Η παρακμή στην κατασκευή του λαούτου

Νομίζω ότι είχαμε κάνει πιο παλιά κουβέντα για τις τιμές των οργάνων ή ήταν κάτι εμβόλιμο σε κάποια άλλη κουβέντα, και γενικά είχαμε καταλήξει ότι η αντιστοιχία της τιμής των λαϊκών οργάνων σε σχέση με τον μέσο μηνιαίο μισθό, ήταν περίπου ένας με ενάμισης μισθός για ένα καλό “επαγγελματικό” όργανο. Βέβαια υπήρξαν εξαιρέσεις αλλά γενικά έχω την εντύπωση ότι αυτό ίσχυε και ισχύει διαχρονικά.
(Αν και σήμερα με μισθούς του πεντακοσάρικου έχει ανοίξει η ψαλίδα).

σιγουρα το χρημα παλαιοτερα ειχε αλλη αξια και τα προιοντα αλλες τιμες απο σημερα. το λαουτο ομως ειναι ενα οργανο που εχει την ιδια μορφη εδω και τουλαχιστον 150 χρονια. επισεις ηταν οργανο επαγγελματικο, οποτε οι μαστορες σιγουρα θα εβαλαν πανω τους την τεχνη τους ωστε να εχουν το καλυτερο δυνατο αποτελεσμα σε σχεση με τα μπουζουκια που τα επαιζαν ερασιτεχνες μεχρι και την δεκαετια του 30’. σε αυτην την δεκαετια ειναι αλλωστε και η αλματωδη εξελιξη του μπουζουκιου κατασκευαστικα και ηχητικα, τυχαιο αραγε…? επειδη πολλοι λαουτιερηδες επαιζαν επαγγελματικα, αυτο σημαινει οτι μπορουσαν να βρουν ενα σεβαστο ποσο για την εποχη τους ετσι ωστε να παρουν ενα λαουτο. τωρα τι ποσο θα ηταν αυτο και τι αξια ειχε τοτε, αυτο ειναι ενα αλλο θεμα. αλλα το λαουτο απο τα μεσα του 19ου αιωνα μεχρι και την δεκαετια του 60’ ειχε μια μεγαλη περιοδο ωσπου να μελετηθει και να αξιοποιηθει κατασκευαστικα. πιστευω οτι εφτασε στο μεγιστο βαθμο του ηδη απο το 1900… ισως και πιο πριν. και αυτο νομιζω διοτι ηταν επισημο ηδη επαγγελματικο οργανο, ποιος ξερει απο ποτε… οποτε υπηρχαν αναγκες που επρεπε να καλυφθουν κατασκευαστικα. μετα το 60’ ομως με την εισοδο της κιθαρας, τα λαουτα παραμεριζονται και εχουμε τουλαχιστουν 30- 40 χρονια χωρις παραγγελιες και αναγκες για οργανα αφου δεν υπαρχει ζητηση στα παλκα για λαουτιερηδες πλεον. καλα εξαιρεσεις παντα υπαρχουν, αλλα μιλαμε σε γενικες γραμμες παντα. ετσι εχουμε μια ολοκληρη γενια περιπου χωρις λαουτο.στο μεταξυ μαστορες εφυγαν απο την δουλεια, καινουργιοι μαστορες ηρθαν, χωρις να υπαρχει γενικη ζητηση για λαουτο. ενω για μπουζουκια… δεν το συζηταμε ετσι…? οποτε λογικο δεν ειναι να εχουν χαθει γνωσεις και μυστικα και πειρα οσον αφορα την κατασκευη του λαουτου…? οταν πολλοι συναδελφοι λενε εδω και χρονια οτι τα καινουργια λαουτα, τα πιο πολλα μπουζουκιζουν, αυτο δεν ειναι και μια ενδειξη οτι πολλοι μαστορες μπουζουκιων τα αντιμετωπισαν απλως ως μεγαλα μπουζουκια, και αρχισαν να τα κατασκευαζουν λογω της ζητησης πια για λαουτο των νεων σπουδαστων-καλλιτεχνων μετα και το 2000? ο μπαρμπα αντωνης απο την λαρισα που ηταν ο τελευταιος απο την παλαια γενια, εφτιαχνε μεχρι τα τελευταια του, λαουτα με τον παλαιο ηχο και μορφη. ειχε καποια τεχνοτροπια απο παλια, δεν ξερω τι. τωρα βεβαια που επανηλθε το λαουτο, εχουμε μεν πολυ καλες κατασκευες, εχουμε νεωτερισμους, ολα πολυ ωραια, αλλα δεν εχουμε στις περισσοτερες θα ελεγα περιπτωσεις, τον ηχο του λαουτου. αυτον τον ιδιαιτερο ηχο. τωρα τι γινεται… ας το βρουν οι μαστορες αυτο. ακομα και οι λαουτοκιθαρες που ηταν στην πιατσα για παρα πολλα χρονια ηταν πολυ πετυχημενα οργανα σαν κατασκευες και σαν ηχος. πιο πολυ λαουτο ακουγες απο αυτες παρα απο πολλα σημερινα οργανα.

1 «Μου αρέσει»

Έχω την εντύπωση ότι και πριν από αυτή τη γενιά, οι γενιές με λαούτο δεν ήταν και πολλές. Τουλάχιστον στα νησιά, σε πολλά από αυτά (συμπεριλ. ακόμη και της Κρήτης) εντοπίζονται χειροπιαστές μαρτυρίες για την πρώτη εμφάνιση του λαούτου και την εποχή προ λαούτου, δηλαδή μιλούν γι’ αυτά άνθρωποι που ζούσαν μέχρι ξέρω 'γώ το '70 ή το '80, οπότε και έδωσαν την πληροφορία σε κάποιον που την κατέγραψε. Μαρτυρούνται εποχές όπου υπήρχαν λαούτα αλλά όχι λαουτιέρηδες, δηλαδή ο βιολιτζής είχε κι ένα λαούτο και το έδινε σε όποιον μπορούσε στοιχειωδώς να κρατήσει ρυθμό με την πένα χωρίς καμία απαίτηση να κάνει κάτι οτιδήποτε με το αριστερό. Ακόμη και ο μέγας Νισύριος εμφανίζεται σε μια φτγρ μέναν πιτσιρικά που παίζει λαούτο κι είναι τόσο μικρός ώστε το λαούτο μοιάζει σαν βάρκα. Τι ήταν αυτός, ο καταλληλότερος συνεργάτης που βρήκε να διαλέξει κοτζάμ Νισύριος; Πιστεύω πως ήταν απλώς ένας τυχαίος μικρός που του είπαν «κάνε την πένα πάνω κάτω και κράτα το καλά μη σου πέσει».

Το λαούτο σαν πραγματικό όργανο με τις τεχνικές του και το ύφος του πρέπει να είναι πρόσφατη υπόθεση. Δε νομίζω να υπήρχε παλιότερα κάποια παράδοση που να ξεχάστηκε: ολόκληρες κοινότητες θα ανέχονταν να χορεύουν μ’ έναν λαουτιέρη που δεν ήξερε, ενώ ήταν συνηθισμένοι σε λαουτιέρηδες που ήξεραν; Μπα, μάλλον απλώς είδαν κάποια στιγμή το τουμπάκι να αλλάζει σχήμα!

Με τα στεριανά μέρη δεν ξέρω τι γίνεται, αν υπήρχε πιο παλιά και πιο συγκροτημένη παράδοση. Πάντως και στα Γιαννιώτικα του 1930 της Μερλιέ, ο περιώνυμος Τζάρας παίζει μ’ έναν λαουτιέρη που περίπου δεν ήξερε.

Πράγματι, πολύ μικρή σε χρονική διάρκεια είναι η περίοδος όπου το λαούτο εισέρχεται στη λαϊκή μουσική, ιδίως στα νησιά, όπως και ο Περικλής σημειώνει, και φτάνει να είναι απαραίτητο σε μια κομπανία. Μάλιστα, έχουμε και το «φαινόμενο» της «λαουτοκιθάρας», της κιθάρας της αρματωμένης σαν να ήταν λαούτο, όταν το κόστος ενός καινούργιου λαούτου ήταν πολύ μεγαλύτερο εκείνου μιας απλής, συνοδευτικής κιθάρας χαμηλών προδιαγραφών.

Για την παρουσία του λαούτου στη στεριά, υπάρχει στο βιβλίο της Δ. Μαζαράκη για το λαϊκό κλαρίνο, φωτογραφία της κομπανίας του (Ηπειρώτη) Νίκου Νίνου, εκτιμώμενη περίπου μέσα στη δεκαετία 1880 – 90, με λαούτο. Επίσης, στο γενεαλογικό δέντρο της σκλήθρας των Μπατζαίων (Ήπειρος) εμφανίζεται κάποιος Κίτσος Μπατζαίος, λαουτιέρης, 1857 - 1942. Αλλά και από τους Χαλκιάδες, ο Πολυχρόνης Χαλκιάς (1867 – 1917 λαουτιέρης ήταν.

υπάρχει και μια άλλη πτυχή στο γιατί κυκλοφόρησε η λαουτοκιθάρα (όχι μονον θέμα κόστους) .
όταν η κιθάρα ήταν πολύ στα πάνω της, οι λαουτιέρηδες (νεαροί κυρτώς )ντρεπόντουσαν να βαστούν το ογκώδες λαούτο ! ε υπήρχαν και κοριτσόπουλα στο ακροατήριο !

2 «Μου αρέσει»

Δηλαδή το λαούτο είναι ένα καινούργιο όργανο; Δεν προυπάρχει του βιολιού και του κλαρίνου ;

Δεν ξέρω. Κι εμένα με μπερδεύει αυτό το ζήτημα.

Ως είδος οργάνου δεν είναι καινούργιο. Είτε έτσι όπως το ξέρουμε είτε σε προγενέστερες μορφές, πρέπει να είναι κάποιων αιώνων υπόθεση. Μήπως δεν είχε μπει στη λαϊκή παράδοση αλά μόνο στην αστική-αρχοντική; Πραγματικά δεν ξέρω.

Κάποιων αιώνων, και όχι πολλών. Αλλά και το βιολί, και πολύ περισσότερο το κλαρίνο, χοντρικά μέσα στον 19ο διαδόθηκαν στην Ελλάδα. Στα γενεαλογικά δέντρα της Μαζαράκη (1η έκδοση 1960), οι προπάπποι των γνωστών Ηπειρωτών, όλοι φλοέρα έπαιζαν.

Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω πολλά για την ιστορία του ελληνικού λαούτου. Εκτός από τη Νότια Αλβανία, που η μουσική της είναι περίπου η ίδια με της ελληνικής Ηπείρου, το όργανο είναι ελληνική αποκλειστικότητα. Θεωρείται υβρίδιο μεταξύ των οργάνων τύπου ουτιού και του ταμπουρά. Το ασυνεχές κούρδισμα (ότι δηλαδή η πιο μπάσα χορδή δεν είναι η τελευταία αλλά μία από τις ενδιάμεσες) με πείθει ότι προέρχεται από τον ταμπουρά. Πέρα από αυτό όμως, ούτε για την πρώτη εμφάνισή του έχω διαβάσει τίποτε, ούτε για το ποιο ακριβώς ούτι και ποιος ακριβώς ταμπουράς έσμιξαν και το γέννησαν, σε ποια περιοχή, πότε κλπ.

Οι αναφορές σε λαούτα, οποιαδήποτε μορφής και να είναι αυτά, έρχονται από πολύ παλιά. Τι μας κάνει να πιστεύουμε οτι εμφανίζονται στις λαϊκές ορχηστρες τόσο πρόσφατα;

1 «Μου αρέσει»

Ίσως η υποψία μας ότι λέγοντας λαούτο οι διάφοροι περιηγητές, συνήθως εννοούσαν κάποια μορφή ταμπουρά. Σήμερα ξέρουμε τί είναι λαούτο, τί ταμπουράς, τί μπουζούκι, τί ούτι κλπ. κλπ. κλπ. ενώ αυτό, σε προηγούμενες γενιές, δεν ήταν έτσι. Και εν πάσει περιπτώσει, οι δικές μου αναφορές σ’ αυτό το νήμα αφορούν το «ελληνικό λαούτο», όπως αυτό έχει διαμορφωθεί τους δύο τελευταίους αιώνες. Αν ήταν διαφορετικό παλαιότερα, δεν το ξέρω.

1 «Μου αρέσει»

O Αλέξανδρος Σούτσος ήδη γράφει για «λαουτόβιολο» την εποχή της δολοφονίας του Καποδίστρια:


(Πανόραμα της Ελλάδος από Google Books)

Ναι, αλλά δεν ξέρουμε αν εννοεί λαούτο ή κάτι άλλο, δεν επισύναψε φωτογραφία δυστυχώς.

1 «Μου αρέσει»

εξαρτάται πόσο πίσω να το πάμε το θέμα. όλα αυτά τα “μακρύλαιμα” όργανα ανήκουν ,
στα λαουτοειδή (στη μουσικολογική κατάταξη).πολύ παλια και ατέρμονη ιστορία .σε όλους τους πολιτισμούς (Ανατολής).στους δυτικούς ,μπήκαν τον μεσαίωνα.
αυτό που γνωρίζουμε εμεις σήμερα είναι άμορφη 1000 ετίας .(δείτε αγιογραφίες ναών).

1 «Μου αρέσει»

λαουτόβιολο δεν υπάρχει .είναι ποιητική αδεία .
η επεξήγηση 3 το διευκρινίζει :είναι ζυγιά .δυο όργανα .δηλαδή :ενα λαούτο και ενα βιολί.

1 «Μου αρέσει»

το παλαιοτερο λαουτο που εχει μεινει ειναι περιπου του 1860 και ειναι ιδιο με τα σημερινα. φυσικα υπηρχε στην ελλαδα απο πολυ πιο παλια. δεν ξερω απο ποτε δεν το εψαξα, αλλα υπαρχει σε πινακες και καπου ειδα και με στριφταρια. αλλωστε και η κατασκευη του παραπεμπει σε εποχες 19ου και πριν αιωνα. εκτος απο τα μηχανικα κλειδια, αυτα μαλλον τα πηραμε απο τα μαντολινα, και τα βαλαν πρωτα στα λαουτα και μετα στα μπουζουκια οπως μαρτηρουν τα οργανα που ‘μειναν. η λαουτοκιθαρα εχει να κανει με το οτι ηθελαν οι λαουτιερηδες να πεισουν τον κοσμο οτι παιζουν κιθαρα και οχι λαουτο. διοτι στα πλαισια της δηθεν προοδου μας καποτε την πληρωσε και το λαουτο σε αυτο το θεμα. το 60’ πηγε να γινει και στις ηλεκτρικες αυτο. δλδ παιρναν φθηνες ηλ. κιθαρες οι λαουτιερηδες, βαζαν αλλα δυο κλειδια επανω και τις μετατρεπανε σε λαουτο. φυσικα δεν περασε αυτο το τεχνασμα, διοτι φανταζομαι, το ακουσμα στο ρευμα θα ηταν φρικτο σε σχεση και με το κοπανισμα που καναν οι παλιοι στα λαουτα. υπαρχουν μαρτυριες και φωτογραφιες απο αυτες τις περιπτωσεις και μαλιστα απο πολυ γνωστους λαουτιερηδες. να και ενα οργανο του 1865. προσεξτε ποιοτητα στην κατασκευη…Λαουτο κατασκευής 1865 - YouTube

1 «Μου αρέσει»

Το ότι το ξέρουμε από μαρτυρίες. Αναφέρομαι σε ορισμένα νησιά, όχι σε όλη την Ελλάδα.

Συγκεκριμένα, το ότι το λαούτο που αναφέρεται στον Ερωτόκριτο δεν ήταν κρητικό αλλά ευρωπαϊκό αναγεννησιακό είναι ένας κοινός τόπος που επαναλαμβάνεται συχνά.

Αλλά η πληροφόρησή μου (μικρή έτσι κι αλλιώς) σ’ αυτό το θέμα είναι αντιφατική: Μία σχετικά σαφής απεικόνιση λαούτου είναι σ’ έναν πολύ γνωστό πίνακα, που δείχνει δύο φουστανελοφόρους με αγριόφατσες που παίζουν λαούτο και ταμπουρά περπατώντας. Σίγουρα κάποιος θα θυμάται ποια είναι να μας τη φέρει. Που και στα δύο όργανα οι μπερντέδες θυμίζουν λάφτα στη διάταξη. Αυτή θα πρέπει να είναι γύρω στα τέλη 18ου, τελευταίο καιρό πριν την Επανάσταση, δηλαδή όχι και πρόσφατη, και είναι σαφώς λαϊκή μουσική.

1 «Μου αρέσει»

Το λαουτόβιολο είναι ένα βιολί σαν του Ροβιόλη.

2 «Μου αρέσει»

Αυτή είναι μάλλον η εικόνα
image

Το σαντουροβιόλι τι είναι?
Είναι ένα όργανο… . Το σαντούρι και το βιολί…

1 «Μου αρέσει»