- Σεβνταλή μανέδες:
Μ’ αυτό τον τίτλο ή τον χαρακτηρισμό εντοπίζονται πέντε ηχογραφήσεις και, με κάποια ερωτηματικά, αναφέρεται και μια έκτη που δεν τη βρήκα να την ακούσω.
Έχουμε πρώτα απ’ όλα τον δίσκο Columbia Αγγλίας 8396 του Νταλγκά, 1929, που έχει στη μία πλευρά τον Σεβνταλή Χετζάζ μανέ, με στίχο Να πω πως είμαι ευτυχής, ψέμα θα πω μεγάλο, / σαν το δικό μου βάσανο κανείς δεν έχει άλλο και αρ. μήτρας 20564, και στην άλλη τον Σεβνταλή Κιουρντού μανέ, με στίχο Έχεις καρδιά που δεν πονεί στον εδικό μου πόνο, / γεννήθηκες να τυραννείς και να παιδεύεις μόνο, αρ. μήτρας ακριβώς τον επόμενο, 20565 (δηλαδή ηχογραφήθηκε μια κι έξω!). Και οι δύο υπάρχουν στη βάση του Σίλαμπς (Σεβνταλή Χετζάζ εδώ, Σεβνταλή Κιουρντού εκεί), τους έχει δε και ο Μανιάτης, ενώ οι Ρεμπέτικοι Διάλογοι έχουν μόνο τον Χετζάζ (πώς γίνεται να έχουν μόνο τη μία πλευρά του δίσκου;) και το φυλλάδιο του Σίλαμπς κανέναν από τους δύο. Παραδίδονται μικροδιαφορές στον ακριβή τίτλο (Κιουρντί / Κιουρντού / Κιουρντιού, Χιτζάζ / Χετζάζ) και στην καταγραφή των στίχων.
Και στους δύο ο Νταλγκάς τραγουδάει ακαπέλα, με ταξίμια πριν, στη μέση και στο τέλος από τον Λάμπρο (λύρα). Κάποιο μπάσο όργανο, κιθάρα ή μαντόλα, βαράει εντελώς διακριτικά την τονική σε δυο-τρεις στιγμές όλου του τρίλεπτου.
Ο Σεβνταλή Κιουρντού μανές έχω την εντύπωση ότι δεν είναι απλώς Κιουρδί αλλά Κιουρδιλί Χιτζαζκιάρ - έχει κανείς άποψη; Ξεκινάει από την οκτάβα, κινείται και πιο πάνω από αυτήν, στο ψηλό μέρος (επανάληψη β’ ημιστιχίου) κάνει στάση στην άνω τρίτη, και παρόλο που σ’ όλη τη διάρκεια του κομματιού κάνει και μικροπεράσματα από όλη την κλίμακα μέχρι κάτω στη βάση της, ωστόσο η οκτάβα είναι η νότα που δείχνει πιο επίμονα διαρκώς, μέχρι και το τέλος.
Ο σκοπός του θα μπορούσε να είναι και προσυντεθειμένος, θα μπορούσε και αυτοσχέδιος. Δε διακρίνω καμία σαφή ένδειξη ούτε προς τη μία πιθανότητα ούτε προς την άλλη, ούτε και έχω υπόψη μου άλλον μανέ στον ίδιο σκοπό (που θα βεβαίωνε ότι πρόκειται για τυποποιημένη σύνθεση).
Ο σκοπός όμως του άλλου μανέ, του Σεβνταλή Χετζάζ, ξαναεντοπίζεται κι αλλού. Το 1931 η Ρόζα έβγαλε έναν μανέ με τον ίδιο τίτλος, Σεβνταλή χετζάζ μανές, δίσκος Odeon Ελ GA-1588 (αρ. μήτρας GO-1750), με στίχο Οι νύχτες είναι βάσανα για κείνους π’ αγαπούνε κι επιθυμούνε για να ιδούν μάτια που λαχταρούνε. Σε μια πρώτη επαφή, το όλο άκουσμα είναι τελείως διαφορετικό από του Νταλγκά, με τη ρυθμική υπόκρουση σε ζωηρό τσιφτετέλι και με το κλαρίνο: αυτό που ακούμε το φαντάζεται κανείς άνετα ως κορύφωση μιας ευρύτερης χορευτικής ενότητας, σ’ ένα ζωντανό πρόγραμμα. Παρά ταύτα η βασική μελωδία, ιδίως μάλιστα αν αφαιρέσουμε νοερά όχι μόνο οτιδήποτε παίζεται από τα όργανα αλλά και τα μελίσματα στα επιφωνήματα, και εστιάσουμε στις συλλαβές του καθαυτού στίχου, είναι η ίδια: ένας χαμηλός μανές, με βασική έκταση μια 5η όλη κι όλη. Στην πρώτη ενότητα (πρώτος στίχος) το σεΐρι δίνει πολλή έμφαση στην 4η μέχρι που κλείνει στην τονική, στα «ψηλό» μέρος (επανάληψη β’ ημιστιχίου), που δεν είναι και τόσο ψηλό, η έμφαση μεταφέρεται στην 5η, και στον δεύτερο στίχο επαναλαμβάνεται η μελωδία της αρχικής ενότητας.
Να λοιπόν άλλος ένας τυποποιημένος μανές. Παρατηρούμε ακόμη ότι η διάκριση του Κοκκώνη ανάμεσα σε μανέδες αλά τούρκα χωρίς έρρυθμη συνοδεία (τύπος Α1) και αλά τούρκα με έρρυθμη συνοδεία (τύπος Α2) αφορά μόνο τις εκάστοτε εκτελέσεις, όχι τις ίδιες τις συνθέσεις.
Υπάρχουν ακόμη ο Σεβνταλή Σαμπάχ μανές της Ρόζας, 1930, δίσκος Parlophone Β-21561 (αρ. μήτρας 101149), με στίχο Τι ωφελεί τον άνθρωπο όσα κι αν αποκτήσει / αφού θε να 'ρθει μια στιγμή τα μάτια του να κλείσει, και ο σκέτος Σεβνταλή μανές του Παπασιδέρη, 1933, Columbia DG-477 (αρ. μήτρας WG-739), σαμπάχ κι αυτός, με στίχο Είν’ η αγάπη μου βαθειά κι ο πόνος μου μεγάλος, / που σαν κι εμένα δυστυχής στον κόσμο δεν είν’ άλλος. Παραδίδονται και από τις τέσσερις πηγές, με μικροαποκλίσεις στις λεπτομέριες (π.χ. για τον πρώτο οι Ρ.Διαλ. δίνουν τον αριθμό δίσκου ως DG-0477). Βιολί στον Παπασιδέρη ο Σαλονικιός, μαζί μ’ ένα λαούτο που σίγουρα πλέον θα είναι ο Ανδριανός, ενώ στη Ρόζα ο Ογδοντάκης μαζί, και πάλι, με λίγες διακριτικές μπάσες νότες στην τονική από κάποιο νυκτό. Για του Παπασιδέρη παραδίδεται και η πληροφορία «Σύνθεση, στίχοι: Δημήτρης Πολίτης» (βάση Σίλαμπς).
Κι αυτοί οι δύο μανέδες ακολουθούν την ίδια μελωδική πορεία, είναι δηλαδή ο ίδιος μανές. Μπορούμε να πούμε ότι ουσιαστικά αποτελείται από δύο ενότητες, που διαφέρουν στο πρώτο τους μισό αλλά ταυτίζονται στο δεύτερο. Πιο αναλυτικά: Α’ ενότητα = εναρκτήριο επιφώνημα - ξεκίνημα από τα χαμηλά, και ακολουθεί ο πρώτος στίχος, Β’ ενότητα = επανάληψη β’ ημιστιχίου στα ψηλά και ακολουθεί ο δεύτερος στίχος. Ο πρώτος και ο δεύτερος στίχος έχουν την ίδια μελωδία και στις δύο ενότητες, ενώ κάθε ενότητα έχει την ίδια συνολική μελωδία στους δύο μανέδες. Βέβαια η επανάληψη του β’ ημιστιχίου στα ψηλά ακολουθείται και στις δύο ηχογραφήσεις από σύντομο ταξίμι, οπότε μπορούμε να την εκλάβουμε και ως ξεχωριστή ενότητα.
Η εκτέλεση και στους δύο μανέδες ακολουθεί τον τύπο Α1 του Κοκκώνη: σόλο τραγούδι εναλλασσόμενο με σόλο ταξίμι χωρίς ούτε έρρυθμη ούτε οποιαδήποτε γενικώς συνδεία.
Προσθέτουμε λοιπόν άλλον έναν τυποποιημένο μανέ στη συλλογή μας.
Δεν ξέρω ποιος είναι ο Δημ. Πολίτης που φέρεται ως συνθέτης στον μανέ του Παπασιδέρη, ας σημειώσουμε πάντως ότι της Ρόζας ο δίσκος έχει προηγηθεί κατα΄τρία χρόνια.
Τέλος, ο Μανιάτης παραδίδει κι έναν έκτο Σεβνταλή μανέ. Τίτλος σκέτο Σεβνταλή μανές, Νταλγκάς 1929, στίχος ίδιος όπως στον Σεβνταλή χετζάζ του Νταλγκά (Να πω πως είμαι ευτυχής…), αρ. δίσκου 18075. Πιθανόν εδώ να έχει γίνει κάποιο λάθος, καθώς μ’ αυτό τον αριθμό δίσκου και οι τέσσερις πηγές, δηλαδή κι ο ίδιος ο Μανιάτης, δίνουν έναν Πειραιώτικο μανέ του Παπασιδέρη (τον αναφέραμε στο οικείο μήνυμα), επομένως δεν ξέρω πόσο πιθανό είναι ο ίδιος δίσκος να έχει από τη μία πλευρά Παπασιδέρη κι από την άλλη Νταλγκά. Ούτε άλλωστε και να έβγαλε δυο φορές στον ίδιο χρόνο ο Νταλγκάς δύο διαφορετικές ηχογραφήσεις με τον ίδιο στίχο και σχεδόν τον ίδιο τίτλο.