Δύο συνομιλητές μας με προτρέπουν να γράψω τις απόψεις μου σε ένα ιδιαίτερο μπλογκ.
Ο ένας τις θεωρεί διατριβή (#226) και ο άλλος πολύ ενδιαφέρουσες (προηγούμενο).
Αφού τους ευχαριστήσω θα παρατηρήσω ότι (ανεξαρτήτως των προθέσεών τους) η προτροπή αυτή, αρμόζει σε κάποιον που είναι “εκτός θέματος”.
Δεν θέλω να αποδείξω ότι είμαι “εντός” αλλά, θα λάβω αφορμή διά να επ/ανά/εξετάσω ένα ερώτημα:
Μπορούμε να ομιλούμε περί της καταγωγής ενός πράγματος εάν δεν γνωρίζομε τι είναι αυτό; Εάν δεν το ορίσουμε;
Προφανώς όχι. Αυτό, το αυτονόητο, κανείς δεν περιμένει να …το μάθει από εμένα. Και ιδού:
Στο #12, ο Κώστας Φέρρης ερωτά:
“Τι εννοούμε ΣΗΜΕΡΑ με τη λέξη ρεμπέτικο;”
Στο #17, ο Νίκος Πολίτης δηλώνει:
“Το ερώτημα αυτό με καίει περισσότερο ίσως από κάθε άλλο, γιατί όπως και ο Κώστας λέει, αν δεν συμφωνήσουμε στους ορισμούς θα πελαγώσουμε.” … “Θα ένοιωθα απείρως μεγαλύτερη ικανοποίηση αν ένα σύνολο ορισμών και κωδίκων βασισμένο στη σημερινή πραγματικότητα έβγαινε από μέσα από τούτο εδώ το φόρουμ, με συλλογικές διαδικασίες και όσο γίνεται μαζικότερη συμμετοχή, παρά από το άχαρο γραφείο μου.”
Στο #60, η Ελένη (μετά από τόσα σχόλια, εξακολουθεί να) ερωτά:
“Μήπως, για να προχωρήσει κάπως η κουβέντα μας, πρέπει να προσδιορίσουμε τι εννοούμε με τον όρο “ρεμπέτικο” τραγούδι;
Ποια χαρακτηριστικά νομίζουμε πως το ξεχωρίζουν από τη γενικότερη κατηγορία, αυτήν που ονομάζουμε “αστικό λαϊκό τραγούδι”, στην οποία και υπάγεται;
…
Από τότε, το ‘κλίμα’ έχει αλλάξει τόσο ώστε ο φίλος Σταμάτης μου λέγει (#230):
“Φίλε Αλεξίνοε, απ`ό,τι αντιλαμβάνομαι και σε παρακαλώ να με διορθώσεις εάν κάνω λάθος, θα πρέπει εμείς απο αυτό το forum να ορίσουμε κατά κάποιο τρόπο, σαφή κατά την άποψη σου τι είναι ρεμπέτικο, τι ρεμπέτης κτλ…”
Εγώ, βεβαίως, (εισέτι) νομίζω: ΝΑΙ (#231).
Αλλά, θα υποβάλω ένα ερώτημα σε όποιον νομίζει το αντίθετο:
Η χρήση, ενός αόριστου ‘όρου’ (“ρεμπέτικο”), ωφελεί ή, βλάπτει την εξέταση;
Εάν την βλάπτει, πρέπει να εγκαταλειφθεί πάραυτα και - επομένως - να αλλάξει και ο τίτλος του μπλογκ (έστω σιωπηρώς) και να γίνει, π.χ.: “Η καταγωγή (και η εξέλιξη) των λαϊκών μας τραγουδιών.” Αυτή η εξέταση, απηλλαγμένη από την αναζήτηση του …ρεμπέτικου ‘μίτου’ μεταξύ των τραγουδιών, θα ήταν πιο χρήσιμη και πιο αποδοτική (π.χ.: η εξέλιξη του τραγουδιού του Τούντα “Γιατί φουμάρω κοκαΐνη”, από αυτό που τραγουδούσε η Εσκενάζυ εις αυτό που τραγουδάει, σήμερα, η Αλεξίου).
Και τότε ο μόνος λόγος που θα υπήρχε για να κατασκευαστεί ένας ορισμός του ρεμπέτικου θα ήταν διά να απαντήσουμε σε κάποια ‘πονηρά’ ερωτήματα σαν αυτά που θέτει ο Κώστας Φέρρης, π.χ.:
“Τι εννοούμε ΣΗΜΕΡΑ με τη λέξη ρεμπέτικο;”
Εγώ, αυτό, το εκλαμβάνω ως …δημοσκόπηση, ήτοι: Πόσοι έχουν υιοθετήσει την ‘απάντηση’ που ‘παρασκευάζει’, ο ίδιος ο Φέρρης, εις το ερώτημα αυτό; Εδώ, δεν γνωρίζω αν θα μπορούσα να ασκήσω κριτική, διατηρώντας …την κοσμιότητά μου. Μπορώ όμως, να πω ότι η κριτική και η προφύλαξη από τους παντός είδους (εκ των υστέρων) μεταπλάστες του “ρεμπέτικου” (πρβλ. προς εκπομπή BBC, κτλ, #225), απαιτεί αυτό που, ας μου επιτραπεί, να το επαναλάβω:
“Παρά ταύτα, την έλλειψη ορισμού του “ρεμπέτη” δεν την θεωρώ αδυναμία ή, ματαιοπονία αλλά, εκκρεμότητα. Και παρότι θεωρώ, την κατηγοριοποίηση “ρεμπέτικο”, ως “πλάσμα της φαντασίας” κάποιων… (#212, τέλος), επειδή, αυτό το “πλάσμα”, διαπλάθει στάσεις ανθρώπων (και δη φαντασιωτικές), θέλω να το εξετάσω… όσο γίνεται.” (#218, τέλος).
Κοντολογίς, ο μόνος λόγος διά την (εφικτή, κατά την γνώμη μου) κατασκευή ενός ορισμού (“ρεμπέτικο”) θα ήταν διά να αποδειχθεί η βλαπτική του επίδραση στην έρευνα (πρβλ. διευκρίνηση, στο τέλος) διότι, περί της αχρηστίας του, πείθει και μόνο το γεγονός ότι ουδείς, πλέον, ασχολείται με αυτό.
Την βλαπτική επίδραση θα την φανερώσω με ένα παράδειγμα (στο επόμενο). Δεν θα έχει, βέβαια, την αποδεικτικότητα μίας θεωρίας αλλά, θα είναι λιγότερο κουραστικό.
Διευκρίνηση- πρόταση:
Λέγω: “βλαπτική επίδραση στην έρευνα”…
Κατά τα άλλα, ο όρος “ρεμπέτικο”, λειτουργεί πολύ καλά. Π.χ. όταν, κάποιος, απευθυνόμενος στην ορχήστρα, πει: “Έχετε, ρε λεβέντες, κανένα ρεμπέτικο, από τα παλιά”, όλοι καταλαβαίνουν (και οι λεβέντες της ορχήστρας και η παρέα του) το τι θέλει να πει. Ή, μάλλον, το καταλαβαίνουν κατά ένα τρόπο που διαπλάθει την διαχρονικά τρέχουσα έννοια του “ρεμπέτικου”. Αυτό, το τελευταίο, ως φαινόμενο, είναι κάτι που το προτείνω προς εξέταση…
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 13:08 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 13:01 —
(Με συγχωρείτε για το …σεντόνι. Δεν τα κατάφερα να το κάνω δύο σχόλια…)
Κατασκευή ενός παραδείγματος:
Ας υποθέσομε ότι υπάρχει ένα Φανταστικό Πρόσωπο, το οποίο να μπορεί να θεωρηθεί ως ‘αντιπροσωπευτικό’, αυτής εδώ της συνομιλίας. Και ας το ονομάσουμε “Φ.Π.”. Και ας πούμε, ακόμη, ότι υπάρχει και ένας Αφελής άνθρωπος που υποβάλει αφελείς, προσωπικές ερωτήσεις, όπως εκείνες που υπέβαλε ο υποφαινόμενος στο πρώτο σχόλιό του (#174). Ας τον ονομάσουμε: “Α”.
Α: Όταν λες “Η καταγωγή των ρεμπέτικων”, εννοείς: “όλα μαζί” ή, μήπως μπορείς να τα εξετάσεις και ένα, ένα;”
Φ.Π.: Χμμμ…
Α: Δηλαδή, μπορείς να τα εξετάσεις όλα μαζί χωρίς να εξετάσεις και, κάποιο από αυτά, ιδιαιτέρως;
Φ.Π.: Όχι.
Α: Αυτό το κάποιο μπορεί να είναι ένα τραγούδι που έχει τραγουδήσει …κάποιος Κατσαρός, και λέει μέσα “…αμάν ντόκτορ…” και …κάτι τέτοια…
Φ.Π.: Χμμμ…
Α: Μήπως, για να το εξετάσεις θα πρέπει πρώτα να αποφανθείς αν είναι ρεμπέτικο; Και αν αποφανθείς ότι δεν είναι, θα το αφήσεις ανεξέταστο;
Φ.Π.: Παραδέχομαι πως ό,τι και να είναι πρέπει να το εξετάσω.
Α: Χμμμ… Θέλω να σου κάνω μία ερώτηση… Αλλά πρώτα άκουσε αυτό:
http://www.youtube.com/watch?v=AjepmHRjh74
Το Φ.Π. ακούει μετά προσοχής, και κατόπιν:
Φ.Π.: Λοιπόν, ποιά είναι η ερώτηση;
Α: Τα τραγούδια που άκουσες έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους…
Φ.Π.: Ε, αυτή, ήταν εύκολη ερώτηση…
Α: Η ερώτηση είναι… χμμμ… και σ’ εξορκίζω στο όνομα της νοημοσύνης, να μου απαντήσεις:
Για να εξετάσεις την σχέση που έχουν αυτά τα τραγούδια μεταξύ τους, τι σου χρειάζεται η έννοια “ρεμπέτικο”; Και αν δεν σου χρειάζεται, μήπως, τώρα, εκ των υστέρων, θα αποφασίσεις να τα αφήσεις ανεξέταστα; Και, αν αποφασίσεις να τα εξετάσεις, και αποφασίσεις, επίσης, να ‘χώσεις’, μέσα στην εξέταση, και τον όρο “ρεμπέτικο”, αυτό θα σε βοηθήσει ή, θα σε μπερδέψει;
…
Βεβαίως, αυτές είναι ερωτήσεις ενός αφελούς. Εάν, μάλιστα, τον θεωρήσουμε και …βλάκα, ευλόγως θα πούμε ότι …ούτε δέκα σοφοί δεν μπορούν να του απαντήσουν (Σαίξπηρ).
Εάν όμως δεν τον θεωρήσουμε βλάκα αλλ’, ούτε και μπορούμε να απαντήσουμε, θα πρέπει πρώτον, να παραδεχθούμε την αδυναμία μας και δεύτερον, να αναζητήσουμε την αιτία της. Και τότε ίσως αναφωνήσουμε:
“Βρε, μπελά που βρήκαμε με αυτή την ρεμπετολογία…”
Διευκρίνηση:
Όταν λέμε ότι οι Έλληνες Μικρασιάτες μετέφεραν την μουσική τους δεν (πρέπει να) εννοούμε ότι …την μετεγκατέστησαν… (και, δηλαδή, τους άλλους, τους αφήσανε …σύξυλους).
“Να φουμάρει το Τουρκάκι, πού 'ναι φίνο ντερβισάκι” (Μάρκος, ‘βασιλόφρων’ μεν ‘διεθνιστής’ δε).
Υπενθύμιση:
Δύο διώκτες του (α)μανέ: Ιωάννης Μεταξάς και Κεμάλ Ατατούρκ.
Χρονολογία απαγόρευσης (υπό αμφοτέρων): 1937
Αιτιολογία: Κατάλοιπον τουρκοκρατίας και κατάλοιπον γκιαουροκρατίας, αντιστοίχως.
γλώσσας που δεν είναι λαϊκή αλλά, μάγκικη. Ή, για να μιλήσουμε ορθότερα: Που είναι λαϊκή ομιλουμένη από ένα τμήμα τους λαού, τους μάγκες… Η