Ottoman Remnants in the Music and Dance Repertoire of the Serres Prefecture

Ένα πρόσφατο άρθρο για τη μουσική στα χωριά των Σερρών… πάλι στα αγγλικά, σόρρυ!

Οπωσδήποτε ενδιαφέρον, αλλά σε τόσο μικρή έκταση διάφορα σημαντικά στοιχεία μένουν αναπόφευκτα χωρίς ανάπτυξη. Κατ’ αρχήν, τι ακριβώς σημαίνει «Οθωμανικό»; Ύστερα, νομίζω ότι το τεκμήριο του τίτλου ενός χορού ή κομματιού (αν δηλαδή ο τίτλος είναι στα τούρκικα ή σε άλλη γλώσσα) υπερτιμάται. Ακόμη, θα καταλαβαίναμε περισσότερα αν γινόταν κάποια αναφορά στην εθνοτική σύσταση του πληθυσμού κάθε χωριού: Γύφτοι, Σλαβόφωνοι, ντόπιοι Ελληνόφωνοι, άλλο…;

Χαίρομαι που έμαθα κάτι παραπάνω για τα Κετσέκια και το Ποντισμένο. Το Ποντισμένο, αν ισχύουν οι πληροφορίες που κάπου είχα διαβάσει και αν βέβαια τις θυμάμαι σωστά, είναι γύφτικο χωριό. Η περιγραφή του εθίμου των Κετσεκιών, με τους άντρες ντυμένους γυναίκες αλλά χωρίς κωμική διάθεση, θυμίζει ένα έθιμο κάπου στην Τουρκία, που έχω δει στο ΥΤ, με άντρες ανδροπρεπέστατους πλην ντυμένους γυναίκες, και με μουσική από τον ασυνήθιστο συνδυασμό ζουρνά και λύρας. Αλλά στα βίντεο από το Ποντισμένο μάλλον για φουστανελοφόρους τους βλέπω παρά για τραβεστί.

Τα σχετικά με μουσικές της παλαίστρας με αφήνουν αρκετά επιφυλακτικό. Η πάλη ως εορταστική εκδήλωση είναι σαφώς αρχαιοελληνική συνήθεια (στον Όμηρο, κάθε που κάποιος σημαντικός ξένος φιλοξενείται σ’ ένα παλάτι, γίνεται γιορτή προς τιμήν του που περιλαμβάνει και αγώνες πάλης). Απ’ όσο έχω υπόψη μου τα χωριά που ακόμη σήμερα κάνουν αγώνες πάλης στα πανηγύρια τους είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από «καθαροί Έλληνες» (Τούρκοι Θράκης, Γύφτοι κλπ.). Επομένως στη σημερινή μορφή του εθίμου θα υπάρχουν αλλεπάλληλες διαστρωματώσεις πολιτισμικών επιδράσεων. Η αρχική ρίζα όμως είναι τόσο πιθανό να είναι αρχαιοελληνική που τον χαρακτηρισμό «οθωμανικό», βάσει μιας τούρκικης ονομασίας, τον βρίσκω κάπως βιαστικό.

Χωρίς την παραμικρή εθνολαγνική διάθεση. Την έκφραση «καθαροί Έλληνες» τη χρησιμοποιώ απλώς για συντομία -το ζήτημα της εθνικής καθαρότητας με αφήνει απόλυτα αδιάφορο και δεν είναι αυτό που θα ήθελα να συζητήσουμε.

Καταρχήν κάνει αναφορά στην περίοδο. Πως λέμε ρωμαϊκό, ελληνιστικό, υπάρχει και το “οθωμανικό”.

Αλλά το άρθρο αυτό είναι επιπόλαιο κατά τη γνώμη μου γιατί δεν εμβαθύνει τη γνώση, απλά κάνει μια καταγραφή των εθίμων στην οθωμανική περίοδο και τα βαφτίζει τούρκικα επειδή είναι οθωμανικά, με βάση και τις ονομασίες.

Το λάθος κατά τη γνώμη μου, που αναπαράγεται πολλές φορές και απο μάς, είναι η ταύτιση “οθωμανικού” με “τουρκικού”. Είναι βέβαια μια μεγάλη συζήτηση, αλλά θα σταθώ στο εξής απλά:

  1. Οι παππούδες μου γεννήθηκαν στην Μακεδονία πριν το 1912. Γεννηθηκαν δηλαδή οθωμανοί υπήκοοι. Αυτό βέβαια δεν τους κάνει Τούρκους.

  2. Οθωμανική αρχιτεκτονική δε σημαίνει μόνο τούρκικη αρχιτεκτονική. Οπως οθωμανική μουσική δε σημαίνει μόνο τούρκικη μουσική. Οι Τούρκοι εντοπισαν έγκαιρα αυτή τη διαφορά και βάφτισαν γρήγορα την οθωμανικη παλατιανή μουσική σε klasik turk musigi.

Οσο για τους παλαιστές είναι οι πεχλιβάνηδες, που υφίστανται ακόμα στην ανατολική Θράκη. Για την προέλευση τους συμφωνώ και εγώ ότι είναι η αρχαιοελληνική πάλη, κι ας λέει το παρακάτω ντοκιμαντέρ ότι έρχεται από την Ασία . Από το 4:00 και μετά ενδιαφέρον έχει το τελετουργικό τους πριν την πάλη που ο εκφωνητής το χαρακτηρίζει την υπόκλιση στη γη παγανιστικό κατάλοιπο.
Στην Ανατολική Θράκη συνεχίζεται μέχρι τώρα, με τους νικητές να απολαμβάνουν δόξες και τιμές.

//youtu.be/obJnkMS7DcE

Οσο για τους άντρες που χορεύουν με φούστες είναι τα κιοτσέκ ή κετσέκ, ανάλογα με το πως προφέρουμε το ο με τις τελείες.

//youtu.be/4KTdy3FmS8I

Το έθιμο αυτό επιβιώνει σήμερα κυρίως στον δυτικό Πόντο απ’ ότι γνωρίζω.

1 «Μου αρέσει»

Ακριβώς αυτό εννοώ Διόνυσε.

Όσο για το «οθωμανικό = το σχετικό με την οθωμανική περίοδο» δε λέει τίποτε: εγώ μιλάω ελληνικά επειδή οι πρόγονοί μου κατά την οθωμανική περίοδο μιλούσαν ελληνικά (ορισμένοι δηλαδή, γιατί έχω και προγόνους αρβανίτες, βλάχους κλπ.). Είναι οθωμανικό κατάλοιπο; Τότε οθωμανικό είναι χονδρικά οτιδήποτε δεν προέρχεται από τον 20ό αιώνα…

Είναι πρόβλημα μετάφρασης. Βλέπουμε ottoman και μεταφράζουμε οθωμανικό ενώ οι λέξεις έχουν διαφορετική έννοια στις δυο γλώσσες. Στα ελληνικά έφτασε να δηλώνει εθνική συνείδηση ή και θρησκεία π.χ. στις κυπριακές εφημερίδες της Αγγλοκρατίας Οθωμανός σημαίνει τούρκος/μουσουλμάνος.

Από την άλλοι οι δυτικοί είναι κρατικολάγνοι, έχοντας καθαρίσει εθνικά τα κράτη τους κάπου μεταξύ μεσαίωνα και γαλλικής επανάστασης, θεωρούν την ιθαγένεια/υπηκοότητα σημαντικότερη ιδιότητα από την εθνική ή θρησκευτική συνείδηση, άρα γράφουν για ottoman greeks, ottoman armenians κλπ χωρίς να το θεωρούν αντίφαση και το ottoman είναι το υπερσύνολο των επιμέρους κοινοτήτων. Και αυτή η αντίληψη προβάλλεται στο παρελθόν με γελοία αποτελέσματα τύπου: St George was a Turk.

Το άρθρο είναι από το συνέδριο “Οθωμανικό παρελθόν στο βαλκανικό παρόν” του παν/μίου Αθήνας το 2010, που δυστυχώς δεν είχα μπορέσει να παρακολουθήσω. Δεν είναι κακό αλλά μάλλον επιφανειακό, όπως λένε και ο Περικλής και ο Διονύσης. Εγώ το βλέπω σαν μία συλλογή σημειώσεων της συγγραφέως από τα αρκετά, ως φαίνεται, χρόνια που δραστηριοποιούνταν ως δασκάλα χορού στην περιοχή και την Ελλάδα γενικότερα. Τίποτα παραπάνω όμως, εκτός ίσως από τους υπολογισμούς στατιστικών στοιχείων (π.χ. 13% των χωριών) και κρίμα, γιατί περιέχει θησαυρό στοιχείων που φωνάζουν ότι πρέπει να ερευνηθούν όσο έμεινε ακόμα καιρός, ήδη είναι πολύ αργά…

Πολλοί από τους χορούς και μελωδίες που περιγράφονται, σίγουρα το arap havasi και μάλλον και τα κιοτσέκια, πρέπει να σχετίζονται με τις απόκρηες, όσο τουλάχιστον αφορά μη αστικούς πληθυσμούς, αλλά η συγγραφέας δεν μας δίνει στοιχεία.

Η παράδοση του χορού από νεαρούς και όμορφους άντρες (σχεδόν αποκλειστικά Χριστιανούς) με γυναικείες ενδυμασίες (kocek) ήταν αρκετά διαδεδομένη στο οθωμανικό παρελθόν, τόσο στα σεράγια όσο και στους δρόμους και ταβέρνες της Κων/λης και δεν σχετιζόταν με τις απόκρηες. Το ίδιο και με τους μπεχλιβάνηδες, που εγώ τους βλέπω να προέρχονται από το ασιατικό παρελθόν των Τουρκομάνων και όχι απ’ τους αρχαίους Έλληνες. Οι κορυφαίοι σε δύναμη πολεμιστές των Τούρκων (του σουλτάνου περιλαμβανομένου) πάντα επιδίδονταν σε παλαιστικούς αγώνες μεταξύ τους, που συνοδεύονταν από τελετουργικής φύσεως μουσική.

Αυτό που μου κέντρισε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον είναι η αναφορά σε “Αρναούτικο” χορό στην Μακεδονία, κάτι που είχα ήδη θεωρήσει πιθανότατο σε άρθρο μου για την προϊστορία του χασάπικου χορού στην Κων/λη, που και εκεί λεγόταν Αρναούτικος (= αρβανίτικος) με δεδομένο ότι απανταχού της ηπειρωτικής Ελλάδος οι χασάπηδες ήταν αρβανίτες. Δυστυχώς όμως, το άρθρο δεν δίνει κάποια στοιχεία βοηθητικά για τεκμηρίωση μιάς τέτοιας άποψης. Πάντως, η μελωδία που εμπεριέχεται, μάλλον για δίσημο ρυθμό μου κάνει, παρά τα μπόλικα τσαλιμάκια του νταουλιού ιδίως στην αρχή του ηχητικού δείγματος.

Κι εγώ πιστεύω ότι το “Ottoman era” στα αγγλικά δηλώνει απλώς μια ιστορική περίοδος, όπως π.χ. η ελληνιστική περίοδος ή η βυζαντινή αυτοκρατορία. Και οι τρεις αυτές μεγάλες αυτοκρατορίες ήταν πολυπολιτισμικές (“multicultural”)-ένας “βυζαντινός” μπορούσε, ας πούμε, να είναι και Κούρδος. Αυτά τα ξέρουν όλοι, βέβαια, αλλά ίσως το “Οθωμανικό” χτυπάει λίγο άσχημα στο μάτι.

Όσο για την πάλη, υπάρχει μία θεωρία ότι το τούρκικο pehlivan προέρχεται από την πέρσικη λέξη pahlavan:

http://www.coreedaoz.com/attachments/The_Wrestling_Heroes_of_Central_Asia.pdf

Βέβαια, μια ετυμολογία δεν λέει τίποτα για τις ιστορικές ρίζες ενός αθλήματος. Πάντως, οι Πέρσες φίλοι μου λένε πως η πάλη είναι πολύ μεγάλο άθλημα στη χώρα τους… και νομίζω ότι το Ιράν πήρε και μερικά μετάλλια στους πρόσφατους Ολυμπιακούς αγώνες!

1 «Μου αρέσει»

Δεν εννοώ, βέβαια, ότι η πάλη σαν άθλημα προέρχεται από την Περσία. Απλώς πιστεύω ότι οι πεχλιβάνηδες έχουν πολλούς προγόνους και εκτός αρχαίας Ελλάδας, όπως φαίνεται κι από το άρθρο.

  1. Το “οθωμανικό” νομίζω ότι το καταλαβαίνουμε όλοι με την έννοια που αναφέρετε: η περίοδος με τα χαρακτηριστικά της (πολυπολιτισμικότητα κλπ.). Ακόμα κι έτσι δεν πείθει.

  2. Τα Κετσέκια του Ποντισμένου Νίκο γίνονται όντως τις Απόκριες. Υπάρχει επίσης “Αράπικος” αποκριάτικος χορός σε διάφορα μέρη (Γέργερη Κρήτης, Κάλυμνο, Σύρο κ.α.). Ο “Αράπης” (πιθανόν = Αιγύπτιος) είναι κλασική εξωτική φιγούρα, όπως τα Ζεϊμπέκια που κάπου αλλού έχουμε σχολιάσει (συριανό αποκριάτικο έθιμο που αναφέρει ο Βαμβακάρης).
    Το ότι τα τούρκικα Κετσέκια/Κιοτσέκια δεν έχουν σχέση με Απόκριες δε με κάνει να αποκλείσω τη σχέση τους μ’ εκείνα του Ποντισμένου. Η ελληνική Αποκριά, εκτός από τον γονιμικό και τον αστείο χαρακτήρα της, είναι επίσης η γιορτή της μεταμόρφωσης. Αν οι Χριστιανοί πήραν το έθιμο από τους Τούρκους, ακούγεται λογικό να το ενέταξαν στον δικό τους κύκλο του χρόνου.

  3. Δεν είπαμε ότι οι αρχαίοι πάλευαν. Όλοι οι λαοί πάλευαν. Οι αρχαίοι όμως πάλευαν στις γιορτές. Άσε που το pahlevan βγαίνει ολοφάνερα από το παλεύω!! :112:

1 «Μου αρέσει»

Για να γίνει αυτό θα χρειαζόταν δίγαμμα μεταξύ α και λ. Το δίγαμμα δεν εξαφανίζεται, κάπου θα έπρεπε να αναδυθεί και δεν μου έρχεται τέτοιο παράδειγμα.

δεν είναι θεωρία - εάν κοιτάς τη λέξη σε οθωμανικά γραπτά, (δηλαδή στην αραβική γραφή) είναι ίδια με τη περσική λέξη pahlevan -

Η λέξη είναι καθαρά πέρσικη.

Απαντάται αυτούσια και στα hindi (που είναι όμως δάνειο της περσικής!).

Ακριβώς!
“Pehlevān” στα περσικά και σημαίνει κατά λέξη “ήρωας”, “πρωταθλητής”.
Μεταγενέστερη σημασία, ο παλαιστής που παλεύει, και μάλιστα λαδωμένος.

Μα φυσικά ρε παιδιά είναι περσική! Μια πλάκα έκανα, ότι δήθεν βγαίνει από το παλεύω! Δεν περίμενα ότι θα άνοιγε συζήτηση σχετικά…

Το άρθρο χάθηκε.

Αν είναι στα αγγλικά και μιλάει για τη μουσική των Σερρών, και αναφέρει μέσα Κετσέκια Ποντισμένου και συσχετισμούς με τα τούρκικα Κιοτσέκ, τότε μήπως είναι της Υβόννης Χαντ; Αν ναι, ξαναβρίσκεται.

Αυτού του είδους τα λινκ πάντα κάποια στιγμή χάνονται. Ας έχουμε στον νου μας, κατά το δυνατόν, να γράφουμε και τα στοιχεία του άρθρου ή του οποιουδήποτε περιεχομένου του κάθε λινκ (τίτλος, συγγραφέας κλπ.), γιατί αυτά σπανίως εξαφανίζονται ολοκληρωτικά από το διαδίκτυο, απλώς πρέπει να τα ξαναγυρεύουμε αλλού.

1 «Μου αρέσει»

ή και όχι. Μάλλον είναι αυτό:
ottoman-remnants-in-the-music-and-dance-repertoire-of-the-serres-prefecture.pdf (273,4 KB)

2 «Μου αρέσει»

αυτο φαίνεται να είναι.

η Yvonne Hunt εχει σελίδα που επιτρέπει
download.(σε doc)

2 «Μου αρέσει»

Ναι αλλά εκεί που είναι (στη προσωπική σελίδα) είναι πιο εύκολο να χαθεί. :wink: