ούτε ως Zifir το παραθέτει το δικό μου.
Εδώ, συγκεκριμένα: zifir - Nişanyan Sözlük
زفیر / zifir
Grease or grime from smoke on a utensil, especially the foul deposit in a pipe - stem
2 «Μου αρέσει»
Επιβεβαιώνεται ο Μάρκος και στο άλλο που αναφέρει. Ότι οι τεκετζήδες τα είχανε καλά με την ασφάλεια.
Τώρα παρατηρώ ότι το έγραψα με λάθος πληκτρολόγησης: «θα πρέπει να γράφεται ζαφίρι» εννοούσα. Όχι βέβαια να αλλάξουμε τη λέξη (και γιατί να το κάναμε, και με ποιο δικαίωμα; για να μοιάζει πιο πολύ με το τούρκικο ορίτζιναλ;), αλλά να αντικαταστήσουμε το αδικαιολόγητο και παραπειστικό -ει- με το κανονικό -ι-, ώστε και σωστά να γράφεται και να γίνεται κάποια διάκριση από το ομόηχο ζαφείρι, τον σάπφειρο, τον πολύτιμο λίθο.
Με το δικαίωμα του ότι έτσι («ζεφίρι») ήταν λεξικογραφημένο και έτσι γραφόταν σε επιστημονικά εγχειρίδια πολύ πριν το παραφθείρουν οι μαγκίτες, είπαμε…
culot: ιλύς, υποστάθμη, υπόλειμμα καπνού εν τω χωνίω της καπνοσύριγγος (τουρκ. ζεφίρι) (Σχινά-Λεβαδέως, Λεξικόν γαλλελληνικόν, 1861)
ζεφίρι: «εναποτίθεται εντός του σωλήνος της καπνοσύριγγος υπό μελώδη κατάστασιν, μεμιγμένη μετά ποσού άνθρακος, και αποτελεί το Ζεφίρι καλούμενον, το οποίον εννοείται ότι είναι δριμύτατον δηλητήριον» (Ι. Πύρλα, Συνέκδημος Υγιεινή προς χρήσιν εκάστου, 1864)
ζεφίρι (ξεν.): culot [de pipe] (Α. Βλάχου, Λεξικόν ελληνογαλλικόν, 1897)
ζεφίρι (ξεν.): culot [de pipe] (Α. Ηπίτη, Λεξικόν ελληνογαλλικόν και γαλλοελληνικόν της λαλουμένης ελληνικής γλώσσης, 1908)
ζεφίρι: δες απομεινάρια, φουμαδόρος (Π. Βλαστός, Συνώνυμα και συγγενικά, νέα έκδοση συμπληρωμένη από τα κατάλοιπα του συγγραφέα, 1989)
Επίσης, <<Ζεφύρι, περιοχή στας Αθήνας με φούντα Αλβανίας ποτισμένη με δηλητήρια και μια γενιά καμένων [ … ] αχαχούχα λα-λα-λα που να πάμε βρε παιδιά, Χρόνια πολλά!
[ Απαλείφθηκε απ’ την ανάρτηση αυτή μία λέξη που δεν ταιριάζει στο ύφος των αναρτήσεων του φόρουμ μας, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια. Νίκος Πολίτης, συντονιστής ]
Τέλος πάντων, λέγε το και ζεφίρι αφού υπάρχει νομιμοποίηση. Ήθελα μόνο να διευκρινίσω ότι γράφοντας «ζαφίρι» δεν είχα καμία πρόταση ή άποψη για την πρώτη συλλαβή, απλώς μου ξέφυγε το ζα- αντί ζε-, ενώ είχα πρόταση για τη δεύτερη: -φι- και όχι -φει-.
Σπάνιο κι ενδιαφέρον δημοσίευμα στον Τύπο (Μάιος 1919), που κριτικάρει (έως χλευάζει…) τον ζεϊμπέκικο χορό και όσους τον χορεύουν, αποτελώντας, θαρρώ, μεταξύ άλλων, και μια πρώιμη αναπαράσταση της επιτέλεσης του χορού:
ΤΑ ΖΕΪΜΠΕΚΙΑ
Καιρός είναι, νομίζω, να προσέλθουν εις τας ελληνικάς αρχάς και εις την ορθοδοξίαν ακόμη, μαζί με τα περίφημα «Ζεϊμπέκια» της Σμύρνης και τα ζεϊμπέκια της Ελευθέρας Ελλάδος. Μη σταυροκοπείσθε απορούντες. Έχομεν, δυστυχώς, τοιαύτα μυθικά τέρατα και ημείς εδώ. Και εννοώ τους λαϊκούς εκείνους τύπους χορευταράδων, οι οποίοι εις κάθε ρωμέικο γλέντι, πανηγύρεις, γάμους, βαπτίσεις, ονομαστικάς εορτάς, οικογενειακάς χαράς εν γένει, το Πάσχα, τας Απόκρεω και κατά παν ξεφάντωμα παρακολουθούμενον από φαγοπότι, με όργανα, βιολιά ή λαλούμενα, ή και χωρίς καμμίαν άλλην μουσικήν εκτός εκείνης των ποτηριών, θεωρούν καθήκον απαραίτητον, εθνικόν και ιερόν καθήκον, να χορεύουν τον «Ζεϊμπέκικον». Και τους βλέπετε με το κεφάλι μαντηλομένο διά μιάς πετσέτας του φαγητού ή και ολοκλήρου τραπεζομανδήλου, φερομένου ώσπερ σαρικίου, τιάρας ή κιδάρεως, να διπλώνωνται γινόμενοι «δύο κάτια», να πηδούν βατραχοειδώς, να ορθούνται αιφνιδίως και πάλιν να συστέλλωνται και να προσπαθούν να κάμουν «γκελ», μιμούμενοι τας ελαστικάς σφαίρας, αλλόμενοι και καταπίπτοντες, συστρεφόμενοι με τεταμένας τας οργυιάς των χειρών και με κροταλισμούς του μεγάλου και του μέσου δακτύλου, έπειτα δε πάλιν εκσφενδονιζόμενοι αφ’ εαυτών ως σφαίραι φούτμπωλ, ως να τρώγουν μίαν γενναίαν κλωτσιάν εις τα προσγειωμένα νώτα από τον αόρατον πόδα της ευθυμούσης διαθέσεώς των, ή μάλλον της χορευτικής ζεϊμπέκικης μανίας των.
Δεν είμαι εις θέσιν να βεβαιώσω πόθεν έλκει την καταγωγήν της και πώς ερριζοβόλησεν εις όλα τα μέρη του ελευθέρου βασιλείου η παράδοσις του παραδόξου τούτου χορού. Αυτό θα ημπορούσε να εξακριβώση κανείς υπομονητικός ερευνητής, έχων το κουράγιο του φιλομούσου συναδέλφου κ. Συναδινού, ο οποίος έφαγε καντάρια εφημεριδοβιβλικού κονιορτού διά να ετοιμάση περί τας τέσσαρας χιλιάδας σελίδας ύλης αποκαλυπτικής της μουσικής κινήσεως της νεωτέρας Ελλάδος. Εγώ γνωρίζω μόνον ότι το χορευτικόν αυτό κακόν έχει προσλάβει και μορφήν επισημοτάτου εθίμου εις διάφορα μέρη, όπου ομαδικώς εις ωρισμένην εποχήν του έτους κάμνουν τας επιδρομάς των τα εγχώρια Ζεϊμπέκια. Θα ενθυμούνται δε όχι μόνον οι γεροντότεροι αλλά και οι νεώτατοι των Αθηναίων ότι κάθε Αποκρηά εμφανίζονται εις τους συνοικιακούς δρόμους και τας πλατείας, εκτός της γκαμήλας, του γαϊτανακίου, των ροπάλων, και μικραί ομάδες χαμινίων μετεμφιεσμένων εις Ζεϊμπέκηδες, τα οποία χορεύουν ένα δήθεν ζεϊμπέκικον χορόν και πενταρολογούν. Τα τελευταία μόνον έτη του ευρωπαϊκού πολέμου η αστυνομική απαγόρευσις των προσωπείων και των «γεγανωμένων όψεων» μας απήλλαξε και του θεάματος αυτού και της επακολούθου φορολογίας, εις την οποίαν, εν τούτοις, πολύ ευχαρίστως, και προθυμότερον άλλων φορολογιών, θα ηύχοντο να υποβληθούν πολλοί νοσταλγοί των παλαιών εθίμων και παραδόσεων.
Αλλ’ η ακροτάτη έκφανσις της επισημότητος και του κύρους αυτού του εθίμου εφανίζεται εις τον Βόλον. Εκεί την Πρωτομαγιά έχουν σχεδόν Απόκρηες. Από τα πέριξ γραφικώτατα είκοσι τέσσαρα χωριά του Πηλίου συναγείρονται και κατακλύζουν την πρωτεύουσαν της Μαγνησίας αι συμμορίαι των Ζεϊμπεκιών. Από την ωραίαν και ιστορικήν Μακρυνίτσαν ιδίως εισελαύνει μεγαλοπρεπής και πολυθόρυβος η κυρίαρχος συμμορία, περιβαλλομένη και από την αίγλην και κάποιας ιερότητος ακόμη. Διότι αι όντως πολυτελείς στολαί των Ζεϊμπέκηδων αυτών είναι ιδιοκτησία της εκκλησίας του χωρίου, οι επίτροποι της οποίας ενοικιάζουν κατ’ έτος το περίεργον βεστιάριον εις τον όμιλον των καλυτέρων Μακρυνιτσιωτών χορευτών, οι οποίοι –άνδρες μεστοί και όχι παλιόπαιδα- δίδουν ορχηστικάς επιδείξεις των ζεϊμπέκικων χορών εις τον Βόλον, οι κάτοικοι του οποίου αμιλλώνται φιλοτίμως να εισφέρουν εις τον επισειόμενον κορβανάν χάριν του εθίμου και…της ιερότητος του σκοπού.
Και ερωτώ υμάς, κύριοι, όπως ο αείμνηστος Θεοτόκης: αλλά είναι χορός αυτός ανθρώπων πολιτισμένων και λογικών; Ή δεν έχομεν ιδικούς μας εθνικούς χορούς διά να λυγίζωμεν την μέσην μας και να επιδεικνύωμεν την ευκαμψίαν των μελών μας και την χάριν των αναστημάτων μας.
Δεν έχω δίκαιον, λοιπόν, να ζητώ την προσέλευσιν των εγχωρίων Ζεϊμπέκηδων εις τας ελληνικάς αρχάς της ορχηστικής και εις την ορθοδοξίαν των ιδικών μας χορευτικών παραδόσεων;
3 «Μου αρέσει»
Στα Εικοσιτέσσερα Χωριά υπήρχε, την Πρωτομαγιά, το έθιμο των Μάηδων, του οποίου η δομή είναι πράγματι όπως σε άλλα μέρη η δομή των αποκριάτικων εθίμων. Υπάρχει και κάπου στο φόρουμ αναφορά, με αφορμή το ντοκιμαντέρ της Δόμνας Σαμίου (δεκ. '70;) για τους Μάηδες στη Μακρινίτσα. Αν θυμάμαι καλά, εκεί οι συντελεστές λένε «παλιά το έκαναν όλα τα χωριά, τώρα μόνο εμείς το κρατάμε». Όμως το να κατεβαίνουν στον Βόλο δεν πρέπει να συνεχιζόταν τότε.
Θα λέει και για τα Ζεϊμπέκια, αν συνεχίζονταν ακόμη τότε, αλλά δεν το θυμάμαι. Όποιος ενδιαφέρεται ας ψάξει να το βρει, δε θα 'ναι δύσκολο.
Τουλάχιστον στη Μακρινίτσα, δεν ξέρω για άλλα χωριά, οι Μάηδες τελούνται και σήμερα ακόμη (χωρίς κάθοδο στον Βόλο), εν είδει αναβίωσης μερίμνη των πολιτιστικών συλλόγων.
Από το άρθρο προκύπτει ότι το 1919 τα Ζεϊμπέκια συμπεριλαμβάνονταν στα αποκριάτικα έθιμα πολλών περιοχών της χώρας, αλλά επιπλέον ότι οι άνθρωποι χόρευαν ζεϊμπέκικο και κατά παν ξεφάντωμα παρακολουθούμενον από φαγοπότι, με όργανα, βιολιά ή λαλούμενα, ή και χωρίς καμμίαν άλλην μουσικήν εκτός εκείνης των ποτηριών. Ομολογώ ότι μένω με κάποια σύγχυση ως προς τη διάκριση ανάμεσα στον εθιμικό και τον καθημερινό ζεϊμπέκικο.
Εδώ ωραία καρτποστάλ με ζεϊμπέκια πρωτομαγιάς εκ Πηλίου!
https://ayla.culture.gr/wp-content/gallery/maides-makrinitsas-piliou/ΕΙΚΟΝΑ-2.jpg
Εδώ πρόσφατη σχετική έκδοση:
ΚΙ εδώ στην άυλη κληρονομιά:
https://ayla.culture.gr/wp-content/uploads/2022/05/Οι_Μάηδες_της_Μακρινίτσας_Πηλίου.pdf
Επίσης έχει γράψει σχετικά ο Θάνος Βελλούδιος (“ΟΙ ΜΑΗΔΕΣ-ΑΡΤΟΖΗΝΕΣ της Μακρυνίτσας του Πηλίου Βόλου”, βλ. στο βιβλίο του Ευγονία και άλλα τινά, εκδ. ΑΓΡΑ)
Έχω στο αρχείο μου μια καρτποστάλ από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, που μάλλον αφορά αυτό το δρώμενο (“ΠΗΛΙΟΝ, Μακρυνίτσα” αναγράφεται όπισθεν), όπου βλέπουμε και τον Βελλούδιο (με “κυανούν χιτώνιον” όπως αναγράφεται όπισθεν της καρτποστάλ):
2 «Μου αρέσει»
Α, πολύ ενδιαφέρον αυτό! Δεν προλαβαίνω να το ζητήσω από τον Άη Βασίλη, ίσως αναγκαστώ να το πάρω μόνος μου…
Όλα αυτά είχαν παρουσιαστεί σε συνέδριο στο ΣΕΦ το 2006. Λεπτομέρειες εδώ:
Παρουσίαση CID.doc (56 KB)
Εκεί φωτογραφίες από τα Ζεϊμπέκια των Μάηδων σήμερα. Από εκδήλωση αναπαράστασης, αλλά με τις αυθεντικές φορεσιές και τους αυθεντικους πρωταγωνιστές, απλώς όχι στον αυθεντικό τόπο και χρόνο. Τα ζεϊμπέκια είναι μέλη ενός θιάσου όπου ο καθένας έχει τον ρόλο του μέσα στο δρώμενο: διακρίνεται ένας γιατρός, ένας χότζας (κάποια στιγμή καθιστός στο κέντρο του χορού των ζεϊμπεκιών), ένας διάβολος κ.ά., καθώς και οι ζουρνατζήδες.
Από φωτογραφίες δεν καταλαβαίνεις έναν χορό βέβαια, αλλά πάντως εμένα μου θυμίζουν αυτά που έχουμε δει αρκετές φορές από Τουρκία, με πολλούς (4-5) να χορεύουν ζεϊμπέκικο σε κύκλο, ο καθένας μόνος του αλλά συντονισμένα, και με συνοδεία ζουρνάδων.
Αντίθετα, στη Σύρα είχα καταλάβει ότι τα αποκριάτικα Ζεϊμπέκια δεν εντάσσονται σε κάτι ευρύτερο, βγαίνουν μόνα τους. Στα άλλα μέρη άραγε; Και ποια να είναι αυτά τα μέρη;
Καλή Χρονιά σε όλες και όλους
Καλή Χρονιά σε όλους
Ενδιαφέρον το κείμενο.
Από ποιο έντυπο είναι και ποιος είναι ο συντάκτης του;
Εφημερίδα: ΑΣΤΡΑΠΗ
Συντάκτης: “ΦΩΤΕΙΝΟΣ”
1 «Μου αρέσει»
Το βιβλίο είναι αυτό:
Έχει κανείς άποψη; Το θέμα το βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον, ο συγγραφέας όμως; Θυμόμουν ότι ο Βελλούδιος είναι εκείνος με την εξωφρενική ετυμολογία «ζεϊμπέκικο < Ζευς + μπέκος», και βρήκα ότι γενικά ήταν μια αξιοπρόσεχτη προσωπικότητα, εγγονός εκείνου που την πλατεία Κολωνακίου την είχε αμπέλι, αεροπόρος, χορευτής, στενός φίλος με Σικελιανό και Πάλμερ και συνεργαζόμενος στις Δελφικές εορτές (που με σημερινά κριτήρια θα ήταν ένα ανατριχιαστικό ελληνοψεκασμένο καρακιτσαριό, αλλά στον καιρό του δεν ξέρω), οπότε έχω γενικά μια υποψία περί μούφας αλλά θα προτιμούσα ν’ ακούσω και τη γνώμη κανενός που να ξέρει το βιβλίο ή έστω άλλα του ίδιου.
Έχω κάποτε ξεφυλλίσει κάποιο βιβλίο του, δεν τον λες ακριβώς ερευνητή, μάλλον σουρεαλιστή που χρησιμοποιεί διάφορα στοιχεία για να κάνει σουρεαλισμό, που μάλλον όμως τον παίρνει σοβαροφανώς, κάπως έτσι θα συνέδεσε τον Δία με το ζεϊμπέκικο. Αυτό που μου είχε μείνει είναι ότι έκανε κάτι περίεργα κολάζ με γρανάζια και ηλιοτρόπια και κάτι έλεγε για την φωτομετρία του ελληνισμού, και, από το βιογραφικό του, ότι ως πιλότος στον πόλεμο είχε βομβαρδίσει το αρχηγείο του Κεμάλ, χωρίς όμως (προφανώς) να καταφέρει να εξοντώσει τον ίδιο. Τον αναφέρει και ο ΔΣ στο παρακάτω εξαίσιο τραγούδι
Ωραία, ευχαριστώ.
Και στο φόρουμ υπάρχουν διάφορες αναφορές:
1 «Μου αρέσει»
Μα και από μόνο του, το πραγματικά εξωφρενικό Ζεύς + Μπέκος = Ζεϊμπέκης του Ελληνευρέτου (sic) Βελούδιου, δεν φτάνει;
Ξέρω κι εγώ; Σουρρεαλισμός, περίεργος τύπος έτσι κι αλλιώς, δες και το σχόλιο του Ζαραζ, … Να μου έλεγες ελληνευρέτης σήμερα, στην εποχή της Νίκης και των Σπαρτιατών, θα ήξερα πού να τον κατατάξω. Για τότε δεν ξέρω.
Τέλος πάντων, τείνω να καταλήξω ότι μάλλον δε με ψήνει.