Ρε παιδιά, μην ανεβάζετε γράδα. Ο Νεαπολιώτης δήλωσε ότι δεν κάνει κανενός τον συνήγορο. Ο Άνθιμος από την άλλη ποτέ δε διεκδίκησε ό,τι έχει βρει. Είπε όμως (αν ερμηνεύω σωστά) και συμφωνώ (αν δεν το είπε, το λέω εγώ) ότι ο ευρετής δικαιούται τα εύρετρα.
Άλλο να φάω τις ώρες μου στη βιντεοθήκη της ΕΡΤ, να βρω την ταινία με τη σκηνή που μ’ ενδιαφέρει, να την κόψω και να την ανεβάσω, κι άλλο να το κάνει άλλος και να μου τη φέρει έτοιμη. Αν την ξανανεβάσω αλλού, θα πρέπει να πω «ταινία τάδε, αρχείο ΕΡΤ, τη βρήκα από τον ΧΨΖ».
Δεν αντιλήφθηκα όμως να διαφωνεί κανείς με αυτό το τελευταίο.
Ακριβώς όπως όταν σε μια γραπτή εργασία παραθέτω κείμενο κάποιου που το βρήκα όχι στο ίδιο το βιβλίο του αλλά σε τρίτο βιβλίο που το παραθέτει, θα τα αναφέρω όλα αυτά. Υπάρχει κωδικοποιημένος τρόπος που γίνεται και έχω υποχρέωση να τον ακολουθήσω.
ZARAZ
(Κουνάβης Ευώδιος, ποιητής (εκ του προχείρου και εν πλήρει φορμαλισμώ))
755
Στη Σαλονίκη λοιπόν ο μπαγλαμάς λεγόταν “σορλαμάς” ή ο στοιχειοθέτης δεν έβγαζε τα γράμματα του ρεπόρτερ;
Ο κάθε ευρετής δικαιούται σωστά, αρκεί πρώτον να γνωρίζει ότι δεν το έχει βρει άλλος πριν από αυτόν. Ας πούμε καλά … Όταν όμως είναι όλα πλέον φόρα παρτίδα τι κάνουμε τρέχουμε με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και καλά για να κατοχυρώσουμε και για να πούμε ότι μετά από εμάς εσύ τα πήρες άρα θα αναφέρεις, θυμίζει κάπως συμπεριφορά δημοτικού. Ποιος γνωρίζει τι κάνουν παράλληλα άλλοι τόσοι ανθρώποι. Αν είμασταν όμως σωστοί θα λέγαμε από την αρχή, εδώ τα βρήκαμε εφόσον πλέον είναι τόσο εύκολα προσβάσιμα και έχουν και βάλει και OCR για το κόσμο για να τα βρίσκει σχεδόν αμέσως, αλλά φυσικά το αποσιωπούμε, για να αρχίσουμε να λέμε λόγια, ‘‘μπουρμπούτσαλα’’ αφού σας άρεσε η λέξη. Αυτά λοιπόν δεν ανήκουν σε κανένα είναι η δική μου άποψη, ούτε οι αναφορές εφόσον, έχουν ήδη καταλογοποιηθεί . Εδώ τουλάχιστον και ένα μήνα έχω ήδη βρει όσα έχουν ανέβει εδώ μέσα και πολύ εύκολα γιατί είναι εμφανή στο να βρεθούν. Αν ας πούμε κάποιος δεν έχει πρόσβαση στο φόρουμ και μπορεί επίσης εύκολα να τα εντοπίσει και να τα βγάλει κάπου σε μια διατριβή, θα πέσουν οι γνωστές ‘‘πετριές’’. φαντάζομαι. Ας ασχοληθούμε με κάτι άλλο νομίζω, έχει κουράσει και σίγουρα όσους διαβάζουν και κατανοούν.
Μέχρι να επανέρθει όποιος είναι να επανέρθει, θα ανεβάζω και εγώ ότι μπόρεσα και εντόπισα για να υπάρχουν. Κάτι που έχει άμεσο ενδιαφέρον ως προς την λέξη ‘‘ρεμπέτικο’’… δεν γνωρίζω αν έχει ήδη ανευρεθεί…
‘‘Εγώ θα σας τα πω ρεμπέτικα’’
Μία από τις παλαιότερες αν όχι η παλαιότερη αναφορά της πλήρης λέξεως ‘‘ρεμπέτικο’’ στην βιβλιογραφία.
Η απόλυτη περιγραφή για τα αδέσποτα τραγούδια, από το 1934. Αναφέρει πόσο αγνοούνται τα τραγούδια του τεκέ και πως τα γνωρίζει μόνο η μερίδα ατόμων του περιθωρίου.
Εφ. ΣΗΜΑΙΑ (ΚΑΛΑΜΩΝ) 8.1.1930. Εδώ αναφέρονται ονομαστικά γνωστά παλαιότερα τραγούδια της εποχής, όπως το ‘‘Μανάκι’’, ‘‘Παραπονιάρικο’’ κ.α. Το πιο σημαντικό είναι η αναφορά στο ‘‘πουργαρί’’ και το ‘‘μπουζούκι’’.
Παρατήρησα και σε άλλα άρθρα εφημεριδών από Σμύρνη, Κρήτη, Αθήνα και νότια Πελοπόννησο πως το γνωστό μπουλγαρί εκείνη την εποχή αναφέρεται ως ‘‘μπουργαρί’’. Σε αυτό συμφωνούν και άλλα στοιχεία όπως του οργανοποιού Φράγκου από την Τρίπολη. Οι περισσότερες αναφορές που βρίσκουμε στις εφημερίδες έχουν σχέση με την Πελοπόννησο όπου τελικά δεν επιβίωσε. Από τα όργανα της οικογένειας του ταμπουρά στα μετέπειτα χρόνια διατηρήθηκε μόνο το μπουζούκι και ο μπαγλαμάς λόγω του δημοτικού αλλά και περιθωριακού τραγουδιού. Στην Κρήτη όπου διασώθηκε η ονομασία ‘‘μπουλγαρί’’, που είναι και η κανονική, υπάρχει μια θολή σχετικά εικόνα καθώς πολλοί παλαιοί γνώριζαν μόνο την ονομασία ‘‘μπουζούκι’’ για τον ταμπουρά. Τα στοιχεία από τα άρθρα σε ότι αφορά την Κρήτη είναι λιγοστά μέχρι στιγμής.
Ναι, αλλάζουν το -λγ- σε -ργ- όπως σε πολλές λέξεις (ήλθα>ήρθα, αδελφός>αδερφός) αλλά νομίζω κι εγώ ότι το αρχικό είναι μπουλγαρί.
Όπως έχουμε ξανασυζητήσει, υπάρχει στο ΥΤ συνέντευξη του Φουσταλιέρη στη Δόμνα Σαμίου, όπου ο ίδιος το αναφέρει μια μπουλγαρί μια μπουζούκι, στην ίδια συζήτηση. Και απομαγνητοφωνημένο κείμενο συνέντευξης του Χάρχαλη, που το αναφέρει μόνο ως μπουζούκι και πάει να δημιουργηθεί ένα μπέρδεμα με τον ερευνητή. Όσο το θυμάμαι, λένε περίπου:
-…και κάποιοι παίζανε και μπουζούκια.
-Μπουζούκια, δηλαδή όπως στα ρεμπέτικα;
-Δεν κατέχω εγώ ρεμπέτικα. Μπουζούκια παίζανε, Και τώρα ακόμα παίζει ένας στο Ρέθεμνος, το Στελλάκι ο ρολογάς.
Το Στελλάκι ο ρολογάς είναι ο Φουσταλιέρης, άρα μπουλγαρί.
Τα έχουμε όλα αυτά κάπου στο φόρουμ, πιθανώς στο «Ταμπουράδες και πρώιμα μπουζούκια». Αντίθετα, δε νομίζω να έχουμε άλλο τεκμήριο για όργανο με το όνομα μπουλγαρί εκτός Κρήτης.
Δεν θυμάμαι καλά τις ακριβείς ονομασίες, ήταν στον Α’ τόμο του ταμπουρά, αλλά αυτό που μας ενδιαφέρει είναι οι διαφορές των οργάνων της οικογενείας του ταμπουρά όσο αφορά στην κατασκευή, δηλαδή κυρίως το μέγεθος. Το tambur de bouzourg, δηλαδή ο ταμπουράς με την ονομασία ‘‘Μπουζούκι’’ ήταν πάντοτε σε τρίχορδη διάταξη. Τα υπόλοιπα είδη όχι πάντα. Νομίζω το Μπουλγαρί, κατά τον Guillaume André Villoteau, ο οποίος επισυνάπτει και σχέδια των οργάνων, ήταν πλούσιο διακοσμημένο και σε μέγεθος τοποθετείται μεταξύ μπουζουκιού και μπαγλαμά. Ίσως κάποια όργανα στην Κρήτη να ήταν μικρότερα, αυτό τουλάχιστον βλέπω σε πολύ παλαιές φωτογραφίες ταμπουράδων.
Κατά καιρού βρήκα πολύ παλαιά ταμπουροειδή Αλλά ήταν μικρότερα μοιάζανε με αρβανίτικα, με άσπρο καπάκι εντελώς και στρογγυλό καπάκι, άλλα ήταν μεγαλύτερα και άχαρα φτιαγμένα με γωνίες. Ίσως μην μάθουμε ποτέ. Όταν μπαίνει το μπουζούκι, ο ταμπουράς και το μπουργαρί, σε μία πρόταση αναφοράς εκεί πρέπει να λάβουμε υπόψιν κυρίως την εποχή όπου έχει γραφεί το κείμενο. Για παράδειγμα παλαιότερα μπορεί να ήταν πιο διάκριτες οι αναφορές μετέπειτα ο ταμπουράς να θεωρείται ως μπουργαρί, ή ο μεγαλύτερος ταμπουράς ως μπουζούκι, δηλαδή δεν βγαίνει εύκολα άκρη. Νομίζω πως οι αναφορές του Κασομούλη που είναι οι παλαιότερες όπου αναφέρονται στον Ελλαδικό χώρο όλες οι ονομασίες, είναι πολύ σημαντικές καθώς ανταποκρίνονται στον 18ο αιώνα, αλλά λείπει η περιγραφή.
Πιθανότατα, αλλού το λένε τσιβούρι, αλλού κίτελι. Όλες οι ονομασίες από παλαιά όπου στην πορεία ‘‘μεταφράστηκαν’’ και διαφοροποιήθηκαν όπως πιθανώς ερχόταν στον καθένα. Δεν γνωρίζουμε αν υπήρχε ποτέ σταθερότητα. Νομίζω το ίδιο συνέβαινε και στην Τουρκία.
Η αρχική γραφή της λέξης είναι ikitel ( = διπλόχορδο, με iki = διπλός /- ή και tel = αυτό που λέμε τέλι, χορδή δηλαδή. Στην ελληνική γλώσσα πέρασε ως Ικιτέλι. Αργότερα, σε κάποιες περιοχές, μετέπεσε σε Κίτελι.
Θα το διατύπωνα κάπως διαφορετικά: Γνωρίζουμε ότι ποτέ δεν υπήρξε σταθερότητα, σχετικά με τις ονομασίες μουσικών οργάνων σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Άλλ’ αντ’ άλλων έλεγε ο καθένας, αν μάλιστα συμπεριλάβουμε και ξένους περιηγητές γνώστες ή μη των ανατολικών γλωσσών, τότε έχουμε το πλήρες μπάχαλο σε ό,τι αφορά ονομασίες, σχήματα, μεγέθη κλπ. κλπ. κλπ.
΄Έχω ξανααναφέρει το παράδειγμα με τα ποικίλα κατά τόπους ονόματα ελληνικών οργάνων του τύπου της φλογέρας και του σουραυλιού. Όχι απλώς υπάρχουν μέρη όπου ονομάζουν φλογέρα αυτό που αλλού το λένε σουραύλι, και τούμπαλιν, αλλά επιπλέον, ανάμεσα σε άλλες ονομασίες, καταγράφονται και το «βιολί» και το «λαούτο»!!
