Το βιολί στην παραδοσιακή Κρητική μουσική

Δύσκολο να δεχτούμε επαγγελματική προχειρότητα και επιπολαιότητα σε ένα Σίμωνα Καρά, αλλά ακόμα και έτσι να είναι…

Άλλο εντελώς θέμα είναι η απόφασή του για εξοβελισμό του βιολιού και οι συνέπειες αυτής της απόφασης για τη βιολιστική μουσική παράδοση της Κρήτης και των δημιουργών της, ανυπολόγιστες.

Επομένως, παραμένει το ερώτημα: γιατί προχώρησε σε μια τέτοια απόφαση και τι σκοπιμότητες εξυπηρετήθηκαν;

Όσο για το βιολί, αποτελούσε το βασικό όργανο διασκέδασης και στα πανηγύρια και στα οικογενειακά γλέντια, όπου έπαιζε τα πάντα: από δημοτικά και παραδοσιακά, μέχρι καντάδες και ρεμπέτικα.

Και με βιολιά διασκέδαζε ο λαϊκός άνθρωπος της εποχής.

Φυσικά, διασκέδαζε και με βιολιά. Βασικά, διασκέδαζε με οτιδήποτε παρήγαγε ήχο. Αρκεί να υπήρχε κάποιος να παίξει. Αν δεν υπήρχε, τραγουδούσε σκέτα.

Δεν υπαινίχθηκα καμιά προχειρότητα εκ μέρους του! Ο άνθρωπος ήταν πολύ συστηματικός και μεθοδικός, απλώς έκανε και κινήσεις που εκ των υστέρων μπορούμε να δούμε ότι ήταν λανθασμένες.

Μου είναι εντελώς αδύνατο να καταλάβω πώς παραμένει το ερώτημα, από τη στιγμή που προτάθηκαν απαντήσεις-σεντόνια. Το πολύ-πολύ να μην τις δεχόμαστε, οπότε η συζήτηση συνεχίζεται, όχι όμως να τις παρακάμπτουμε σαν να μην υπάρχουν!

Ξαναλέω: δε νομίζω ότι είχε τίποτε με το βιολί σαν βιολί. Το αποδέχτηκε μια χαρά στα άλλα μέρη όπου το βιολί αποτελούσε μοναδικό καθεστώς (π.χ. Κυκλάδες κλπ). Ήθελε όμως να προστατέψει τη λύρα. Και βλέποντας ότι σε δεκάδες νησιά η εμφάνιση του βιολιού είχε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση της λύρας, είχε κάθε λόγο να θεωρήσει ότι το ίδιο θα συνέβαινε και στην Κρήτη και απλώς δεν είχε συμβεί ακόμη. Αποφάσισε λοιπόν να παρέμβει υπέρ της λύρας.
Βέβαια το «υπέρ της λύρας» πάει μαζί με το «κατά του βιολιού» στην πράξη, στην πρόθεση όμως η διαφορά είναι πολύ μεγάλη. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αναρωτηθούμε τι τον έκανε να «μισεί» το βιολί, να θέλει να το «καρυδώσει» κλπ. Εγώ δε βλέπω παρά τις αγαθότερες των προθέσεων, στις οποίες δεν περιέχεται καμία καταστροφή αλλά μόνο μία διάσωση.
Το λάθος του ήταν ότι την παράδοση δεν τη σώζεις, απλώς κάθεσαι και παρατηρείς αν η ίδια πάει να σωθεί ή να αλλάξει ή να σβήσει. Δεν παρεμβαίνουμε στο ποτάμι της ιστορίας. Αλλά ο άνθρωπος που είχε περισυλλέξει τους τελευταίους κανονιέρηδες (Στεφανίδης) και ουτζήδες (Τομπούλης) και τους είχε ξαναβάλει στη δουλειά, που αναβίωσε (παρά τη δική μου γκρίνια σε διάφορα σημεία αυτού του φόρουμ) τον ταμπουρά και τώρα διδάσκεται σε δημόσια σχολεία, που διόρθωσε λάθη σωρευμένα επι γενεές στον τρόπο εκτέλεσης παλιών εκκλ. συνθέσεων, είναι δικαιολογημένο να πιστεύει ότι μπορεί να παρέμβει.

Ήταν γενικά παρεμβατικός. Κυκλοφορούν διάφορες αφηγήσεις για το πώς υπεδείκνυε στους μουσικούς που κατέγραφε τον σωστό κατά τη γνώμη του τρόπο να παίξουν. Σήμερα ξέρουμε ότι αυτό δεν είναι σωστό. Τότε δεν υπήρχε παράδοση στις επιτόπιες καταγραφές. Ο Καράς δημιούργησε μόνος του έναν ολόκληρο κόσμο εθνομουσικολογίας -τότε το έλεγαν “διάσωση και διάδοση”- και τον έτρεχε μόνος του. Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα από ανθρώπους που να μην έχουν κάπως υπερανεπτυγμένο Εγώ. Αν δεν είχε αυτό το χαρακτήρα, δε θα ήταν αυτός που ήταν.

Βέβαια, συνέβη το εξής: όταν όλο το Αιγαίο πλην Κρήτης είχε παρατήσει τις λύρες, οι Κρητικοί βρέθηκαν να είναι οι μόνοι που έχουν αυτό το όργανο (τις νησίδες, Κάρπαθο κλπ., ποιος τις ήξερε) και σταδιακά συσπειρώθηκαν γύρω του και το ανήγαγαν σε σύμβολο του νησιού. Μπορεί οι μισοί ή και παραπάνω να προτιμούσαν το βιολί, αλλά το βιολί δεν ήταν κάτι το exclusively κρητικό. Λύρα, κρητικό μαχαίρι, Ελευθέριος Βενιζέλος, Νίκος Καζαντζάκης και ίσως δυο-τρία άλλα σύμβολα έγιναν σήματα κατατεθέντα ενός νησιού με ούτως ή άλλως πολύ ανεπτυγμένο το αίσθημα της ιδιαιτερότητάς του. Το ίδιο έκαναν οι Πόντιοι με τη δική τους λύρα, η οποία στις προγονικές πατρίδες δεν ήταν κάτι που τους χαρακτήριζε τόσο έντονα (δεν παιζόταν παντού και σε καμία περίπτωση δεν ήταν το μόνο όργανο, απλώς ήταν το μόνο όργανο που δεν το είχαν από κοινού με τους άλλους Έλληνες).
Επομένως η κρ. λύρα θα επιβίωνε και χωρίς την παρέμβαση του Καρά. Αλλά αυτό το λέω τώρα, εκ των υστέρων. Ο καθένας είναι κατόπιν εορτής προφήτης.

Χρόνια πολλά σε όλους.

Έτσι ακριβώς είναι και για μένα. Πώς πήρε ο Σίμωνας Καράς την απόφαση για τον εξοβελισμό του βιολιού της Κρητικής παράδοσης και των δημιουργών της; Γιατί δεν το έκανε αυτό και σε άλλες μεγάλες περιοχές που παίζονταν πολλά όργανα; Επίσης γιατί από το 1954 -1955 που πήρε αυτήν την απόφαση δεν την αναγνώρισε ποτέ ως λάθος του, παρά μόνο κοντά στο τέλος της ζωής του (πέθανε το 1999);

Γιατρέ μου, όλοι με αγνοούν!

Παραθέτω το παρακάτω άρθρο από ένα ένθετο του περιοδικού HITECH: “Μεσαίωνας, έγχορδα με δοξάρι”

Στο Μεσαίωνα υπήρχαν πολλών ειδών όργανα με δοξάρι, πού ποικίλαν ως προς το σχήμα και την κατασκευή του ηχείου τους. Τα μεσαιωνικά τοξοτά όργανα παίζονταν συνήθως στηριζόμενα στον ώμο όπως το σημερινό βιολί ενώ τα όργανα που στηρίζονταν στο γόνατο ή στο έδαφος όπως το βιολοντσέλο εμφανίστηκαν αργότερα.

Ίσως δεν ξέρετε ότι:

το βιολί, που εδώ και 350 χρόνια θεωρείται ο βασιλιάς των οργάνων, υπήρχε στις αρχές της ιστορίας του ένα “παρακατιανό” όργανο που απλώς συνόδευε τη μουσική σε χορούς και πανηγύρια ενώ οι βιολιστές είχαν τη φήμη κατώτερων μουσικών.

Επειδή αυτό είναι μεγάλο θέμα και βγαίνει έξω από τα όρια της Κρήτης, λέω να το συνεχίσουμε εδώ.

Το βρήκα και το διάβασα κι εγώ στο Κισσαμίτικο φόρουμ, το αναφέρει και ο Ναύτης στο βιβλίο του, όπως και σε κάποιες συνεντεύξεις του, αλλά δεν το πίστευα νόμιζα ότι γράφει υπερβολές.

Προσωπικά δεν σε αγνοώ, αλλά διαφωνώ με όλα σχεδόν όσα γράφεις προσπαθώντας να δικαιολογήσεις - υπερασπίσεις τα αδικαιολόγητα. Τουλάχιστον εγώ αυτό κατάλαβα. Αν θες να γίνω πιο συγκεκριμένος, μπορώ να το κάνω. Κι ένα νέο κρητικό site που αναφέρει μεταξύ άλλων τα κρητικά μουσικά όργανα, χρονολόγηση λύρας, βιολιού, λαούτου κλπ., στο νησί.

Προσωπικά δεν τις δέχομαι τις απαντήσεις που δόθηκαν, και το ερώτημα για μένα παραμένει.

Όλος ο κόσμος εκείνη την εποχή με τον ίδιο τρόπο μετακινούταν, όμως αυτό δεν έχει καμιά σχέση με το θέμα.

Έγώ έχω διαβάσει και ξέρω ότι ούτε το βιολί, ούτε οι λύρες είναι γηγενή ελληνικά όργανα.

Και το βιολί επίσης σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, έχει μια ιστορία τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα και λέω ίσως (δεν το γνωρίζω) πριν την έλευση του στην Ελλάδα, να παίζονταν κάποια όργανα - πρόγονοι του βιολιού τα οποία να στηρίζονταν κι αυτά στον ώμο.

Κακώς, κανένας δεν έχει δικαίωμα να επιβάλλει σε άλλους, να εκφραστούν με το όργανο που ο ίδιος θέλει, καταστρέφοντας την παράδοση ενός άλλου οργάνου.

Όταν κάποιο σύγχρονο όργανο έχει μεγαλύτερες δυνατότητες και είναι πιο ολοκληρωμένο από κάποιο παλιότερο, έτσι γίνεται, το παλιό συνήθως παραγκωνίζεται. Αυτό δεν είναι κακό, το κλαρίνο δικαίως πήρε τη θέση των παλιότερων πνευστών (ζουρνάδες, φλογέρες,κλπ.). Όπως και το βιολοντσέλο πήρε τη θέση της βιόλας ντα γκάμπα σταδιακά τον 18ο αιώνα, σαν πιο δεξιοτεχνικό όργανο.

Ίσως να σκέφτηκε έτσι, θεωρώντας ότι η λύρα είναι πιο παλιά, προχώρησε ανένδοτος χαλώντας τον κόσμο.

Θα μπορούσε και ο ίδιος εκ των υστέρων να δει ότι έκανε και κινήσεις λανθασμένες - ανεπίτρεπτες, όμως από το 1955 που απαγόρευσε με διαταγή να παίζονται τα βιολιά στην κρητική παράδοση του νησιού, το ανέφερε σαν λάθος λίγο πριν το θάνατό του (1999). Νομίζω έβλεπε και ο ίδιος το κακό που είχε προκαλέσει, του στέλνανε επανελλειμένα διάφορες επιστολές από την Κρήτη, αλλά αυτός όχι μόνο δεν υποχωρούσε αλλά ήταν κατηγορηματικός και έβγαζε νέες αποφάσεις που ξανά - υπενθυμίζανε την απόφαση. Πολύ αλαζονικό μου φαίνεται αυτό το σκεπτικό του.

Πρώτη φορά το ακούω αυτό για τις κυκλάδες, αλλά το αποδέχτηκε και σε μέρη όπου το βιολί δεν αποτελούσε μοναδικό καθεστώς.

Δεν είναι λογική αυτή, παρεμβαίνουμε και απαγορεύουμε κάποιο όργανο και μάλιστα με μια παράδοση αιώνων, για να προστατέψουμε κάποιο άλλο.

Εγώ αντίθετα βλέπω κακές προθέσεις που προκάλεσαν ανεπανόρθωτες και ανυπολόγιστες συνέπειες, όπως ανέφερε και η κ. Ελένη. Ο άνθρωπος είχε φτάσει σε σημείο να χαρακώνει τους δίσκους με κρητικό βιολί.

Συμφωνώ απόλυτα.

Για μένα δεν είχε κανέναν λόγο να παρέμβει. Όσο για τον τρόπο εκτέλεσης παλιών εκκλησιαστικών συνθέσεων, στα σχόλια από αυτό το βίντεο αλλά και αλλού, φαίνεται να μην αποδέχονται τη δική του σχολή.

Έπρεπε και τότε να το γνωρίζει ότι αυτό δεν ήταν σωστό. Τέτοιες υποδείξεις έκανε και στον τραγουδιστή αυτόν , και μη μπορώντας ο άνθρωπος να αλλάξει τον τρόπο που είχε μάθει να τραγουδάει, τα παράτησε σε κάποια ηχογράφηση κι έφυγε. Είμαι σίγουρος γι’ αυτό που λέω και ξέρω και σε ποιο τραγούδι έγινε.

Νομίζω μόνος του επέλεξε αυτόν τον δρόμο. Πήρε πολλά τραγούδια από τους παλιότερους, και με τον τρόπο του τα κατέγραψε. Δεν εργάστηκε ποτέ σε πανηγύρια και σε γλέντια, αλλά ούτε και κουράστηκε περισσότερο από τους άλλους.

Αν εννοείς δεν γίνονται τέτοια σφάλματα, συμφωνώ.

Όπως και να το βλέπει ο καθένας, ένα όργανο πρέπει να το αφήνουν να προχωράει στην παράδοσή του, και όχι να προσπαθούνε να το εξοντώσουν.

Όπως γράφει ο Λάμπρος Λιάβας (εθνομουσικολόγος, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών): «Eίναι η εποχή μετά τον πόλεμο που το βιολί εξακολουθεί να έχει μεγαλύτερη διάδοση σε σχέση με τη λύρα και χρειάστηκε σκληρός αγώνας των λυράρηδων, με βοηθό σε αυτή την προσπάθεια τον Σίμωνα Kαρά, για να ξανακερδίσει (σ.σ. αποκτήσει) η λύρα τον τίτλο του εθνικού συμβόλου της κρητικής μουσικής.»

Φίλε Άταστε, παραμένει το ερώτημα και για μένα αναπάντητο, ως προς τα βαθύτερα κίνητρα / σκοπιμότητες κ.λπ. αυτής της ενέργειας.

Αλλά, μακάρι να διαθέταμε …μια μηχανή του χρόνου …και να ρωτούσαμε απ’ ευθείας το μακαρίτη τον Καρά, γιατί - εφόσον τελευταία έδειχνε να έχει μετανιώσει για την ενέργειά του αυτή - πιθανόν να παίρναμε την ποθητή απάντηση.

Διαφορετικά, μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε, εκτός και αν βρεθεί κάποιος επαΐων και μάς διαφωτίσει.

Μετά από όλα αυτά, Άταστε, δε βλέπω να διαφωνούμε και τόσο. Η κεντρική ιδέα που βγάζω από όλα τα επιμέρους σχόλιά σου είναι ότι όποια γνώμη κι αν έχει κανείς για το βιολί, τη λύρα ή την τρομπέτα, δεν έχει δικαίωμα να βάζει την παράδοση στα κανάλια που νομίζει ο ίδιος. Αυτό ακριβώς είναι και η δική μου γνώμη. Τι γνώμη δηλαδή, νομίζω ότι είναι κάτι αντικειμενικό και αυταπόδεικτο.

Ένα σημείο όπου διαφοροποιούμαστε είναι ότι εμένα μου φαίνεται πως το σημερινό αυταπόδεικτο δεν ήταν τόσο προφανές και τότε. Για παράδειγμα, αφού όλος ο κόσμος πήγαινε με τα πόδια στα χωριά που δεν είχαν αμαξιτό δρόμο, δεν υπήρχαν πολλοί που να κάνουν αυτή τη διαδρομή με σκοπό τη συλλογή λαογραφικών στοιχείων. Όχι βέβαια πως τα χωριά ήταν σε άλλο πλανήτη και η ζωή και ο πολιτισμός τους παντελώς άγνωστα στους υπόλοιπους, αλλά σίγουρα η σχετική γνώση ήταν πιο περιορισμένη. Σήμερα το γεγονός ακριβώς ότι υπάρχει μεγαλύτερη γνώση για το λαϊκό πολιτισμό οδηγεί με μεγαλύτερη ευκολία και σιγουριά στη διαμόρφωση της σχετικής ηθικής. Ηθική εννοώ ότι δεν πρέπει π.χ. να επεμβαίνουμε ούτε ρυθμιστικά ούτε “καθαριστικά”.

Λες:

Εγώ θα έλεγα «Μακάρι να το γνώριζε». Δεν ξέρω κατά πόσο υπήρχε τότε η αντικειμενική δυνατότητα να το γνωρίζει, ώστε να λέμε «έπρεπε». Σήμερα το ξέρεις εσύ, εγώ και όλοι οι σύγχρονοί μας. Αλλά αυτό είναι το αποτέλεσμα δουλειάς ερευνητών σαν τον Καρά που ξεκίνησαν στο σκοτάδι.

Τέλος πάντων, το θέμα είναι ότι όλα όσα έγραψα και εσύ σχολίασες δεν δικαιολογούν τίποτε. Στο ερώτημα «ποιοι λόγοι τον οδήγησαν» απάντησα «κατά τη γνώμη μου οι τάδε και τάδε λόγοι», και δε βλέπω να λες πουθενά «όχι, κατά τη γνώμη μου ήταν άλλοι λόγοι». Απλώς δεν τους εγκρίνεις. Ε, ούτε εγώ τους εγκρίνω!

Για κάποια ειδικότερα σημεία που θίγεις:

Ούτε δικαίως ούτε αδίκως. Απλώς συνέβη. Αφού συνέβη, πάει να πει ότι ήταν φυσικό να συμβεί. Οποιαδήποτε κρίση θετική ή αρνητική περιττεύει. Φυσικά το ίδιο ισχύει και για τη λύρα με το βιολί.

Ομολογουμένως ούτε εγώ μπορώ να δω καμιά άλλη ερμηνεία γι’ αυτή την επιμονή, πέρα από το πείσμα. Αλλά δεν ήμουν και μες στο μυαλό του (δεν τον έχω γνωρίσει έτσι κι αλλιώς), οπότε όλο και κάτι που να μην ξέρω μπορεί να έχει συμβεί. Από το να βγάλω μια καταδικαστική γνώμη, προτιμώ να πω «δεν ξέρω».

Εδώ δηλώνω πλήρως αναρμόδιος.

Μα φυσικά δε δούλεψε σε πανηγύρια! Θεωρητικός ήταν. Δε νομίζω να απαξιώσουμε όλη την τάξη των θεωρητικών.

Το πώς και πότε η λύρα απέκτησε αυτή την ισχύ συμβόλου είναι μια πολύ σύνθετη ιστορία. Δεν τη γνωρίζω όλη. Υποψιάζομαι ότι πιθανόν να εκτυλίσσεται σ’ ένα επίπεδο πολύ ευρύτερο από την Κρήτη και να συνδέεται με παράγοντες πολύ πέρα από την ίδια τη μουσική: ιστορικούς, πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς κλπ. Ποιες περιστάσεις διαμορφώνουν την ιδιαιτερότητα κάποιων περιοχών; Όλοι είμαστε περήφανοι για την ιδιαίτερη καταγωγή μας, αλλά ο Κρητικός είναι πιο έντονα Κρητικός απ’ όσο π.χ. ο Κορίνθιος είναι Κορίνθιος. Γιατί άλλες περιοχές δεν έχουν κανένα σύμβολο; Και όσες έχουν, είναι πάντα ένα μουσικό όργανο; Είναι απλοϊκό να τα απαντάμε όλα αυτά με μια μονοκοντυλιά ανάγοντάς τα σε μια απόφαση του Καρά η οποία μάλιστα δεν ήταν αρεστή στους ίδιους τους Κρητικούς.
Ο Λιάβας έχει γράψει αυτές τις τρεις γραμμές, αλλά επίσης έχει κάνει διδ. διατριβή πάνω στην οργανολογική εξέλιξη της λύρας σε σχέση με τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς της ίδιας περίπου εποχής για την οποία συζητάμε. Πιο πριν είχε κάνει σχετική προεργασία ο Μπο-Μποβί. Και ο Ανωγειανάκης έχει ασχοληθεί σχετικά στο γνωστό βιβλίο του. Είναι πολύ μεγάλο το θέμα. Εδώ έχουμε πιάσει μια πολύ επιμέρους πτυχή του: ας μείνουμε σ’ αυτήν.

Τέλος, μια ερώτηση: πιστεύεις ότι ο Καράς είχε κάτι εναντίον όχι του βιολιού, αλλά ειδικά του κρητικού βιολιού;

Μα επιτέλους, Ελένη, τώρα συνεννοηθήκαμε! Δεν είχα καταλάβει ότι εννοείς βαθύτερες σκοπιμότητες. Αυτό το ερώτημα πράγματι παραμένει αναπάντητο και μάλλον έχεις δίκιο ότι θα παραμείνει και στο μέλλον.
Το ερώτημα όμως παίρνει ως δεδομένο ότι κάποια βαθύτερη σκοπιμότητα υπήρχε. Από πού αυτή η βεβαιότητα; Δηλαδή αποκλείεται η απλή ερμηνεία ότι έτσι το νόμιζε σωστό να κάνει, χωρίς άλλα σκοτεινά και ανομολόγητα κίνητρα;

Ο ΚΑΡΡΑΣ ήταν από εκείνες τις προσωπικότητες,που είχαν φανατικούς φίλους,μα και φανατικούς εχθρούς.Οι ορκισμένοι φίλοι του ισχυρίζονται ότι είναι ο κορμός της μουσικής μας παράδοσης, και χωρίς αυτόν θα ήταν αλλιώς το μουσικό τοπίο σήμερα,οι εχθροί του ισχυρίζονται,ότι αν δεν υπήρχε η σχολή ΚΑΡΡΑ-ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ, τα πράγματα θα ήταν πολύ καλύτερα ,αν όχι στα παραδοσιακά μας πράγματα,τουλάχιστον στα εκκλησιαστικά.Ακόμα του καταλογίζουν ότι, για την χρηματοδότηση που πήρε, από το ίδρυμα FORD,υπήρξαν βαθύτερες σκοπιμότητες.Ποιές είναι αυτές; Ποιός ξέρει να απαντήσει με σιγουριά.Το γεγονός είναι ότι μένει ο φανατισμός-δογματισμός,με τις όποιες απόψεις του.Και φυσικά αυτό δεν είναι καλό , ούτε “πάει” τα πράγματα μπροστά.

Πιστεύω ότι κάτι παίχτηκε εναντίον του κρητικού βιολιού από την πλευρά του Καρά (δεν γνωρίζω βέβαια τι μπορεί να ήταν αυτό) και όχι με το βιολί στην υπόλοιπη ελλάδα. Όπως αναφέρει και το δίστιχο (σχόλιο) στο Κισσαμίτικο φόρουμ:

                             [i]"το πενήντα πέντε ο Χάρος κίνησε να βρει βιολιά
                               κι απ' όλης της Ελλάδας διάλεξε τα κρητικά".[/i]

Όσο το σκέφτομαι όμως, μου φαίνεται πώς η Κα. Ελένη σκέφτεται πιο σοφά κι από μένα κι από εσένα.

Παιδιά, καταλαβαίνω. Και καταλαβαίνω και την προηγούμενη σιωπή σας, την οποία τώρα εκτιμώ.

Αφού ανήκω σ’ αυτούς που εκτιμούν τον Καρά (αν και όχι φανατικά), θα ήθελα πολύ να αναφωνήσω «ο Καράς τέτοιο πράγμα; Αποκλείεται!». Αλλά δεν μπορώ. Θα ήταν σα να λέει κάποιος «το παιδί μου τέτοιο πράγμα; αποκλείεται» -που όμως δεν αποκλείεται, γιατί ακόμη και οι χειρότεροι καποιανού παιδιά είναι.

Ωστόσο να υπογραμμίσω ότι αυτό ισχύει και από την ανάποδη: όπως κανείς δεν είναι υπεράνω υποψίας, έτσι και κανείς δεν μπορεί να κατηγορηθεί χωρίς κάποια βάσιμη ένδειξη. Μια ακραία θέση εκ μέρους ενός ανθρώπου που γενικά ήταν των άκρων δεν αρκεί για να υποθέσουμε ότι υπάρχει κάτι βρώμικο από πίσω.

Και εγώ θα ήθελα πολύ να ακούσω, ποιές σκοπιμότητες ποιών, πιθανόν να εξυπηρέτησε ο Καράς, έστω άθελά του, με την απαγόρευση ακούσματος κρητικού βιολιού από τους κρατικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς και ποιά ήταν τα βαθύτερα κίνητρά του (τα πιθανώς προφανή τα παρέθεσε, αρκετά πειστικά βρίσκω, ο Περικλής). Πάντοτε βέβαια, σύμφωνα με το σκεπτικό εκείνων που είτε το ανέφεραν είτε συμφώνησαν. Και βεβαίως και τυχόν άλλων, που ως τώρα δεν έχουν εκφραστεί εδώ.

Ενδιαφέρον σχετικά μπορεί να έχει και η άποψη του Λιάβα, που παρέθεσε παραπάνω ο Άταστος: «Eίναι η εποχή μετά τον πόλεμο που το βιολί εξακολουθεί να έχει μεγαλύτερη διάδοση σε σχέση με τη λύρα και χρειάστηκε σκληρός αγώνας των λυράρηδων, με βοηθό σε αυτή την προσπάθεια τον Σίμωνα Kαρά, για να ξανακερδίσει (σ.σ. αποκτήσει) η λύρα τον τίτλο του εθνικού συμβόλου της κρητικής μουσικής.»

(τα περί του Χάρου που βγήκε παγανιά, να πάρει κρητικά βιολιά, ας μην τα σχολιάσω…)

Δεν έχω παρακολουθήσει τόσο προσεχτικά όλη την συζήτηση, ίσως για αυτό η ερώτησή μου θα φανεί λίγο απλοϊκή και εκτός θέματος. Αν κατάλαβα καλά ο Καράς δεν έπαιζε δίσκους με κρητικό βιολί στο κρατικό ραδιόφωνο. Σημαίνει αυτό ότι ο κόσμος στην Κρήτη πλέον δεν άκουγε βιολί στα γλέντια τους ή ότι δεν έγβαιναν δίσκοι με κρητικά βιολιά; Τόση επιβολή δεν πιστεύω να είχε ο άνθρωπος, ώστε να μπορούσε να απαγορεύσει να παίζουν βιολί live, ας πούμε.

Θυμάμαι την εποχή πριν την περίφημη “ελευθερη ραδιοφωνία”, όταν οι κρατικοί σταθμοί γενικώς προτιμούσαν την ξένη “σοβαρή” μουσική, τα δημοτικά και τα έντεχνα λαϊκά και δεν έδινε τόσες ώρες ακρόασης στα λεγόμενα “εμπορικά λαϊκά”, τα “νεοδημοτικά” κ.τ.λ. Αυτά τα άκουγες πιο πολύ στις ταβέρνες και στους ερασιτεχνικούς σταθμούς με τις άπειρες αφιερώσεις, αν τα θυμάται κανείς ακόμα… Παρόλα αυτά, συνθέτες όπως ο Μουσαφίρης και τραγουδιστές όπως ο Διονυσίου πουλούσαν χιλιάδες δίσκους. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι πολλά μουσικά είδη ανθούσαν και ανθούν χωρίς την υποστήριξη του κρατικού ραδιόφωνου, στην Ελλάδα και αλλού.

Εύα

Ο Καράς απέκλεισε το βιολί σε κρητική μουσική που παιζόταν από ραδιοφώνου. Αλλά τότε, σε ολόκληρη την Κρήτη υπήρχε ένας μόνο τοπικός σταθμός, και αυτός στα Χανιά, το κέντρο του βιολιού (αν δεν ήταν ακριβώς έτσι, ας με διορθώσει κάποιος που θυμάται ή ξέρει καλύτερα). Φυσικά και δεν μπορούσε να αποκλείσει το βιολί από τα κρητικά γλέντια, αλλά το χτύπημα ήταν βαρύ και (ας με διορθώσουν και πάλι όσοι ξέρουν) τοπικιστικά φορτισμένο, φαντάζομαι. Αυτό το τελευταίο σίγουρα πρέπει να έπαιξε σημαντικό ρόλο. Για την παραγωγή (στην Αθήνα, βέβαια) δίσκων κρητικού ενδιαφέροντος με βιολί, δεν είμαι ενημερωμένος. Φυσικά, το χάραγμα έγινε σε δίσκους ιδιοκτησίας ΕΙΡ (Εθνικόν Ίδρυμα Ραδιοφωνίας).

Από το άρθρο ο διωγμός του κρητικού βιολιού:

Την αρμονική συνύπαρξη βιολιού και λύρας στην κρητική μουσική, τάραξε ο Σίμων Καράς, με την παρέμβαση του στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Ως διευθυντής του μουσικού προγράμματος της δημοτικής μουσικής στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, εισηγήθηκε και τελικά πέτυχε να απαγορευτεί η εκτέλεση της κρητικής μουσικής με βιολί, στους ραδιοφωνικούς σταθμούς της Ελλάδας, επειδή δεν τη θεωρούσε παραδοσιακή, μετά από μερικά χρόνια επεκτάθηκε και στην τηλεόραση. Όπως προκύπτει και από σκέψεις και γνώμες σκεπτόμενων ανθρώπων της εποχής εκείνης, η απόφαση αυτή δεν φαίνεται να ήταν μόνο σκέψη του ενός, ο Σίμων Καράς υπήρξε απλώς το μέσον με το οποίο έγινε κατορθωτό να υλοποιηθεί σχέδιο καλά καταρτισμένο. Ήταν ενορχηστρώμενη από πολλούς ιστορική πράξη, που απότελεσε ράπισμα στον πολιτισμό μας, και στην κρητική μουσική παράδοση. Αποτελεί τη βασικότερη αιτία που προκάλεσε τον μαρασμό των βιολιών της Κρήτης, και τη δημιουργία αντιπαλότητας μεταξύ των Κρητικών καλλιτεχνών. Η μουσική παράδοση δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο εμπορίου και κερδοσκοπικών επιδιώξεων. Η μουσική παράδοση αποτελεί έναν αυτοφυή θεσμό που έχει τις ρίζες του στην καρδιά και την ψυχή του λαού…Τα όργανα ανεξάρτητα από το σχήμα τους και τον ήχο τους, όλα μιλούν την ίδια γλώσσα, με τα ίδια νοήματα που βγαίνουν μέσα από την ψυχή του λαού, του κάθε λαού που έχει την ίδια ιστορία και υπακούει στα ίδια πεπρωμένα. Αυτό επιβάλλει ο πολιτισμός μας ανεξάρτητα αν δεν επανορθώνεται το κακό που έγινε για το κρητικό βιολί και τις δημιουργίες του στην παράδοση.

Από το βιβλίο του Ναύτη, 1989:

Η απαγορευτική διαταγή ήρθε στο ραδιοφωνικό σταθμό Χανίων, στις 15 Φεβρουαρίου του 1955. Τον Οκτώβρη του 1959 έφυγα για την Αμερική. Όταν επέστρεψα από την Αμερική το 1976, άρχισα αγώνα για να αποκατασταθεί το βιολί και να σωθεί η κρητική παράδοση. Έδωσα υπομνήματα σε πολιτικούς όπως τον Νικήτα Βενιζέλο, στον Παπαδόπετρο, στον Πεντάρη, αν και όλοι διαβεβαίωναν ότι το ζήτημα θα τακτοποιηθεί αμέσως, δυστυχώς δεν έκαμαν καμιά ενέργεια. Πήγα και στον Μητσοτάκη, του εξέθεσα το ζήτημα, και με καθησύχασε κι αυτός ότι θα διευθετήσει την κατάσταση. Όταν έγινε Υπουργός Συντονισμού, έδωσε εντολή να διερευνηθεί όλο το ζήτημα, είχε εν τω μεταξύ ιδρυθεί στα Χανιά το Σωματείο Μουσικών Χανίων, “Ο ΧΑΡΧΑΛΗΣ”, και λάβαμε κοινοποίηση από την ελληνική τηλεόραση, ότι δεν έχουν καμιά αντίρρηση να παιχτούν βιολιά στο ραδιοφωνικό σταθμό Χανίων. Αυτός ήταν καθαρός εμπαιγμός. Έστειλα ένα αντίγραφο της κοινοποίησης του ραδιοφωνικού σταθμού, στον βιολίστα Μιχαήλ Κουνελάκη, που ήταν στην Αθήνα με τον Παναγιώτη Καστάνη, και τους εισηγήθηκα να πάνε στην ΕΡΤ και να ζητήσουν να παίξουν βιολί στην τηλεόραση. Όταν πήγαν ο διευθυντής τους έστειλε στον κ. Μυλωνά, αυτός με κανέναν λόγο δεν ήθελε να ακούσει τίποτα. Όταν του είπε ο διευθυντής ότι είναι εντολή του Υπουργού Συντονισμού, ο Μυλωνάς είπε στον Κουνέλη να φέρει βρακοφόρους και να παίξει βιολί στη μαγνητοφώνηση, με την προϋπόθεση όμως, να εμφανιστεί στην οθόνη κρατώντας λύρα. Είναι ευνόητο να καταλάβει κανείς την οργή του Κουνέλη για το θράσος του Μυλωνά. Δεν ξέρω τι του είπε ο Κουνέλης, αυτό όμως που γνωρίζω είναι ότι έφυγε εξοργισμένος. Στις 3 Ιουλίου 1980, πήγα στο διευθυντή της ΕΡΤ, κ. Γιώργο Στεφανάκη, του εξέθεσα την κατάσταση, και ο κ. Στεφανάκης μου δήλωσε πως θα διατάξει να μας παρουσιάσουν σε μια άλλη εκπομπή. Κράτησε το τηλέφωνο και τη διεύθυνση του σωματείου μας, και το δικό μου. Ποτέ όμως δεν ειδοποιηθήκαμε, αν και στείλαμε στον κ. Στεφανάκη επιστολή, όπου του υπενθυμίζαμε την υπόσχεσή του. Γιατί άραγε;… Σε συνάντησή μας που είχαμε τότε με τον Κώστα Μουντάκη στο σωματείο μας στα Χανιά, όταν τον ρωτήσαμε τι γνωρίζει για το θέμα του βιολιού, το πως δημιουργήθηκε η συστηματική του δίωξη απάντησε: “Γνώμη μου είναι ότι τα δημιούργησε όλα ο Σίμων Καράς”.

Από κρητικό φόρουμ 14 Αυγούστου 2011:

Το 1955 βγήκε η πρώτη διαταγή από το ΕΙΡ, που απαγόρευε τους βιολιστές, να παίζουν κρητική μουσική από το ραδιόφωνο. Η ίδια διαταγή επικυρώνεται το 1961 με την υπ. αριθμ. Α/5519/Γ. Γ. 2917/61, και καταλήγει την ίδια χρονιά με την υπ. αριθμ. Α/6213/Γ.Γ.12/10/61. Η νεώτερη απαγόρευση έγινε το 1967 και ακόμα (!!!) δεν έχει επισήμως αρθεί!

Όσο και αν λάβω υπόψη μου ότι ο Καράς “ήταν άνθρωπος των άκρων”, ότι είχε την τάδε ψυχοσύνθεση, το δείνα ισχυρό χαρακτήρα κ.λπ. κ.λπ., δεν μπορώ να εξηγήσω ούτε τη συγκεκριμένη απόφαση, ούτε περισσότερο την ενέργειά του να χαρακώσει τους κρητικούς δίσκους με βιολιά στην ΕΡΤ !!!

Επαναλαμβάνω όμως ότι τα βαθύτερα κίνητρα παραμένουν - προς το παρόν, τουλάχιστον - ασαφή.
Με προβληματίζει και εμένα η άποψη που εκθέτει ο Λιάβας.
Ίσως, με ψάξιμο περισσότερο, μπορέσουμε να μάθουμε περισσότερα στοιχεία, με διασταύρωση πηγών.

Παρεμπιπτόντως, το βιβλίο του Παπαδάκη, το έχει διαβάσει κανείς, όσον αφορά τη δική του εκτίμηση για την απόφαση αυτή;

Ευχαριστούμε, Άταστε, για την παράθεση των άρθρων. Δυστυχώς δεν φωτίζουν επαρκώς το θέμα αλλά δεν σκοπεύω, εγώ τουλάχιστον, να πάρω θέση για το ποιός τελικά έφταιξε, ο Καράς το 1955, ο Μυλωνάς με το πραγματικά ανεκδιήγητο (άν έτσι προτάθηκε) να ηχογραφηθεί βιολί αλλά να εμφανιστεί λύρα στο πλέη μπακ (!!!), ο Στεφανάκης το 1980 ή όποιος άλλος. Σίγουρα ο Καράς δημιούργησε θέμα, αλλά αυτό που υπαινίσσεται το πρώτο (κατά σειράν) άρθρο, ότι δηλαδή ο Καράς ήταν το “μέσον” με το οποίο εφαρμόστηκε “καλά καταρτισμένο σχέδιο για ιστορική πράξη – ράπισμα στον πολιτισμό μας” πρέπει να τεκμηριωθεί, προκειμένου να γίνει πειστικό. Υπαινίσσεται το άρθρο κερδοσκοπικές εμπορικές επιδιώξεις, με άλλα λόγια ότι κάποιοι λυράρηδες έβαλαν τον Καρά να απαγορέψει το βιολί για να κονομήσουν περισσότερα οι ίδιοι, συγνώμη που τα λέω κάπως χοντρά αλλά έτσι είναι. Και βεβαίως, εγώ που δεν είμαι Κρητικός, μπορώ να πώ ότι η κρητική παράδοση δεν είναι αποκλειστικά το βιολί, άρα το “ράπισμα” δεν μπορεί να αφορά τη συνολική κρητική μουσική παράδοση. Εντύπωση μου έκανε επίσης ότι ο Παπαδάκης, που από τις 15 Φεβρουαρίου 1955 μέχρι το 1959 ήταν στην Κρήτη, έπρεπε να ρωτήσει τον Μουντάκη, δεκαετίες αργότερα, για το πώς δημιουργήθηκε το θέμα.

— Νέο μήνυμα προστέθηκε 15.09.2011 στις 00:29 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε 14.09.2011 στις 23:39 —

Ο Καράς ήταν στενότατος φίλος της οικογένειάς μου (κυρίως του θείου μου Λίνου Πολίτη) και μπορώ να βεβαιώσω ότι ήταν απόλυτος, ισχυρογνώμων, πεισματάρης και ισχυρότατη προσωπικότητα. Είχε βάλει στόχο της ζωής του να υπηρετήσει την Ελληνική Μουσική (τα έγραφε και τα δύο με κεφαλαίο και σε αυτήν περιελάμβανε την εκκλησιαστική και τη λαϊκή ως ενιαίο σύνολο) και δεν θα δίσταζε να φτάσει στα άκρα, προκειμένου να υπηρετήσει αυτό που θεωρούσε υποχρέωσή του. Του δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι η λύρα στην Κρήτη βρίσκεται σε πορεία ανάλογη με εκείνην που το όργανο ακολούθησε σε σειρά ολόκληρη άλλων ελληνικών περιοχών, από τις οποίες εξαφανίστηκε και υποκαταστάθηκε οριστικά από το βιολί. Δεν ήταν παρών όταν το βιολί αντικατέστησε τη λύρα στην Ρούμελη, τη Θεσσαλία, το Μωρηά και άλλες περιοχές της κεντρικής Ελλάδας (υπήρξε ανθούσα βιοτεχνία κατασκευής και διάθεσης λυρών στο Δαδί (σήμερα Αμφίκλεια) της Παρνασσίδας τον 19ο αιώνα), στα κυκλαδονήσια, τη Δωδεκάνησο (με εξαίρεση ελάχιστες περιοχές της Ρόδου και κάποια μικρά κοντινά νησιά), ολόκληρο ουσιαστικά το κεντρικό, βόρειο και ανατολικό Αιγαίο καθώς και τα μικρασιατικά παράλια. Θεώρησε λοιπόν υποχρέωσή του να παρέμβει, έστω και με χάραγμα των δίσκων, ώστε η νομοτέλεια αυτή (όπως νόμιζε) να μην συμπεριλάβει και την Κρήτη. Η εντύπωση αυτή ήταν λανθασμένη, αλλά αυτό φάνηκε και το παραδέχτηκε πολύ αργά. Εξηγούνται όμως έτσι ικανοποιητικά (χωρίς βέβαια να δικαιολογούνται) οι υπερβολικές του, βέβαια, και ακραίες σχετικές πράξεις. Στη Δύση, σε κάποιες παλαιότερες εποχές, οι Ιεροεξεταστές έλεγαν “Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα” και τη ρήση αυτή την εκμεταλλευόμαστε και εμείς, σήμερα, όταν μας συμφέρει. Είχαν όμως και αυτοί λανθασμένη άποψη.

Όσο για τα “βαθύτερα κίνητρα” περιμένω πάντα σχετική τοποθέτηση, σαφέστερη από το “ασαφή”: Μίλησα παραπάνω για εμπορικές σκοπιμότητες. Μήπως ήταν κάτι τέτοιο;