πιστέυω όμως ότι η μουσική και τα μουσικά όργανα είναι πρώτα προσωπική δημιουργία πριν να γίνουν δημιουργία κάποιου λαού ή κάποιας παραδόσης.
Εδώ, φίλε akios, σου προτείνω να κάνεις ό τι και ένας ξάδερφός μου, συνονόματος και σήμερα μακαρίτης. Την εμφυλιακή ή μετεμφυλιακή περίοδο, πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον ήταν κάποιος ονόματι Πολίτης και ήταν φυσικό, το όνομά του να αναφέρεται συχνά σε πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Όταν φίλοι ρωτούσαν τον ξάδερφό μου «-Τον Πολίτη τον πρεσβευτή, τι τον έχετε;» απαντούσε «-Χεσμένο».
Φίλε Μήτσο,
δεν ξέρω τί είναι η “Κρηπίδα”.
Για την αρχαία βάση του πλ. α’, έχω ακούσει ότι ήταν ο Κε, αλλά δεν ξέρω
πώς “λειτουργούσε” ο ήχος.
Όμως είναι μία απορία που μου την δημιούργησες και μένα -και σε ευχαριστώ.
Ευκαιρία να το ψάξω λίγο και θα επανέλθω.
Επίσης σε ευχαριστώ και για την πληροφόρηση περί του βιβλίου του Κατσιπή.
Θα το έχω υπ’ όψιν. Μπορεί κάποια στιγμή να χρειαστεί.
Φίλε Δ. Σακκαλή,
το πρόβλημα με τις δυτικές χορωδίες ήταν πολύ μεγάλο μία εποχή.
Νομίζω ότι κάποια στιγμή έγινε υποχρεωτικό στις εκκλησίες να ψάλεται η βυζαντινή και έτσι σώθηκε η κατάσταση.
Οι χορωδίες αυτές ψάλουν κομμάτια που είναι γραμμένα εξ’ αρχής σε δυτική κλίμακα, τετραφωνισμένα. Μπορεί τα κομάτια αυτά να είναι όντως αριστουργήματα, ως τέχνη
(πχ. του Πολυκράτη). Δεν είναι όμως η παράδοσή μας.
Πολλές φορές θα ακούσεις και κάτι που μοιάζει με βυζαντινό αλλά είναι τετραφωνισμένο.
Αυτό που συμβαίνει, είναι ότι το βυζαντινό κομμάτι το παίζουν σε συγκερασμένη κλίμακα
(πχ. τον πρώτο ή τον πλάγιο του πρώτου σε μινόρε) και φυσικά αυτό εναρμονίζεται!
Συμφωνώ μαζί σου πάντως ότι θέλει πολύ προσπάθεια για να διασώσουμε τον πολιτισμό μας και δεν πρέπει να τον αφήσουμε την μοίρα του…
Η αρχαία βάση του πρώτου ήχου ήταν ο Κε (όχι του πλ.α’)
Δεν θυμόμουνα καλά. (Άμα αφήσεις για λίγο κάτι, σε αφήνει κι αυτό…)
Για λόγους πρακτικούς η μεταφορά της βάσης έγινε στον Πα.
Η διαφορά του πρώτου από τον πλάγιο του πρώτου ειρμολογικό, ο οποίος έχει ως βάση τον Κε
-επί του οποίου τίθεται η διατονική φθορά του Πα- βρίσκεται τόσο στις μελωδικές γραμμές
όσο και στους δεσπόζοντες: Δί στον πρώτο, Γα στον πλάγιο α’.
Όσο για την “Κρηπίδα”, δεν ήξερα ότι ονομάζεται έτσι το θεωρητικό του Φωκαέα.
(Μου είχαν δώσει παληά κάτι σημειώσεις από αυτό από τις οποίες απουσίαζε το εξώφυλο και μου διέφευγε η λεπτομέρεια της ονομασίας).
α) Ακριβής ορισμός του μουρμούρικου δεν υπάρχει. Εδώ δεν υπάρχει για το ρεμπέτικο! Αλλά αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην πρόβλημα. Δεν είναι κάθε λέξη ταξινομικός όρος. Για το μουρμούρικο, νομίζω ότι οι περισσότεροι το αντιλαμβανόμαστε ως αδέσποτο ρεμπέτικο με ελεύθερη συρραφή διστίχων και απλούς έως στοιχειώδεις σκοπούς. Ντάξει, χωράει νερό ως περιγραφή, αλλά έτσι είναι με κάθε ανθρώπινο δημιούργημα (μην ταραζόμαστε δηλαδή!).
β) Μουρμούρικα έχω ακούσει ως επί το πλείστον με συγκερασμένα όργανα. Είναι τραγούδια για μία κιθάρα, έναν μπαγλαμά, ένα μπουζούκι ντουζενιάρικο, άντε και τα τρία μαζί, όχι παραπάνω. Βιολιά, ούτια και τέτοια «αρχοντικά» πράγματα δεν πολυέχουν δουλειά εδώ. Κανένας Μάρκος με το ούτι, κανένας Πιπεράκης με τη λύρα μπορεί να έπαιξαν και τέτοια τραγούδια, αλλά θα έλεγα ότι πρόκειται για περιφερειακές έως περιθωριακές περιπτώσεις. Βασικά, δεν ήταν τραγούδια των μουσικών αλλά της παρέας. Κάποιοι μουσικοί βέβαια τα αποτύπωσαν και σε δίσκο, αλλά τον δίσκο πρέπει και να ξέρουμε να τον «διαβάσουμε»! Φυσικά, τίποτε δεν αποκλείει να παίζονταν παλιότερα και με ταμπουρομπουζουκοειδή με κινητούς μπερντέδες και άλλες κλίμακες - έτσι κι αλλιώς τροπικές μελωδίες είναι.
γ) Το Μινόρε του Γιοβανίκα είναι το Σμυρναίικο Μινόρε. Υπάρχει μία ηχογράφηση όπου φέρεται να παίζει βιολί ο ίδιος ο Γιοβανίκας:
Δεν ξέρω από πού προέρχεται η πληροφορία ότι ο ίδιος το συνέθεσε κιόλας, ούτε αν και πώς τεκμηριώνεται. Πρέπει να πω ότι την αντιμετωπίζω με επιφύλαξη: Το Σμυρναίικο Μινόρε έχει πολλές δεκάδες ηχογραφήσεις. Δεν έχω υπόψη μου άλλη επώνυμη δημιουργία που, μέσα στα χρόνια που ήταν ακόμη φρέσκια, να έχει ηχογραφηθεί τόσο πολλές φορές. Πέντε, εφτά, δέκα, εντάξει. Αλλά εδώ μιλάμε για πολύ περισσότερες. Πιστεύω ότι μάλλον ήταν δημώδης σκοπός της Σμύρνης.
δ) Το Σμυρναίικο Μινόρε είναι τέτοια σύνθεση, ώστε του ταιριάζει να παιχτεί συγκερασμένα. Όχι επειδή το Νιαβέντι είναι από τα σημεία όπου η συγκερασμένη και η ασυγκέραστη μουσική συναντώνται (συμβαίνει κι αυτό, σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν είναι αυτό η αιτία).
Το Σμυρναίικο Μινόρε μοιάζει με μανέ, αλλά δεν είναι. Οι μανέδες είναι γραμμένοι σε κάποιο μακάμι. Το Σμυρναίικο όχι. Συνοπτικά θα έλεγα (ή μάλλον έχω ήδη πει):
Γιατί δυτικότροπου;
Αυτό δε χωράει συνοπτική εξήγηση. Το διερευνώ λίγο λίγο σ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης από την οπία είναι το παραπάνω παράθεμα, και το μόνο που μπορώ να πω εδώ συνοπτικά είναι ότι το πιστεύω σοβαρά για συγκεκριμένους λόγους, και ότι ισχύει όχι μόνο για το Σμυρναίικο Μινόρε αλλά για μια ολόκληρη ομάδα παρόμοιων αμανεδοειδών σκοπών που δεν είναι αμανέδες.
(Επ’ ευκαιρία, ας ξεκαθαρίσουμε και το άλλο: Σε κάποιο από τα παλιά μηνύματα εδώ ένας σχολιαστής μοιάζει να θεωρεί ότι «Σμυρναίικο Μινόρε» είναι όνομα δρόμου. Μπορεί κάποτε να υπήρξε και τέτοια ονομασία, δεν το αποκλείω, αλλά βασικά ο δρόμος λέγεται Νιαβέντ και «Σμυρναίικο Μινόρε» σημαίνει το κομμάτι και όχι κάποιο είδος [μινόρε] δρόμου.)
ε) Το Σμυρναίικο Μινόρε, όπως και οι άλλοι προαναφερθέντες παρόμοιοι σκοποί, είναι άλλης αισθητικής από τα μουρμούρικα. Είναι πλούσιοι, μελωδικά πολύπτυχοι, με έμφαση στη μικρολεπτομέρεια, πρόσφοροι για βιρτουόζους που θέλουν να δείξουν τα προσόντα τους εξυψώνοντας παράλληλα και τους ίδιους τους σκοπούς. Βρίσκονται στον αντίποδα του αδρού, λιτού, επαναληπτικού, «γήινου» μουρμούρικου. Θα υπήρξαν βέβαια άνθρωποι που αγαπούσαν εξίσου τα μεν και τα δε, γλεντούσαν και με τα δύο, έλεγαν οι ίδιοι και τα δύο, εκφράζονταν εξίσου και με τα δύο, αφού κανένας άνθρωπος δεν τρώει το ίδιο φαί κάθε μέρα και κάθε ώρα της ημέρας, αλλά βασικά πρόκειται για διαφορετικού πνεύματος ρεπερτόρια. Πιστεύω ότι αν ακούγαμε ένα μουρμούρικο από τον Νταλγκά λ.χ., και το ίδιο από έναν ανώνυμο μαχαλόμαγκα της εποχής (με χρονομηχανή: λέω για κείνους που ποτέ δε θα έβρισκαν τον δρόμο προς τη δισκογραφία, ούτε και θα τον γύρευαν άλλωστε), και μετά το Σμυρναίικο Μινόρε από τους ίδιους, τότε η εκτέλεση του Νταλγκά στο Σμυρναίικο θα ήταν αυθεντική, και του μαχαλόμαγκα διασκευή-προσαρμογή-απόηχος, ενώ για το μουρμούρικο το αντίστροφο: αυθεντικός ο ανώνυμος και διασκευή ο επαγγελματίας.
Συμπερασματικά: Απορρίπτω την υπόθεση του Φέρρη για πολλούς διαφορετικούς λόγους. Φυσικά, ο κυριότερος είναι ότι το πέρασμα από το ασυγκέραστο στο συγκερασμένο παίξιμο έγινε από τα όργανα και όχι από τα κομμάτια, πόσο μάλλον από ένα συγκεκριμένο κομμάτι, οπότε η όλη αναζήτηση δεν έχει λόγο ύπαρξης.
Φυσικά και δεν περίμενα, Δημήτρη μου! «Ρητορική» ήταν η τοποθέτησή μου, όπως και η δική σου ερώτηση, αφού κι εσύ ξέρεις…. Ο Περικλής βέβαια ξόδεψε αρκετό χρόνο για να καταλήξει με βάση τη λογική σε συμπέρασμα ήδη γνωστό σε άλλους εδώ και χρόνια, έκανε όμως καλό στο φόρουμ με την αξιέπαινη αυτή δουλειά του. Εσύ κι εγώ, δεν νομίζω να ασχοληθούμε ούτε τώρα, ούτε στο μέλλον….
Υστερα από τόσα χρόνια ένα αγαπημένο θέμα με αγαπημένους ανθρώπους… Ευχαριστώ Περικλή για την παράθεση του βίντεο.
(Στο βίντεο στην εισαγωγή ακούγονται καθαρά οι μελωδικές γραμμές του μινόρε του τεκέ του Χαλκιά)
