Σε αυτό το βίντεο παρουσιάζονται χοροί από το Δυτικό Πόντο,καθώς και πληροφορίες μετά το κομμάτι με του χορούς.Καταπληκτικό ντοκουμέντο.Είναι καλό να γνωρίσουμε και την Ποντιακή παράδοση εκτός της περιοχής της Τραπεζούντας…Και συγκινητικό για αυτούς που έχουν ακταγωγή από εκεί(καλή μου ώρα,αν και κατά το ήμισυ)
Πράγματι σπουδαίο ντοκουμέντο.
Προς το τέλος του βιντέου ακούμε μια τραγική ιστορία: ο ζουρνατζής, τελευταίος της περιοχής και ήδη σε ηλικία 70 χρονών τότε, τόσο πολύ απελπίστηκε που δεν έβρισκε ένα συνεχιστή ώστε προκήρυξε σημαντική χρηματική αμοιβή σε όποιον ήθελε να έρθει κοντά του να μαθητεύσει!
Δεν ξέρω πότε έγιναν αυτά. Η βιντεοκασέτα μοιάζει παλιούτσικια, και μιλάνε και για δραχμές. Άραγε βρέθηκε μαθητής;
Υπάρχουν σήμερα Πόντιοι ζουρνατζήδες, και μεταξύ αυτών και νέοι. Αλλά δεν ξέρω αν ανήκουν σ’ αυτή τη συγκεκριμένη τοπική παράδοση ή σε άλλη ή στην υπερτοπική (πάντως τόσο μεγάλο και μπάσο ζουρνά δε νομίζω ότι έχω ακούσει). Ακόμα και στη χειρότερη περίπτωση πάντως, αν ούτε αυτός ούτε κανένας άλλος ζουρνατζής του Δυτικού Πόντου δεν έβγαλε ποτέ μαθητή, τουλάχιστον υπάρχουν οι καταγραφές, στη διάθεση του τυχόν μελλοντικού αναβιωτή.
Ευχαριστούμε πολύ, Αέρα! Δυστυχώς ο Αβραάμ Κουτούζογλου έχει φύγει από την ζωή, και από ό,τι ξέρω κανείς δεν τον διαδέχθηκε.
Καταθέτω έναν προβληματισμό μου εξαφορμής της Μπάφρας. Όταν μιλάμε για Πόντο, εννοούμε μία περιοχή 71.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων, δηλαδή όσο μαζί η Πελοπόννησος, η Στερεά, η Θεσσαλία και η Ήπειρος και κάτι παραπάνω… Και βέβαια, αυτά για τον τότε “διεκδικούμενο” Πόντο. Αν συμπεριλάβουμε την περιοχή της Σεβάστειας, του Ερζιγκιάν, της Κασταμονής, της Σαφράμπολης, καθώς και τις ποντιακές κοινότητες εκτός Πόντου που ιδρύθηκαν λόγω μεταλλείων (Ακ Νταγ Ματέν, Κιουμούς Ματέν, Μπουγά Ματέν κ.λπ.) τότε ξεφεύγουμε πολύ. Για φανταστείτε λοιπόν, η περιοχή από την Πελοπόννησο μέχρι την Ήπειρο και την Θεσσαλία να είχε ένα όνομα Α, π.χ. Νότια Ελλάδα, και να λέγαμε “Χοροί Νότιας Ελλάδας”. Σήμερα μάλλον αστείο θα ακουγότανε. Παρόλ’ αυτά, δεν ακούγεται αστείο το “Μικρασιατικοί χοροί”, “Καππαδοκικοί χοροί”, “Ποντιακοί χοροί”. Και ενώ πλέον για την κυρίως Ελλάδα έχουμε προχωρήσει πολύ στην έρευνα της μουσικοχορευτικής της παράδοσης (λέμε π.χ. το τζιώτικο, το θερμιώτικο, το αξώτικο, το παριανό, το αμοργιανό ύφος ή το ζαγορίσιο, το Μετσοβίτικο, το Πρεβεζάνικο κ.λπ.), δυστυχώς δεν έχουμε προχωρήσει καθόλου ανάλογα στην έρευνα του πολιτισμού των προσφυγικών πληθυσμών. Σχετικά με τον Πόντο, ευτυχώς ο Νίκος ο Ζουρνατζίδης έκανε ένα τεράστιο πρώτο βήμα σχετικά με την χορευτική παράδοση των Ρωμιών όλης αυτής της περιοχής, αλλά η έρευνα απέχει αρκετά ακόμη από την πληρότητα και σε επίπεδο καταγραφής και σε επίπεδο τεκμηρίωσης. Και βέβαια, οι “αδικημένοι” πληθυσμοί είναι οι τουρκόφωνοι αλλά και ελληνόφωνοι πληθυσμοί του Δυτικού Πόντου (περιοχές Σαμψούντας, Αμάσειας, Οινόης, Ινέπολης, Τοκάτης, Νεοκαισάρειας, Σεβάστειας), από τον οποίο το μόνο που γνωρίζουμε είναι οι πολύ συγκεκριμένοι χοροί της Μπάφρας.
Κάποτε, μάλιστα, ρωτούσα στην Καστοριά για ποντιακά χωριά και αφού μου τα απαρίθμησαν ρώτησα: “Η Άνω Φτεριά;” Και η απάντηση: “Αυτοί δεν είναι Πόντιοι, είναι τουρκόφωνοι!”
Αυτό είναι αλήθεια, αν και νομίζω ότι κάτι πάει να γίνει. Συναντάω μικρές κινήσεις προς την κατεύθυνση της πιο εστιασμένης έρευνας, οι οποίες συνήθως είναι και παλιότερες από τη στιγμή που τις αντιλήφθηκα εγώ.
Νομίζω πως ό,τι είναι να γίνει θα πρέππει μάλλον να το περιμένουμε από την περιφέρεια παρά από τη Θεσσαλονίκη ή την Αθήνα: υποθέτω πως θα υπάρχουν περισσότερα χωριά με κατοίκους κοινής καταγωγής, ενώ στις πόλεις το πολύ πολύ να είναι κανείς «Πόντιος» έτσι γενικά.
Οι δουλειές του Ζουρνατζίδη πάσχουν οικτρά από άποψη προβολής. Δεν είναι δυνατόν η μεγαλύτερη συλλογή ηχογραφήσεων ποντιακών οργάνων να διατίθεται σε μία καφετέρια αφού έχει προηγηθεί τηλεφώνημα για να σ’ τη βρουν από την αποθήκη!
Για τους υπόλοιπους Μικρασιάτες εκτός Ποντίων μου φαίνονται πιο δύσκολα τα πράγματα. Οι Πόντιοι διατηρούν πολύ πιο έντονη την ιδιαίτερη ταυτότητά τους και το αίσθημα του ανήκειν. Έχω γνωρίσει τόσους ανθρώπους που δηλώνουν π.χ. Καππαδοκικής καταγωγής ή «η γενιά της μάνας μου ήταν από το Χ της Μικράς Ασίας», αλλά όχι «Καππαδόκες» ή «Μικρασιάτες». Ενώ ο Πόντιος είναι Πόντιος, όχι ποντιακής καταγωγής!
Πάντως και μ’ αυτές τις δυσκολίες πάλι κάποια βήματα έχουν γίνει. Υπάρχει ο διπλός δίσκος από το Ρεΐς Ντερέ, δύο διαφορετικοί δίσκοι από το Μελί, ένας διπλός από τα Αλάτσατα (όλα αυτά είναι Αιγαίο), ο σπάνιος δίσκος του Μελίκη «Φαρασώτικος γάμος» (Φάρασα Καππαδοκίας), με καταγραφές από χωριά όπου η εγκατάσταση προσφύγων από συγκεκριμένα μέρη ήταν συμπαγής.
Αυτό που φοβάμαι ότι έχει χαθεί είναι η εντελώς λαϊκή παράδοση της Δ. Μικρασίας, η χωριάτικη, η εκτός Σμυρναίικων κλπ. αστικών επιδράσεων: οι ζουρνάδες και ό,τι άλλο ανάλογο υπήρχε πέρα από τα σαντουρόβιολα. Μια εντελώς κατεστραμμένη ηχογράφηση γκάιντας του 1960 από Μελιώτη πρόσφυγα, στον μελιώτικο δίσκο των Εν Χορδαίς, είναι το μοναδικό τέτοιο πράγμα που εχω ακούσει.
Μα βλέπεις τι λες; Ρεΐς Ντερέ, Μελί, Αλάτσατα, δηλαδή Ερυθραία και μόνο. Κι από Καππαδοκία Φάρασα. Να προσθέσω εγώ και Σινασό (Απόψιν τα μεσάνυχτα κ.λπ.). Τώρα έχουν βγει κάποιοι ακόμα δίσκοι από Καππαδοκία. Εκτός του Δραγούμη, έχει βγει και ένας που επονομάζεται “Τα Καραμανλίδικα” κι άλλος ένας από την Θράκη με καππαδοκικά. Ο μεν πρώτος στερείται τεκμηρίωσης και σαν να μου φαίνεται ότι έχει ψαλτικό ύφος, ο δε δεύτερος συμπεριλαμβάνει επανεκτελέσεις έντεχνες, που πολύ αμφιβάλλω αν αποδίδουν το αυθεντικό χρώμα των τοπικών παραδόσεων. Τι μένει δηλαδή; Τα Φαρασιώτικα του Μελίκη και οι αυθεντικές ηχογραφήσεις του ΜΛΑ.
Εδώ σου έχω ένα διαμάντι… Το ανακαλύψαμε (ως ΚΕΠΕΜ δηλαδή) στα Κύργια της Δράμας!!! Ένα CD που έχει εκδώσει ο πολιτιστικός Σύλλογος Κυργίων “Αρίων” και περιέχει σωκιανά αποκριάτικα τραγούδια με τσαμπούνες. Στα Σώκια υπήρχε παράδοση τσαμπούνας την Αποκριά. Κάνανε μάλιστα και το έθιμο του Καδή! Μεγάλο μέρος των Σιωκιανών μετοίκησε στα Κύργια της Δράμας, μαζί και οι τσαμπουνιέρηδές τους, εκ των οποίων ζει ο τελευταίος.
Τραγούδια Καππαδοκίας αρχίζουμε να ξεθάβουμε από πολλές καταγραφές που έχουν γίνει στο παρελθόν.Τουρκόφωνα που λίγοι έχουν ακούσει ,κάποιοι μουσικοί(κορυφαίοι στο είδος τους) προσπαθούν πολύ μέσα από καταγραφές παππούδων και γιαγιάδψν που δεν ήταν τραγουδιστές να τις μετατρέψουν στην αρχική τους μορφή.Η Κατερίνα Παπαδοπούλου,ο Σωκράτης Σινόπουλος και ο Περικλής Παπαπετρόπουλος προσπαθούν μέσα από τέτοιες καταγραφές τις οποίες τους τις εμπιστεύονται αξιόλογοι άνθρωποι να μας τις δώσουν με τον καλύτερο τρόπο.π.χ.
Και θα ακολουθήσουν και αρκετά Ελληνόφωνα από την Καππαδοκία που δεν γνωρίζει και πολύ ο κόσμος…
Μακάρι να ακούσουμε και τις αυθεντικές καταγραφές, γιατί όλες αυτές οι επανεκτελέσεις είναι πολύ ωραίες μεν, αλλά πιστεύω δεν αποδίδουν το αυθεντικό ύφος της κάθε περιοχής. Και είναι λογικό. Δεν μπορεί ένας μουσικός ή ένας τραγουδιστής να αποδώσει το αυθεντικό ύφος όλων των περιοχών.
Από την στιγμή που δεν έζησαν εκείνη την εποχή είναι λογικό να μην έχουν 100% εκείνο το ύφος.Και πως να αποκτήσεις ύφος ακούγοντας γιαγιάδες να τραγουδούν αντί για νέες κοπέλες με καλές φωνές!Το ίδιο συμβαίνει και με τους χορούς.Πως να δεις πως χόρευαν πριν 100 χρόνια στον Πόντο,την Καππαδοκία,τα παράλια της Μικράς Ασίας και ολόκληρη η Θράκη όταν βλέπεις έναν παππού και μια γιαγιά που κοντεύουν στο τέλος της ζωής τους να χορεύουν με το ζόρι.Από εκεί και πέρα αναλαμβάνει το ένστικτο του ανθρώπου που έχει ζήσει λίγο παραπάνω δίπλα στους παππούδες και τις γιαγιάδες…Το ύφος αν δεν το έχεις προσπαθείς να το αποκτήσεις ακούγοντας τους και βλέποντας τους.Δεν γίνεται διαφορετικά…
Πολύ σωστά!
Γι’ αυτόν όμως ακριβώς τον λόγο έχει αξία να έχουμε όλοι πρόσβαση στην αυθεντική καταγραφή, στην πηγή δηλαδή. Εκεί να είναι το σημείο αναφοράς μας.
Καλά, εδώ που τα λέμε υπάρχουν και παλιές καταγραφές, αυθεντικότατες κατά ένα τεκμήριο, που δε λένε και πολλά για το ύφος. Για παράδειγμα, όταν η Μ. Μερλιέ το 1930 (μόλις 8 χρόνια μετά την Καταστροφή) μάζεψε διάφορους πρόσφυγες σ’ ένα χώρο που είχε διαμορφωθεί σε στούντιο και τους ζήτησε να πουν ό,τι τραγούδι ήξεραν, δεν υπήρχαν οι αντικειμενικές προϋποθέσεις να αποδοθεί το ύφος: άνθρωποι χωρίς την παραμικρότερη επαφή με την επαγγελματική διάσταση της μουσικής ήταν επόμενο να ψαρώσουν, να τραγουδάνε δειλά και ολίγον ψόφια, και τελικά να αποτυπώσουν στίχο και μελωδία αλλά όχι το υπόλοιπο τραγούδι. Εξάλλου και το σχέδιο αυτό ήταν, να σωθεί τουλάχιστον ο στίχος (ιδίως μάλιστα ως τεκμήριο της διαλέκτου) και η μελωδία. Και ήδη αυτό ήταν ένα πολύ προχωρημένο σχέδιο για την εποχή. Πολλοί από τους πληροφορητές, επειδή ακριβώς δεν ήταν επαγγελματίες, ήταν οι πιο αυθεντικοί που γίνεται. Αλλά ο αυθεντικός δεν έχει ανά πάσα στιγμή την αυθεντική ερμηνεία στο τσεπάκι του!
Με τις σύγχρονες προσεγγίσεις πάλι υπάρχει ένα άλλο πρόβλημα. Σχεδόν οποιαδήποτε μουσική δραστηριότητα σήμερα θεωρείται δεδομένο ότι θα στηθεί μέσα σ’ ένα πλαίσιο που μπορεί να απέχει παρασάγγας από το παραδοσιακό. Για παράδειγμα οι μουσικοί θα κάνουν μια έστω και στοιχειώδη ενορχήστρωση, θα αποφασίσουν έστω και στο περίπου πόσους και ποιους στίχους θα πουν, θα προκαθορίσουν τη διάρκεια του κομματιού, θα λύσουν όλο το πρόβλημα( που αυτή τη στιγμή συζητείτασι σε άλλη σελίδα του φόρουμ) σχετικά με τον τόνο που αναδεικνύει καλύτερα και τις φωνές και τα όργανα, κλπ. κλπ. Όλα αυτά είναι ξένα προς την παραδοσιακή πράξη, λύνουν ζητήματα που ο παραδοσιακός μουσικός ποτέ δεν έθεσε στον εαυτό του, και αποκλείουν κάθε πιθανότητα επίτευξης του αυθεντικού ύφους.
Άλλο παράδειγμα: στον Χ χορό του Ψ μέρους σηκώνονται να χορέψουν ανά σόγια. Σέρνει το χορό ο πάτερ φαμίλιας και οι υπόλοιποι πιάνονται κατά σειρά συγγένειας. Ε, άμα στο μπαλέτο χορεύεις με κάποιον που δεν είναι ο παππούς σου, ο χορός δεν είναι σωστός, πάει και τελείωσε.
Σ’ όλες τις αναβιωτικές και φολκλορικές προσπάθειες υπάρχει μια τάση η αυθεντικότητα και το ύφος να αντιμετωπίζονται ως εξωτερικό περίβλημα: πώς τσακίζει η φωνή στα τραγούδια της Χ περιοχής, ποια είναι τα βήματα και η στάση σώματος στον δείνα χορό. Ναι, ΟΚ, παραμέσα όμως;
Φανταστείτε να είχε χαθεί το ποδόσφαιρο, να σώζονταν μόνο μερικοί βιντεοσκοπημένοι αγώνες και λίγοι παππούδες που θυμόντουσαν πώς παίζεται, και να στήνονταν χορογραφημένοι φολκλορικοί αγώνες ποδοσφαίρου με προαποφασισμένα γκολ σε συγκεκριμένα λεπτά.
Χαχαχα! Φοβερό παράδειγμα!!!
Συμφωνώ σε όλα μαζί σου! Έτσι είναι! Πρόβλημα πολλές φορές και η αυθεντική καταγραφή, πρόβλημα και η επανεκτέλεση. Τα προβλήματα αυτά στις αυθεντικές καταγραφές κάποτε τα παρακάμπτεις (π.χ. όταν ηχογραφείς, και μάλιστα κρυφά, ένα γλέντι) και κάποτε στέκεται αδύνατο να τα αποφύγεις. Ακόμα όμως κι αν δεν τα αποφύγεις, η καταγραφή έχει μεγάλη αξία. Μπορεί να μην αποδίδει το αυθεντικό ύφος σε όλο του το βάθος, αλλά διατηρεί αυθεντικά έστω και τα εξωτερικά στοιχεία. Για έναν μελετητή αυτό είναι πολύ καλύτερο από μία επανεκτέλεση έντεχνη, η οποία μπορεί να είναι πολύ όμορφη για να μερακλώσεις, όμως δεν σου δίνει τις πληροφορίες που ζητάς (για τον στίχο, την προφορά, την διάλεκτο, την μελωδία, τον ρυθμό, τον χρόνο κ.λπ.)
Το ζήτημα είναι λοιπόν τι ζητάς. Υπάρχουν κατά την γνώμη μου 2 κατηγορίες αυτών που ανακατεύονται σοβαρά με την παράδοση:
-
Οι μερακλήδες, οι οποίοι μπαίνουν στο “παραμέσα” (όπως μπορούν και όπου μπορούν σήμερα), οπότε τα γκολ τους δεν είναι προαποφασισμένα, γιατί οι περιστάσεις στις οποίες συμμετέχουν δεν είναι χορογραφημένες.
-
Οι ερευνητές. Αυτοί μπορεί να είναι και μερακλήδες, όμως θέλουν να ανακαλύψουν και άλλα πράγματα, όπως την ιστορία, τις επιρροές, την εξέλιξη κ.λπ. κ.λπ., τα οποία δεν αφορούν τον μερακλή. Για αυτούς και οι ηχογραφήσεις της Μέλπως Μερλιέ έχουν να πουν πολλά, ενώ οι νεότερες έντεχνες ηχογραφήσεις πολύ λιγότερα.
Συγκεκριμένα για την Καππαδοκία θα ήθελα οπωσδήποτε να ακούω τις αυθεντικές εκτελέσεις, όποιες κι αν είναι αυτές. Η Καππαδοκία για κάποιους λόγους θεωρήθηκε σε προηγούμενες δεκαετίες ότι έχει τους κατ’ εξοχήν τελετουργικούς-μυστηριακούς χορούς. Οι σκοποί και τα τραγούδια εκλεπτύνθηκαν τόσο ώστε να μην τα αναγνωρίζει κανείς. Παράδειγμα: “Απόψιν τα μεσάνυχτα”. Είναι κύκλιος χορός της Σινασού, περπατηστός ας πούμε, κάτι σαν τον ξίσυρτο της Θράκης. Ο τρόπος που τραγουδιέται από τα περισσότερα σύγχρονα σχήματα είναι λες και είναι πολίτικος συρτός. Άλλος ρυθμός, άλλη χρονική αγωγή. Δεν είμαι κατά των διασκευών. Αντιθέτως ο καθένας είναι ελεύθερος να εκφραστεί πάνω στην μουσική με τον τρόπο που νομίζει. Προσωπικά εμένα όμως με ενδιαφέρει να δω πώς τραγουδούσαν οι ντόπιοι.
Εδώ και κάποιον καιρό γίνεται από το ΚΕΠΕΜ μία έρευνα για την μουσικοχορευτική παράδοση των Ποντίων του Δυτικού Πόντου. Ένα μέρος αυτής της έρευνας, που αφορούσε 2 προσφυγικά χωριά της Πιερίας, παρουσιάστηκε στο 4ο Συνέδριο-Σεμινάριο Παραδοσιακών Χορών “Προπαντός η Παράδοση” στην Κατερίνη. Οι πληθυσμοί αυτοί κατάγονται από χωριά νότια της Έρπαας, στην καρδιά δηλαδή του Δυτικού Πόντου. Δείτε στο βίντεο την εισήγηση. Ακούγονται και δείγματα από ηχητικό υλικό της δεκαετίας του '60 και του '90 που βρέθηκε στα χωριά αυτά.