Έχω δει σε μερικά παλιά κυρίως όργανα (μουσείου θα έλεγα), ή σε κάποια οργανοποιία να υπάρχουν (κυρίως για φινέτσα πιο πολύ), διάφορα έγχορδα που αντί για κλειδιά έχουν κυρίως σφήνες. όπως δείχνει η παρακάτω εικόνα:
Προφανώς έτσι θα ήταν τα κλειδιά στα παλιά μουσικά όργανα, όπου οι τεχνίτες τους δεν είχαν την άνεση να προμηθεύονται από τα σύγχρονα κλειδιά ή δεν κυκλοφορούσαν και πρόβαιναν σε αυτοσχέδιες σφήνες.
Τώρα φτιάχνω ένα μπαγλαμά και επειδή στους άλλους δύο που ήδη έχω φτιάξει έχω βάλει τα γνωστά σε όλους μας κλειδιά σκέφτομαι να φτιάξω σε αυτόν σφήνες.
Μήπως μπορεί κανείς να μου πει πώς φτιάχνονται και δεν εννοώ από τι υλικό είναι φτιαγμένοι, (καθώς μπορεί να είναι κοκάλινοι, ξύλινοι και οτιδήποτε άλλο υλικό θέλει ο καθένας εφόσον έχει τα εργαλεία να το δουλέψει και να το διαμορφώσει), αλλά ρωτώ για τις γνώσεις που αφορούν τη συναρμολόγησης τους πάνω στο όργανο-το δέσιμο με το όργανο. Δηλαδή πώς μπαίνουν-πως τοποθετούνται; (Είχα ακούσει, ότι αρχικά, τους τραβούσαν πιο έξω (από τη θέση τους), κούρδιζαν το όργανο και μετά σπρώχναν τη σφήνα μέσα όπου “σφήνωνε”, ωστόσο το όργανο ξεκούρδιζε γρήγορα και αυτός ήταν ένας άπό τους λόγους που εγκαταλείφθηκαν, πέρα από το δύσκολο της κατασκευής τους και την ευκολία των έτοιμων); πώς σφίγγουν χωρίς να χαλαρώνουν; και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία σχετίζεται με τις σφήνες.
Οι “σφήνες” αυτές λέγονται στριφτάρια. Τα ειχαν τα περισσότερα έγχορδα όργανα στο παρελθόν, αλλά επιβιώνουν και σήμερα π.χ. στο βιολί. Είναι ξύλινα. Επειδή χρησιμοποιούνται ευρέως και από τους σημερινούς οργανοποιούς, υπάρχουν έτοιμα στα μαγαζιά. Δεν έχεις λοιπόν παρά να τα αγοράσεις. Τις τρύπες που χρειάζονται θα τις φτιάξεις με “αλεζουάρ”, ένα εργαλείο που φτιάχνει κωνική την τρύπα, όπως είναι και το στριφτάρι. Περισσότερες πληροφορίες θα σου δώσουν οι οργανοποιοί του φόρουμ.
Ενδιαφέρον πείραμα θα είναι πιστεύω αυτό που σκέφτεσαι να κάνεις, να βάλεις δηλαδή στο μπαγλαμά που φτιάχνεις στριφτάρια αντί για κλειδιά.
Φαντάζομαι αυτό -λόγω του υλικού (ξύλο αντί για μέταλλο)- θα κάνει κάπως μαλακότερο τον ήχο, όμως δεν ξέρω τίποτα σχετικά με τις προδιαγραφές μιας τέτοιας κατασκευής.
Πράγματι πάντως, έτσι ήταν τα παλιά (“πολύ” παλιά όργανα), αν και τα στριφτάρια ακόμα χρησιμοποιούνται σε όργανα σαν το σάζι κά, άλλοι θα ξέρουν να στα πουν αυτά με περισσότερες λεπτομέρειες. Γενικά πάντως τα στριφτάρια τα 'χω συνδέσει στο μυαλό μου με όργανα πιά που αντί για τάστα έχουν κινητούς “μπερντέδες”.
(έγραφα ταυτόχρονα με το προηγούμενο μήνυμα του Νίκου)
Στα παρακάτω λινκ μπορείς να δεις (και ν’ ακούσεις) το αποτέλεσμα αντίστοιχου “πειραματισμού” από τον οργανοποιό Ισίδωρο Παπαδάμου:
Επειδή όμως έχω αρκετή εμπειρεία από στριφτάρια, και μάλιστα χωρίς τις μικρομετρικές ρυθμίσεις ενός βιολιού, σου λέω από τώρα ότι με τα στριφτάρια θα έχεις μεγαλύτερη δυσκολία με το κούρδισμα, σε απότομες μεταβολές από υγρασία σε ξηρασία ή αντίθετα. Πιθανόν να ξεφύγει το στριφτάρι και, αν ένα στριφτάρι είναι ελλαττωματικά κατασκευασμένο, πιθανό σπάσιμο του στριφταριού από το ζόρι του κουρδίσματος.
Ευχαριστώ πολύ για τις πληροφορίες είναι όντως πλύ κατατοπιστικές. Εγω σκεφτόμουν να έφτιαχνα κοκάλινα ή ξύλινεα. Θα το επιχειρήσω! Το κακο είναι όπως μου επιβεβαίωσε ο φίλος Νίκος, ότι ξεκουρδίζουν εύκολα. Εκεί πρέπει να σκεφτώ μια πατέντα για να μην ξεκουρδίζει. Πάντως, αν και γούστα είναι αυτά, μερικά όργανα που έχω δεί με στριφτάρια είναι πανέμορφα.
Φίλε μου, πλήρεις οδηγίες κατασκευής στριφταριού και τρύπας θα βρεις στο βιβλίο του Νίκου Φρονιμόπουλου “Ο Ταμπουράς του Μακρυγιάννη και η Οργανοποιία του Λεωνίδα Γαΐλα”. Έχει επίσης φωτογραφίες του αλεζουάρ καθώς και της ειδικής ξύστρας για τα στριφτάρια που απ’ ότι κατάλαβα είναι απαραίτητη.
Δεν είναι απόλυτο ότι τα στριφτάρια είναι πιο δύσχρηστα. Παλιά όλα τα έγχορδα είχαν στριφτάρια, γιατί απλούστατα τα μεταλλικά κλειδιά με γρανάζι δεν είχαν εφευρεθεί. Αφού εφευρέθηκαν, άλλοι τα υιοθέτησαν και άλλοι (όπως όλοι οι κατασκευαστές βιολιών) κράτησαν τα παλιά, και απλώς τα φτιάχνουν όσο καλύτερα μπορούν. Αν το τέλειο στριφτάρι ήταν και πάλι ανεπαρκές, τα βιολιά θα είχαν κλειδιά -σε μια κλασική ορχήστρα αξιώσεων δε χωράνε οι συμβιβασμοί που μπορεί να κάνει ίσως ένας λαϊκός πρακτικός οργανοπαίχτης. Βέβαια, όπως λέει ο Νίκος, τα βιολιά έχουν επιπλέον και τη βιδίτσα. (Για λόγους που δε γνωρίζω αλλά σίγουρα δε θα είναι τυχαίοι, ειδικά το κοντραμπάσο φτιάχνεται με μεταλλικά κλειδιά.)
Έχω ένα σάζι που δε θεωρείται τίποτε εξαιρετικό, αλλά που εδώ και καμιά 15ριά χρόνια το κουρδίζω με τα στριφτάρια χωρίς πρόβλημα. Κι ένα δεύτερο που δεν κουρδίζει παρά μόνο κατά τύχη. Κιθαροειδή με στριφτάρια παίζονται σε διάφορες χώρες της λατινικής Αμερικής. Η λύρα στην Κρήτη έχει σχεδόν πάντα, σήμερα, μεταλλικά κλειδιά, η πολίτικη μόνο στριφτάρια (+βίδες συνήθως), η 12νησιακή άλλοτε έτσι κι άλλοτε αλλιώς. Τις βίδες τις έχω δει μόνο σε τοξωτά, ποτέ σε ούτια / σάζια κλπ.: θα υπάρχει και γι’ αυτό κάποιος λόγος.
Δεν αποκλείεται τα στριφτάρια να είναι πιο εύχρηστα για συγκεκριμένα μεγέθη οργάνων.
Για τα βιολιά υπάρχουν χορδιέρες ξύλινες αλλά και αλουμινίου, με τέσσερα ενσωματωμένα βιδάκια σε αυτές (ένα για κάθε χορδή). Υπάρχουν όμως χορδιέρες σκέτες, που τα βιδάκια μπαίνουν επιπρόσθετα για όποιον τα θέλει και όσα χρειάζεται από τα τέσσερα. Όπως ξέρω και βλέπω, οι κλασικοί βιολονίστες χρησιμοποιούν μόνο ξύλινες χορδιέρες με συνήθως ένα βιδάκι στη ΜΙ χορδή που είναι και η πιο δύσκολη στη λεπτομέρεια του κουρδίσματος. Χορδιέρες ξύλινες ή αλουμινίου με τέσσερα ενσωματωμένα βιδάκια ή επιπρόσθετα τοποθετημένα χρησιμοποιούν όλοι σχεδόν οι λαϊκο - παραδοσιακοί οργανοπαίχτες, που όμως δεν βάζουν -εκτός κάποιων εξαιρέσεων τις ίδιες χορδές με τους κλασικούς- οι οποίοι χρησιμοποιούν μεταλλικές χορδές με πιο λείο περιτύλιγμα, γιατί έτσι πετυχαίνονται πιο εύκολα τα γκλισάντα και τα μόρια που δουλεύονται πολύ στο είδος αυτό. Αντίθετα οι κλασικοί που κάνουν συγκερασμένο παίξιμο, χρησιμοποιούν συνήθως συνθετικές χορδές με πιο σαγρέ περιτύλιγμα, μεγάλο ύψος καβαλάρη κλπ. Οι χορδές που χρησιμοποιούν οι λαϊκο - παραδοσιακοί είναι κυρίως οι μεταλλικές Pirastro Chromcor και λιγότερο οι Thomastic, που έχουν πολύ μπελά και δύσκολα πετυχαίνεις κούρδισμα ακριβείας αν δεν υπάρχουν βιδάκια στη χορδιέρα.
Για κοκκάλινα στριφτάρια που έγινε λόγος σε βιολί ή για βιολί, στο εμπόριο απ’ όσο θυμάμαι δεν έχω δει.
Δυο οργανοποιους που ρωτησα για την κατασκευη ενος custom made τριχορδου μπουζουκιου που εχω παραγγειλει μεσα στους επομενους μηνες, με ξυλινα στριφταρια, με αποτερψαν και οι δυο,…οποτε αποφασισα να βαλω μεταλλικα κλειδια.
Δεν ρωτησα τους λογους στο γιατι δεν συνεστησαν ξυλινα στριφταρια. Σιγουρα παντως δεν ηταν λογος τοθ να αποφυγουν δουλεια η να κοψουν “corners”
Ως προς αυτό το σημείο υπάρχει πάντως και η άλλη άποψη.
Παλιοί:
(Κλικ στο “συνημμένο”). Στο ένα όργανο τα στριφτάλια δεν ακολουθούν λογική σαζιού ή ουτιού / βιολιού, αλλά αυτήν που βλέπουμε σε παλιές ή παλιού τύπου λύρες (π.χ. τις πολίτικες). Και στα λατινοαμερικάνικα κιθαροειδή έτσι είναι.
Σύγχρονοι:
(Από συζήτηση πιο πολύ για ηχεία και καπάκια, αλλά με ενδιαφέρον γενικότερα.)
υπάρχει μπαγλαμάς με στριφτάρια φτιαγμένος από τον Νίκο Μπρα.
Το θέμα είναι…γιατί; τι έχουμε να κερδίσουμε; τα στριφτάρια δεν είναι τόσο προβληματικά, απλά απαιτούν περισσότερη φροντίδα από τον ίδιο τον μουσικό.
η ερώτηση μου λοιπόν είναι: γιατί θα ήθελε κάποιος μπουζούκι με στριφτάρια; θα ακούγεται καλύτερα η διαφορετικά;
Καταλαβαίνω το να θέλει να αντιγράψει κανείς ένα όργανο, όσο περισσότερο πιστά γίνεται αλλά , όσων αφορά τα στριφτάρια μόνα τους, υπάρχουν προτερήματα ή ιδιαιτερότητες που θα τα έκαναν επιλογή μάστορα ή πελάτη;
Δε θα ακούγεται καλύτερα, ούτε θα είναι πιο εύχρηστο. Είναι μια αισθητική επιλογή.
Δε θα είναι όμως και πιο δύσχρηστο (τουλάχιστον όχι υποχρεωτικά): από τη στιγμή που οποιοιδήποτε παράγοντες (λειτουργικοί, αισθητικοί, μόδες κλπ.) καθιέρωσαν ορισμένο είδος κλειδιών σε ορισμένα όργανα, δημιουργήθηκε σχετική παράδοση η οποία αφενός μεν επεκτείνεται σε κάθε είδους αναζητήσεις (από την αναζήτηση του καλύτερου, που συνήθως είναι πιο ακριβό, μέχρι την αναζήτηση του φτηνότερου, που συνήθως είναι λιγότερο καλό), αφετέρου δε ορίζει και κάποια πρότυπα από τα οποία σπάνια κάποιος θα ξεφύγει -ότι δηλαδή το τάδε όργανο ΔΕΝ έχει στριφτάλια, πάει και τελείωσε.
Τα ούτια έχουν στριφτάλια. Όχι γιατί μόνο έτσι θα είναι καλύτερα, ούτε γιατί θα είναι χειρότερα αλλά οι ουτίστες είναι μαζοχιστές, παρά απλώς γιατί δε συνηθίζεται να τα φτιάχνουν αλλιώς. Έχω δει ένα ούτι με κεφαλή και κλειδιά σαν κιθάρας, σε βιντεάκι από εκπομπή γύρω στο '80 νομίζω (κάποιος από τους ιστορικούς τελευταίους της παλιάς γενιάς που έπαιζαν με Καρά, Σαμίου κλπ. -δε θυμάμαι περισσότερα). Ε, το έφτιαξε κάποιος για καλύτερο (ίσως και για πιο μοντέρνο) αλλά δεν έτυχε να καθιερωθεί. Μπορεί παρά ταύτα να ήταν μια χαρά λειτουργικό. Κι ο Παπαδάμου, ο Μπρας ή ο Ραπακούσιος έφτιαξαν μερικά όργανα με τρόπο άλλο από τον καθιερωμένο, λόγω συνειδητής αναζήτησης των ίδιων ή του πελάτη για κάτι παλαιινό. Δε νομίζω να έχουν πρόβλημα αυτά τα όργανα.
Μερικοί μιλούν και για το βάρος. Ομολογώ ότι τη διαφορά μερικών γραμμαρίων στην κεφαλή ενός οργάνου δεν είμαι σε θέση να την αντιληφθώ, ίσως όμως να είναι ιδιαίτερης σημασίας για έναν βιολονίστα λ.χ…
το ούτι φοράει ελαφρύτερες χορδές(κουρδίζονται ποιο εύκολα) και σαν φιλοσοφία γενικότερα, κοιτάει περισσότερο στο παρελθόν παρά στο μέλλον. Προσωπικά δεν θα ήθελα να το δω με μηχανικά κλειδιά, όπως και δεν θα ήθελα να δω ένα μπουζούκι με στριφτάρια…αλλά αυτό είναι καθαρά προσωπικό γούστρο.
Αισθητικά το καταλαβαίνω. Πρόσφατα έβγαλα και το βιδάκι απο τη βιόλα μου.
Το πρόβλημα με τα στριφτάρια είναι ότι πρέπει να διατηρηθούν ζωντανά, και αν είχα ένα όργανο με στριφτάρια (και κάποια άλλα με μηχανικά κλειδιά) και το έπιανα μια φορά τη βδομάδα στα χέρια μου, περισσότερο θα κούρδιζα παρά θα έπαιζα…
το βλέπω και με τα δικά μου όργανα, πάντα πρέπει να βρίσκω χρόνο να τα διατηρώ ζωντανά, με φρέσκες χορδές και στριφτάρια που κουνιούνται, αν θέλω να αποδώσουν όταν τα χρειαστώ…δεν θα το πρότεινα για ερασιτεχνική χρήση…
Ακριβώς. Το ίδιο και το σάζι, η πολίτικη λύρα, η λάφτα, όχι όμως η κιθάρα, το μπουζούκι ή το μαντολίνο.
Με τα βιολιά όμως τι γίνεται; Στην κλασική μουσική η οποία (νομίζω) κυρίως διαμορφώνει τα πρότυπά τους, το ζητούμενο είναι απλά το καλύτερο, δεν υπάρχει δέσμευση από καμιά ανατολίζουσα ή παλαιίζουσα κλπ. παράδοση. Κι όμως βάζουν στριφτάρια: ε, ειδικά αυτοί θα πρέπει πιστεύω να έχουν λόγο.
Συμφωνώ, στο βιολί όπως είναι το καράουλο - κοχλίας εδώ και αιώνες είναι ότι το καλύτερο. Τα μηχανικά κλειδιά αν έμπαιναν στο όργανο αυτό θα χαλάγανε την αισθητική, θα πρόσθεταν ένα μικρό βάρος, και θα αλλοίωναν κάπως τον ήχο. Όσο για το κούρδισμα κανένα πρόβλημα. Για όσους βάζουν μεταλλικές χορδές υπάρχουν χορδιέρες με βιδάκια που μπορείς από εκεί να το κουρδίσεις με μεγάλη ευκολία και ακρίβεια. Στις συνθετικές - εντέρινες χορδές ούτε τα βιδάκια είναι απαραίτητα εκτός στη ΜΙ χορδή που είναι πάντα μεταλλική σε όλα τα σετ - μάρκες.
με αυτές τις μεταλλικές χορδιέρες για βιολιά λίγο διαφωνώ, αν υπάρχει ένα υπέροχος μουσικός που χρησιμοποιεί μια τέτοια στη βιόλα του, λέγεται Yuri Bashmet.
Αν και κάθε όργανο είναι ξεχωριστό, υπάρχει κάτι με τις φυσικές πρώτες ύλες καθώς και τα συνθετικά υποκατάστατα τους πρόσφατα που έχουν ένα ηχόχρωμα οικείο στο ανθρώπινο αυτί.όχι ότι είναι χειρότερο, αλλά σίγουρα διαφορετικό.
Πρόσφατα, αντικατέστησα το κορδόνι που κρατάει την χορδιέρα, από συνθετικό έβαλα κέβλαρ
που είναι το υλικό με το οποίο φτιάχνονται τα αλεξίσφαιρα γιλέκα.Είναι, μου είπαν δυνατότερο και δίνει καλύτερη εκπομπή στο όργανο, ποιο “δαγκωτό” ήχο…
Ο ήχος άνοιξε, έγινε λίγο μεγαλύτερος αλλά κάτι χάθηκε…δεν ξέρω τι…κάτι οικείο…
Για τον ίδιο λόγο δεν μπορώ να βολευτώ τις μεταλλικές χορδές, αν και είναι δυνατές και έχουν γεμάτο ήχο, στρογγυλό…το χρώμα σαν να είναι πολύ συμπαγές, σαν να του λείπει αρμονικό ενδιαφέρον…αλλά αυτό είναι προσωπικό γούστο.Νομίζω ότι το επόμενό μου σετ χορδές θα είναι τυλιγμένο έντερο, καιρός είναι να το δω και αυτό…
Γυρνώντας στο θέμα
Υπάρχουν κλειδιά για ούτι που είναι απο συνδυασμό υλικών. εξωτερικά είναι σαν κανονικά ξύλινα κλειδιά αλλά εσωτερικά έχουν μηχανισμό ακριβείας. Σίγουρα κάτι θα υπάρχει κάτι στο ίντερνετ.
Θα το ψάξω όταν έχω χρόνο.
δεν βλέπω γιατι δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλα λαϊκά όργανα.
