Ροδίτικη Λύρα - Δωδεκάνησα

Ισχύει το ίδιο με το βιολί, η πηγή που έβαλα δεν είναι τυχαία, ο Δημήτρης Ποντίκας έπαιζε 4χορδη Ροδίτικη Λύρα!


Ξέρω ότι θα σαρεσει αυτή η φωτογραφία! Είναι από το προσωπικό ημερολόγιο του Samuel baud bovy, που εκδοθηκε φετος απο τον γιό του. Το πήρα αμεσως!

Στη φωτογραφία:
Γάμος στα Αφάντου 1930. Ο Δημήτρης Ποντίκας με τη λύρα του, συνοδεία 2 βιολιων, σαντουριού και κλαρίνου!

Σχετικα με το re entrant, ισχύουν και τα δύο! Ο Ποντίκας ηταν κουρδισμενος σαν βιολί! Ο Παυλίδης όμως από τη Κάρπαθο οταν εκανε τη τετραχορδη την αφησε με υψηλο ΣΟΛ.

Δωδεκανησιακη λύρα, τετραχορδη κουρδισμενη αλα τουρκα; Καλά μιλάμε για νεο μουσικό οργανο, αναρωτιέμαι τι δυνατότητες θα δίνει αυτό!

Έχω δείγματα, από λύρες με εντελως διαφορετικά καλούπια. Μάλλον είναι κακοτεχνίες.
Κάποιοι ειχαν και ξενα όργανα, πχ ο λυράρης Μαλανδρης που συνάντησε ο Μπω μποβυ ηταν Καρπάθιος, και ειχε καρπαθικη λυρα. Μια αλλη φωτογραφία απο γαμο στην Έμπωνα, ο λυράρης κρατάει Χαλκήτικη λύρα.

Η Ρόδος έχει δεχτεί και κατοίκους από άλλες περιοχές. Περιληπτικά:

  1. Η νότια Ρόδος εχει πολλούς Χαλκιτες, Καρπαθιους, Κασιωτες. Ειδικά με τη Χάλκη, η μουσική είναι σχεδόν πανομοιότυπη.
  2. η κεντρική- ορεινή Ρόδος, έχει πολλους Καλυμνιους-ιδιως το χωριό Απόλλωνα (Μπαιραμης,Μακαρουνας,Πονηρης κλπ), μετανάστες βοσκοί-τσαμπουνιερηδες από τη Κάλυμνο, εφεραν στη Ρόδο το γνωστό Αλα ρούτζα.
    3)η βορεια περιοχή εχει πολλούς Συμιακους, Τηλιακους, Μικρασιατες(εξου και η παράδοση της Αρχαγγελου).

Άρα, όλοι αυτοί εχουν διαφορετικές επιρροές και πολυ πιθανόν, και “ξενα” μουσικά όργανα.

Σύγχρονο παράδειγμα ειναι, οτι ο Κλαδάκης παίζει με λυρα Καρπάθικη-κατασκευης Μπαλασκα, στην οποία με πατέντα πειράζει τον ηχο ωστε να φέρνει στη Ροδίτικη. Σαφώς, δε κάνει κατι κακό, ίσα ίσα, αντιμετωπίζει και αυτός το ίδιο πρόβλημα στην παραγωγή Ροδιτικης λύρας.

Χωρίς να έχω τόσο ενδελεχή ενημέρωση, μου δίνεται η εντύπωση ότι ο Κλαδάκης πρέπει να σκέφτηκε και να ενήργησε ως εξής:

α) Θέλω να παίξω ροδίτικα με τη λύρα, το παλιό ντόπιο όργανο.
β) Λύρα στη Ρόδο δε βρίσκω. (Πιθανότατα να μην είχε υπόψη του και όλα αυτά με τις τοπικές μικροδιαφορές της λύρας που μισοξέρουμε τώρα.)
γ) Λύρα κρητικιά δε θέλω, άρα θέλω 12νησιακή.
δ) Οι Κασο-καρπάθιοι είναι αυτή τη στιγμή οι μόνοι που καλλιεργούν την τέχνη της λύρας (κατασκευή και παίξιμο) σε επίπεδο ενεργό, μάχιμο, εξελισσόμενο.

Κι έτσι να πήρε μια καρπάθικη λύρα, την οποία βέβαια παίζει με τρόπο σαφέστατα μη καρπάθικο.

Σχετικά με τα βίντεο:

Νομίζω ότι ο Αναστασιάδης (ίσως παλιότερα) είχε χαρακτηριστικά καρπάθικο χρώμα στα χαρκήτικα. Αυτό που θυμάμαι από διάφορα παλιά βίντεο, αυτό ξαναβρίσκω και στην εκπομπή του Μυλωνά, που προφανώς κι αυτή είναι παλιά αλλά δεν την είχα ξαναδεί. Στο άλλο βίντεο, που, όπως λες παίζει με χαρκήτικη λύρα, μάλλον έχει ψάξει περισσότερο το ύφος κι έχει αποβάλει την πολλή «κάρπαθο»: εδώ πράγματι ακούμε το ολόσκετο, αστόλιστο, ακραία λιτό χαρκήτικο ύφος και αυτό το απροσδιόριστο κατιτί στη δοξαριά που κάνει τα κουδουνάκια να ακούγονται διαφορετικα΄από τα καρπάθικα. Μπορεί βέβαια κι η ίδια η λύρα να τον βοηθάει σ’ αυτό, αλλά τελικά αυτό που μένει στο αφτί του ακροατή είναι πιο πολύ ό,τι κάνει ο παίχτης παρά αυτό καθ’ εαυτό το ηχόχρωμα του οργάνου.

Αντίστοιχα και με τον Κλαδάκη: το παίξιμό του είναι απαραγνώριστο. Ακούω το τελευταίο βίντεο και αμέσως λέω «Κλαδάκης, δεν υπάρχει αμφιβολία». Μετά παρατήρησα, είδα (με τα μάτια μου), ότι δεν έχει κουδουνάκια, και μόνον τότε το πρόσεξα και στον ήχο. Κανονικά αυτή είναι μια διαφορά πολύ έντονη, περισσότερο από το αν μια λύρα έχει μεγαλύτερο βάθος ή πλάτος από μιαν άλλη, κι όμως, πρώτα «έπιασα» τις δαχτυλιές και τις δοξαριές του συγκεκριμένου μουσικού και μετά την απουσία κουδουνιών. Πιστεύω ότι και πιάνο να 'παιζε ο Κλαδάκης (που λέει ο λόγος), πρώτα θα καταλάβαινα ότι είναι ο Κλαδάκης και μετά ότι δεν είναι λύρα.

Παρά τις παραπάνω επιφυλάξεις, οπωσδήποτε παραδέχομαι ότι τουλάχιστον τη χαρκήτικη λύρα, με τον χαρακτηριστικά «ρηχό» ήχο της, την αναγνωρίζω με το αφτί και σαν σκέτο όργανο. Σκέτο εννοώ πέρα από το πώς παίζει ο άλλος.


Μια λεπτομέρεια:

Η οικογένεια Μαλανδρη κατάγεται από τη Μονολιθο, ωστόσο η ρίζα τους ειναι Καρπάθικη. Πολύ πιθανόν ο Μαλανδρης που κατεγραψε ο baud bovy να είναι από τις πρώτες γενιές, ή και ο πρώτος που ήρθε.

Σχετικά με αυτό κρατάω μικρό καλάθι. Ο Ηλίας παίζει 40 χρόνια στη Χάλκη. Είναι μουσικός που παίζει τα πάντα στη λύρα, αφού ήταν και μουσικός στο Θέατρο της Νέλλης Δημόγλου. Η λύρα που χρησιμοποίησε για την ηχογράφηση αυτή, είναι η ίδια με αυτή που ηχογράφησε ο Σιμων Καρας. Υπάρχουν κι άλλες, με λίγο διαφορετικο ηχο. Στο κανάλι μου εχω τέτοια βίντεο.

Στο παίξιμο: συμφωνώ απόλυτα. Ο Κλαδάκης, έχει ενα ιδιαίτερο τρόπο που παίζει. Παίζει μοτίβα παλιών βιολιων και κλαρινων, και τα μεταφράζει σε λύρα. Πάνω στη μετάφραση, δίνει το δικο του χρώμα. Εγώ όταν παίζω τα ίδια μοτιβα, ακούγεται αλλο πραγμα.

Είναι αλήθεια οτι συμπερασμα στον ήχο της Ροδιτικης δεν εχει βγει, και πρεπει να εξεταστούν και άλλες λύρες, και να συγκριθουν με τις αλλες.

Α! Ξεχασα.
Ο Ηλίας στα κουδουνάκια του δεν εχει το στάνταρ 5x3 και κρίκος.
Έχει 5x5 μικρά κουδουνάκια με άλλο ήχο, και στον κρίκο έχει ενα στολίδι από ασήμι, που δίνει αλλο ήχο. Τα δοξάρι το χαλκητικο δεν ξερω αν ειχε ιδιαιτερότητες στα κουδούνια, περα απο το οτι ηταν κυρτο.

Ναι μεν έχει ωραίο ήχο, αλλα προσωπικά ειμαι της παλιάς σχολής, χρησιμοποιώ τα στάνταρ κουδουνακια.

Εννοώ επειδή, όπως ανέφερα πιο πάνω, ο Ηλίας κάνει πολλές πατέντες. Θεώρησε Περικλή, ότι σταθερό σημείο είναι ο λυράρης Ζαμπετουλας, και ότι ο Ηλίας είναι μια εξελιξη του ήχου. Καλό να αναφερθεί επίσης, ότι και στα 2 πανηγύρια της Χάλκης παίζουν Ολυμπιτες λυράρηδες, και πολλές φορές βάζουν μοτίβα του Πάνω χορού, ακόμα και του μεσοχωρίτικου, κάτι που για μένα είναι τελείως λάθος.

Δεν έχει αποβάλλει τη Κάρπαθο ο Ηλίας, αλλά στη συγκεκριμένη εκτέλεση, διατήρησε τα Χαλκήτικα μοτίβα, αν και έχει και άλλα πολλά που δεν έπαιξε.

Και να λοιπόν που φτάσαμε στο σημείο να σας παρουσιάσω με αυθεντική Ροδίτικη λύρα.

Έπειτα από έρευνα σχετικά με την προαναφερθείσα λύρα του Δημήτρη Ποντίκα, εντόπισα την οικογένεια που την είχε ως οικογενειακό κειμήλιο. Η οικογένεια με τη φιλοξενία, την ευγένεια και τη προθυμία τους , προσφέρθηκαν να με συνοδέψουν στον οργανοποιό και φίλο , Μανώλη Λεντάκη, όπου είδε τη λύρα, πήρε τα “μέτρα” της , έλεγξε τα είδη ξύλου, μέγεθος, ύψος καβαλάρη και τα υπόλοιπα σημαντικά στοιχεία που τη διαφοροποιούν από μια συγγενική της, καρπαθικη ή κασιωτικη.


Η λύρα του Ποντίκα


Σύγκριση με βιολολυρα κατασκευής Σταγάκη


Σύγκριση με καρπάθικη λύρα κατασκευής Μανώλη Λεντάκη

Ο κλώνος, το αντίγραφο της ροδιτικης λύρας, με επεξεργασμένο κεφάλι

Το αντίγραφο της ροδιτικης λύρας, έτοιμο

Η λύρα είναι κουρδισμένη ΣΟΛ ΡΕ ΛΑ ΜΙ , ενώ διαθέτει πιο πλατιά γλώσσα από τη πρωτότυπη για την καλύτερη εξυπηρέτηση των 4 χορδών.

Οι αρχικές αποστάσεις μεταξύ των χορδών.


(Οι αποστάσεις στη νέα λύρα)

Ηχητικό δείγμα

4 «Μου αρέσει»

πολύ ωραία πράματα.
Να ρωτήσω:Ξέρουμε αν το κούρδισμα του Πόντικα ήταν βιολιού και αν είχε τις εξωτερικές χορδές τυλιγμένες αντίθετα απο τις εσωτερικές, με τρόπο που τις φέρνει στον άερα, χωρίς πολύ ταστιέρα κάτω απο το χέρι;

Σύμφωνα με τον Baud bovy, ήταν κουρδισμενος ΣΟΛ-ΡΕ-ΛΑ-ΜΙ και άλλαζε σε ΣΟΛ ΡΕ ΛΑ ΡΕ.
Η γυναίκα του ιδιοκτήτη της λύρας, μου είπε ότι η λύρα είχε πρώτα, εντερινες χορδές οι οποίες εσπασαν με το καιρό.οι χορδες πανω στη λυρα ειναι νέες, εγω τις εβαλα για να την ακούσω.

Επίσης, είχαν σπασει τα παλαιά κλειδιά, και έφτιαξαν καινούρια, όπως ηταν τα παλια.

Η τρύπα ομως που εκαναν ηταν πολύ ψηλά στο κλειδί, και ετσι έγινε αδύνατο να παιξεις, αμα δ ν είχες “μισο μέτρο” νύχια.

Τώρα για τις χορδές, τις εδεσα έτσι… φοβόμουν μη κάνω καμιά ζημιά, και πηρα την ασφαλέστερη οδό. Πάντως οι χορδες ηταν πολυ κοντα μεταξυ τους…

1 «Μου αρέσει»

@nikos_tzellos Σε ευχαριστώ
Οι χορδές στην παλιά λύρα είναι τόσο κοντά που ένα μεσαίου μεγέθους αντρικό χέρι μπορεί να μη χωρούσε να παίξει παντού;

Οχι, χωράει το χερι. Το θέμα είναι εκει που παιζει το δοξάρι, οι χορδές ερχονται τόσο κοντά, που με δυσκολια παίζεις μια μια χορδη. Το δοξαρι της ωστοσο ήταν με κουδουνακια βεβαια.

Τη λύρα αυτή, τη πούλησε ο Ποντίκας στην οικογένεια που την εχει τώρα. Αρα απο την εποχή που επαιζε με αυτή εκείνον, έχει υποστεί μετατροπές το οργανο. Μπορει να παιξει, απλα θελει ενα καλό “ζυγισμα”…

2 «Μου αρέσει»

Μπράβο Νίκο. Συναρπαστική ιστορία!

Όπως είναι αναμενόμενο, μου προξενούν εντύπωση και περιέργεια οι 4 χορδές. Το «δείγμα ήχου» είναι βέβαια παιγμένο σχεδόν βιολατόρικα. Προφανώς και οι παλιοί, αν όντως είχαν τέτοιες λύρες και έτσι κουρδισμένες, τέτοια θα έπαιζαν (και χωρίς κουδουνάκια, όπως βλέπουμε στο βίντεο και όπως είναι λογικό - δε θα ταίριαζαν με τέτοιο παίξιμο) - αλλά δε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτό είναι μετεξέλιξη κάποιας πιο παλαιινής λύρας, πλησιέστερης προς τις τσαμπουνόλυρες των άλλων νησιών;

Αυτό τώρα είναι άραγε υπεύθυνη πληροφορία; Εντέρινες χορδές που το κούρδισμά τους να καλύπτει σχεδόν δύο οκτάβες μόνο με τις ανοιχτές είναι αδύνατον να γίνει, αφού οι εντέρινες είναι ένα «νούμερο» όλες. Ακόμη και στις 3χ λύρες με Λα-Ρε-Σολ και με το Σολ μια οκτάβα πιο πάνω (=ένα τόνο κάτω από το Λα), η εντέρινη δεν αποδίδει καλά στο Ρε, τη χαμηλότερη χορδή, και έχει εγκαταλειφθεί υπέρ της μεταλλικής - εντέρινη στη μεσαία βάζουν μόνο οι Θρακιώτες που την έχουν μακρύτερη (με το συμπάθειο).

Μήπως μόνο κάποιες χορδές ήταν εντέρινες;

Ή, μήπως ήταν σαν παλαιινή τρίχορδη, Λα-Ρε-Σολ re-entrant όπως παραπάνω (ψηλό Σολ), και με επιπλέον μια τέταρτη χορδή Μι; Αυτό πιστεύω ότι θα ήταν εφικτό, έστω και με όχι άριστα ηχητικά αποτελέσματα (αποδεκτά πάντως).

Θυμίζω ότι ο Δημήτρης @kepem μάς έχει παρουσιάσει και μια 4χορδη κώτικη λύρα, που το κούρδισμά της είναι δύο φορές re-entrant - μήπως κι εδώ έπαιζε κάτι παρόμοιο;

2 «Μου αρέσει»

Επειδή ήταν ηχητικό δείγμα, ήθελα να δείξω τις δυνατότητες του οργάνου, γιατί ο Μανώλης έκανε πραγματικά εξαιρετική δουλειά στο όργανο. Υπεύθυνα μπορώ να πω ότι έχει καλύτερη ακουστική και σταθερότητα στον ήχο της από πολλές κρητικές λύρες. Για αυτό και διαλέξα τον Πολιτικο και τονικότητα στη ΝΤΟ.

Η 4χορδη είναι όντως μετεξέλιξη, στη Ρόδο τουλάχιστον ήταν το επικρατέστερο όργανο, πριν επικρατήσει το βιολι. Τα 3/4 από τις φωτογραφίες που εχω με ροδιτικες λυρες, ειναι 4χορδες.

Όλες ηταν εντερινες πραγματι. Ο baud bavy ειπε για κουρδισμα αλα φράγκα και αλα τουρκα. Σολ ρε λα μι, σολ ρε λα ρε.

Εγώ προσωπικά την εχω κουρδισει Σολ (ψηλο) Ρε Λα Μι.
Το αλά τουρκα δεν το χω δοκιμάσει ακομα να δω τις δυνατότητες του.

Το Σολ Ρε Λα Ρε δεν μπορεί παρά να είναι με κανονική σειρά, δηλαδή όχι re-entrant -τουλάχιστον για τις τρεις ψηλότερες- αφού αλλιώς θα είχε δύο ίδια Ρε, πράγμα περιττό.

Αλλά εξακολουθώ να βλέπω δυσκολία στο να κουρδιστούν σαν πλήρες βιολί οι 4 εντέρινες χορδές.

Θυμάμαι και μια ιστορία που έχω ακούσει από τον Κλαδάκη για κάποιον γέροντα που έφτιαχνε τις εντέρινες μόνος του, με μια διαδικασία που δε θυμάμαι (ούτε κι ο ίδιος ο Κλαδάκης τη θυμόταν με κάθε λεπτομέρεια) αλλά που σε γενικές γραμμές φαινόταν απλή. Οι τρέχουσες εντέρινες είναι ένα πάχος, κι αυτό αρκετά ακανόνιστο. Σίγουρα στον κόσμο των «παλαιών οργάνων» (μεσαιωνικές βιόλες και τέτοια) βρίσκονται και εντέρινες ακριβείας, αλλά αυτό δεν μπορεί να έχει καμία σχέση με τα χωριά της Ρόδου!

Και μια ασήμαντη λεπτομέρεια:

Ο Ποντίκας ή ο Ποντίκα; Θυμάμαι να τον έχω ακούσει κι έτσι, άκλιτο (όπως και τον Μικιού), και επειδή ήταν ασυνήθιστο το συγκράτησα.

Ο Ποντίκας!!!

Ανέβασα ένα βιντεάκι με τα κουδουνάκια, σαν δεύτερο ηχητικό δείγμα.

Προσπάθησα εδω , αλλά δε μου το επέτρεπε οπότε κοινοποιώ τον συνδεσμο.

2 «Μου αρέσει»

Πολύ καλό παίξιμο Νίκο, μπράβο. Και στα δύο στιλ.

1 «Μου αρέσει»

Ευχαριστώ🙂

Αυτό που παρατήρησα στον ήχο της λύρας, είναι ότι φέρνει στη λύρα του Κλαδάκη.

Τι θέλω να πω… το να πει κάποιος " ο Κλαδάκης είναι αυθεντικός" ειναι μια δήλωση χωρίς κάποια τεκμηριωση.

Εγώ προσωπικα αυτο έψαχνα. είναι αυθεντικος;

Ελεγα, “αν βρω μια αυθεντικη Ροδίτικη λυρα, και φτιαξω μια νεα πανομοιότυπη, πως θα ακούγεται;”

Και πράγματι ο ήχος της μου θυμίζει και του Γιάννη, μα και του Ηλια Αναστασιάδη. Κάτι που μου επιτρέπει να προχωρήσω στα επόμενα βήματα.

Όλο αυτό, ωστε να μπορούμε πλέον να πούμε ότι το Ροδίτικο ηχόχρωμα της λυρας ειναι αυτο.
Όπως λέμε Όλυμπος, Χάλκη, Μεσοχώρι… έτσι και εδώ, μπορούμε να βαλουμε στην κατηγορία Ρόδος, αυτόν τον ήχο.

Ουσιαστικά, επρόκειτο για ενα “ηθικο” εμπόδιο. Δηλαδή, αποφασίζω να παιξω Ροδίτικα, αρα “πως πρεπει να ακούγεται η Λυρα μου”.

Πρόκειται για ενα πολύ σημαντικό θεμα κατα τη γνώμη μου, αφου καθενας που αγαπάει ένα συγκεκριμένο είδος μουσικής, επιθυμεί να βγάζει το κατάλληλο ήχο.

Εχω βρει κι αλλες λύρες, υπάρχει πολυ δουλειά να γίνει. Η κατασκευή όμως αυτή εριξε φως στο τουνελ, πολυ φως.

Η διάφορα με τους Κωους, είναι οτι αυτοί εχουν μια ηχογράφηση απίστευτη με τον Αριστοτέλη Κεφαλα. Εμάς κάτι ακούγεται, ότι υπάρχουν κάποιες ηχογραφήσεις, αλλα… ψύλλοι στα αχυρα…

Περικλή, μετά από τόσες συζητήσεις επί του θέματος, φτάσαμε επιτέλους από τη Θεωρία στη Πράξη!

Θα ήθελα πολύ τη γνώμη σου, καθώς με σένα έκανα τη περισσότερη συζήτηση, μα και των άλλων μελών που παρακολουθούσαν το θέμα! :slightly_smiling_face:

3 «Μου αρέσει»

A post was split to a new topic: Λύρα με συμπαθητικές χορδές

Ευαγγελία Κλέττα. Χρόνια μετά, έτυχε και βρήκα φωτογραφία από το δισκάκι με την ετικέτα. Σαρανταπεντάρι σιγκλάκι (βινυλίου φυσικά), που στην άλλη πλευρά έχει το «Κάρπαθος όμορφο νησί», με την ίδια τραγουδίστρια και λογικά με τους ίδιους οργανοπαίχτες, αν και δεν κατονομάζονται.

R-14986563-1585139307-8199

R-14986563-1585139307-6635

Το «Κάρπαθος όμορφο νησί» το ξέρω από ένα σιντί με επανεκδόσεις: είναι μια μαντινάδα (μάλλον τουριστική) στον σκοπό Βοσκίστικο. Η λύρα παίζει σε ύφος που άνετα θα το έλεγα κατωχωρίτικο της Καρπάθου. Το επώνυμο Κλέττα δεν το έχω ακούσει από την Κάρπαθο. Δεν ξέρω αν η ίδια ήταν/είναι Καρπαθιά, πάντως οι οργανοπαίχτες θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι, αν και σίγουρη πληροφορία στο χέρι δε διαθέτουμε.

Επιμέλεια Σίμωνος Καρά. Το όλο πρότζεκτ διαφέρει πολύ από τα γνωστά του Καρά, καθώς είτε Ροδίτισσα είναι είτε Καρπαθιά πάντως σίγουρα δεν είναι και τα δύο, αλλά τραγουδάει κι απ’ τα δύο νησιά, ενώ παράλληλα και οι δύο ετικέτες είναι σύλλαθες (τον Σπερβέρη, καρπαθιανό).

Σύμφωνα με το discogs, κυκλοφόρησε το 1964.

https://www.discogs.com/release/14986563-Ευαγγελία-Κλέττα-Κάρπαθος-Όμορφο-Νησί-Εστολίσαν-Τον-Σ

Και μια πιο ναΐφ του 1965 από Εδιμβούργο: https://collections.ed.ac.uk/mimed/record/14918?highlight=lyra

1 «Μου αρέσει»