Το πιάνο. Η ύδραυλις και το (εκκλησιαστικό) αρμόνιο. Το (μικρό, σπιτικό) αρμόνιο. Η άρπα. Η οκαρίνα. Το όμποε. Το φλάουτο. Το φαγκότο. Το κοντραμπάσο. Πολλά ακόμα όργανα της κλασικής ορχήστρας. Το σιτάρ της ινδικής μουσικής. Πολλά ακόμα όργανα της ινδικής, αφγανικής, κινέζικης, ιαπωνικής μουσικής. Όλα ανεξαιρέτως τα όργανα της αρχαίας ελληνικής μουσικής, που μνημονεύονται σε γραπτές πηγές (λύρα, κιθάρα, αυλοί, ζαμβύκη, …). Και άλλα, αν ψάξεις…
[QUOTE=Νίκος Πολίτης;211922]Το πιάνο.
Νίκο, συγνώμη, αλλά ως προς το πιάνο, δε συμφωνώ! Π.χ. το πιάνο παίζόταν από μαύρους μουσικούς στους “οίκους ανοχής” (για να το πω κομψά!;-)) του New Orleans. Το πιάνο παίζει σημαντικό ρόλο σε μουσικά είδη όπως jazz, blues και gospel, που στην άρχη της πορείας τους δεν ήταν αστικά, αν και η jazz θεωρείται σήμερα πιο πολύ σαν μουσική των αστών, ας πουμε. Σκέψου τον Fats Domino ή τον Ray Charles …Ξεφύγαμε λίγο από το θέμα μας, αλλά νομίζω ότι υπάρχουν πολλές συγκυρίες που μπορούν να συμβάλουν ώστε να μπαίνει ένα αστικό όργανο στα λαϊκά στρώματα.
Εύα
Το περίμενα ότι κάποιος θα αναφέρει τη χρήση του πιάνου από λαϊκούς μουσικούς, σε Αμερική (τα πιό χτυπητά παραδείγματα) και αλλού. Με την έννοια αυτή, και το εκκλησιαστικό όργανο θα μπορούσε να θεωρηθεί “λαϊκό”: συχνά σε αμερικάνικες εκκλησίες τα gospel συνοδεύονταν από αυτό. Αλλά και η ύδραυλις, το όργανο που κόστιζε τεράστια περιουσία η κατασκευή του έστω και αν δεν είχε χρυσά πόμολα, και χρειαζόταν τουλάχιστον δύο δούλους για να παίξει, θα μπορούσε να θεωρηθεί λαϊκό, αφού έδινε τον τόνο ώστε να επιδίδεται το πλήθος σε ομαδικά τραγουδίσματα λαϊκών τραγουδιών, κατά τη διάρκεια λαϊκών γιορτών.
Το πιάνο ήταν κατ’ εξοχήν όργανο της αστικής τάξης, για το λόγο αυτό μπήκε και στους οίκους ανοχής της Νέας Ορλεάνης, για να διασκεδάσει τους πελάτες, όχι τους υπηρέτες ή τα κορίτσια. Φυσικά, έμαθαν και οι υπηρέτες να το παίζουν, ακριβώς όπως και οι δούλοι στην αρχαία Αθήνα έμαθαν να παίζουν λύρα ή κιθάρα, σε βαθμό μάλιστα που να αναλαμβάνουν και τη διδασκαλία των παιδιών του ιδιοκτήτη τους. Δεν θα θεωρήσουμε τα όργανα αυτά λαϊκά, όμως.
Με το βιολί και το κλαρίνο συνέβη κάτι διαφορετικό: έγιναν πασίγνωστα και αγαπητά στο λαό, απόκτησαν ευρύτατη διάδοση, μπόρεσαν να γίνουν προσιτά από οικονομική άποψη. Ποιός λαϊκός άνθρωπος, πριν 50 – 80 χρόνια, μπορούσε να αγοράσει πιάνο; και να το κουβαλήσει και στο πανηγύρι; ή στο καφενείο έστω;
Ακόμα 2 βιολιά σε ζωγραφικές απεικονίσεις (αγιογραφίες) του 16ου αιώνα από τον ελληνικό χώρο:
“Κλεμμένες” από αυτό το σάιτ:
http://www.lutherie.gr/
όπου στο “εξώφυλλο” βλέπουμε απεικόνιση λύρας σε απεικόνιση μιας από τις δυο παρακάτω τοιχογραφίες.
Από τη μονή βαρλαάμ στα Μετέωρα
http://www.lutherie.gr/anh/b_2.htm
και από τη μονή σταυρονικήτα στο Άγιο Όρος
http://www.lutherie.gr/anh/b_3.htm
Για κάποιο λόγο οι δυο αυτές τοιχογραφίες που απεικονίζουν βιολιά (σε κάποια ίσως προγενέστερη μορφή - αλλά τουλάχιστον εγώ δεν βρίσκω άλλη ονομασία για τα όργανα που βλέπω) έχουν το ίδιο θέμα. Ο ζωγράφος δεν μού φαίνεται να είναι ο ίδιος. Οι εικόνες είναι του 16ου αιώνα και οι δυο.
Μια διόρθωση:
Η λύρα είναι επίσης από τη μονή βαρλαάμ αλλά από άλλη τοιχογραφία.
Και μια προσθήκη:
http://www.lutherie.gr/anh/b_1.htm
Ακόμα ένα βιολί 16ος ή 17ος αι. (
Μονή Φιλανθρωπινών, Ιωάννινα, νησάκι
1 «Μου αρέσει»
Συμπληρωματικό ερώτημα: θα μπορούσαμε να πούμε δεν είναι βιολιά, είναι βιόλες;
Ναι Άγη, αυτές τις τοιχογραφίες εννοούσα. Νομίζω ότι τις παρέθεσες όλες.
Άρα λοιπόν, ήδη από τον 16ο αιώνα ήταν γνωστή στην Ελλάδα η ύπαρξη κάποιων οργάνων, προγόνων του σημερινού κρεμονέζικου βιολιού. Και σίγουρα, για να τα παρουσιάζει ο αγιογράφος με αρκετές και σωστές λεπτομέρειες θα πρέπει να τα έχει δει, όχι μόνο να έχει ακούσει για την ύπαρξή τους. Τώρα βέβαια, αυτό δεν σημαίνει και ότι από το 16ο αιώνα στα ελληνικά χωριά χόρευαν υπό τους ήχους βιολιού και όχι λύρας, στην Κων/λη όμως σίγουρα θα είχε ακουστεί ο ήχος τους.
Το βιολί στην Κρήτη, όπως αναφέρουν πολλά άρθρα αλλά και μαρτυρίες ανθρώπων, μέχρι προπολεμικά τουλάχιστον ήταν το κύριο όργανο όχι μόνο στα Χανιά αλλά και στο Νομό Λασιθίου, όπως και στις περισσότερες περιοχές του Νομού Ηρακλείου.
Άταστε, επειδή «Χανιά», «Λασίθι» κλπ. είναι πολύ γενικοί όροι, μήπως ξέρεις (ή άλλος τις) λεπτομερέστερα; Για παράδειγμα στα Χανιά (στο νομό δηλαδή) ξέρω ότι το βιολί κυριαρχεί από παλιά στην Κίσαμο. Αλλού;
Ακριβώς βιολιά δεν είναι, αλλά το τι είναι δεν το ξέρω.
Να εξηγήσουμε και μια αμφισημία που ίσως μπερδεύει κανέναν: Στα ελληνικά η οικογένεια του βιολιού είναι «βιολί, βιόλα, βιολοντσέλο (τσέλο), κοντραμπάσο», και παράλληλα λέμε «βιόλα ντα γκάμπα, βιόλα ντ’ αμόρε» κλπ. Είναι όμως απλή συνωνυμία. Σε άλλες γλώσσες λένε για την πρώτη περίπτωση viola και συνηθέστερα alto, και για τη δεύτερη viol. Είναι δύο διαφορετικές οικογένειες οργάνων, αν και όχι φυσικά άσχετες μεταξύ τους: αφενός τα «βιολιά» και αφετέρου οι «βιόλες (viol)». Η οικογένεια των βιολιών, τουλάχιστον όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, είναι στανταρισμένη σε τέσσερα όργανα με πολύ σαφή σχέση μεταξύ τους. Οι βιόλες έχουν μεγαλύτερη ποικιλία. Οι βιόλες επικρατούσαν πριν τα βιολιά. Όμως έχω την εντύπωση (διορθώστε με) ότι τα βιολιά δεν είναι εξέλιξη της βιόλας: και τα δύο είναι προφανώς εξέλιξη κάποιου κοινού προγόνου, απλώς η ανεξάρτητη εξέλιξη της μιας οικογένειας την οδήγησε κάποια στιγμή να κλέψει τα πρωτεία από την άλλη.
Υποψιάζομαι ότι τις ουσιαστικές διαφορές θα τις καταλαβαίνει μόνο κάποιος οργανοποιός.
Όλα αυτά με κάθε επιφύλαξη.
Είναι ενδιαφέρον το ότι, σε κάποιο άλλο θέμα μιλάμε για την εξέλιξη του μπουζουκιού και εδώ του βιολιού.
Δεν γνωρίζω πάρα πολλά για το θέμα και πάνε και κάποια χρόνια από το τελευταίο μάθημα οργανογνωσίας/ ιστορίας μουσικής.
Γνωρίζω τα παρακάτω, με επιφύλαξη…
η ιταλική λέξη violino σημαίνει μικρή βιόλα. Λέγοντας βιόλα δεν εννοούμε μόνο την άλτο βιόλα που επιβιώνει μέχρι σήμερα αλλά διάφορα όργανα της οικογένειας viol.
Όπως και οι αραβικής προέλευσης πρόγονοι τους, αυτά τα όργανα παιζόντουσαν κυρίως καθιστά, όπως περίπου και η λύρα. Σταδιακά εμφανίζονται και μικρότερα όργανα που παίζονται στον ώμο, όπως το σημερινό βιολί. Πριν το 1600 λοιπόν, υπάρχει η διαφοροποίηση μεταξύ viola da braccio και viola da gamba. Μιλάμε λοιπόν κυρίως για αναγέννηση και πρώιμο Μπαρόκ. Μεγάλο μέρος του ρόλου αυτών των οργάνων ήταν η συνοδεία φωνών. Οπως εξελίσσεται λοιπόν και η τεχνική τραγουδιού, έτσι παράλληλα μεγαλώνει και η έκταση των οργάνων που τα συνοδεύει. Η ανάπτυξη λοιπόν της τεχνικής του τραγουδιού όχι μόνο με καστράτο αλλά και με συμμετοχή περισσοτέρων γυναικών, δημιουργεί την ανάγκη για την “μικρή βιόλα” ή αλλιώς βιολί. Για αυτό και άλλωστε η βιόλα (ή άλτο βιόλα) παραγκωνίζεται σε μεγάλο βαθμό στην Μπαρόκ εποχή αφού πλέον γίνεται …μεσαία φωνή. Εξαιρείται απο το μπαρόκ τρίο-σονάτα σχήμα και ξαναβρίσκει ίσως τη φωνή της στο κουαρτέτο εγχόρδων, πατέρας του οποίου θεωρείται ο Joseph Haydn.
Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποιος ήταν ο πρώτος κατασκευαστής βιολιών . Πιθανότατα στην Breschia της ιταλίας καθορίστηκε η μορφή και έκταση των 4΄τοξωτών εγχόρδων που γνωρίζουμε σήμερα. ένας πολύ σημαντικός κατασκευαστής είναι ο Gasparo Di Bertolotti γνωστός ως Gasparo Da Salo. Πολύ πιθανών ο Gasparo da Salo(1542-1609) δημιούργησε το βιολί σχεδόν με τη σημερινή του μορφή αν και η δουλειά του Andrea Amati στην κρεμόνα (1505-1578) ήταν πολύ σημαντική επίσης.
Σχετικά με τους πίνακες, πιστεύω ότι απεικονίζουν διάφορα viols 15ου-16ου αιώνα, όχι όμως βιολιά. Δυστυχώς τα μάτια του καλλιτέχνη ζωγράφου δεν είναι πάντα η εγκυρότερη πηγή για μάθηση οπότε δεν μπορούμε να πάρουμε και πολύ στα σοβαρά αυτές τις εικόνες, όσων αφορά την μορφή, σχήμα και τρόπο παιξίματος.
και ένα βίντεο με προγόνους του βιολιού απο τον εξαιρετικό Καταλάνο Jordi Savall
Κάποια πράγματα όπως τα έχω διαβάσει:
Η βιόλα Ντα γκάμπα και το βιολί συχνά συγχέονται μεταξύ τους. Σε πολλές πηγές αναφέρεται ότι η βιόλα Ντα γκάμπα είναι μια πρώτη μορφή βιολιού, η οποία στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για δυο διαφορετικές οικογένειες οργάνων, οι οποίες αναπτύχθηκαν στη Βόρεια Ιταλία στις αρχές του 16ου αιώνα. Ο ήχος τους διαφέρει όπως και το ρεπερτόριό τους. Όλα τα μέλη της οικόγενειας της βιόλας Ντα γκάμπα παίζονταν με τον ίδιο τρόπο που παίζεται σήμερα το βιολοντσέλο: Ο εκτελεστής κρατούσε το όργανο ανάμεσα στα γόνατά του. Με το αριστερό χέρι αυξομείωνε το παλλόμενο μήκος των χορδών και κατά συνέπεια το ύψος των ήχων που έπαιζε, ενώ με το δεξί χειριζόταν το δοξάρι.
Εξερευνώντας τις απαρχές του βιολιού μπορούμε να βρούμε πολλά όργανα που παίζονταν με τον ίδιο τρόπο στηριγμένα στον αριστερό ώμο, από τα τέλη του Μεσαίωνα και μετά. Το αρχαιότερο βιολί που σώζεται στον κόσμο με την σημερινή του μορφή είναι του 1564 από τον Andrea Amati (1505-1578).
Θα έλεγα με επιφύλαξη ότι, τα όργανα τύπου viol που προηγήθηκαν του βιολιού αποτελούν προγόνους του βιολιού. όμως η viola da gamba, αν και παλαιότερη συνυπάρχει για αρκετά χρόνια με το βιολί και όντως παίρνει διαφορετικό δρόμο.
Προσωπικά δεν βλέπω ανάγκη διαχωρισμού. Θεωρώ ότι τα έγχορδα με τόξο ανήκουν σε μία κατηγορία, όχι μόνο γιατί κατασκευάστηκαν όλα από τους ίδιους κατασκευαστές αλλά και γιατί απασχόλησαν το ίδιο κοινό και τους ίδιους ερμηνευτές. Αυτό που θα δικαιολογούσε ένα τέτοιο διαχωρισμό κατά τη γνώμη μου, είναι η χρήση κινητών τάστων σε όργανα τύπου βιόλα ντα γκάμπα ενώ την ίδια εποχή το βιολί χρησιμοποιείται χωρίς τάστα (δεν νομίζω ότι υπήρχε ποτέ όργανο τύπου viola da braccioμε τάστα)
Δεν είμαι σίγουρος αν ο μουσικός ρόλος επέβαλε την χρήση τάστων. Συγκεκριμένα, η γκάμπα συχνά θα έπαιζε το αριστερό χέρι κάποιου πληκτροφόρου, ενισχύοντας το κοντίνουο. Αυτά τα πληκτροφόρα ήταν κουρδισμένα με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και ίσως τα κινητά τάστα κάναν την συμβίωση των 2 οργάνων περισσότερο αρμονική.
Aυτά που έγραψα στο μήνυμα # 31, είναι ακριβώς όπως τα διάβασα σε άρθρο από ένθετο περιοδικού: “Αναγέννηση, Έγχορδα με Δοξάρι”.
Όπως εκεί διάβασα κι αυτό:
Δεν έχω ούτε τα εφόδια, ούτε διάθεση/σκοπό να αμφισβητήσω τα λεγόμενα του κειμένου hightech. Aπορίες μόνο.
Υποθέτουμε λοιπόν ότι η εισβολή των Μαυριτανών στην Ισπανία τον 8ο αιώνα φέρνει αυτά τα ρεμπέκ-ρεμπάμπ όργανα στην Ισπανία. Αυτά αφομοιώνονται στους επόμενους αιώνες στα Ευρωπαϊκά αυτιά και εμφανίζεται κάποια στιγμή ένας περισσότερο τοπικού χαρακτήρα τύπος οργάνου με την γενική ονομασία viol.Προς την αναγέννηση, υπάρχει μεγαλύτερη εξέλιξη και πλέον, διάφοροι τύποι του οργάνου αναπτύσσονται. Υποθέτω ότι τα όργανα που παίζονται στον ώμο και όχι στα πόδια προκύπτουν από αυτή την οικογένεια. Τώρα, δεν μπορώ να φανταστώ πως το βιολί μπορεί να μην κατάγεται από την συγκεκριμένη οικογένεια.
Αυτό που ουσιαστικά έγινε ήταν η ανεξάρτητη ανάπτυξή του και σαν φόρμα κατασκευής και μουσικά. αλλά αυτό ήταν το αποτέλεσμα, όχι ο σκοπός, ούτε η ιδέα.
Το κείμενο hightech διευκρινίζει γιατί διαχωρίζει το βιολί απο τα όργανα τύπου gamba?
Όχι δεν δίνει περισσότερες διευκρινήσεις, το μόνο που λέει ακόμα είναι: το βιολί συνδέθηκε περισσότερο με την κοσμική, χορευτική μουσική και τη διασκέδαση γενικότερα, ενώ η βιόλα ντα γκάμπα ήταν όργανο των υψηλότερων κοινωνικών τάξεων και παιζόταν κυρίως από ευγενείς.
Από το ίδιο ένθετο του περιοδικού HITECH: “Μπαρόκ Έγχορδα με Δοξάρι-Βιόλες ντα γκάμπα (viol)”:
Είδαμε ότι κατά την αναγέννηση, η οικογένεια της βιόλας ντα γκάμπα αριθμούσε αρκετά μέλη. Σταδιακά όμως και όσο προχωρούσε η περίοδος του Μπαρόκ με την ακόλουθη αλλαγή στο συνθετικό ύφος και τα είδη κάποια από αυτά έπαψαν να χρησιμοποιούνται, με αποτέλεσμα να εξαφανιστούν, ενώ άλλα παρέμεναν δημοφιλή. Τα όργανα που διατήρησαν τη θέση τους προορίζονταν κυρίως για σολιστική χρήση. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι η μπασαβιόλα ντα γκάμπα (bass - viol) και η βιόλα ντ’ αμόρε (Viola d’ amore). Η πρώτη είχε σημαντική θέση ως μέλος του μπάσο κοντίνουο (μαζί με το τσέμπαλο), ενώ πολλοί συνθέτες έγραψαν σολιστικά έργα. Αγαπήθηκε ιδιαίτερα στη Γαλλία. Είχε συνήθως 6 χορδές και 7 εντέρινα μετακινούμενα τάστα, δεμένα στο πάνω μέρος του λαιμού, γύρω από το μπράτσο. Η βιόλα ντ’ αμόρε αν και λιγότερο δημοφιλής, ήταν από τα όργανα που αγαπούσε ο Vivaldi, ο οποίος έγραψε πολλά έργα γι’ αυτή. Είχε 7χορδές, που συνοδεύονταν από ισάριθμες συμπαθητικές χορδές, οι οποίες διέτρεχαν το σκάφος του οργάνου περνώντας σχεδόν παράλληλα με τις άλλες κάτω από την ταστιέρα και μέσα από τη γέφυρα. Είχε επίσης κυματόμορφες ηχητικές οπές.
Στην πραγματικότητα το κοντραμπάσο δεν ανήκει στην οικογένεια των βιολιών (violins) αλλά προέρχεται από την οικογένεια των viols. Ένα χαρακτηριστικότατο στοιχείο του οργάνου που το κάνει να ξεχωρίζει από το βιολί, τη βιόλα και το βιολοντσέλο (που προέρχονται από την ευρύτερη οικογένεια του βιολιού όπως πολύ σωστά αναφέρεις) είναι οι “ριχτοί” του ώμοι. Συγκρίνετε για παράδειγμα τις δύο αυτές εικόνες και θα καταλάβετε τι εννοώ 
Στο διαχωρισμό μεταξύ violins και viols κάνει αναφορά, μεταξύ άλλων, και ο Alfred Blatter στο πολύ κατατοπιστικό εγχειρίδιό του “Instrumentation and Orchestration” όπου και διευκρινίζει πως δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν τα violins από τις viols είναι το σχήμα του σώματος των οργάνων και το κούρδισμά τους. Τα τελευταία χρόνια βέβαια έχουν κατασκευαστεί και κοντραμπάσα με σχήμα πιο κοντά στα violins αλλά το κλασικό κούρδισμα παραμένει σε τετάρτες και όχι σε πέμπτες.
Άλλωστε το κοντραμπάσο ήταν γνωστό -και είναι ακόμα σε πολλούς ανθρώπους- ως bass viol. Μάλιστα, το κλασικό κουαρτέτο εγχόρδων περιλαμβάνει 2 βιολιά, 1 βιόλα και ένα τσέλο και όχι 1 βιολί, 1 βιόλα, 1 τσέλο και 1 κοντραμπάσο όπως καμιά φορά πιστεύει κανείς. Υποψιάζομαι δε ότι αυτό είναι ένδειξη για τη διαφορετική “προέλευση” του κοντραμπάσου το οποίο ενσωματώθηκε και καθιερώθηκε στις ορχήστρες σε μεταγενέστερο χρόνο απ’ ό,τι τα άλλα τρία όργανα. Εξ άλλου το φυσικό μπάσο της ορχήστρας είναι το τσέλο (με τα χρόνια βέβαια όλα τα όργανα αποκτούν και άλλους ρόλους ενώ παράλληλα ατονεί η χρήση τους σε άλλα σημεία) γι’ αυτό και το κοντραμπάσο ονομάζεται και double bass (νομίζω τον όρο αυτό προτιμούν κυρίως οι Βρετανοί) δηλαδή σαν να λέμε “δυο φορές πιο χαμηλά μπάσο”.
Σύμφωνα με αυτά που αναφέρονται στο ένθετο του περιοδικού HITECH, αυτά τα τοξοτά έγχορδα στο βίντεο δεν είναι πρόγονοι του βιολιού αλλά από την οικογένεια της βιόλας ντα γκάμπα (viol) μπαρόκ εποχής. Έχουν και 7 μετακινούμενα τάστα όπως και 6 ως 7 χορδές όπως αναφέρει. Επίσης οι δυο εικόνες που έχει το ένθετο μοιάζουν πάρα πολύ. Η βιολά ντα γκάμπα εκτοπίστηκε σταδιακά τον 18ο αιώνα από το βιολοντσέλο που άρχισε να θεωρείται δεξιοτεχνικό σόλο όργανο. Η ονομασία βιολοντέλο πρωτοεμφανίστηκε το 1665, ενώ το όργανο πήρε τις σημερινές του διαστάσεις και το σχήμα μετά το 1701 από τον Stradivari. Πρόγονοι του βιολιού δείχνουν να είναι τα τοξοτά που στηρίζονται στον αριστερό ώμο, στις τοιχογραφίες - αγιογραφίες που παρέθεσε ο Άγης στο μήνυμα # 24.
Υ.Γ. Peloponnisie, συν αυτά που ανέφερες, κάτι άλλο που ξεχωρίζει στο κοντραμπάσο είναι ότι δεν έχει στριφτάρια αλλά μηχανικά κλειδιά κουρδίσματος. Πρόγονός του είναι το κοντραμπάσο viol ή violone από την οικογένεια της viola da gamba. Στην ορχήστρα εμφανίστηκε από τις αρχές του 18ου αιώνα και στην τζαζ το 1890, στη Νέα Ορλεάνη. Στις ηχογραφήσεις της τζαζ από τα τέλη της δεκαετίας του '20 και μετά το κοντραμπάσο αποτελέσε τη βάση του ρυθμικού μέρους της ορχήστρας, θέση που μέχρι τότε κατείχε η τούμπα.
Προφανείς διαφορές ανάμεσα στα βιολιά και τις viols, όπως παρουσία/απουσία μπερντέδων, διαφορετικός αριθμός χορδών, διαφορετικά κουρδίσματα, παρουσία/απουσία συμπαθητικών χορδών, νομίζω ότι στην πραγματικότητα δεν είναι ειδοποιές. Αυτό που αναφέρει ο Πελοποννήσιος για το σχήμα του κ’μπάσου φαίνεται ασήμαντο (προσωπικά δεν το είχα προσέξει ποτέ) αλλά υποψιάζομαι ότι στην πραγματικότητα σε τέτοια σημεία εντοπίζονται οι διαφορές και τα όρια ανάμεσα στις δύο οικογένειες. Έχουν επίσης διαφορές στα f, και δεν ξέρω μήπως και στο επίπεδο / κυματιστό σχήμα της ράχης και του καπακιού. Όλα αυτά είναι σημεία που δεν καταλαβαίνω τι ρόλο μπορεί να παίζουν, άρα μάλλον παίζουν κάποιο ρόλο που η άγνοιά μου δε μου επιτρέπει να καταλάβω. Γι’΄αυτό και έλεγα ότι ίσως αφορούν κυρίως τους οργανοποιούς.
Από τη σημερινή οικογένεια του βιολιού, αν εξαιρέσουμε το ίδιο το βιολί, το κοντραμπάσο είναι σαφώς το δημοφιλέστερο σε λαϊκές και γενικώς μη κλασικές μουσικές (τσιγγάνικα σχήματα κεντρικής - ανατολικής Ευρώπης, τζαζ, κάντρι, διάφορα λατινοαμερικάνικα ιδιώματα κλπ.), όπου μάλιστα παίζεται σχεδόν αποκλειστικά χωρίς δοξάρι -κάτι που για τα άλλα τρία όργανα αλλά και για το ίδιο το κ’μπάσο στην κλασική μουσική θεωρείται μάλλον η εξαίρεση.
Θα αναφέρω, χωρίς ούτε να την υποστηρίζω ούτε να την κατέχω πολύ καλά ώστε να την κρίνω, και μια θεωρία κατά την οποία όλα αυτά τα όργανα με το γενικώς 8σχημο ηχείο και τους πατητούς δακτυλισμούς είναι αρχικά ανατολικής προέλευσης, ενώ αντίθετα οι αχλαδόσχημες λύρες με το πλάγιο νυχάτο παίξιμο δυτικής, και (σύμφωνα πάντα με τη θεωρία) και οι δύο ομάδες τελικά ρίζωσαν στην αντίθετη πλευρά από αυτήν απ’ όπου προέρχονται.
Σχετικά με την αναφορά του Πελοποννήσιου.Δεν είμαι σίγουρος ότι συμφωνώ. Οι ριχτοί ώμοι του κοντραμπάσου (καθώς και τα μηχανικά κλειδιά) είναι παρέμβαση/προσθήκη νεότερη.
Δεν υπήρχε στάνταρ φόρμα κατασκευής το 15ο αιώνα αλλά υπήρχαν κοντραμπάσα και bass viols με ίσιους ώμους, ένα παράδειγμα εδώ, οι οποίοι αργότερα κοπήκαν (κυρίως από Γάλλους κατασκευαστές το 18ο αιώνα) για λόγους πρακτικούς. Δηλαδή όπως αναπτύχθηκε η τεχνική του σόλο κοντραμπάσου, έτσι οι κατασκευαστές προσάρμοσαν τα όργανα. . Φυσικά κατασκευάστηκαν όργανα σε διάφορες διαστάσεις, φόρμες, κουρδίσματα κλπ αλλά τα όργανα που βλέπουμε σήμερα από τον 15 αιώνα έχουν προσαρμοστεί στις σημερινές απαιτήσεις.(τα περισσότερα τουλάχιστον)
Τώρα, όσων αφορά το αν το βιολί ανήκει στην ίδια οικογένεια. Μπορούμε να περάσουμε μήνες ολόκληρους βρίσκοντας διαφορές ανάμεσα σε βιολί και βιόλα ή ανάμεσα σε μπουζούκι και τζουρά. Το θέμα είναι: (καθαρά προσωπική άποψη αυτό)
είναι βέβαιο ότι τα τοξωτά ευρωπαϊκά έγχορδα που αναπτύχθηκαν το 15ο αιώνα προέρχονται όλα από αραβικά τοξωτά έγχορδα. όταν η ανάγκη για διαφορετική έκταση/κούρδισμα κλπ ενθαρρύνει τους κατασκευαστές να δημιουργήσουν τέτοια όργανα σε διάφορα κουρδίσματα και σχήματα, προκύπτει αυτή η ποικιλία για την οποία συζητάμε.Κάποια από αυτά μικραίνουν τόσο πολύ που μπορούν να παίζονται και στον ώμο. Ναι ο δρόμος της βιόλα ντα γκάμπα ήταν διαφορετικός από του βιολιού αλλά επίσης ο δρόμος εξέλιξης της σύγχρονης βιόλας ήταν διαφορετικός απο του βιολιού, παρόλο που μιλάμε για 2 όργανα που διαφέρουν στο μέγεθος μόλις λίγα εκατοστά. Το ένα “θάφτηκε” για 100 χρόνια( ή τουλάχιστον περιορίστηκε σε συνοδευτικούς ρόλους) το άλλο μεσουρανούσε ως όργανο σολιστικό με τεράστιο ρεπερτόριο.
Δεν βλέπω πως γίνεται όλα τα τοξωτά όργανα να μην έχουν κοινή καταγωγή.
Με άλλα λόγια, πως γίνεται το βιολί να μην είναι εξέλιξη των ευρωπαϊκών μεσαιωνικών τοξωτών οργάνων; Αν δεν κατάγεται και αυτό από εκεί (όπως και όλα τα υπόλοιπα, βιόλες, κοντραμπάσο, κλπ) πως προέκυψε;
Επεξεργασία: Το κούρδισμα και αριθμός χορδών του κοντραμπάσου ήταν κάτι που επίσης δεν ήταν στάνταρ. Υποθέτουμε ότι αρκετά μπάσσα 15-16ου αιώνα ήταν τρίχορδα. Το κούρδισμα θα είχε κάπου και μια πέμπτη αλλά δεν ήταν ποτέ καθορισμένο, τουλάχιστον όσο γνωρίζω. O Mozart έγραψε τον 18 αιώνα για 5χορδο όργανο( κουρδισμένο σε τρίτες) αλλά στην Ιταλία την ίδια περίπου εποχή (λίγο αργότερα)ο Dragonetti έγραψε για τρίχορδο κουρδισμένο σε τέταρτες. Υπάρχει μια υπέροχη ελευθερία ακόμα και σήμερα στον τρόπο που χρησιμοποιείται και κατασκευάζεται το κοντραμπάσο. Στην Γερμανία παίζουν μόνο πεντάχορδα με γερμανικό δοξάρι, ενώ στην Γαλλία κυρίως τετράχορδα με γαλλικό δοξάρι. Στην Αγγλία προτιμούνται τα flatback όργανα με καθαρά ορχηστρικό χαρακτήρα ενώ η επιλογή του δοξαριού είναι ελεύθερη. όταν παίζουν σόλο ρεπερτόριο πρέπει να αλλάξουν χορδές για να κουρδίσουν το όργανο ένα τόνο ψηλότερα. Θέλω να πω ότι, το κοντραμπάσο ήταν(και είναι)ένα όργανο με πολύ ζωντανή τοπική παράδοση και ποτέ δεν καθορίστηκε ένας συγκεκριμένος τρόπος κατασκευής και παιξίματος. Το να λέμε ότι το κοντραμπάσο είναι…έτσι ή αλλιώς…δεν καλύπτει ποτέ τον πλούτο διαφοροποιήσεων που υπάρχουν στον κόσμο…
Το βιολί έχει σίγουρα κοινή καταγωγή με όλα τα όργανα που του μοιάζουν. Είτε κατ’ ευθεία γενεαλογική γραμμή, δηλαδή ως απόγονός τους, είτε κατά πλάγϊα, δηλ. ως εξάδελφος. Δεν μπορώ ούτε εγώ να φανταστώ το αντίθετο.
Ως προς το πρώτο σκέλος όμως, τα τοξωτά θα μπορούσαν και να μην είναι όλα συγγενή μεταξύ τους. Τα τοξωτά είναι τουλάχιστον τριών τύπων:
α) Ηχείο με δύο παράλληλες, επίπεδες ή σχεδόν επίπεδες επιφάνειες (ράχη και καπάκι) και με πλαϊνά: βιολοειδή, φιαλόσχημες λύρες (κεμεντζές, κεμανές).
β) Ηχείο σφαιρικό, καπάκι δερμάτινο, μπράτσο σαν ακόντιο που διαπερνά το ηχείο συνεχίζοντας από κάτω ως ποδαράκι-στήριγμα: spike fiddles (διάφορα όργανα βορείου Αφρικής, μέσης Ανατολής, παλιότερα είχαμε και στν Ελλάδα το «ρεπάπι»).
γ) Ηχείο βαθουλωτό, σκαφτό: αχλαδόσχημες λύρες. Οι ελληνικές και βαλκανικές έχουν ξύλινο καπάκι και παίζονται με πλάγιο δακτυλισμό με το νύχι, αλλά υπάρχουν παρόμοια όργανα και στην Ισπανία που παίζονται πατητά, και στις Ινδίες όπου παίζονται μεν πλάγϊα αλλά το καπάκι είναι δέρμα.
Κάθε κατηγορία θα μπορούσε κάλλιστα να έχει αναπτυχθεί ανεξάρτητα από τις άλλες, αφού στην ουσία το μόνο κοινό είναι το δοξάρι.
Να θυμίσω ότι υπάρχουν και διάφορες μεμονωμένες περιπτώσεις τοξωτών οργάνων που αποτελούν παραλλαγή κάποιου νυκτού εγχόρδου. Σε πρόσφατες εποχές το γιαϊλί ταμπούρ δημιουργήθηκε ως παραλλαγή του ταμπούρ, με όσες αλλαγές απαιτούνταν για να εξυπηρετηθεί το παίξιμο με δοξάρι. Ανάλογη περίπτωση είναι η ινδική ντιλρούμπα, που είναι ένα τοξωτό σιτάρ.
Μια περίπτωση που ίσως να είναι κι αυτή ανάλογη είναι η βιουέλα (vihuela): όργανο που θεωρείται πρόγονος της κιθάρας, αλλά που θυμίζει αρκετά ορισμένες παλιές βιόλες (σε κάποιες εικόνες που δεν μπορώ να τις ξαναβρώ, θυμάμαι ότι έμοιαζε με πολύ πεπλατυσμένο κεμεντζέ). Άλλωστε και η ίδια η ονομασία είναι παραλλαγή της λέξης βιόλα (στα ισπανικά το ue με το ο εναλλάσσονται).
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 20:29 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 19:47 —
Στο «Κοντραμπάσο» (θεατρικό του Πάτρικ Ζύσκιντ, που δεν είναι βέβαια έργο ιστορικής μουσικολογίας αλλά φαντάζομαι ότι δε θα είνα και αυθαίρετο), ο πρωταγωνιστής λέει κάπου: Τελικά το 4χορδο κοντραμπάσο επικράτησε έναντι του 3χορδου, όχι για άλλο λόγο παρά γιατί έγραφαν γι’ αυτό καλύτεροι συνθέτες.
Πολύ σημαντική σκέψη. Έχει κι άλλες εφαρμογές. Ένα καινούργιο όργανο που εισάγεται σε μία παράδοση, ακόμη και την πιο συντηρητική, μπορεί να έχει επιτυχία αν το εισαγάγει ένας πολύ καλός παίχτης. Δείτε π.χ. τα διάφορα όργανα που έχουν γίνει δημοφιλή στην Ελλάδα χάρη στον Ρος Ντέιλι: επειδή είναι καλός παίχτης, ο άλλος ακούει ωραία μουσική από ένα καινούργιο γι’ αυτόν όργανο, και καταλήγει να του αρέσει το ίδιο το όργανο.
Ο Παπουτσάκης, που έγραφα κάπου παραπάνω ότι έφερε το βιολί στην Κάρπαθο, κατάφερε να το μεταφυτέψει (έστω και σε περιορισμένο βαθμό) όχι γιατί έπαιζε σαν τη λύρα, με την οποία όλοι οι Καρπάθιοι ταυτίζονται, αλλά γιατί ήταν τόσο μερακλής και καλός μουσικός ώστε να μπορεί, ακόμη και μ’ έναν ανοίκειο ήχο, να τους κάνει και πάλι να εκφραστούν από ψυχής και τελικά να ταυτιστούν.