Χορός του Ζαλόγγου

Τί ξέρουμε γι’ αυτό το τραγούδι;
Ποιοί φαίνεται να ήταν οι αρχικοί στίχοι
και ποιοι προστέθηκαν;

Η Παπαγκίκα το τραγουδά ως εξής:

Έχε γεια καημένε κόσμε (δις)
έχε γεια παντοτινή (τρις)

Έχετε γεια βρυσούλες
λόγγοι βουνά ραχούλες (δις)

κι εσύ δύστυχη πατρίδα (δις)
έχε γεια παντοτινή (τρις)

Έχετε γεια βρυσούλες
λόγγοι βουνά ραχούλες (δις)

οι Σουλιώτισσες δεν μάθαν (δις)
για να ζούνε μοναχά (τρις)

Έχετε γεια βρυσούλες
λόγγοι βουνά ραχούλες (δις)

Άλλες παραλλαγές που τραγουδιούνται συχνά περιλαμβάνουν τους εξής στίχους:

Έχε γεια καημένε κόσμε,
έχε γεια γλυκιά ζωή

για μεταγενέστερο κόβω το εξής πασίγνωστο, που άλλωστε αναφέρεται στις σουλιώτισσες, άρα δεν θα μπορούσαν να το τραγουδούν οι ίδιες:

Στη στεριά δε ζει το ψάρι,
ουδ’ ανθός στην αμμουδιά
και οι Σουλιώτισσες δεν ζούνε
δίχως την ελευθεριά

όπως και το εξής:

Έχετε γεια βρυσούλες,
λόγγοι, βουνά, ραχούλες,
έχετε γεια βρυσούλες
κι εσείς Σουλιωτοπούλες.

Αυτό που τραγουδά η Παπαγκίκα μοιάζει να έχει την εξής συνέχεια:

Οι Σουλιώτισσες δεν μάθαν για να ζούνε μοναχά,
ξέρουνε κα να πεθαίνουν να μην στέργουν την σκλαβιά.

στην ίδια εκδοχή αναφέρει και το εξής:

Σαν να παν σε πανηγύρι σ’ ανθισμένη πασχαλιά,
μέσ’ τον Άδη κατεβαίνουν με τραγούδια, με χαρά.

Το τραγούδι είναι σαφέστατα λόγιο, όχι «κλασικό» δημοτικό, και μάλιστα νεώτερο: ένας γνωστός ερευνητής τον οποίον συμβουλεύτηκα, σημειώνει ότι η πρώτη καταγραφή του είναι από στοιχεία του Κ. Ψάχου, το 1908. Ακολουθούν και άλλες καταγραφές. Προγενέστερες καταγραφές δεν σημειώνονται. Εικάζω λοιπόν ότι πρέπει να δημιουργήθηκε προς το τέλος του 19ου αιώνα και γρήγορα πέρασε στα σχολεία κλπ. από όπου και διαδόθηκε ευρύτερα. Είναι κάπως δύσκολο να εντοπίσουμε ποιους ακριβώς στίχους είχε αρχικά και ποιοι προστέθηκαν αργότερα, όταν πέρασε στη δικαιοδοσία του λαού. Όποιος ενδιαφέρεται, μπορεί να απευθυνθεί στην Ακαδημία Αθηνών, όπου φυλάσσεται η βιβλιοθήκη του Κ. Ψάχου. Από προσωπική εμπειρεία μπορώ να καταθέσω ό τι θυμάμαι από την εποχή που πήγαινα δημοτικό σχολείο (τέλος ΄40) και στις 25 Μαρτίου η τάξη μου (έκτη) παρουσίασε ενώπιον ευρυτάτου κοινού εκστασιασμένων γονέων το δράμα των Σουλιώτισσων (εγώ, πίσω από την αυλαία, είμουν επιφορτισμένος να βαράω κάποια κλαπατσίμπαλα όταν οι κοπέλες εξαφανίζονταν μία μία πίσω από την κουρτίνα, ώστε να δοθεί η ηχητική μαρτυρία του γκρεμίσματος των σωμάτων στους βράχους). Τα λόγια λοιπόν που θυμάμαι είναι:

Έχε γεια καημένε κόσμε, έχε γεια γλυκειά ζωή
κι εσύ δύστυχη πατρίδα, έχε γεια παντοτινή
Έχετε γεια βρυσούλες, λόγγοι βουνά ραχούλες

Στη στεριά δε ζει το ψάρι, μηδ’ ανθός στην αμμουδιά
και οι Σουλιώτισσες δεν ζούνε δίχως την ελευθεριά
Έχετε γεια …

Για το ίδιο το γεγονός, η πολιορκία του Ζαλόγγου από τον Αλή Πασά κατέληξε σε σφαγές και αιχμαλωσίες, όμως χορός των γυναικών (που βεβαίως κατέληξαν σε «βάραθρο») δεν μαρτυρείται πουθενά με ιστορικά στοιχεία.

Ζητάω συγγνώμη για τα μπλέ στοιχεία, δεν κατάφερα να τα μαυρίσω.

Πολύ ωραία τα σχόλιά σου Νίκο. Ένα πράγμα που υποψιάζομαι είναι μήπως ο μύθος του αυτοκτονικού χορού είναι προϊόν Γάλλων φιλλελήνων. Στη wikipedia, στο λήμμα Dance of Zalongo
Αναφέρει πως ένας φίλος του ζωγράφου Ary Scheffer (1795–1858) που ζωγράφισε και τον αντίστοιχο πίνακα κάνει αυτήν την περιγραφή. Δεν ξέρω μήπως υπάρχει κάποιος γνωστός τέτοιος μύθος στη Γαλλία που περιέχει αυτοκτονικό χορό;

Κακοφώνιξ, πολύ κοντά είσαι. Αυτοκτονίες (ανδρών και γυναικών) των οποίων προηγήθηκαν παιδοκτονίες υπήρξαν μαρτυρημένα. Ο χορός μάλλον είναι μύθος και ξεκίνησε από τους Φιλέλληνες, όχι τους Έλληνες. Η μόνη πρωτογενής πηγή που αναφέρει για χορό είναι η δεύτερη έκδοση της Ιστορίας του Σουλίου και της Πάργας του Χριστόφορου Περραιβού αλλά ο ίδιος αργότερα, στην τρίτη έκδοση αποσύρει τη σχετική (συντομότατη) αναφορά. Πίνακες ζωγραφικοί και τραγούδια έρχονται πολύ μεταγενέστερα, μην ξεχνάμε πως η σφαγή του Ζαλόγγου γίνεται αρκετά πριν την επανάσταση.

Στην Κάλυμνο η μελωδία από τον «Χορό του Ζαλόγγου», πλήρως αυτονομημένη από τα λόγια, έχει περάσει ως σκοπός για ελεύθερη συρραφή διστίχων - όπως είναι σχεδόν όλοι οι καλύμνικοι σκοποί. Ένα δείγμα εδώ, στο 5:15 (ως τμήμα ενός μακριού καλαματιανού που περνάει από διάφορους σκοπούς):

Η ενσωμάτωση στο ντόπιο ιδίωμα είναι τόσο πλήρης ώστε επί χρόνια ήξερα τον σκοπό χωρίς να έχω κάνει την ταύτιση, μέχρι που πληροφορήθηκα το τοπικό του όνομα, «Βρυσούλες», που κάποια στιγμή (όχι αμέσως) μου έκανε ένα κλικ.

Δεν ξέρω αν ο μέσος Καλύμνιος μερακλής ή μουσικός συνειδητοποιεί ότι πρόκειται για τον γνωστό, φυσικά, από το σχολείο «Χορό του Ζαλόγγου».

(Η εκτέλεση δεν είναι ιδεώδης - για καλύμνικα τα βρίσκω υπερβολικά γρήγορα, αλλά πάντως αυτήν βρήκα.)

Χα! Χειροπιαστή απόδειξη ότι πράγματι πέρασε στη δικαιοδοσία του λαού το κομμάτι. Βέβαια ως curiosum, γιατί δεν φαντάζομαι αν χορεύουν και καλαματιανό να τον χορεύουν ήδη για πολλές γενιές… Η πλάκα είναι ότι αποδέχτηκαν και το «ρεφρέν», που κανονικά, είναι και αυτό έξω απ’ την εθνομουσικολογική τους κουλτούρα.

Πάντως Περικλή, αν τους ξέρεις, προσπάθησε να τους πεις με τρόπο ότι σίγουρα στον περίγυρό τους, θα υπάρχει και κανένας μικροφωνατζής καλύτερος…

Το «Θαλασσάκι» υπάρχει σε καλύμνικη ηχογράφηση από το 1930 με τις καταγραφές της Μερλιέ. Δεν ξέρω αν ήδη τότε το χόρευαν ή ήταν καθιστικό, πάντως ο ρυθμός ήταν αυτός που ξέρουμε. Αυτή τη στιγμή πάντως στην Κάλυμνο οι τέσσερις πιο βασικοί χοροί είναι ίσσος, σούστα, συρτός και καλαματιανός, και το ίδιο ίσχυε για αρκετές γενιές. Πόσες, δεν ξέρω να πω. Πάντως λογικά δεν είναι αρχαιόθεν ντόπιος, άλλωστε και το τοπικό του όνομα δεν είναι άλλο παρά «καλαματιανός»!

1 «Μου αρέσει»

Εντάξει, ρυθμός καλαματιανού μπορεί να υπάρχει, για τον χορό λέω: υπήρχε από παλιά; Στο σχολείο δεν νομίζω να τον έμαθαν, αφού στην Ελλάδα ενσωματώθηκαν μετά τον 2ο πόλεμο. Ο συρτός, είναι τεσσάρι, φαντάζομαι.

Αλήθεια, κάτι που δεν ξέρω είναι, επί Ιταλοκρατίας, πώς ήταν οργανωμένο το σχολείο στα δωδεκάνησα; Υπήρχε κάποια συνεργασία με την Ελλάδα, σχετικά;

Ο συρτός είναι ο κλασικός «νησιώτικος συρτός». Έχω την εντύπωση ότι ούτε κι αυτός είναι τόσο ντόπιος όσο ο ίσσος και η σούστα. Μπορεί να είναι και μικρασιάτικη επίδραση, δεδομένου ότι γενικά τον βρίσκεις περισσότερο στα πιο βόρεια 12νησα και λιγότερο στα πιο νότια, όπως άλλωστε και τον καλαματιανό.

Για τα σχολεία, ξέρω ότι τουλάχιστον στα τελευταία χρόνια της ιταλοκρατίας προσπαθούσαν να εξυπηρετήσουν ένα πρόγραμμα αφελληνισμού, και όταν πήγε να καταργηθεί εντελώς (ή να περιοριστεί δραστικά) η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας ξεκίνησαν επαναστατικά κινήματα. Αλλά πάει καιρός που τα είχα διαβάσει αυτά τα πράγματα και δεν τα θυμάμαι παρά πολύ γενικά και μπερδεμένα. Αν παλιότερα η εκπαίδευση είχε πιο αγαστές σχέσεις με την Ελλάδα, δεν το ξέρω.

1 «Μου αρέσει»

3 posts were split to a new topic: Η εκπαίδευση στα Δωδεκάνησα επί Ιταλοκρατίας