Τί ονομάζουμε σήμερα Ρεμπέτικο τραγούδι;

Θέσεις & αντιθέσεις
41

Όπως λέει ο παπαδοπουλος Ο Αριστος ειναι αναμεσα μας (#13). Συμφωνώ κι εγώ ότι μέσα στο ρεμπέτικο φορουμ υπάρχουν αρκετοί που θα μπορούσαν να κάνουν μια ταξινόμηση των τραγουδιών. Αλλά δε χρειάζεται να πάμε ως τον Αριστοτέλη. Ο όρος Βυζάντϊο κατασκευάστηκε το 19ο αιώνα από τους ιστορικούς, 400 χρόνια από τότε που η Ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει και 1400 από τότε που η πόλη Βυζάντϊο άλλαξε όνομα. Θέλω να να πω ότι ένα μοντέλο κλασαρίσματος μπορεί να χρησιμοποιεί λέξεις που ήδη χρησιμοποιήθηκαν με δϊαφορετική σημασία (ειδικότερη ή γενικότερη).
Νομίζω ότι η Ελένη (#17) αρχίζει να σκϊαγραφεί ένα τέτιο μοντέλο γράφοντας ότι το κομμάτι του αστικολαϊκού μας τραγουδιού που αποκαλούμε “ρεμπέτικο” […]από το '36 ή το '38 συνεχίζει μια εντελώς ξεχωριστή πορεία : με τον όρο αστικολαϊκό προτείνει μια γενική κατηγορία και με τον όρο ρεμπέτικο μια υποδϊαίρεσήτης.
Δεν εξηγεί όμως τι δϊαφοροποιεί τα ρεμπέτικα από τα προηγούμενα αστικολαϊκά τραγούδια ούτε πότε τελιώνει, αν τελιώνει, και γιατί. Και πού θα καταταχτούν τα τραγούδια που έγραψε ο Βαμβακάρης πριν απʼ το ʼ36 ή το ʼ38 ; Κάπου στο φόρουμ διάβασα τον όρο προβαμβακαρικά τραγούδια δηλαδή ο Β προτείνεται σαν σύνορο. Κι ο Τσιτσάνης που σύνθετε μέχρι το 1982;
Στη Θεσαλονίκη γύρο στο 1955 τα τραγούδια τα έλεγαν μάγκικα και η λέξη είχε μια υποτιμητική ένοια για τους καθωσπρεπικούς μικροαστούς.

Στην προτελευταία συμετοχή (#38) ο Αριστος ή ο βυζαντινολόγος βρέθηκε δίνοντάςμας ένα μοντέλο κλασαρίσματος περίπου τελιωμένο σε τέσερα επίπεδα. Παρουσϊάζω κι εγώ ένα γράφημα με το δέντρο της ταξινόμησης γιατί νομίζω ότι έτσι θα δούμε την ισχή της περιγραφήςτου και τις ενδεχόμενες ατέλειέςτου.

[προσπάθησα να βάλω ένα γράφημα αλλά δεν τα κατάφερα, περιγράφω λοιπόν αναλυτικά το δέντρο του κλασαρίσματος]
Στο πρώτο επίπεδο είναι τα τραγούδια (πρέπει βέβαια να δϊευκρινιστεί ποια τραγούδια).
Τα τραγούδια χωρίζονται σε δυο κλάσεις που αποτελούν το δεύτερο επίπεδο : τα αστικολαϊκά και τα δημοτικά.
Στο τρίτο επίπεδο τα αστικολαϊκά χωρίζονται σε τρεις κλάσεις : τα μάγκικα, τα ρεμπέτικα, τα σμυρνέικα.
Στο τέταρτο επίπεδο
-τα μάγκικα υποδϊαιρούνται σε : κουτσαβάκικα, μουρμούρικα και μια τρίτη κλάση που μπορεί να δϊαιρεθεί σʼ άλλες, να εξαφανιστεί ή να μείνει όπως είναι αν βρούμε ένα όνομα
-τα ρεμπέτικα αποτελούνται κι αυτά από τρεις κλάσεις : τα κυρίως ρεμπέτικα, τα μεταγενέστερα ρεμπέτικα και τα νεώτερα.

Προτιμώ το μονολεκτικό όρο της Ελένης.
Το κλπ δεν έχει θέση σε μια ταξινόμηση.
Τα νεώτερα είναι ρεμπέτικα ή αστικολαϊκά;
Οι κλάσεις τραγουδιών δεν είναι ξένες ως προς το χρόνο χρειάζεται τουλάχιστον για τα σμυρνέικα ένα παράδειγμα με τραγούδι που συνθέθηκε το 1939. Το ίδιο και με τις υποδϊαιρέσεις των ρεμπέτικων. Επιπλέον οι όροι κυρίως και μεταγενέστερα είναι κάπως φλου.

42

Βεβαίως και όσα έγραψε ο Μάρκος, και πριν το ‘36, ανήκουν στα ρεμπέτικα.
Γενικά, τα χρονικά όρια είναι αρκετά ασαφή.
Ούτε τελειώνουν ακριβώς μεταπολεμικά, όπως κάποιοι ισχυρίζονται.
Γιατί αν είναι έτσι, τότε π.χ. το “Απελπίστηκα” ή το "Τι μ’ ωφελούν οι άνοιξες" του Μάρκου, γραμμένα από το ΄60 και μετά, δεν θα τα εντάξουμε στα ρεμπέτικα;

Το τι διαφοροποιεί τα ρεμπέτικα από τα υπόλοιπα αστικολαϊκά, σίγουρα είναι πολύ μεγάλη συζήτηση.

43

μοντέλο κλασαρίσματος 2

Είναι φανερό απʼ τις πρώτες συμετοχές στο θέμα ότι αυτό που ψάχνουν οι φορουμίτες είναι να ταξινομήσουν τα αστικολαϊκά τραγούδια και όχι μόνο να ξεκαθαρίσουν το τι ονομάζουμε σήμερα ρεμπέτικο τραγούδι. Κι όταν ο ΝΠ πρότεινε ένα μοντέλο κλασαρίσματος η συζήτηση φάνηκε να σταματάει σα να μην είχε κανένας να πει τίποτα.
Νομίζω αντίθετα ότι τώρα που έγινε η πρώτη προσπάθεια για σύνθεση μια άλλη συζήτηση ίσως πιο ενδϊαφέρουσα κι εποικοδομητική αρχίζει

Κάθε ταξινόμηση έχει κάτι το υποκειμενικό, η υποκειμενικότητα είναι μάλιστα μια βασική αρχή της Ταξινομίας.
Στο μοντέλο του ΝΠ ο όρος ρεμπέτικο περϊορίζεται ενώ σε πολλές συμετοχές γίνεται προσπάθεια να επεκταθεί και οι δισκογραφικές εταιρείες βάζουν μέσα τα μάγκικα και πολλές φορές και τα σμυρνέικα
Στο δεύτερο επίπεδο προτείνονται δύο κατηγορίες υπάρχουν όμως κι άλλα τραγούδια. Πώς θα τα ονομάσουμε; Οι όροι ελαφριά και έντεχνα χρησιμποιούνται αλλά ο δεύτερος πρέπει να αποκλειστεί απʼ το φόρουμ γιατί υπονοεί ότι οι άλλες κατηγορίες είναι άτεχνα τραγούδια (ενώ τις πιο πολλές φορές συμβαίνει το αντίθετο).
Πού θα καταταχτούν τα τραγούδια που έγραψε ο Χατζηδάκης το 1955 για το σινεμά; (φιλμ Στέλα, ποτέ την κυριακή), ή ο Ξαρχάκος το 1983 για το έργο του Φέρη; Στο φιλμ ρεμπέτικο μάλιστα έχουμε τραγούδια που θα κατατάσονταν στις τρεις κατηγορίες αστικολαϊκού.
Ο ΝΠ απαλλάχτηκε απʼ το χρονικό κριτήρϊο πράγμα λογικό αφού οι δημϊουργοί δε σταματούν να συνθέτουν μʼ ένα στυλ επειδή βγήκε ένα άλλο. Η χρονική δϊάσταση υπάρχει αλλά ξεπερνιέται εύκολα αν χρονολογηθούν οι ηχογραφήσεις. Νά λοιπόν μια απασχόληση για τους φορουμίτες. Ποιο είναι το πρώτο και ποιο το τελευταίο, άν υπάρχει, κυρίως ρεμπέτικο; Ποιο είναι το πρώτο μεταγενέστερο ρεμπέτικο;

Διαβάζοντας τις προηγούμενες φράσεις καταλαβαίνεις αμέσως ότι οι όροι που προτείνονται για τις τρεις υποδϊαιρέσεις της κατηγορίας ρεμπέτικο είναι ασαφείς.
Η λέξη κυρίως μας παραπέμπει στο δευτερεύον και δημϊουργεί μια αξϊακή κατάταξη που δεν επιτρέπεται σε μια ονοματολογία (όπως και οι όροι έντεχνα και σκυλάδικα). Το μεταγενέστερα πάλι μας στέλνει στο προγενέστερα κι είναι δύσκολο να βρεις δϊαφορά ανάμεσα στα νεότερα ρεμπέτικα και στα νεορεμπέτικα ακόμα κι αν τα δεύτερα δε γίνουν ξεχωριστή κατηγορία. Κι από πότε περίπου άρχισαν να εμφανίζονται τα νεότερα ρεμπέτικα ;

44

Στην προτελευταία συμετοχή (#38) ο Αριστος ή ο βυζαντινολόγος βρέθηκε δίνοντάςμας ένα μοντέλο κλασαρίσματος περίπου τελιωμένο σε τέσερα επίπεδα. Παρουσϊάζω κι εγώ ένα γράφημα με το δέντρο της ταξινόμησης γιατί νομίζω ότι έτσι θα δούμε την ισχή της περιγραφήςτου και τις ενδεχόμενες ατέλειέςτου

45

Το γράφημα το κατάλαβα, έστω στο περίπου, Σπίρο καθώς και την κατάταξη που προτείνεις. Δεν έχει μεγάλες διαφορές από αυτό που πρότεινα και εγώ και στο οποίο, μόλις μετά από τρεις μήνες βλέπω απάντηση και ευχαριστώ. Υπάρχουν όμως κάποιες βασικές αποκλίσεις στις απόψεις μας και κυρίως, στην αφετηρία: σε απασχολούν τα έντεχνα (κάκιστος όρος αλλά υπάρχει) και τα ελαφρά, το Ποτέ την Κυριακή, ο Ξαρχάκος, τα νεορεμπέτικα. Εμένα, όχι. Όχι επειδή απαλλάχτηκα από το χρονικό κριτήριο, που δεν απαλλάχτηκα τελείως, αλλά επειδή όταν ξεκίνησα το θέμα, το έθεσα όπως ακριβώς το λέει και ο τίτλος: Τι ονομάζουμε ΣΗΜΕΡΑ ρεμπέτικο τραγούδι;

Δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί γράφημα για την κατάταξη της ελληνικής μουσικής παραγωγής του 20ού και επέκεινα αιώνων σε κατηγορίες, αλλά ευτυχώς δεν έθεσα αυτό ως σκοπό. Εκείνο που πρωταρχικά με ενδιαφέρει είναι, όταν με ρωτάνε «και τι παίζεις, τι τραγουδάς, τι ερευνάς;» να ξέρω πώς να απαντήσω και να ελπίζω πως και ο άλλος θα καταλάβει και δεν θα παρερμηνεύσει.

Έτσι λοιπόν, εγώ θα ξεκίναγα την κατάταξη με τον όρο Αστικό λαϊκό τραγούδι (του ύστερου 19ου και 20ού αιώνα). Προσδιορίζοντας τον όρο πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτό που ονομάζεται Δημοτικό (ή και παραδοσιακό) τραγούδι, που δημιουργήθηκε στους προγενέστερους αιώνες και καταγράφηκε τον 19ο και 20ό, στη συντριπτική πλειοψηφία των κομματιών δεν είναι αστικό. Φυσικά παίζει ρόλο, ως προπατορική παρακαταθήκη, στη δημιουργία του αστικού.

Θα απέφευγα τη χρήση γραφήματος, γιατί προϋποθέτει μαθηματική αντίληψη και αυτά τα πράγματα δεν κατατάσσονται με τέτοιους τρόπους. Θα συνέχιζα λοιπόν όπως και στο #38.

Επισημαίνω και πάλι την απουσία του όρου Λαϊκά. Θυμίζω ότι ο όρος περιλαμβάνεται στην επικεφαλίδα. Και βρίσκω εξόχως εύστοχη την παρατήρησή σου ότι ένας όρος (π.χ. Βυζάντιο) που κάποτε, σε κάποια εποχή χρησιμοποιήθηκε με κάποια συγκεκριμένη έννοια δεν αποκρυσταλλώνεται κατʼ ανάγκην, αλλά μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί σε μεταγενέστερη εποχή, προσαρμοζόμενος ανάλογα.

Δεν με ικανοποιεί η χρήση των όρων Κυρίως ρεμπέτικα, μεταγενέστερα ρεμπέτικα κλπ. Σε μελλοντική ενασχόλησή μου ίσως καταφέρω να βρώ καλύτερους όρους.

Υ. Γ. Τελειώνοντας και θέλοντας να δημοσιεύσω, βλέπω το ωραία πλέον παρουσιασμένο διάγραμμά σου. Το ότι δεν είναι το για μένα ζητούμενο, το ανέλυσα παραπάνω. Στο ίδιο το διάγραμμα, διαφωνώ στην κατάταξη των αμανέδων ως υποκατηγορία των σμυρναίικων αλλά αυτό είναι δευτερεύον. Θα ήθελα τώρα να δώ τις αντιδράσεις των συμφορουμιτών μας, εκτός από εσένα και εμένα, που από την στιγμή που παρουσίασα την άποψή μου, μέχρι τώρα, δεν είχαν τίποτα να σχολιάσουν.

46

πρώτη απάντηση στα γρήγορα

Νομίζω ότι με παραξήγησες. Προσπάθησα να σχηματοποιήσω το δικόσου το μοντέλο κι αν δε τόκανα καλά οποισδήποτε μπορεί να το δϊορθώσει. Γράφεις λοιπόν στο #38
Σμυρναίικα: τραγούδια από τη Σμυρναίικη και Πολίτικη αστική σχολή, που πρωτοεμφανίζονται (δισκογραφικά) στις ηχογραφήσεις Κων/λης και Σμύρνης και δεν είναι εκδήλως απομιμήσεις του λογίου αστικού τραγουδιού. Από τον 19ο μέχρι τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Περιλαμβάνουν και τους αμανέδες.
Αν τώρα το βλέπεις δϊαφορετικά να μας πεις που τους βάζεις : μέσα στα ρεμπέτικα ή κάνεις 4η κατηγορία αστικολαϊκά

Δε δϊαφονώ ότι έτσι έθεσες το θέμα αλλά καί η συζήτηση (ξαναδιάβασέτην με προσοχή) καί η σύνθεσήσου αναπτύχτηκαν σχετικά με την ταξινόμηση κι εγώ δε θέλω να προτείνω μια άλλη αλλά να ωθήσω τους φορουμίτες να ενδϊαφερθούν και να προσπαθήσουν να την εμβαθύνουν και να την αναπτύξουν

47

Ξεκινώντας απ’ τον κορμό (“τραγούδια”), πηγαίνοντας στην πρώτη διακλάδωση αριστερά (αστικολαϊκά), φτάνουμε στη δεύτερη διακλάδωση. Το κλαδί “μάγκικα” δεν μπορεί να σταθεί μόνο του, δεν μπορεί δηλαδή να υποδηλώνει κάποια κατηγορία, παρά μόνο ενταγμένο (ριζωμένο) στα άλλα διπλανά του κλαδιά, στα “ρεμπέτικα” και στα “σμυρναίικα”.
Επίσης η κατηγοριοποίηση γίνεται με διαφορετικά κριτήρια σε κάθε περίπτωση. Τα “μάγκικα” χωρίζονται κατά ύφος και θέμα. Τα “ρεμπέτικα” σε χρονική βάση. Τα δε "σμυρναίικα χωρίζονται σε “αμανέδες” και “άλλα”. Δηλαδή; Σε “αμανέδες” και μη “αμανέδες”;

Αν κατά θέλουμε να κάνουμε μια κατηγοριοποίηση (“κλασάρισμα” όπως λέει ο Σπίρος ή “περιοδολόγηση” όπως λέει ο Νέαρχος) του αστικού λαϊκού τραγουδιού, νομίζω ότι αυτή πρέπει να γίνει με βάση το ουσιαστικό και όχι με “περιφερειακά” χαρακτηριστικά ή αποκλειστικά με βάση το χρόνο. Ετσι λοιπόν μπορούμε να το χωρίσουμε στις εξής κατηγορίες:

  1. Ανώνυμη δημιουργία, που περιλαμβάνει τα τραγούδια από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '30.
  2. Τα τραγούδια της επώνυμης δημιουργίας των προσφύγων δημιουργών (που δεν ήταν απαραίτητα όλα δική τους δημιουργία), τη δεκαετία '26-'35.
  3. Τα τραγούδια της πειραιώτικης παρέας και του ευρύτερου κύκλου τους, που γράφτηκαν κατά την περίοδο '33-'36.
  4. Την περίοδο μετά τη λογοκρισία ('37) μέχρι τον πόλεμο του ‘40, όπου έχουμε πια ελεγχόμενη παραγωγή στίχου και μουσικής και συνεπώς αρκετές αλλαγές στο προτσές της δημιουργίας (π.χ. τις πολλές διφωνίες, καντάδες κλπ., σε μια προσπάθεια δυτικοποίησης της μουσικής απ’ τους ίδιους τους δημιουργούς, ως δήλωση προσαρμογής στα νέα δεδομένα).
  5. Τη μεταπολεμική περίοδο (περιλαμβανομένων και των τραγουδιών που γράφτηκαν στην Κατοχή και πολλά από αυτά ηχογραφήθηκαν με την Απελευθέρωση) μέχρι το '53-'54.
  6. Την περίοδο από το '55 κι ύστερα (αποφεύγω να βάλω τος τέλος, αν υπάρχει, γιατί “ψάχνομαι” ακόμα), που σηματοδοτείται από την κυριαρχία του Καζαντζίδη και των υπόλοιπων μεγάλων φωνών (Γαβαλάς, Αγγελόπουλος κ.ά.) και ουσιαστικά εκφράζει την αποδυνάμωση των δημιουργών και του ρόλου τους στην παραγωγή του τραγουδιού.

Θα πρέπει ακόμη να επισημάνω ότι υπάρχουν πολλά σκόρπια τραγούδια που ανήκουν σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες, χωρίς όμως να ταυτίζονται χρονικά με αυτές(!). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το “Τι μ’ ωφελούν οι άνοιξες” του Μάρκου, που αν και δισκογραφήθηκε για πρώτη φορά το '66, εντούτοις θα ‘πρεπε να “κάνει παρέα” στα τραγούδια της μεταπολεμικής περιόδου, αφού -απ’ όποια πλευρά κι αν το πιάσεις- μοιάζει με αδέρφι του “Ψεύτικος είναι ο ντουνιάς”, του “Τα νιάτα τα μπερμπάντικα” κ.ά. τραγουδιών. Επίσης καλό παράδειγμα είναι το “Ραδίκι”, που δισκογραφήθηκε το 1962 από το Ζαμπέτα (με το Χιώτη στο μπουζούκι), αλλά ανήκει στα αδέσποτα μάγκικα ρεμπέτικα της δεκαετίας του '20 ή και ακόμη νωρίτερα.

48

Συμφωνώ απόλυτα. Μόνο μια μικρή απορία:

Γιατί '55 κι όχι '52; (εκτός κι αν μπερδεύω ημερομηνίες)

49

Με αυτό που έγραψε ο Άρης η λογική θα ήταν ότι “αστικο λαικό τραγούδι” και “ρεμπέτικο τραγούδι” είναι ακριβώς το ίδιο, ότι πρόκειται για ένα συνωνημος.

50

Λοιπόν τελικά, βοηθάει το διάγραμμα γιατί βλέπεις παραστατικότερα τις διαφοροποιήσεις, διασυνδέσεις κλπ. και επίσης, μπορείς να καθορίσεις χρονικά επίπεδα κατεβαίνοντας. Δεν μπόρεσα όμως να βρώ τη διάταξη / συνδέσεις που θα ήθελα, γιαυτό πρέπει να την περιγράψω με λόγια.

Η αρχική μου κατάταξη του #38 έχει προβλήματα και χρειάζονται αλλαγές. Χρειαζόμαστε 7 οριζόντιες σειρές κουτάκια, 7 δηλαδή επάλληλα χρονικά επίπεδα.

Η πρώτη, το επίπεδο, 1: Τραγούδια. Χρονική περίοδος: αιώνες πρίν και μέχρι 19ο.

Στο επόμενο επίπεδο, το 2, τα τραγούδια χωρίζονται σε: Δημοτικά, Αστικά Λαϊκά και Αστικά Λόγια. Χρονική περίοδος: 19ος. Τα αστικά Λόγια τα ξεχνάμε προς στιγμήν, εξελίσσονται όμως κάθετα, στο χρόνο, μεταλλάσσονται σε ελαφρά ή έντεχνα και κάποτε συγχωνεύονται με τα Νεώτερα, που θα τα προσδιορίσουμε αργότερα.

Επόμενο επίπεδο, το Νο. 3: Τα Αστικά λαϊκά χωρίζονται σε Μάγκικα (ή κουτσαβάκικα ή …, μία μόνο κατηγορία), Σμυρναίικα και Αμανέδες. Χρονική περίοδος: Τέλη 19ου – 1940.

Στο επόμενο επίπεδο Μάγκικα, Σμυρναίικα, Αμανέδες (από το επίπεδο 3) και τα Δημοτικά από το επίπεδο 2 συγχωνεύονται για να δώσουν τα Πρωτορεμπέτικα, επίπεδο 4. Αυτά περιλαμβάνουν όλους τους προπολεμικούς μπουζουκομπαγλαμάδες εκτός Μανέτα, Καραπιπέρη κλπ που τους θεωρώ ανήκοντες στα Μάγκικα . Χρονική περίοδος 1932 -1940. ΠΡΟΣΟΧΗ: η συγχώνευση σημαίνει ότι πλέον δεν παράγονται καινούργια Μάγκικα, Σμυρναίικα, Αμανέδες ή Δημοτικά, παρά μόνον Πρωτορεμπέτικα και Αστικά Λόγια (που συνεχίζουν την κάθετη προς τα κάτω γραμμή τους, ανεξάρτητα).

Στο επόμενο επίπεδο, το Νο. 5, τα Πρωτορεμπέτικα εξελίχτηκαν σε Ρεμπέτικα δεύτερης περιόδου: Τραγούδια της Κατοχής και όσα γράφονται μετά, μέχρι χοντρικά τη δεκαετία ΄50. Χρονική περίοδος 1946 - ΄50 περίπου.

Επίπεδο Νο. 6: Μεταγενέστερα (υστερο;-) ρεμπέτικα. Δεκαετία ΄50 μέχρι … (πρέπει να το συμφωνήσουμε). Σε αυτήν την κατηγορία θα έβαζα και τα καινούργια του Μάρκου της δεύτερης καριέρας, σχολιάζοντας ότι λόγω της ιδιαιτερότητάς τους παρουσιάζουν μεγάλη συγγένεια με τα Πρωτορεμπέτικα.

Και το τελευταίο επίπεδο, Νο.7: Εδώ συγχωνεύονται τα Αστικά Λόγια από το επίπεδο 2, με τα Μεταγενέστερα Ρεμπέτικα, αφού πλέον δεν είναι σαφή τα όρια μεταξύ λαϊκών και λογίων δημιουργών και παράγουν τα Νεώτερα. Χρονική περίοδος …(μένει να συμφωνηθεί) – σήμερα.

Ουσιαστικά, τα Αστικά Λόγια ξεκινάνε με τις δημιουργίες της Πολίτικης Αστικής Παράδοσης και εξελίσσονται στα ελαφρά και “έντεχνα”, που αποφεύγω να τα ονοματίσω. Λίγο αυθαίρετο και τολμηρό βέβαια, αλλά μέσα σε τρείς (το λιγότερο) αιώνες κάποιες μεταλλάξεις είναι αναμενόμενες.

Η «ανώνυμη δημιουργία» του Άρη, που πρέπει να επεκταθεί και προς τα πίσω, στον 19ο, εμπεριέχεται σε όλη την ανάπτυξη του Αστικού Λαϊκού που προτείνω. Η περίοδος, πάντως, του επιπέδου Νο.3 περιλαμβάνει και ανώνυμες και επώνυμες δημιουργίες. Φαινόμενα όπως η αποδυνάμωση του ρόλου του δημιουργού σε όφελος του ερμηνευτή, αλλά και άλλες καίριες παρατηρήσεις του Άρη, θα σχολιαστούν στο κείμενο που θα συνοδεύσει το διάγραμα.

Ελπίζω ο Σπίρος να καταφέρει να σχεδιάσει ένα διάγραμμα βασισμένο σε αυτή την κατάταξη που, να τονίσω, δεν είναι παρά μία πρόταση πάντα. Έχουμε όμως ακόμα πολλά προβλήματα: Οι χρονικές περίοδοι δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστούν με ακρίβεια και, οπωσδήποτε, θα επικαλύπτονται μεταξύ τους. Δεν διαφοροποιείται η σημαντική χρονική στιγμή της επιβολής λογοκρισίας. Δεν υπεισέρχεται το γεωγραφικό κριτήριο (Αμερική κλπ.). Δεν βρίσκω πρόταση κατάταξης για το δίσκο Χαλικιά (μινόρε του Τεκέ / μυστήριο ζεϊμπέκικο). Και πολλά άλλα. Ελπίζω, παρά ταύτα, να προχωρήσουμε. Ονειρεύομαι κάτι παρουσιάσιμο τελικά, ομαδική συνδημιουργία από μία «άτυπη και αυτόκλητη ομάδα εργασίας του Ρεμπέτικου Φόρουμ».

51

Ενδιαφέρουσα και πολύ χρήσιμη η ταξινόμηση που εισηγείται ο Νίκος Πολίτης,δημιουργεί προβληματισμούς και γεννά ερωτήματα.
Κατ’ αρχάς με προβληματίζει η κατηγορία ‘‘μάγκικα’’,έτσι π.χ τραγούδια,όπως ‘‘Οι νέοι χασικλήδες’’ , ‘‘Τα σπαρματσέτα’’ ή ‘‘Ο μεμέτης’’ που προέρχονται από την περιοχή της Σμύρνης ανήκουν στα σμυρναίικα ή τα μάγκικα;
Είναι προφανώς τόσο σύνθετο και πολύμορφο το λαϊκό τραγούδι,ώστε κι επιμέρους υποκατηγορίες του,όπως τα σμυρνέικα, καλύπτουν ένα ευρύτατο μουσικό φάσμα περιλαμβάνοντας τραγούδια ανατολίτικα,τραγούδια επηρεασμένα από τη Δύση,μανέδες και μάγκικα.
Επίσης τραγούδια των σμυρνιών συνθετών,τα οποία γράφονται μετά το '32 και στα οποία είναι διακριτά τα γνωρίσματα της σμυρνέικης σχολής όσον αφορά τους ρυθμούς,τα όργανα και τη θεματολογία, εντάσσονται στα πρωτορεμπέτικα ή στα σμυρνέικα;
Το πού αναφερόμαστε με τον όρο ‘‘ρεμπέτικο’’ είναι σίγουρα ένα κρίσιμο σημείο.Σε προηγούμενη παρέμβασή του ο Νίκος Πολίτης είχε αναφέρει ότι πολύ γρήγορα αν όχι εξαρχής ο όρος ‘‘ρεμπέτικο’’ είχε συσχετισθεί με τα λαϊκά τραγούδια της Σμύρνης,συνεπώς δεν βρίσκω τον λόγο να τον περιορίσουμε χρονικά,θεωρώντας ως ρεμπέτικα μόνο τα μετά το ΄32 τραγούδια.
Νομίζω ότι μπορούμε να θεωρήσουμε το ρεμπέτικο ως ένα συμπεριληπτικό όρο ισοδύναμο του ‘‘αστικό λαϊκό τραγούδι’’,προφανώς πιο φορτισμένο συναισθηματικά και ιστορικά,στον οποίο περιλαμβάνονται τα πρώιμα λαϊκά τραγούδια, τα σμυρνέικα ,τα πειραιώτικα και τα μεταπολεμικά μέχρι τα μέσα περίπου του '50.
Εν πάση περιπτώσει καμιά ταξινόμηση δεν μπορεί να είναι ακριβής και πλήρης και πάντα μένει ανοιχτό το μέγα θέμα των λαϊκών τραγουδιών,που γράφτηκαν μετά τα μισά του '50,όταν έχουν πλέον επικρατήσει οι μεγάλοι τραγουδιστές της εποχής.
Αφήνοντας κατά μέρος τα ινδοπρεπή, τα ουκ ολίγα ζεϊμπέκικα,χασάπικα που τραγούδησαν ο Καζαντζίδης,ο Γαβαλάς κ.α δεν βρίσκονται εγγύτατα όσον αφορά το περιεχόμενο και τα μορφολογικά στοιχεία με τα μεταπολεμικά ρεμπέτικα,ώστε να πούμε ότι ανήκουν στην ίδια κατηγορία του λαϊκού τραγουδιού;

52

Παναγιώτη, ευχαριστώ για την παρέμβασή σου.

Όταν πληκτρολογούσα τον όρο Σμυρναίικα, προβληματίστηκα πολύ αν θα του προσθέσω ομοιωματικά ή όχι. Αφού δεν έβαλα ομοιωματικά, σημαίνει ότι βλέπω τη λέξη ως δόκιμο πλέον όρο για ένα είδος τραγουδιού (που δημιουργήθηκε στην Αθήνα και όχι στη Σμύρνη), όχι για τα τραγούδια που προέρχονται γενικά από την μουσική παράδοση της Σμύρνης. Τον Μεμέτη και παρεμφερή τραγούδια της περιοχής της Σμύρνης τα βλέπω ανήκοντα στα Μάγκικα (ή, έστω, στα Δημοτικά), όπου έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι τέτοιου είδους τραγούδια υπάρχουν τόσο στην Ελλάδα, όσο και στη Σμύρνη.

Με δεδομένη την παρατήρησή μου, ότι κατά τη χρονολόγηση των τραγουδιών υπάρχουν αναπόφευκτες επικαλύψεις, τα τραγούδια των συνθετών της Σμυρναίικης σχολής που γράφονται μετά το 1932 και ακολουθούν το σμυρναίικο ύφος εντάσσονται στα Σμυρναίικα. Η Περσεφόνη του Τούντα, όμως, πρέπει να ενταχθεί στα Πρωτορεμπέτικα.

Αν θεωρήσουμε ότι «ρεμπέτικο ίσον αστικό λαϊκό» πέφτουμε στη λούμπα του Πετρόπουλου, από την οποία ακριβώς ήθελα να απαγκιστρωθώ ξεκινώντας το θέμα τούτο.

Για το ύφος των τραγουδιών της ύστερης δεκαετίας 50 και μετέπειτα (εκτός ινδοπρεπών κα «ανατολίτικων»), βεβαίως υπάρχουν και τραγούδια που ακολουθούν από κοντά το ύφος των Μεταγενέστερων Ρεμπέτικων αλλά και άλλα, που βαθμιαία απομακρύνονται. Γιʼ αυτό λέω ότι πρέπει να συμφωνηθεί το που θα σύρουμε τη γραμμή. Και η ακριβής ημερομηνία θα είναι μία σύμβαση, ένας συγκερασμός, ίσως λοιπόν είναι καλύτερο να αφήσουμε ένα κάπως ευρύ φάσμα χρόνου.

53

Η επιτυχία του Καζαντζίδη αρχίζει μεν το '52 με το δεύτερο τραγούδι που είπε σε δίσκο (“Δε θέλω το κακό σου” - Γ. Παπαϊωάννου), όμως αυτόματα δεν …πέσαν τα τσιμέντα. Πέρασαν καναδυό χρόνια μέχρι να διαπιστωθεί αυτή η νέα δύναμη και πώς θα την εκμεταλλευτούν. Το '54 κλείνει την πρώτη δισκογραφική του καριέρα (και μέχρι το '59 θεωρούσαν ότι ήταν και το τέλος του) ο Μάρκος. Την ίδια χρονιά ουσιαστικά τελειώνει και ο Χατζηχρήστος (από τότε και μέχρι το θάνατό του, το '59, πέρασε τρία-τέσσερα τραγούδια). Γενικά οι παλιοί δημιουργοί έμειναν τότε στην απόξω, αλλά κι όσοι παρέμειναν στη δισκογραφία, αραίωσαν κατά πολύ τις ηχογραφήσεις και κυρίως έχασαν απολύτως το κουμάντο.

Το ρεμπέτικο τραγούδι είναι αστικό λαϊκό τραγούδι, είναι το αστικό λαϊκό τραγούδι μιας εποχής. Στη θέση της λέξης “ρεμπέτικο” μπορείς να βάλεις τις λέξεις “αστικό λαϊκό τραγούδι”. Δε γίνεται όμως και το αντίστροφο.

Για την υπόλοιπη κουβέντα να επαναλάβω κάτι:
Δε γίνεται να θεωρήσεις ως κατηγορία π.χ. τα μάγκικα, για τον απλό λόγο ότι μάγκικα τραγούδια είναι κάποια σμυρναίικα, κάποια αδέσποτα, κάποια του Μάρκου, κάποια του Σκαρβέλη, κάποια… Μέχρι και τη δεκαετία του '60 θα βρεις μάγκικα τραγούδια. Αν λοιπόν έχεις την κατηγορία “μάγκικα”, τότε δεν μπορείς να έχεις ξεχωριστή κατηγορία “Πειραιώτικα” ή “Σμυρναίικα”. Δεν μπορείς δηλαδή σε μία κατηγορία να έχεις “λεμόνια” και στη δίπλα “εσπεριδοειδή”. Μόνο αν κατηγοριοποιήσεις το τραγούδι συνολικά με βάση το ύφος και τη θεματική του μπορείς να φτιάξεις τέτοιες κατηγορίες.
Επίσης:
Εννοείται ότι το λαϊκό τραγούδι τραβάει μακριά πίσω στο χρόνο. Και στο 19ο και στο 18ο αιώνα κι ακόμη πιο πίσω. Ομως αν θέλουμε να πατάμε γερά στα πόδια μας, καλό θα είναι να βασιζόμαστε σε ακούσματα, σε πρωτογενείς πηγές (σε “γραπτά μνημεία” που λέγαμε στην Ιστορία). Βάζουμε λοιπόν ως αρχή της έρευνάς μας για το αστικό λαϊκό τραγούδι την εμφάνισή του στη δισκογραφία. Αλλιώς θα πρέπει να βασιστούμε σε πηγές του τύπου “άκουσα”, “μου έχουν πει”, “φημολογείται” κ.ά.
Για τη χρονολόγηση:
Εχει δίκιο ο Νίκος να μιλάει για “επικαλύψεις”. Π.χ. η ανώνυμη δημιουργία συνεχίζει για ένα διάστημα να δισκογραφείται παράλληλα με τα καταχωρημένα στον Τούντα, τον Ογδοντάκη κ.ά. τραγούδια. Οι μικρασιάτες δημιουργοί συνεχίζουν να γράφουν τραγούδια και μετά την εμφάνιση των Πειραιωτών και θα περάσουν 3-4 χρόνια μέχρι να προσεγγίσουν κατά κάποιο τρόπο το ύφος τους. Η μόνη ίσως χρονική στιγμή που “δε σηκώνει” επικαλύψεις είναι η επιβολή της λογοκρισίας.
Οσο για το τέλος της τελευταίας περιόδου επιμένω ότι είναι δύσκολο να ειπωθεί, έστω και με “χαλαρότητα” χρόνων. Ακόμη κι αν ολοκληρωθεί μια έρευνα που θα καλύπτει όλες τις πλευρές μιας λαϊκής δημιουργίας, όπως είναι το αστικό λαϊκό τραγούδι, και πάλι νομίζω ότι θα υπάρχει μεγάλο ρίσκο αυθαιρεσίας. Νομίζω ότι οι ερευνητές του μέλλοντος είναι εκείνοι που θα καθορίσουν αυτή τη στιγμή, με την ίδια ευκολία που εμείς σήμερα λέμε ότι το σμυρναίικο τραγούδι άρχισε να υποχωρεί το '33-'34 με την εμφάνιση των Πειραιωτών, για να τελειώσει ουσιαστικά το '37.
Κι επειδή πάντα ψάχνω για αιτίες που να με κρατούν αισιόδοξο, να μη σας κρύψω την ελπίδα μου ότι την τελευταία περίοδο του αστικού λαϊκού τραγουδιού, με το ύφος και την ουσία που αγαπήσαμε, ίσως να μην την έχουμε ζήσει ακόμη. Τα δυο Ξηνταράκια, ο μικρός Κορακάκης και δυο-τρεις ακόμη πιτσιρικάδες που σύμπραξαν τυχαία πριν μια βδομάδα σε ένα ταβερνάκι μού έδωσαν αρκετό κουράγιο.

54

Η περιοδολόγηση (ή κλασάρισμα το πούμε ) όπως υπάρχει στο μήνυμα #47 του Άρη είναι πλήρης.

Ίσως όμως να προηγείτο αυτής της κατάταξης μια χοντρική υποδιαίρεση του αστικολαϊκού τραγουδιού σε δυο φάσεις:
α) την προ - δισκογραφική περίοδο πριν το 1900 και
β) τη δισκογραφική περίοδο μετά το 1900.
Και μετά να συνεχίζαμε με το λαϊκό τραγούδι της δισκογραφίας από το 1900, αυτό της ανώνυμης δημιουργίας κ.λπ.

55

Είχα αρχίσει να το κάνω σε 5 επίπεδα αλλά βλέπω ότι σε μια μέρα η σκέψη προχώρησε,οι προτάσεις πολλλαπλασϊάστηκαν και θα χρειαστεί πολλή δουλιά.
Στέλνω το κείμενο που είχα ετοιμάσει γιατί νομίζω ότι δεν είναι ξεπερασμένο και σε ζητάω να πεις τη γνώμησου για την πρόταση του Aris σχετικά με τα μάγκικα.

Ένα μοντέλο είναι εξορισμού μια απλοποίηση της πραγματικότητας που μας χρειάζεται όμως γιατί η πραγματικότητα είναι πάντα τόσο πολύπλοκη που το ανθρώπινο μιαλό δεν μπορεί να τη συλάβει. Ένα μοντέλο ταξινόμησης γκρουπάρει ένα πλήθος από αντικείμενα σε ομάδες (κλάσεις) και χρησιμοποιεί μια σειρά κριτήρϊα για νʼ αποφασίσουμε σε ποια κλάση θα μπει κάθε αντικείμενο. Το ποιο γνωστό μοντέλο κλασαρίσματος είναι η ταξινόμηση των φυτών και των ζώων, τόσο γνωστό που ξεχάστηκε ότι πρόκειται για μοντέλο. Σʼ ένα άλλο θέμα του ρεμπέτικου φόρουμ διάβασα ότι κάποιος πρότεινε μια ταξινόμηση σε είδη και γένη και, πολύ σωστά, οι φορουμίτες το αντίκρουσαν. Γιατί η ρεμπετολογία δε είναι φυτολογία. Το δϊάγραμμα όμως που παριστάνει μια ταξινόμηση το λέμε δέντρο αλλά η λέξη προέρχεται από το γενεαλογικό δέντρο που είχε εφευρεθεί εδώ καί πολλούς αιώνες.
Διαβάζοντας τις συμετοχές στο θέμα σκεφτόμουν να κατασκευάσω ένα τέτοιο δέντρο όταν είδα ότι ο ΝΠ το είχε κιόλας κάνει. Έκανα λοιπόν το γράφημα με την ελπίδα ότι θα προκαλέσει αντιδράσεις. Κι αυτό έγινε.

Το ότι ο Νίκος Πολίτης (# 45) δϊαφωνεί με την κατάταξη των αμανέδων δείχνει, για μένα, πόσο ισχυρή είναι η απλοποιήση του γραφήματος. Σʼ ένα κείμενο, υποχρεωτικά γραμμικό, ακόμα κι αν είναι συντακτικό λάθος δεν μπορείς να το δεις εύκολα ξαναδιαβάζοντάςτο. Πολύ σωστά όμως ο Aris(# 47) λέει Δηλαδή; Σε “αμανέδες” και μη “αμανέδες”;. Μας χρειάζεται επομένως ένα όνομα για τους μη αμανέδες.

Κι εδώ, παρόλο που το κείμενόμου μου φαίνεται πολύ δασκαλίστικο, θα προσθέσω ότι μια ταξινόμηση απαιτεί, και τη δημϊουργεί υποχρεωτικά, μια ονοματολογία. Σχετικά με το θέμαμας έχουμε τους 12 όρους που έβαλα μέσα στο δέντρο, τα αρχοντορεμπέτικα, τα σκυλάδικα, τα νεορεμπέτικα του ΝΠ και τους μη-αμανέδες του Aris.

Νομίζω πως όλοι συμφωνούν ότι ο χρόνος που από πολλούς προσπαθήθηκε να χρησιμοποιηθεί σαν το απόλυτο κριτήρϊο δεν είναι τέτοιο. Και η λέξη περιοδολόγηση, που δεν είναι συνώνυμη με το κλασάρισμα, γίνεται ανεπαρκής. Ο χρόνος όμως ξαναμπαίνει απʼ το παράθυρο αφού τα ρεμπέτικα, ας πούμε, δεν υπήρχαν πάντα. Πρέπει λοιπόν να βρεθούν άλλα κριτήρϊα για να περιγραφεί αυτή η κλάση τραγουδιών.
Αλλά μπορούμε πολύ εύκολα να χρονολογήσουμε το πρώτο ρεμπέτικο. Δε θα είναι βέβαια το πρώτο ρεμπέτικο που έγινε ούτε καν το πρώτο που ηχογραφήθηκε αλλά το πρώτο του οποίου σώθηκε η ηχογράφηση. Προτείνω, για νʼ αρχίσει ο δϊάλογος, το τραγούδι εφουμέρναμʼ ένα βράδυ του Βαμβακάρη που το έχω σε μια ηχογράφηση του 1932.
O Aris, παρόλο που αποκρούει την περϊοδολόγηση, προτείνει ένα χρονικό ξεχώρισμα με περιληπτικά κριτήρϊα ταξινόμησης. Πάντως οι τρεις κλάσεις που ορίζει απʼ το 1933 ως το 1954 φαίνονται να είναι υποδϊαιρέσεις της κλάσης κυρίως ρεμπέτικα του ΝΠ.
Νά και μερικά ονόματα :
-μπουζουκορεμπέτικα ή τεκέδικα ή τεκετζήδικα για τα κυρίως ρεμπέτικα του ΝΠ
-πειραιώτικα ή βαμβακαρικά για την περίοδο 1933-1936, ρεμπέτικα της λογοκρισίας ή λογοκρισϊακά για την περίοδο 1937-1940, μετακατοχικά για την περίοδο 1946-1954 (κλάσεις 3 4 και 5 του Aris).

[συνέχεια στο επόμενο με εικονογράφηση]

56

ακόμα δεν είναι καθαρά τι καταλαβαίνεται με τον όρο “ρεμπέτικο τραγούδι”. Αν το ρεμπέτικο εξελήστηκε στο ελληνικό έδαφο και πρόκειται για την μουσική μιας ορισμένης εποχής σημαίνει ότι ορισμένα παλιά τραγούδια αποτελουν την προιστορία της μουσικής αυτής και άλλη την ύστερη ιστορία της μουσικής αυτής. Ο αμανές (για μένα) ανήκει στην προιστορία, βεβαία είναι άστικο τραγούδι αλλά όχι ρεμπέτικο.

57

Η λέξη “ρεμπέτικο” δεν είναι και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επιστημονικός όρος. Αρα δεν μπορούμε να καθορίσουμε με απόλυτα κριτήρια ποια τραγούδια περιλαμβάνει και ποια όχι. Το θέμα του αμανέ που θίγεις είναι ένα χαρακτηριστικότατο παράδειγμα.
Πράγματι, απ’ τη μια μεριά δεν ξέρω αν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ρεμπέτικο ο “Νεβά μανές” του Νταλγκά. Ομως απ’ την άλλη ο “Ραστ Νεβά μανές” του Στράτου είναι ρεμπέτικο 100%.

58

Και βέβαια πολύ σωστή η χρονολόγηση του Άρη (#47). Η πρώτη της παράγραφος πάντως θέλει αναθεώρηση, μετά την (αναμενόμενη) αναθεώρηση του αρχικού διαγράμματος του Σπίρου στην οποία βασίστηκε.

Κατά τα άλλα όμως, από μόνη της η χρονολόγηση δεν δίνει απάντηση στο βασικό μου ερώτημα «τι θεωρούμε «σήμερα» ρεμπέτικο τραγούδι που σκοπό έχει, το ξαναλέω, να απεμπλακούμε από τον συλλήβδην ορισμό του Πετρόπουλου. Είναι επίσης, κάπως άχαρο μία ολόκληρη περίοδος (η 3) να διαρκεί μόνο τρία χρόνια αλλά έτσι βρίσκεται λύση στο θέμα για την επισήμανση της εισαγωγής λογοκρισίας. Δεν σας αρέσουν οι όροι που προτείνω; Ας βρούμε άλλους αλλά με το διάγραμμα, φαίνεται καθαρότερα η αλληλεπίδραση μεταξύ των επι μέρους κατηγοριών. Επίσης, ένα από τα μελήματά μου ήταν να φανεί, από το διάγραμμα, ότι ο όρος Αστικό Λαϊκό είναι πολυσυλλεκτικός και διαχρονικός, ενώ όλοι οι άλλοι αναφέρονται σε υποπεριπτώσεις που όλες βέβαια είναι αστικά λαίκά.

Και ένα άλλο ερώτημα: πόσο σίγουροι είμαστε ότι η μετάβαση στην περίοδο 6 είναι ταυτόχρονα και ο λόγος για την βαθμιαία αλλά ουσιαστική αλλαγή του ύφους των τραγουδιών; (εισαγωγή νέων οργάνων –ντράμς, αρμόνιο, απαγκίστρωση από το δίδυμο χασάπικο / ζεϊμπέκικο και άλλα).

Θα ήθελα να ξεκαθαρίσουμε με τον Άρη, τι ακριβώς εννοούμε «Μάγκικα». Εγώ τα βλέπω να ανήκουν αποκλειστικά στην εποχή της ανώνυμης δημιουργίας (όταν εμφανίζονται αργότερα είναι συνήθως επαναλήψεις, με εξαιρέσεις φυσικά), και να κυκλοφορούν ευρέως μεταξύ του υπόκοσμου των πόλεων: Μανέτας – Σπαχάνης, Καραπιπέρης, επαναλήψεις / συνδημιουργίες Κωστή, λίγα του Κατσαρού (π. χ. στης Σύρας τον ανήφορο) κλπ. Νομίζω πως το ύφος και οι θεματικές τους έχουν αρκετά μεγάλη συνοχή. Αν λοιπόν αυτά είναι λεμόνια, τότε δίπλα τους θα υπάρχουν πορτοκάλια, μανταρίνια και γκρέϊπ φρούτ, όχι σύνολο εσπεριδοειδών.

Φυσικά, ένα βασικό διάγραμμα δεν θα μπορέσει να σταθεί αυθύπαρκτο, χρειάζεται και την εισηγητική του έκθεση που θα αποσαφηνίζει πράγματα όπως τις παρατηρήσεις της Ελένης (#54), εξαιρέσεις κλπ.

Για τους «μη αμανέδες»: αν, για την εποχή από περίπου αρχής δισκογραφίας και μέχρι Μάρκου καθορίσουμε ομάδες Μάγκικων (όπως τα περιέγραψα παραπάνω), Σμυρναίικων, Αμανέδων και Δημοτικών (και βεβαίως, Αστικών Λογίων παραπέρα, ανεξάρτητων), τότε ποιοι είναι οι μη αμανέδες; Και κάτι ακόμα: Γιατί πρέπει να είναι ρεμπέτικο ο αμανές του Στράτου, αφού αμανές είναι; Επειδή έχει συνοδεία μπουζουκιού και όχι λύρας πολίτικης; Φυσικά και θα έχει ύφος πειραιώτικο, αλλά δεν παύει να είναι μανές. Όλους τους κανόνες του αμανέ σέβεται και χρησιμοποιεί.

Την περιγραφή Πειραιώτικα ρεμπέτικα αντί για κυρίως ή πρώτη περίοδος κλπ. την έχω σκεφτεί και εγώ, και επανειλημμένως σβήσει και ξεσβήσει. Μπορεί να παίξει, τελικά μόνο Τσιτσάνης και Χιώτης δεν είναι «Πειραιώτες».

59

Νίκο επιτρέψε μου να ρωτήσω κάτι> τι ωφελεί και σε ποιόν θα ωφείλει να βρεις άλλο ορισμό δηλαδή άλλους ορισμούς για το σήμερα που ακόμα δεν είναι καθαρά τι καταλαβαίνουν όλοι μέχρι σήμερα? Το φόρουμ μας ονομάζεται “ρεμπέτικο φόρουμ” και όχι “φόρουμ για αστικο λαικό τραγούδι” και εμένα μου φαίνεται ότι διαφωνούμε στους αμανέδες, στα μάγκικα, στα σμυρνέικα, στα πειραιώτικα. Παράξενο πράγμα (για μένα).
Τι εννοείς τελικά με “ρεμπέτικο τραγούδι”?

60

ΔΕΝ εννοώ Μικρασιάτικα
ΔΕΝ εννοώ Πολίτικα αστικά
ΔΕΝ εννοώ Σμυρναίικο
ΔΕΝ εννοώ κουτσαβάκικο
ΔΕΝ εννοώ Αμανέδες
ΔΕΝ εννοώ ¨λαϊκό"
και φυσικά, δεν ξέρω τι είναι Νεορεμπέτικο, τι είναι σκυλάδικο, τι είναι “λαϊκό” δεκαετιών 80 και μετά.

Αν όμως ρωτήσω κάποιον άσχετο, το πιο πιθανό είναι να μου πεί ότι όλα όσα ανέφερα παραπάνω, ρεμπέτικο είναι. Για αυτόν δουλεύουμε. Για να γίνει σαφές, αν κάποτε γίνει, τι καταλαβαίνουν όλοι σήμερα.