Κούρδισμα οὐτιοῦ

Μουσικά όργανα
1

ΙC XC NI KA

’Γειὰ καὶ χαρὰ σὲ ὅλους!

Πρόσφατα ἀγόρασα ἕνα μαθητικὸ οὔτι, μὲ σκοπὸ νὰ μάθω παραδοσιακὰ τραγοῦδια τῆς Μικρασίας καὶ ἴσως καὶ κανένα νησιώτικο, παλιὸ ρεμπέτικο, ἢ ἀκόμη καὶ κάποιο δημοτικὸ (τέτοιο διευρυμένο ρεπερτόριο θέλω νὰ ἔχω λόγῳ τῆς ἐνασχόλησής μου μὲ τὸ θέατρο σκιῶν). Μόλις παρέλαβα τὸ ὄργανο, τὸ πῆγα σὲ ἕναν μουσικὸ/ὀργανοποιό τῆς γειτονιᾶς μου ὣστὲ νὰ μοῦ τὸ κούρδισῃ (ἔχοντας κακὲς προηγούμενες ἐμπειρίες προσπαθῶντας νὰ κουρδίσω ὄργανα μόνος μου), ὁ ὁποῖος διαπίστωσε πὼς οἱ χὸρδὲς τοῦ ὀργάνου ἔκαναν μόνον γιὰ συριακὸ κούρδισμα, ὁπότε τοῦ ζήτησα νὰ μοῦ ἀλλάξη τὶς χόρδὲς ὣστὲ νὰ μπὸρῄ νὰ τὸ κουρδίση σὲ ἀραβικό, τὸ ὁποῖο πρότεινε καὶ ἡ μέθοδος τοῦ Βασίλη Κασοῦρα τὴν ὁποῖα ἔχω βρεῖ μέχρι νὰ βρῶ δάσκαλο τὴ πιὸ βοηθητικὴ, ὄσον ἀφορᾶ τὴ θεωρία. Ὁ μάστορας, λοιπόν, ἄλλαξε κάποιες ἀπὸ τὶς χορδὲς καὶ τὶς κούρδισε μὲ ἀραβικό, ἀλλὰ ὄχι μὲ τὸ στάνταρ ἀραβικὸ ποὺ ἔλεγε ἡ προαναφερόμενη μέθοδος Ρε Μι Λα Ρε Σολ Ντο, ἀλλὰ μὲ Ντο Σολ Ρε Λα Φα Ντο, τὸ ὁποῖο εἶναι ἀπ’ ὅτι μου εἶπε καὶ ἀπ’ ὅτι ἔψαξα κούρδισμα γιὰ ἀρχάριους τοῦ ὀργάνου, καὶ ψάχνοντας στὸ διαδίκτυο καὶ σὲ ἄλλα βιβλία βρῆκα πὸλλὰ διαφορετικὰ κουρδίσματα νὰ ἀποκαλοῦνται στάνταρ ἀραβικὸ κούρδισμα, ἐνῶ κάποια πηγὴ ἔλεγε ἀκόμη πὼς γιὰ τὰ παραδοσιακὰ τραγούδια καλύτερο εἶναι τὸ τούρκικο κούρδισμα. Ὁπως καταλαβαίνετε, μπερδεύτηκα ἀρκετά, εἰδικά ὣς σχετικὰ καινούριος στὴν μουσική, ὁπότε καὶ ζητῶ τὴ βοήθεια ὅποιου ἐδῶ πέρα εἶναι σχετικὸς μὲ τὸ θέμα, νὰ μοῦ ἀπαντὴσῃ στὰ ἐξὴς ἐρωτήματα:

α) Ποιό εἶναι τελικὰ τὸ στάνταρ ἀραβικὸ κούρδισμα γιὰ τὸ οὔτι;

β) Ποιό εἶναι τὸ καλύτερο κούρδισμα γιὰ παραδοσιακὰ τραγούδια;

γ) Χρειάζεται νὰ ἀλλάξω χὸρδὲς στὸ ὄργανο ὣστὲ νὰ ἀλλάξω κούρδισμα;

δ) Μπορῶ νὰ ξεκινήσω νὰ μαθαίνω μὲ τὸ κούρδισμα γιὰ ἀρχάριους (Ντο Σολ Ρε Λα Φα Ντο) ποὺ μοῦ ἔβαλε ὁ μάστορας; Θὰ ἔχω κάποια δυσκολία στὴν ἀνάγνωση παρτιτούρων;

Εὐχριστῶ ἐκ τῶν προτέρων καὶ συγγνώμη για τὴν μεγάλη ἔκταση τοῦ κειμένου μου.

2

Δεν ξέρω ούτι, αλλά έχω μείνει με την εντύπωση ότι το στάνταρ «ελληνικό» κούρδισμα είναι το τούρκικο.

Αλλόκοτο μού φαίνεται να ξεκινήσεις με ένα κούρδισμα και μόλις μάθεις κάπως καλά να αλλάξεις και να πρέπει να ξαναμάθεις!

Παίζεις ήδη άλλο όργανο; Με ένα κούρδισμα ή με διάφορα; Αν σου έτυχε, θα ξέρεις ότι καινούργιο κούρδισμα = σχεδόν καινούργιο όργανο, εκτός από τις περιπτώσεις όπου αλλάζουν κούρδισμα μόνο οι χορδές που παίζονται ανοιχτές. Αλλά στο ούτι όλες οι χορδές χρησιμοποιούνται μελωδικά…

1 «Μου αρέσει»
3

Αν είναι α λα τούρκα παρτιτούρες (με σημείωση βαθμίδων, όχι τονικοτήτων) όχι.

1 «Μου αρέσει»
4

Κι ἐγῶ ἀρχικὰ ἔτσι νόμιζα, ἀλλὰ σχεδὸν ὄ,τι διάβασα ἀπὸ βιβλία καὶ ἀπὸ τὸ διαδίκτυο πρότειναν τὸ ἀραβικό. Ὄμως ἐφόσον δὲ μπορῶ να βρῶ τελικὰ κὰν ποιό εἶναι, ὑποθέτω μάλλον θὰ ἀρκεστῶ στὸ κούρδισμα ποὺ μοῦ ἐκανε ὁ μάστορας γιὰ τὴν ἀπλὴ εἰσαγωγὴ στὸ ὄργανο μόνος μου, καὶ ὅταν ξεκίνησω, πρῶτα Ὁ Θεός, μαθήματα μὲ δάσκαλο, θὰ μοῦ πῄ αὐτὸς τί κούρδισμα νὰ κάνω, καὶ τὸ πολύ-πολύ, ἂν μου πῄ ἄλλο κούρδισμα θὰ ξανακάνω ἀπλά τὶς εἰσαγωγικὲς ἀσκήσεις.

Ἀσχολοῦμαι ἤδη μὲ τετράχορδο μπουζούκι καὶ γι’ αὐτὸ μοῦ φάνηκε κι ἐμένα περιέργο, ἀλλὰ σκέφτηκα, τελικὰ μάλλον λανθάσμενα, πὼς ἴσως ἐπειδὴ τὸ οὔτι εἶναι ἄταστο ἢ γιὰ κάποιον ἄλλο λόγο ἴσως νὰ διαφέρει ἀπό τὸ μπουζούκι σὲ αὐτὸ τὸ θέμα.

5

Ἐντάξει, σᾶς εὐχαριστῶ πολύ!

1 «Μου αρέσει»
6

Πώς είναι, δηλαδή, οι α λα τούρκα παρτιτούρες; Είναι εύκολη μία παραπομπή σε ένα παράδειγμα, ή ανέβασμα παραδείγματος; Να σημειωθεί ότι και η βυζαντινή παρασημαντική, με βαθμίδες βαδίζει, όχι με τονικότητες.

7

Σαν τις ευρωπαϊκές αλλά και με οθωμανικές αλλοιώσεις (τις οποίες ως επί το πλείστον αγνοούμε για συγκερασμένα όργανα) και με τις σημειωμένες νότες να εννοούν βαθμίδα, κατά σύμβαση “ντο από κάτω”=ραστ ή “σολ εντός”=ραστ, και νομίζω υπάρχουν και 1-2 ακόμα προτιμήσεις για το πού θα γραφτεί το ραστ. Άπαξ και ορίσουμε πού γράφεται το ραστ, η παρτιτούρα κάνει εξίσου για οποιαδήποτε τονικότητα.

8

Μα, η ευρωπαϊκή σημειογραφία σημειώνει απόλυτες τονικότητες, όχι βαθμίδες.

1 «Μου αρέσει»
9

Μιλάμε για τη γραφή Ραούφ γιεκτά οπού ραστ=σόλ, ντουγκιάχ=λα κλπ οπότε με βαση το πεντάγραμμο βγαίνει ένα υβριδικό σύστημα που δείχνει βαθμίδες.

Όχι βέβαια πως ειναι πληρως αποδεκτό απο τους Τούρκους μουσικούς.

Η Gill-Gürtan αναφέρει μαρτυρίες μουσικών που διαφωνούν με την χρήση γραφής και συγκεκριμένα μία η οποία λέει πως “ η πραγματική μουσική ξεκινά όταν κλείσουν οι παρτιτούρες”

Gill-Gürtan, Denise. 2011. “Performing Meşk, Narrating History: Legacies of Transmission in Contemporary Turkish Musical Practices”. Comparative Studies of South Asia, Africa And The Middle East 31 (3): 615-630. doi:10.1215/1089201x-1426773.

1 «Μου αρέσει»
10

Επομένως η πλήρης απάντηση είναι:

Αν με το πρώτο κούρδισμα που θα μάθεις έχεις συνηθίσει να διαβάζεις την παρτιτούρα, δηλαδή να βλέπεις Ντο και αυτό που παίζεις να μην είναι κατ’ ανάγκην Ντο σε απόλυτο ύψος αλλά απλώς η όποια βαθμίδα Ραστ, τότε δε θα έχεις πρόβλημα ούτε με άλλα κουρδίσματα, που ενδεχομένως να μεταφέρουν τους δρόμους σε άλλες βάσεις.

Η αρχική (ευρωπαϊκή) λογική του 5γράμμου είναι: βλέπω Ντο, παίζω Ντο, όπου κι αν το έχω στο όργανο αναλόγως του κάθε κουρδίσματος.

Η μακαμίστικη παρτιτούρα, αν ξεκινάει με τη σύμβαση «Ντο=Ραστ» (γιατί, είπαμε, μπορεί και να είναι Σολ=Ραστ κλπ.), προϋποθέτει ότι όποια νότα του οργάνου χρησιμοποιείς ως βάση του Ραστ θα τη βαφτίσεις Ντο, και τις άλλες αναλόγως. Μετά από αυτό, και πάλι θα βλέπεις Ντο και θα παίζεις Ντο. Και στο μιλητό, όταν συζητάς με τον συμπαίχτη σου «σ’ εκείνο το σημείο με το Ντο-Ρε-Ντο ξερωγώ, τι βάζεις μετά;», πάλι το Ντο θα σημαίνει τη βαθμίδα, όχι τη νότα με απόλυτο ύψος Ντο.

Βέβαια αν στην ίδια παρέα παίζει π.χ. ένας κιθαρίστας, ο οποίος ακόμη και χωρίς παρτιτούρα ξέρει να ονομάζει τις νότες και τις συγχορδίες του με βάση τα απόλυτα τονικά ύψη, η προφορική συνεννόηση μπορεί να είναι κάπως δύσκολη (οπότε η λύση είναι: λίγα λόγια, πολλή μουσική. Μην το λες, παίξ’ το).

Επίσης, αν βγάλεις το κομμάτι από παρτιτούρα για μπουζούκι, που τα έχει όλα από Ρε ή ξερωγώ όλα από τον πραγματικό τόνο μιας ηχογράφησης αναφοράς, θα πρέπει να κάνεις μόνος σου το νοερό τρανσπόρτο.

Αλλά όλα αυτά ούτε είναι στην πράξη τόσο δύσκολα όσο στην περιγραφή, ούτε -το κυριότερο- επηρεάζονται από τις αλλαγές κουρδίσματος.

Έτσι κι αλλιώς, κανείς δεν παίζει από παρτιτούρα. Η παρτιτούρα (για όσους τη χρησιμοποιούν) είναι για να βγάλεις το κομμάτι, αν δε βγαίνει με το αφτί, ή αν δεν υπάρχει καν ηχογράφηση, ή αν έχει πάρα πολλά θέματα και δεν απομνημονεύεται εύκολα, κλπ. Υποβοηθητικό μνήμης κατά την προετοιμασία. Οπότε μπορείς να εφαρμόσεις κι αυτό:

1 «Μου αρέσει»
11

Σᾶς εὐχαριστῶ πολύ! Μοῦ τὰ ξεκαθαρίσατε ὅλα!

Προσωπικὰ μὲ βοηθοῦν ἀρκετά, στὸ μουσικὸ ἐπίπεδο ποὺ βρίσκομαι, οἱ παρτιτοῦρες (καὶ οἱ ταμπλατοῦρες) καθὼς δὲν ἔχω ἀποκτήσει ακόμη ἀρκετὰ καλὸ αὐτί.

1 «Μου αρέσει»