Η παρακμή στην κατασκευή του λαούτου

Έχοντας μελετήσει αρκετά λαούτα παλαιών ονομαστών οργανοποιών, σε σύγκριση με αυτά που κατασκευάζονται από διάφορους σύγχρονους οργανοποιούς, τείνω να καταλήξω στο συμπέρασμα, ότι, ενώ το όργανο αυτό, όπως έχει αναφερθεί και αλλού, αναβίωσε και έχει αρκετή ζήτηση, η ποιότητα των σημερινών λαούτων είναι μάλλον απογοητευτική (με ελάχιστες εξαιρέσεις), κάτι που δεν συμβάινει πχ στα μπουζούκια ή τις λαικές κιθάρες. Αναφέρομαι φυσικά σε όργανα-παραγγελίες και όχι «κινέζικα» Και εξηγούμαι:
Τα σημερινά λαούτα μπορούν κατά τη γνώμη μου να χωριστούν σε τρείς κατηγορίες:
α) Τα «μπουζουκολαούτα» δηλαδή τα πολύ μικρά όργανα με μήκος χορδής 67-68 cm, με μικρό σκάφος και λεπτό (μα πολύ λεπτό) μανίκι με κόντρες, που φτιάχνονται στη λογική του τετράχορδου μπουζουκιού.
β) Τα «μοντέρνα» λαούτα, με τον καβαλάρη-απομίμηση της ακουστικής κιθάρας, τεχνική που ευδοκιμεί κυρίως στην Κρήτη
γ)Τα υπόλοιπα όργανα, που είναι κάτι ενδιάμεσο.

Να σημειώσω δε ότι οι τιμές που ζητούνται για τα όργανα αυτά είναι συνήθως εξωφρενικές.

Η κατάσταση αυτή οφείλεται, κατά την γνώμη μου α) στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν στις μέρες μας εκειδικευμένοι κατασκευστές λαούτων κάθε τύπου, με σεβασμό στις παλαιότερες τεχνικές κατασκευής και β) στην «εξαφάνιση» του οργάνου για αρκετά μεγάλο διάστημα, οπότε και το βάρος έπεσε σήμερα στους κατασκευαστές μπουζουκιών.
Όσον αφορά στην περιοχή της Κρήτης, αυτό είναι εν μέρει δικαιολογημένο, καθώς κρητικά λαούτα άρχισαν να κατασκευάζονται μαζικά μετά το 1940, τα περισσότερα υπερβολικά μεγάλα και δύσχρηστα, ενώ σήμερα υπάρχει η αντίστροφη τάση περιορισμού του μεγέθους του οργάνου, το «βάψιμο» και τελικά όργανο για «μηχάνημα». Φωτεινή εξαίρεση, αποτελούν ελάχιστοι οργανοποιοί, όπως πχ ο Γιάννης Ρομπογιαννάκης, που κατασκευάζουν ποιοτικά και εύηχα όργανα.
Τι συνέβη όμως στην υπόλοιπη Ελλάδα? Πως χάθηκε η κληρονομιά του Βένιου, του Βελούδιου, του Μούρτζινου, του Παναγή, του Κοπελιάδη, του Γκραίτση, του Παρασίδη και τόσων άλλων? Μια ματιά να ρίξει κανείς, έστω στα όργανα που εκτίθενται στο μουσείο λαικών οργάνων, καταλαβάινει τη διαφορά.
α) Το καπάκι των παλιών λαούτων είχε πολλές κλίσεις, τόσο για να ανταπεξέρχεται με επιτυχία στη μεγάλη τάση των χορδών, όσο και για να αποφεύγεται το «ταστάσισμα» λόγω της έλλειψης υπερυψωμένης ταστιέρας, όπως επίσης για να διευκολύνει το πάιξιμο του δεξιού χεριού.
β) ο καβαλάρης (μουστάκι) ήταν λεπτός, χωρίς περιττό όγκο, ώστε να «μιλάει» καλά το όργανο
γ) το μανίκι στα περισσότερα παλιά λαούτα ήταν ντουγαρισμένο (με τη λογική του «σωλήνα»), και απουσίαζαν παντελώς οι κόντρες. Επίσης ήταν λεπτό και φαρδύ. Ως αποτέλεσμα, ήταν εύχρηστο και άκαμπτο, ενώ ταυτόχρονα οι ντούγιες του μανικιού αποτελούσαν συνέχεια του σκάφους και συνέτειναν στην άρτια οπτική του οργάνου. ΄Τέλος, ήταν αρκετά φαρδύ ώστε να κρατάει το περίτεχνο στενό καράολο.
Σε αντίθεση με τα ανωτέρω σήμερα παρατηρούμε τα εξής:
α) Καπάκι «τάβλα» δηλαδή ίσιο, με ελάχιστες κλίσεις, περίπου όπως αυτό του μπουζουκιού
β) ογκώδη και άτεχνο καβαλάρη, πολλές φορές ένα απλό μεγάλο κομμάτι έβενο ή άλλο σκληρό ξύλο
γ) μανίκι με κόντρες, πολλές φορές χοντρό, για να αντέχει τις τάσεις
Ως αποτέλεσμα, έχουμε την εικόνα ενός περιττά ογκώδους οργάνου, με αισθητά περισσότερη ξύλινη μάζα, που, φυσικά δεν έχει καμμία σχέση όσοσν αφορά στη χρηστικότητα και τον παραγόμενο ήχο με τα παλιά όργανα.
Περιττό φυσικά να αναφερθώ στη διακόσμηση του οργάνου (καλαμάκια, κουμπιά, οδηγοί, καράολο όμοιο με του μπουζουκιού)
Και εδώ εξαιρέσεις αποτελούν ελάχιστοι οργανοποιοί, όπως ο Τάκης Βεργέτης, που δουλέυουν με την παλιά προαναφερθείσα τεχνική και αισθητική, και παράγουν λίγα αλλά εξαιρετικά όργανα.
Εύχομαι και ελπίζω περισσότεροι οργανοποιοί να ασχοληθούν πιο ουσιαστικά με την κατασκευή του λαούτου, ώστε να εκλείψει η σημερινή συνολικά αρνητική εικόνα.

2 «Μου αρέσει»

Καλα τα λες αλλα δεν θα συμφωνησω οτι εχει μεγαλες τασεις το λαουτο.

Για την «παρακμή» του λαούτου όπως προαναφέρθηκε από τον φίλο θα ήθελα να τονίσω δυο σημαντικές αιτίες, κατά την γνώμη μου είναι το μεράκι των οργανοποιών και το οικονομικό μέρος ως προς την αγορά του οργάνου από τον μουσικό.

1- Δίχως μεράκι στην οργανοποιία ο κατασκευαστής απλώς θα κάνει την δουλειά του όσο καλά μπορεί, αλλά λεπτομέρειες όπως π.χ. κλείσεις καπακιού, κουρδίσματα, αντοχές οργάνου στον χρόνο, ποιοτική ξυλεία επεξεργασία, εμφάνιση διακοσμητικά στοιχεία κ.α. θα πάνε όλα στον βρόντο!
Ως προς την μελέτη των παλιών λαούτων, παλιά λαούτα εν ενεργεία υπάρχουν αρκετά σήμερα, σε χέρια μουσικών και μαστόρων. Μάλιστα γνωρίζω κάποιους σύγχρονους κατασκευαστές αλλά και παλιούς, που όταν περάσει ένα παλιό λαούτο για αναπαλαίωση από το εργαστήρι τους το μόνο που θα κάνουν είναι να το επισκευάσουν όπως όπως και να το παραδώσουν στον πελάτη. Χωρίς καμία εκτίμηση και σεβασμό για το τι κρατούνστα χέρια τους, πως πρέπει να το συντηρήσουν και δίχως να το μελετήσουν στο ελάχιστο για την οποιαδήποτε εξέλιξη τους… Δεν υπάρχει ενδιαφέρον για όλα αυτά γιατί πολύ απλά σε αυτούς δεν υπάρχει μεράκι για την δουλειά η την τέχνη που ασκούν.

2- Το οικονομικό σίγουρα παίζει και αυτό σημαντικό ρόλο, για τον κατασκευαστή αλλά και για την αγορά του οργάνου από τον μουσικό. Τα ονόματα των οργανοποιών που αναφέρθηκαν παραπάνω όπως του Βενιού, Βελούδιου, Μούρτζινου, Παναγή, Κοπελιάδη, Γκρέτση,Παρασίδη κ.τ.λ. ήθελα να διευκρινίσω ότι όλοι τους (καλώς ή κακώς δεν θα το κρίνω εγώ) με τα σημερινά δεδομένα ήταν πανάκριβοι για την εποχή τους… Δεν νομίζω να βρήκε κανείς στοιχεία ότι τα λαούτα από αυτούς τους μαστόρους ήταν φτηνά, αντιθέτως…

Από την άλλη σήμερα, επειδή δύσκολα δίνονται αρκετά χρήματα για την αγορά ενός σοβαρού μουσικού οργάνου, συμπεριλαμβάνοντας και την κρίση που διανύουμε, κάποια σημαντικά στοιχεία στο όργανο (κακώς) δεν υπολογίζονται από ορισμένους μάστορες, θεωρώνταςτα ασήμαντα ή όχι πολύ σημαντικά, για λογαριασμό της παραγωγής ή του τελειώματος του οργάνου μια ώρα αρχύτερα…

Βέβαια, πάντα υπάρχουν και θα υπάρχουν εξαιρέσεις.
Καλή χρονιά σε όλους.

Καλησπέρα παιδιά. Χρόνια πολλά με υγεία σε όλους. πιστεύω ότι οι οργανοποιοί αναγκάστηκαν να αλλάξουν την όψη και το μέγεθος του λαούτου λόγω του ότι το παλιό παραδοσιακό κρητικό λαούτο είναι κάπως άβολο για μικρόσωμους παίχτες επειδή είναι τεράστιο και επίσης δεν αρέσει η όψη του σε πολλούς σύγχρονους παίχτες που απαιτούν στοιχεία πιο σύγχρονα για τον στολισμό του. Πάντως υπάρχουν οργανοποιοί εδώ στην κρήτη οπου ζω που πετυχαίνουν φοβερά αποτελέσματα και στον ήχο και στην όψη των σύγχρονων λαούτων

Υπερβολικές οι γενικεύσεις.Υπάρχουν κατασκευαστές που δουλεύουν σε παραδοσιακές φόρμες προσθέτοντας και νεωτεριστικά στοιχεία.Επιπρόσθετα σημειώνω πως οτιδήποτε παλιό δε σημαίνει απόλυτα ότι είναι και καλό.Καλή χρονία σε όλους!!!

Γεια σας και Καλή Χρονιά!
Έχω συνδέσει το λαούτο (νησιώτικο, στεριανό, κρητικό) με το λιοντάρι στο καράολο. Ενδεχομένως, ο ρόλος του είναι απλά διακοσμητικός. Δυσφορώ όταν βλέπω σύγχρονα λαούτα χωρίς το λέοντα, αλλά αυτό είναι υποκειμενικό. Πώς, αλήθεια, προέκυψε αυτό το διακοσμητικό;

Μυστήρια γούστα έχεις αδερφέ μου! Εγώ δυσφορώ όταν το βλέπω! Καμιά φορά μπορεί και να βγει ομορφοπελεκημένο και καλαίσθητο, αλλά συνήθως πρέπει να ξέρεις από πριν ότι είναι λιοντάρι και όχι ουρακοτάγκος για να το αναγνωρίσεις (που στην τελική ο οργανοποιός δεν είναι υποχρεωμένος να είναι και γλύπτης), άσε που φαίνεται εξόφθαλμα ότι είναι κολλημένο από πάνω.

Όντως τα ελληνικά λαούτα που έχω δει εισαγόμενα στην Κύπρο είναι αδιακόσμητα σε βαθμό που φαίνονται εργοστασιακά μαζικής παραγωγής, χωρίς το λιονταράκι, κιθαροδείχνουν, μπουζουκομιλούν, και κοστίζουν και 1000 ευρά.

Τα παλαιότερα όργανα που εγώ έχω δει με λιοντάρια στο καράολο είναι σε βιολιά Αυστριακών κατασκευαστών, ειδικά του Stainer που έζησε στα μέσα του 17ου αιώνα. Γνωρίζω οτι αυτή η παράδοση στα όργανα ξεκίνησε παλαιότερα, με κεφαλές απο λιοντάρια και κάποια τέρατα αλλά δεν έχω δει πολλά τέτοια όργανα. Υποθέτω οτι είναι απεικονίσεις που προέρχονται απο μεσαιωνικές χριστιανικές παραδόσεις αλλά δεν είμαι βέβαιος.
Το άλλο λιοντάρι που μου έρχεται στο μυαλό είναι το φτερωτό λιοντάρι του san marco που διακόσμησε τμήματα της Βενετικής επικράτειας.
Απο τα λίγα που γνωρίζω, υπήρξε καλλιτεχνική επιρροή ειδικά σε περιοχές όπως επτάνησα και κρήτη.
Αναρωτιέμαι αν το σύμβολο ιυοθετήθηκε απο εκεί αν και δεν γνωρίζω ιταλικά όργανα με τέτοιες κεφαλές παρα μόνο Αυστριακά.

επεξεργασία: Στο διαδύκτιο εμαθα για ένα εργαλείο που λέγεται spindle carver το οποίο χρησιμοποιήθηκε στην Αμερική για ακριβώς αυτή τη δουλειά πριν απο 100 περίπου χρόνια ή και νωρίτερα.Ο μάστορας μπορούσε να φτιάξει αρκετά αντίγραφα απο λιοντάρια σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα χωρίς να έχει απαραίτητα γνώσεις και ικανότητες γλύπτη (όχι οτι είναι εύκολο)…
Υποθέτω οτι το Λαούτο μου (house of Stathopoulo) έχει κεφαλή φτιαγμένη κάπως έτσι.

ταυτιζομαι με τις αποψεις του Τ.Θεοδωράκη,που κατα τη γνωμη μου αποτελει μια απο τις λιγες εξαιρεσεις…

δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω με τον καημό των λαουτιέρηδων. πιάνω κι εγώ κάποια σύγχρονα λαούτα και είναι σαν ακουστικές κιθάρες… από την άλλη, και στα κιθαρομπούζουκα ανάλογη ήταν η κατάσταση μέχρι πριν από μερικά χρόνια. πιστεύω ότι με την κυκλοφορία των πληροφοριών και με την ζήτηση για καλύτερα όργανα, ανάλογη πρόοδος θα έρθει και στην κατασκευή λαούτων.

Φιλε Τασο καλημερα θελω να αναφερθω στα λαουτα οι συγχρονοι οργανοποιοι πλιν ελαχιστων,δεν ξερουν να κανουν λαουτα.Δυο τρεις ειναι αυτοι που χουν μερακι.Αλλα για σενα μία σου αρεσει ο Βένιος θα επρεπε να είχες αντιγραψει ενα λαουτο και ασ το χρεωνες ακριβα.Ο μερακλης παικτης θα στο πληρωσει και ασ είναι ακριβο.Αλλα απο οτι βλεπω τα λαουτα που φτιαχνουν σημερα ειναι λιαν εποιικως απράδεκτα και λυπουμε που το λεω.Ποσπαθηστε για το καλυτερο φιλε τασο,αλλα δυστηχως δεν προσπαθειτε να κανετε λαουτο οπως το καναν οι παλοιοι

Εμείς οι σιφνοιοι θεμε λιονταροκεφαλο ετσι είναι στο νησιωτικο λαουτο και στο νησί μου ημεθα λατρες αυτων των οργάνων.οσο αφορά ο τόφας και ο ραμπακουσιος δεν ξερουν να κάνουν λαουτα,τουλάχιστον οπως θελω εγω. μετά τιμης στρατος

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 23:50 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 23:44 —

φιλε γιαννη εχετε ξεφυγει πολυ απ το παραδοσιακο λαουτο

ζηταω λαουτο βελουδιου εμμ το πληρωνα Στράτος

συμφωνώ φίλε τάσο ετσι είναι

ενα παληκάρι νεος ειναι καλος οπως βλέπω εν ονοματι γιαννης ρομπογιαννακης ο χρυσοχερης

Στη δημοτική μουσική το λαούτο, όπως και τα άλλα όργανα, το παίζανε λαϊκοί πρακτικοί οργανοπαίχτες και η οικονομία της τότε εποχής ήταν πιο δύσκολη. Εκτός αυτού τα παίζανε και πολλοί τσιγγάνοι, που αυτοί σε καμιά εποχή δεν ακριβοπληρώνουνε όργανα. Ποια είναι τα στοιχεία που δείχνουν ότι τα λαούτα από τους παραπάνω μαστόρους ήταν πανάκριβα για την εποχή τους?
Στη στεριανή Ελλάδα εγώ βρισκω στοιχεία που με τα σημερινά δεδομένα ήταν φθηνά για την εποχή τους.
Θυμάμαι συμπατριώτη μου που όταν τον ρώτησα τη δεκαετία του 90΄ πόσο του κόστισε το λαούτο που αγόρασε στις αρχές του 1950. (Είχε ένα Παναγή) μου απάντησε ‘‘ποιος είχε λεφτά τότε έδωσα 5 γίδια’’.
Ο Χρήστο Ζώτος αναφέρει σε συνεντεύξεις του ότι, όταν ήταν μικρός, παρήγγειλε την πρώτη του λαουτοκιθάρα στον πατρινό γνωστό τότε οργανοποιό Ανδρέα Καλαπόδη με λεφτά από τα δώρα Χριστουγέννων-Πρωτοχρονιάς.
Επίσης το 1973 ο άλλος γνωστός Ηπειρώτης Χριστόδουλος Ζούμπας αγόρασε λαούτο του Μούρτζινου από πρώην κάτοχό του και όπως αναφέρει και δημόσια σε κάποιο βίντεο έδωσε 1200 δραχμές χαρακτηριστικά και για την ακρίβεια λέει 1200 φράγκα.

Δεν έχω ξανακούσει κανενός είδους πληροφορία για τιμές λαούτων τότε, ούτε ακριβές ούτε φτηνές, οπότε άποψη δεν μπορώ να εκφέρω.

Θυμάσαι όμως, Παραδοσιακέ, εκείνη τη συζήτηση πρόσφατα;

Πρέπει να υπήρχαν κάποιες έστω περιπτώσεις που η σχέση τιμής μεταξύ λαούτου και μπουζουκιού ήταν περίπου όπως τώρα, που το φτηνότερο αξιοπρεπές μπουζούκι δεν κάνει ούτε μισό λαούτο σε λεφτά.

1 «Μου αρέσει»

Στα οργανοποιεία και καταστήματα μουσικών οργάνων στην Αμερική γύρω στα 1910-1920 βλέπουμε τιμές λαούτων και μπουζουκιών ως εξής:
Λαούτα, από 10 έως 30 δολάρια και πάνω
Μπουζούκια, από 5 έως 25 δολάρια (ανάλογα με τις ντούγιες)

1 «Μου αρέσει»

Ούτε εγώ εκπλήσσομε και δεν αντιλέγω σε αυτό. Διαφωνώ σε αυτό που ειπώθηκε από άλλο μέλος, ότι σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, οι παραπάνω οργανοποιοί, που αναφέρθηκαν ήταν τότε πανάκριβοι για την εποχή τους.
Εγώ από τα στοιχεία που βρίσκω και παρέθεσα κάποια, μου λένε ότι τότε, για την εποχή τους ήταν πιο φθηνά τα όργανα.