Μέχρι προσφάτως γνωρίζαμε για τους δύο σωζόμενους ταμπουράδες του Γιοβάν Τσαούς, έναν μεγάλο και έναν μικρό, φωτογραφίες και πληροφορίες για τους οποίους είχαν δημοσιευτεί από τον Παναγιώτη Κουνάδη (βλ. π.χ. το LP Γιοβάν Τσαούς του 1988) και αργότερα από τον Σταύρο Κουρούση και τον Μιχάλη Μουντάκη στο βιβλίο του πρώτου Από τον ταμπουρά στο μπουζούκι (Orpheumpongraph, 2013).
Στην ιστοσελίδα του Εικονικού Μουσείου Αρχείου Κουνάδη, βρίσκει κανείς και την παρακάτω φωτογραφία ενός μπουζουκιού με το σχόλιο ότι ανήκε στον Γιοβάν Τσαούς. Σχολιάζεται επίσης ότι το όργανο κατασκευάστηκε από τον Κυριάκο Λαζαρίδη Πεσμαζόγλου, που είχε φτιάξει και τους ταμπουράδες του Τσαούς, επισκευάστηκε από τον Παναγιώτη Βαρλά στις αρχές της δεκαετίας ‘80 ενώ τον Αύγουστο του 2020 επισκευάστηκε ξανά, αναπαλαιώθηκε και αποκαταστάθηκε από τον Ανδρέα Δέλλιο. Μου κάνει εντύπωση ότι δεν έχει αναφερθεί ξανά σε κάποια πηγή, απ’ όσο γνωρίζω, πως ο Τσαούς είχε «κανονικό» μπουζούκι και ότι αυτό σώζεται. Επίσης, πώς και δεν υπάρχουν άλλες φωτογραφίες του οργάνου ή αναφορές από τον Βαρλά, τον Δέλλιο, ή και άλλους που μπορεί να συνάντησαν το όργανο; Ξέρει κανείς κάτι παραπάνω;
Και μια παρατήρηση σχετικά με τον μεγάλο ταμπουρά. Βλέπουμε στην παρακάτω φωτογραφία του 1979 ότι στον μεγάλο ταμπουρά σώζονται τόσο οι δύο διακοσμητικές ροζέτες όσο και το σχέδιο λύρας ανάμεσά τους. Αργότερα, στις φωτογραφίες του LP του 1988, η διακοσμητική λύρα δεν υπάρχει ενώ το 2011, όπως μαρτυρούν οι φωτογραφίες στο βιβλίο του Κουρούση, η μία ροζέτα έχει χαθεί. Κρίμα που τα όργανα δεν φυλάχτηκαν καλύτερα στο πέρασμα του χρόνου, ελπίζω πλέον να φυλάσσονται σωστά.
Ακόμα, πριν λίγες ώρες δημοσιεύτηκαν στο facebook οι παρακάτω φωτογραφίες με τη θήκη του μεγάλου ταμπουρά του Γιοβάν Τσαούς, κατασκευής Γεώργιου Σμυρλόγλου:
Από το προφίλ του Ανδρέα Δέλλιου αλίευσα φωτογραφίες και πληροφορίες για τη συντήρηση του μεγάλου ταμπουρά:
καθώς και του μικρού:
Για κανονικό μπουζούκι δε γίνεται λόγος. Μήπως θα ήταν καλύτερα όποιος έχει προσωπική επαφή με τους μάστορες να κάνει μια ερώτηση; Δε νομίζω να έχουμε να χάσουμε κάτι.
Είχα δει τη δημοσίευση με την αποκατάσταση που πραγματοποίησε ο Ανδρέας Δέλλιος και για να πω την αλήθεια απογοητεύτηκα, όσον αφορά τις ροζέτες, γιατί οπτικά διαπιστώνω ότι η μικρή ροζέτα που κατασκευάστηκε και μπήκε στη θέση αυτής που έλειπε, δεν είναι πιστή αντιγραφή της άλλης μικρής ροζέτας που επιβιώνει ή αναπαραγωγή της χαμένης (σώζονται φωτογραφίες της). Θεωρώ ότι σε ένα τέτοιο όργανο θα μπορούσε να δαπανηθεί περισσότερος χρόνος για πιστότερη αντιγραφή, ειδικά όταν υπάρχουν φωτογραφίες αναφοράς που αποτυπώνουν την πρωτότυπη χαμένη φιγούρα. Ομοίως, η μεγάλη ροζέτα στην τρύπα του οργάνου φαίνεται να ακολουθεί το σχέδιο της νεοδημιουργηθείσας ροζέτας και όχι της παλιάς. Για την υπόλοιπη αναπαλαίωση δεν μπορώ να ξέρω, ειδικά μέσα από φωτογραφίες, αλλά και από κοντά λίγα θα μπορούσα να πω, δεν έχω σχέση με την οργανοποιία. Φαντάζομαι ότι οι συνθήκες επισκευής ίσως δεν ήταν ιδανικές για τον οργανοποιό, όντας μακριά από το εργαστήρι του και χωρίς να έχει την πολυτέλεια απεριόριστου χρόνου. Όσον αφορά όμως το σημείο με τις ροζέτες, το θεωρώ αστοχία και μακάρι στο μέλλον να διορθωθεί με καλύτερα αντίγραφα. Άλλωστε, η σημερινή εποχή παρέχει τα εργαλεία για καλύτερο αποτέλεσμα.
Στο LP «Γιοβάν Τσαούς» (Λύρα, 1993, επιμέλεια Π. Κουνάδης) η φωτογραφία είναι χωρίς λύρα.
Στο εξώφυλλο του δίσκου υπάρχει αρκετά αναλυτική περιγραφή για τα δύο όργανα (μεγάλος και μικρός ταμπουράς) και για τις συνθήκες υπό τις οποίες τα είδε ο Κουνάδης. Η κατάσταση των οργάνων περιγράφεται ως «άριστη» και σημειώνεται ότι βρίσκονται «στα χέρια των απογόνων της αδελφής της γυναίκας του (Γ. Τ.)». Δεν γίνεται μνεία περί λύρας.
Μήπως η λύρα ήταν μεταγενέστερη προσθήκη και αφαιρέθηκε για αποκατάσταση της αρχικής μορφής; Να πω την αλήθεια, μου φαίνεται σαν ακουμπισμένη πάνω στο καπάκι.
Υπάρχει στο Sketchfab ένα προφίλ του Αρχείου Κουνάδη, στο οποίο είναι δημοσιευμένες ψηφιακές τρισδιάστατες “ανακατασκευές” οργάνων και άλλων αντικειμένων από τη συλλογή.
Στην περιγραφή του αναφέρει ότι είναι ένα από τα 3 όργανα του Γιοβάν Τσαούς που έχουν διασωθεί και είναι μέρος του αρχείου, όπως επίσης αναφέρεται και στην εικονική περιήγηση.
Η μεταφορά δεν είναι πολύ ακριβής, με μια απλή σύγκριση με τις φωτογραφίες φαίνεται.
Από ό,τι καταλαβαίνω και η φωτογραφία που υπάρχει από το μπουζούκι είναι ένα αντίστοιχο ψηφιακό μοντέλο (άμα δείτε και τα υπόλοιπα μοντέλα νομίζω θα συμφωνήσετε). Οπότε παρόλο που σίγουρα αναφέρονται τρία όργανα και μπουζούκι, κανονική φωτογραφία δε νομίζω ότι έχει δημοσιευτεί.
Στη σελίδα του Κουνάδη, κάτω από τις φωτογραφίες του μεγάλου ταμπουρά, διαβάζουμε:
«Τα παιδιά της ανιψιάς της γυναίκας τού Γιοβάν Τσαούς, Ηλέκτρα και Κώστας Γούτης, διέσωσαν το όργανο αυτό καθώς και τον μικρό ταμπουρά και το μπουζούκι του συνθέτη, και τα δώρισαν στο Αρχείο Κουνάδη στις 28/2/2013».
Την εποχή της δωρεάς, η ροζέτα και η λύρα είχαν ήδη χαθεί. Δεν νομίζω ότι θα τις αφαιρούσε κανείς συνειδητά, ίσως να έγινε κάποιο ατύχημα με τα όργανα ή να καταστράφηκαν/χάθηκαν λόγω απρόσεκτης φύλαξής τους. Μπορεί να ξεκόλλησε π.χ. η ροζέτα και κάπου να παράπεσε. Σίγουρα πάντως δεν σχετίζεται με τον Κουνάδη ή τον Δέλλιο το χάσιμο των σχεδίων, η λύρα άλλωστε φαίνεται να έχει χαθεί πριν από 30 χρόνια και βάλε.
Το μπουζούκι στη σελίδα του Κουνάδη είναι ίδιο με το μπουζούκι που φαίνεται στο άρθρο που παρέθεσε η Ελένη, άρα υπάρχει κανονική φωτογραφία. Μου φαίνεται φθηνιάρικη κατασκευή πάντως. Περίμενα κάτι πιο «ακριβό» για έναν Γιοβάν Τσαούς, ίσως με κάποια διακοσμητικά στην πεναριά και άλλη ταστιέρα.
Πράγματι, κάτι έχει γίνει λάθος στη μεταφορά και τα χρώματα των οργάνων αποδίδονται περίεργα, με μια πορτοκαλοκίτρινη απόχρωση παντού. Δεν νομίζω ότι είναι ανακατασκευές. Από πραγματικές φωτογραφίες των οργάνων φαίνεται να προέρχονται τα μοντέλα και μετά με photoshop αφαιρέθηκε το background, όχι και τόσο επιτυχημένα κατά τη γνώμη μου.
Κι εγώ στην αρχή αυτό υπέθεσα, ότι είχαν γίνει με κάποια, μέτρια ως προς το αποτέλεσμα, τεχνική 3d scanning. Απλά το καπάκι του ταμπουρά είναι πολύ διαφορετικό, λείπουν στοιχεία από τα πλάγια και το περιστέρι είναι με άλλη μορφή σε άλλη θέση. Μπορεί να υπήρξε ένας συνδυασμός. Πάντως σίγουρα γινόταν καλύτερα.
Πάντως, δεν φαίνεται περίεργο και σε σας που, ενώ έχουμε - εκτός από αναφορές - και φωτογραφίες από τα δυο ταμπουροειδή του Γιοβάν, δεν είχε γίνει καμιά απολύτως αναφορά σε μπουζούκι;
Ο Σταύρος μαζί με το Μουντάκη επισκέφτηκαν το 2011 το σπίτι του απογόνου του, μίλησαν μαζί του, έπαιξαν με τα δυο ταμπουροειδή, πώς και – με την ευκαιρία - δεν τους μίλησε ο κ. Κώστας και για μπουζούκι;
Τα δυο ταμπουροειδή δόθηκαν για συντήρηση, αναπαλαιώθηκαν, αποκαταστάθηκαν, τα είδαμε στη διαδικασία αυτή, ακούσααμε τους τεχνίτες κ.λπ…
Πώς και δεν δόθηκε και το μπουζούκι, μαζί, για επισκευή;
Ένας λόγος ακόμα, ο παρακάτω:
Ο Σταύρος, ο Κουνάδης και ίσως οι οργανοποιοί που επιμελήθηκαν τα δυο άλλα, μας λύσουν τις απορίες.
Ξεχάστε Μούρτζινους και Γομπάκηδες κύριοι, εδώ είναι Περαίας χαχαχα!
Μια χαρά είναι τα υλικά και τα όργανα για Πειραιώτικη οργανοποιία της εποχής.
Και πολύ κομψά, εκτός του μπουζουκιού, το οποίο όμως δεν ήταν το βασικό όργανο του Τσαούση.
Να πω εγώ τώρα ότι οι ταμπουράδες μου φαίνονται άσχημοι; Ιδίως με τη λύρα, και ιδίως που είναι στραβοβαλμένη, αλλά ακόμη και χωρίς. Τρεις τρύπες, καθεμία με τη λεπτουργημένη ροδάντζα της, + φιλέτο, μάγουλα και διάφορα άλλα στοιχεία που δε θα μπορούσαν να λείψουν, + πολύ έντονοι τσαμπουκάδες (ιδίως στον μικρό, που και το φιλέτο του βγάζει μάτι), + όλα αυτά τα ασπράκια σε κάθε κλειδί, όλα αυτά δημιουργούν φλυαρία και βαβούρα.
Εδώ, κι εγώ δεν θα συμφωνήσω. Όχι σκέτη φλυαρία, κάτι παραπάνω, και η λύρα καρφί στο μάτι. Κομψό είναι το σουλούπι τους, αυτό ναι. Όσο για το μπουζούκι, μήπως και απλά, του βρέθηκε, και ποτέ δεν το έπαιξε;
