Τί ονομάζουμε σήμερα Ρεμπέτικο τραγούδι;

Μπάμπη, γιά να σε βοηθήσω το έχει πεί σε τηλεοπτική εκπομπή κρατικού καναλιού.
Και στη συνέχεια εξέφρασε την απογοητευσή του ,για τον τρόπο που χορεύουν οι
νεοελληνες τον ζειμπέκικο ,πιστευε οτι εχουν ισοπεδώσει τους χορούς.
Στη συνέχεια δείχνωντας τον, στο πάλκο να τραγουδά(Στοα των Αθανάτων)εκνευριζμένος
εμφανώς ,φώναξε σε οσους ηταν στη πίστα “ζειμπέκικο ειναι αυτό ρεεε…”
"

Στα τέλη του ‘80 τσάκωσα τον μακαρίτη τον παππού μου να παίζει τζουρά ιδιοκατασκευή απ’ τα χρόνια της μετακατοχικής φυλακής. Ο γερο Θανάσης ήταν λαδέμπορας και… πολύ περπατημένος στα χρόνια του μεσοπολέμου. Σκέφτηκα να η ευκαιρία! Τον ρωτάω εκεί που έπαιζε ένα σκόρπιο σκοπό με στίχους επίσης… ιδιοκατασκευή: “κάνα ρεμπέτικο ξέρεις;” και μου λέει γεμάτος απορία “τι είναι αυτό πάλι;” Του παίζω τα Λερωμένα τ’ άπλυτα και του λέω, να, εμείς οι φοιτητές αυτό το λέμε “ρεμπέτικο”. Απαντάει “Μα αυτό είναι λαϊκό, του Τσιτσάνη!” Και συμπληρώνει “Κοίτα να δεις, αυτή τη κουβέντα (ρεμπέτικο) την έχω ακούσει σε τραγούδια, αλλά τη βάζανε για πλάκα, για μαγκιά, δεν είναι κουβέντα για να βαφτίσεις τραγούδι. Μόνο τα ‘χασικλίδικα’ είναι κάτι άλλο, που τα λέμε ‘μάγκικα’ και είναι απαγορευμένα.” (Και πράγματι το '80 ήταν απαγορευμένα!)

Κοντολογίς, μου εξήγησε ότι τότε τα τραγούδια τα βαφτίζανε με το όνομα του δημιουργού (“H σατράπισα του Τσιτσάνη”, “Η πλημμύρα του Μάρκου”, “Το σβηστό φανάρι του Μητσάκη” κ.λπ.). Ητανε δηλαδή λαϊκά με το επώνυμο του συνθέτη.

Οταν διάβασα το βιβλίο του Μπίνη απ’ την Ιωάννα το σιγούρεψα. Με διαφορά τόσες δεκαετίες, δυο εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι είπανε σχεδόν την ίδια κουβέντα.

Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια, απ’ το 60 - 70 και δώθε, για λόγους ταξινόμησης και για να τα ξεχωρίσουμε απ’ το σκυλάδικο ή (τέλος πάντων) απ’ το λαϊκό της πίστας και του τσιφτετελιού, φτάσαμε να χρησιμοποιούμε μια πολύ ειδική, μαγκιόρα αλλά και πιασάρικη λέξη: το “ρεμπέτικο”. Αλλά αυτό έχω την εντύπωση ότι είναι μια άλλη ιστορία που αφορά τη μεθοδολογία για τη μελέτη τους. Κάποιες φορές μάλιστα εξυπηρετεί και άλλους ειδικότερους στόχους, όπως λ.χ. της εμπορικής τους προώθησης. Ισως για αυτό και έχει γίνει μπάχαλο για το ποιά τραγούδια μπορούν να ενταχθούν σ’ αυτή την κατηγορία. Επειδή ακριβώς είναι ελαφρώς αόριστη και ελαφρώς αυθαίρετη.

Αυτές οι δυο κουβέντες από μένα, αλλά επειδή δεν είμαι ειδικός μελετητής, ίσως αγνοώ πηγές που να τεκμηριώνουν ακριβώς το ανάποδο.

:slight_smile:

Μια παρατηρηση. Η πορεια της συζητησης εχει παρει καθαρα ‘γλωσσολογικη’ κατευθυνση. Εχει συγκεκριμενοποιηθει αρκετα και θα ειναι πιο ευστοχη κατα τη γνωμη μου. Η ‘παρερμηνεια’ του Μπινη, δεν ειναι παρερμηνεια αλλα εκφραση μιας γενικευμενης αντιληψης της εποχης που δουλευε ο Μπινης στα μπουζουκια, δηλ. για μια ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΟΧΗ. Προφανως και η λεξη ‘ρεμπετικο’ υπηρξε για μια μεγαλη περιοδο συνηφασμενη με το περιθωριο και αυτο ΙΣΩΣ να ειχε οικονομικο κοστος ( στοιχεια ‘τζιρου’ των μαγαζιων δεν εχω βεβαια). Οποτε δυο τινα υπαρχουν, ειτε να προσπαθησεις να απενεχοποιησεις τον ορο και να του προσδωσεις διαφορετικο νοημα, ειτε να χρησιμοποιησεις ενα διαφορετικο ορο (βλ. λαϊκό τραγουδι). Προφανως ο Μπινης διαλεξε το δευτερο και πιο ευκολο τροπο.
Οπότε, η χρονικη περιοδος στην οποια μελετας εναν ορο ειναι πολύ σημαντικη παραμετρος και ο φιλος που ειπε πιο πανω οτι οι λεξεις αλλαζουν νοημα ανα εποχη εχει απολυτο δικιο. Οποτε το ερωτημα: ‘Τι σημαινει ρεμπετικο’ ειναι πολυ ευρυ: ρεμπετικο ως λεξη, μουσικη (συνθεση-δημιουργια), κοινωνικη ομαδα, κοινωνικο φαινομενο (με κοινωνικη επιδραση), βιοποριστικο επαγγελμα σε μια αλλη αναλυση κτλ; Ως εκ τουτων εχεις και την χρηση των πηγων που θα πρεπει να προσεγγισεις αναλογα: του χρονικογραφου, του συνθετη, του ρεμπετη (ως τροπος ζωης), του μουσικου-βιοπαλαιστη;

Ο Νικος εκανε μια καλη προταση για την ερευνα του ορου στους στιχους των τραγουδιων.

Αν η συζήτηση είχε πάρει καθαρά γλωσσολογική κατεύθυνση, θα είχαμε ήδη αποτύχει. Δεν νομίζω ότι μας ενδιαφέρει αποκλειστικά η γλωσσολογική διάσταση, όλα κατʼ αρχήν μας ενδιαφέρουν αλλά κυρίως, ας δούμε τι λέει ο τίτλος. Να τον εξηγήσω και λίγο περισσότερο:

Ο προσδιορισμός «ρεμπέτικο τραγούδι» υπάρχει ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, ίσως και νωρίτερα. Ο «όρος» (υπόθεση εργασίας) έχει περιλάβει μέχρι σήμερα κομμάτια λαϊκά παραδοσιακά (και αμανέδες μέσα), ελαφρά – επιθεωρησιακά, παλαιότερα λαϊκά αστικά (τα επονομασθέντα κουτσαβάκικα κλπ.), τα επονομασθέντα Σμυρναίικα, τα επονομασθέντα Πειραιώτικα, τα «κλασικά» ρεμπέτικα περιόδου 1946 – περίπου 1950 (μέσα και τα του Μάρκου δεύτερης περιόδου και ας είναι χρονικά απέξω), τα επονομασθέντα λαϊκά περιόδου 1950 και πέρα (τμήμα τους, έστω), όσον αφορά το είδος του τραγουδιού (genre). Στη θεματολογία υπάρχουν τραγούδια ερωτικά, κοινωνικά, κοινωνικής διαμαρτυρίας, χασικλήδικα και πολλά άλλα. Θα μπορούσα να συνεχίσω με κατηγοριοποιήσεις ενορχήστρωσης κλπ.

Δεν μπορούμε να εντάξουμε στην ίδια κατηγορία και τη συννεφιασμένη Κυριακή και τον Μπαρμπαγιαννακάκη, και το για το γινάτι σου μωρή και το Άσπρα περιστέρια. Προσπαθούμε λοιπόν αρχικά με ανάλυση, μετέπειτα ελπίζω με σύνθεση, να βρούμε κάποιαν άκρη. Και η βοήθεια όλων είναι ευπρόσδεκτη.

Η μαρτυρία του γερο Θανάση είναι σημαντικότατη αλλά πρέπει να ιδωθεί συγκριτικά με τα λεγόμενα του Μπίνη (θα προσπαθήσω να το κάνω σήμερα) και άλλες παρεμφερείς, μπας και βγεί καμμιά άκρη στο ερώτημα που θέτω προς το τέλος του Νο. 9.

Παντως, πολυ καλο softwarακι για την ανιχνευση συγκεκριμενων λεξεων σε κειμενα (στιχους στην προκειμενη περιπτωση) ειναι το wordsmith. Μεγαλη εξοικονομηση χρονου. Εισαγεις μια βαση δεδομενων (τα κειμενα) και σου βρισκει οχι μονο τις λεξεις, αλλα και τα περιβαλλοντα τους. Μπορεις μετα να συγκρινεις και να αναλυσεις σε χρονο dt.

Εκείνο που δεν μπορώ να εξηγήσω είναι γιατί κάποιοι επώνυμοι αρνούνταν μετά βδελυγμίας τον προσδιορισμό “ρεμπέτικο”.
Είτε το θέλουμε είτε όχι, υπήρξε αυτός ο προσδιορισμός, αναγράφεται και σε αρκετά τραγούδια, από καντάδες έως χασικλήδικα, αλλά και τον όρο "λαϊκή - ρεμπέτικη " ορχήστρα χρησιμοποίησε η Τετράδα του Πειραιά και το διπλό προσδιορισμό “λαϊκό - ρεμπέτικο” συναντάμε σε μερικά τραγούδια.

Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ακριβώς εννοούσαν με τον προσδιορισμό αυτό οι παλιότεροι δημιουργοί, ούτε αν χρησιμοποιήθηκε καθαρά για εμπορικούς λόγους, ίσως και τουριστικούς, ή αν απλά ήταν μια λέξη πιασάρικη και επικράτησε για να εκφράσει εκείνο το κομμάτι του αστικολαϊκού μας τραγουδιού που - αφού ενσωμάτωσε μικρασιατικά στοιχεία, πολίτικα, του δημοτικού μας τραγουδιού, της καντάδας, όπως και κουτσαβάκικα, της φυλακής κλπ. - αναπτύχτηκε αυτοδύναμα πια γύρω στο 1935.

Όμως, έχει ενδιαφέρον να εστιάσουμε την προσοχή μας στην έννοια “ρεμπέτης”, όπως χρησιμοποιείται και στο λαϊκό μας τραγούδι και γενικότερα στις γραπτές πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας.
Ο “ρεμπέτης” επικρατεί από μια εποχή και μετά και εκτοπίζει τον παλιότερο νταή, το βλάμη, τον κουτσαβάκη κλπ. δείχνοντας εκτός από τα άλλα, και την αλλαγή στα ηρωικά πρότυπα της εποχής.

Αυτό που λέει η Ελένη είναι ένα θέμα προς διερεύνησιν, πολύ σημαντικό αλλά και δυσκολότατο γιατί δεν είναι εύκολο να αποκτήσεις πρόσβαση σε δεκάδες, εκατοντάδες πηγές σκορπισμένες και δυσεύρετες. Παράλληλα όμως, πρέπει να ερευνήσουμε και προς την άλλη κατεύθυνση, να βρούμε δηλαδή και στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τη χρήση του προσδιορισμού ρεμπέτικο, ρεμπέτης κλπ. σε όλες τις εποχές.

Φυσικά, έρχεται (ήρθε δηλαδή) περίοδος διακοπών και αυτό δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Θα ήθελα όμως να παρακινήσω όλους όσοι ενδιαφέρονται και μπορούν, να δημοσιεύουν εδώ στο θέμα αυτό ό τι στοιχεία έχουν, αλλά και τις προσωπικές τους γνώμες. Δεν πειράζει αν κάποια στοιχεία είναι ελλιπή ή αν κάποιες γνώμες είναι αφελείς (κατά την άποψη του συντάκτη τους). Όλα παίζουν και είναι χρήσιμα. Να είστε σίγουροι ότι με τη βοήθειά σας θα τη βρούμε τελικά την άκρη.

Νίκο, το ρώτησες για μια εργασία? Νομίζω ότι ο ορισμός για την μουσική αυτήν έχει επικρατήσει και σημερά μόνο για μια εργασία έχει σημασία από που έρχεται το όνομα και όλα τα είδη μουσικής που βρίσκονται μέσα σ’ αυτήν την μουσική.
Ο όρος ρεμπέτικο είναι ωραίος και άρεσε…
Φυσικά και για μένα έχει μεγάλο ενδιαφέρον τι ήταν ο ρεμπέτης, αλλά από την αρχή είχα την εντύπωση ότι ο ορισμός “ρεμπέτικο” μάλλον είναι κάπως “τυχαίο”, με άλλα λόγια> η μουσική θα μπορούσε να έχει και ένα άλλο όνομα. Από την αρχή είχα και την εντύπωση ότι ο όρος “ρεμπέτης” έγινε γνωστός με την δισκογραφία. Μια μένα τα περισσότερα σχετικα τραγούδια εξηγούν στην καινούργια πελατία τι είναι ένας ρεμπέτης (ο Βαμβακάρης όπως και οί άλλοι κατά τη γνώμη μου τότε δεν νίωσαν σαν ρεμπέτες αλλά σαν μάγκες. Ονομάσητκαν τα τραγούδια τους “λαικά” και όχι “ρεμπέτικα”.
Ένα φαινόμενο πάντα μετά εξηγιέται και κρίνεται και παίρνει ένα όνομα, συχνά σε σύγκριση με άλλα στοιχεία.

Όχι Μάρθα, δεν έχω υπόψη μου κάποια εργασία για την οποία να θέλω αυτή την απάντηση. Απλά, δεν είμαι ικανοποιημένος που ο προσδιορισμός ρεμπέτικο έχει γίνει πολυσυλλεκτικός και ψάχνω ένα τρόπο να βρεθεί άκρη στο τι ακριβώς περιλαμβάνει και τι όχι. Περισσότερα μετά το καλοκαίρι.

Παιδιά θα ήθελα και εγώ να παραθέσω την άποψη μου για το τί είναι ρεμπέτικο.Καταρχήν γλωσσολογικά σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη είναι καθαρά λαικό,αστικό τραγούδι των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιών, που παιζόταν μόνο με έγχορδα (μπουζούκι,μπαγλαμά και κιθάρα).Πέρα από αυτό βέβαια λέγεται ότι το ρεμπέτικο έχει τις ρίζες του στο σμυρναίικο και δημοτικό τραγούδι. Στη συνέχεια για να διαχ ωριστεί το τραγούδι της υπαίθρου από το τραγούδι της πόλης, έτσι ώστε το καθένα να εκφράζει τους καημούς και τις πίκρες των ανάλογων ανθρώπων, διαχωρίστηκε σε δημότικο της υπαίθρου και ρέμπετικο της πόλης.Τη δεκαέτία του 50 υπήρξε μία παρακμή, η οποία διήρκησε μέχρι και τη δεκαετία του 80. Σταδιακά βέβαια άρχισε πάλι να ακμάζει.Στη σημερινή εποχή βέβαια κάποιοι εκμεταλλευόμενοι την ένοια του ως μέσο αστικής έκφρασης το χρησιμοποιούν για να εκφράσουν “υβριστικές και αλήτικες” απόψεις ή ακόμα και “σκυλάδικους” σκοπούς.Κάτι τέτοιο βέβαια δεν είναι ρεμπέτικο τραγούδι.

:mad:Οι ίδιοι πάντως οι ρεμπέτες , τα τραγούδια τους τα αποκαλούσαν ΛΑΙΚΑ!!! Δεν βρέθηκε ούτε ένας να τα πεί ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ!!! Ας ξεμπερδέψουν λοιπόν το κουβάρι οι κολτουριάρηδες που το μπέρδεψαν! Σήμερα πχ. την πραγματικά λαική μας μουσική την λέμε ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ!!! Αποκαλούμε δε λαικό τραγούδι το μεταγενέστερο!!! Τα περισσότερα και καλύτερα τραγούδια μας, για τους πολλούς που δεν ξέρουν,ειναι ΕΙΔΟΣ!!! Τους μιλάς για ΛΑΙΚΟ τραγούδι , και αυτοί καταλαβαίνουν άλλα πράγματα!!! Δυστηχώς οι ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΧΟΡΕΛΗΣ, και πολλοί άλλοι μεταγενέστεροι της …διανόησης μας ΜΠΕΡΔΕΨΑΝ!!!

Η συγκεκριμένη κουβέντα αναβιώνει κατά καιρούς, όπως και το τραγούδι στο οποίο αναφερόμαστε. Θα ήθελα να προσθέσω(-διευκρινίσω;) στα παραπάνω, ότι η λέξη “ρεμπέτικο” υπήρχε και χαρακτήριζε το λαϊκό τραγούδι μιας εποχής, πριν το βάλουν στα …χαρτιά τους (και όχι στ’ αφτιά τους) οι “ρεμπετολόγοι”. Οι ίδιοι οι λαϊκοί μας μουσικοί, απ’ ό,τι δείχνουν οι μαρτυρίες που έχουμε, χρησιμοποιούσαν κυρίως τον όρο “λαϊκό τραγούδι”. Το πρόβλημα που προέκυψε από την “ενασχόληση” των “ρεμπετολόγων” είναι ο διαχωρισμός που αναφέρεται πιο πάνω: Από ένα σημείο κι ύστερα χρησιμοποιούμε τον όρο “λαϊκό” κι όχι “ρεμπέτικο”. Κι ας μην κωλώνουμε να αναφέρουμε και ποια είναι η περίοδος όπου γίνεται αυτός ο διαχωρισμός. Μιλάμε για τη δεκαετία του ‘50, όταν αποδυναμώνονται οι δημιουργοί και γίνονται “ήρωες” οι τραγουδιστές (τις αιτίες και τους “πατέρες” του φαινομένου μπορούμε να το συζητήσουμε ξεχωριστά, καθώς έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον). Μ’ άλλα λόγια μιλάμε για την περίοδο εμφάνισης των Καζαντζίδη, Γαβαλά κλπ.
Συνέπεια αυτών είναι και δυο ερωτήματα που μένουν αναπάντητα (προσωπικά δε ζητάω απάντηση):

  1. Πριν το '50, αυτό που ονομάζουμε “ρεμπέτικο”, ας πούμε το “Ολοι οι ρεμπέτες του ντουνιά”, δεν ήταν λαϊκό τραγούδι;
  2. Μετά το '50, αυτό που ονομάζουμε “λαϊκό τραγούδι”, ας πούμε το “Μπρος στα κλειστά παράθυρα”, δεν είναι ρεμπέτικο;

Να προσθέσω κι εγώ ένα που το βγάζω βόλτες τόσα χρόνια, αλλά απάντηση δεν παίρνω:

  1. Πριν το '50, ποια ήταν η διαφορά μεταξύ “ρεμπέτικου” και “λαϊκού”;

Από ότι έχω καταλάβει, μέχρι το 68 που εκδόθηκε ο πρώτος Πετρόπουλος, ρεμπέτικο (για τους ρεμπέτες) δεν υπήρχε. Θα επανέλθω, ελπίζω σύντομα.

Να προσθέσω κι εγώ πως αυτά τα τραγούδια που σήμερα αποκαλούμε “ελαφρα”, προπολεμικά τα αποκαλούσαν λαϊκά! Πράγμα που με εξέπληξε μόλις το διάβασα…

Μήπως το ρεμπέτικο θεωρητο σαν το σκυλάδικο της εποχής??

Ενδιαφέρον ερώτημα που με απασχολούσε και εμένα το '80. Μου το είχε απαντήσει η παρέα του παππού μου (70άρηδες τότε). Οχι, το λαϊκό με μπουζούκια του μεσοπολέμου ως και μετά την κατοχή, δεν το θεωρούσανε “κακής ποιότητας”, δηλ. αυτό που θα λέγαμε σήμερα “σκυλάδικο”.

Ομως μου είχαν μεταφέρει μια διάσταση την οποία συχνά επαναλαμβάνω και εδώ: Οτι μέσα στα πολλά, υπήρχαν και πολλά κακής ποιότητας τραγούδια, αντιγραφές άντιγραφών, χωρίς ιδιαίτερο στίχο, χωρίς κάποια έμπνευση, απλά να τυπωθεί ο δίσκος και του χρόνου δεν θα τα θυμάται κανένας. Δηλ. αυτό που θα λέγαμε σήμερα “σκυλάδικο”.

Επανέρχομαι: Θεωρούσανε τους Τσιτσάνη - Παπαϊωάννου - Μπαγιαντέρα - Χιώτη κ.λπ. μεγάλους και τρανούς. Τους σέβονταν και τους ακούγανε με πάθος, τα τραγουδάγανε στα γλέντια τους κ.λπ. Προσωπικώς τα θυμάμαι.

Απ’ την άλλη μεριά, ο Βαμβακάρης και η παρέα του Πειραιά εθεωρείτο μια πολύ ειδική περίπτωση “μάγκικου” τραγουδιού με εκείνο τον θρασύ και αυθάδη στίχο που δεν σεβόταν κανένανε. Αυτό το τελευταίο ήταν πολύ κομβικό θέμα γιατί έπαιρνε σβάρνα κι αυτούς που το ακούγανε ή το σιγοτραγούδαγαν.

Οι Τσιτσάνης / Παπαϊωάννου μαλάκωσαν λίγο τη θεματολογία, βάλανε και τις πρώτες - δεύτερες και το κάνανε “παρεϊστικο”, κόντρα στο παλιότερο μονοφωνικό μαγκιώρικο του Μάρκου ή του Μπάτη που το λέει αναιδώς ο τυπάς που “δεν σέβεται κανέναν” (δηλαδή την εξουσία, την εκκλησία, την κοινωνία, τους ένστολους).

Μου είχαν πει μάλιστα ότι το παλιό μαγκιώρικο εκτός από στίχο είχε και έναν εξίσου αναιδή τρόπο εκφοράς (κάτι σαν τα πανκ του ‘80) που δεν επιβίωσε στους δίσκους γιατί το “συμμαζεύανε” στο στούντιο. Στα “θεατρινίστικα” ρεμπετοειδή (λ.χ. ο Σταύρακας στον τεκέ) ή στα "εξ’ Αμερικής" όπου δεν φοβόντουσαν κανέναν, αυτή η εκφορά επιβίωσε…

Δεν ξέρω. Αυτό το τελευταίο το καταθέτω και ως ερώτημα στην ομήγυρη.

Αυτά κάπως στα γρήγορα… Αν είναι επανέρχομαι.

Έχουν πιά εκφραστεί αρκετές γνώμες, ώστε νομίζω ότι είναι καιρός για μία ανασκόπηση και τοποθέτηση, με προτάσεις.

Η λέξη Ρεμπέτης και το παράγωγο Ρεμπέτικο τραγούδι δεν εμφανίστηκαν τυχαία. Από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα περίπου, ίσως και νωρίτερα, ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί στη λογοτεχνία της Σμύρνης για να περιγράψει μία ομάδα ανθρώπων «της νύχτας», με την έννοια μικροκλεπτών, μπαγαμπόντηδων ή κάτι τέτοιο. Λίγο αργότερα, στην «παραλογοτεχνία» εμφανίζεται συσχέτιση της λέξης με τα λαϊκά τραγούδια της Σμύρνης, αλλά όχι απαραίτητα εκείνα των «ανθρώπων της νύχτας», αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν και τέτοια. Και λίγο αργότερα, πάλι, πρωτοεμφανίζεται η λέξη ως προσδιορισμός είδους σε δύο κομμάτια των αρχών του 20ού αιώνα, που όμως το περιεχόμενό τους δεν ταυτίζεται με όσα ως εδώ αναφέραμε.

Η πορεία του αστικού λαϊκού τραγουδιού αρχίζει, μέσα στον 20όν αιώνα πλέον, να διαμορφώνεται σε σημαντικό βαθμό μέσα από τη δισκογραφία, αλλά από καταβολής της και μέχρι την εποχή (δεκαετία ΄50) όπου οι περισσότεροι τοποθετούν τη σταδιακή μετάλλαξη του ύφους του αστικού λαϊκού τραγουδιού από αυτό που μερικοί ονόμασαν Ρεμπέτικο σε αυτό που ευρέως ονομάστηκε Λαϊκό, η αναφορά στις λέξεις Ρεμπέτης και τα παράγωγά τους είναι ουσιαστικά αμελητέα, αντίθετα μάλιστα, είναι πάρα πολλές οι μαρτυρίες των συντελεστών για το ότι οι ίδιοι μάλλον Λαϊκά ονόμαζαν πάντα τα τραγούδια τους και όχι ρεμπέτικα. Δεν συνέβαινε όμως το ίδιο και με τους «λογίους», επισημαίνω τη συζήτηση στο Ριζοσπάστη το 1947 κα τη διάλεξη του Χατζηδάκι το 1949, όπου χρησιμοποιείται ο όρος. Βλέπω πάντως κάποια διάχυτη σύγχυση στη χρήση των όρων αυτών, που ίσως οφείλεται και στο ότι οι ίδιοι οι συντελεστές δεν αισθάνονταν την ανάγκη να «ονοματίσουν» τα τραγούδια τους με κάποιον όρο (ο Μάρκος πάντως, όταν χρειάστηκε, τα ονομάτισε «η λαϊκή ρεμπέτικη ορχήστρα», επιτείνοντας την σύγχυση).

Το 1968 ο Πετρόπουλος, αυθαίρετα ονομάζει Ρεμπέτικα το σύνολο των αστικών λαϊκών τραγουδιών που δεν είναι Ελαφρά, Οπερέτες ή «έντεχνα» ή, γενικώς, παρεμφερή. Περίπου μία δεκαετία αργότερα και ο Σχορέλης αποδέχεται σιωπηρά τον όρο. Όλοι οι επέκεινα ασχοληθέντες με το θέμα, είτε σε μουσικολογικό είτε σε άλλο επίπεδο, και αυτοί έχουν σχεδόν όλοι αποδεχτεί αυτόν τον συλλογικό προσδιορισμό (λέω σχεδόν γιατί ορισμένα, κυρίως κοινωνιολογικής προσέγγισης βιβλία δεν τα έχω διαβάσει και ούτε σκοπεύω να το κάνω).

Επειδή λοιπόν δεν γίνεται, όπως έλεγα και σε προηγούμενη τοποθέτησή μου, να βάλουμε τον Μπαρμπαγιαννακάκη και τη Συννεφιασμένη Κυριακή, το για το γινάτι σου μωρή και τα Άσπρα περιστέρια στο ίδιο καζάνι, πρέπει να αποφασίσουμε κάτι. Δεν θα το κάνω εγώ, περιμένω λοιπόν προτάσεις.

Και τώρα, έχοντας ήδη κάποιαν ανάλυση, ας δούμε αν μπορούμε να προχωρήσουμε και στη σύνθεση, κάτι πολύ δυσκολότερο που, όμως, πρέπει κάποτε να γίνει. Ας ξεκινήσουμε μαζεύοντας όσες τυχόν «υποκατηγορίες» υπάρχουν στο αστικό λαϊκό τραγούδι.

Οι ρίζες: Παραδοσιακά: Δημοτικά όλης της Ελλάδας, με την ευρύτερη έννοια. Περιλαμβάνουν και τα Μικρασιάτικα. Από αιώνων.

Οι απαρχές: Μάγκικα (κουτσαβάκικα, μουρμούρικα κλπ.). Από τον 19ο αιώνα ως τη δεκαετία 1930.

Σμυρναίικα: τραγούδια από τη Σμυρναίικη και Πολίτικη αστική σχολή, που πρωτοεμφανίζονται (δισκογραφικά) στις ηχογραφήσεις Κων/λης και Σμύρνης και δεν είναι εκδήλως απομιμήσεις του λογίου αστικού τραγουδιού. Από τον 19ο μέχρι τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Περιλαμβάνουν και τους αμανέδες.

Κυρίως ρεμπέτικα: Από τον Μάρκο και πέρα, και μέχρι τη δεκαετία 1950. Απαραίτητη προϋπόθεση η ορχήστρα να περιλαμβάνει μπουζουκομπαγλαμάδες. Περιλαμβάνονται και τα της δεύτερης περιόδου του Μάρκου.

Μεταγενέστερα ρεμπέτικα: τραγούδια που στο ξεκίνημά τους θυμίζουν αρκετά τα κυρίως ρεμπέτικα αλλά, με την εξέλιξή τους δημιουργούν ένα ιδιαίτερο είδος. Από τη δεκαετία 1950 μέχρι περίπου τη μεταπολίτευση.

Νεώτερα: τραγούδια που έχουν δυνατή απήχηση στα λαϊκά στρώματα αλλά έχουν ξεφύγει αρκετά από το ύφος των μπουζουκομπαγλαμάδων.

Και μάλλον τελειώσαμε. Τυχόν νεορεμπέτικα δεν νομίζω ότι αξίζει να αποκτήσουν δική τους ενότητα. Η έννοια «λαϊκά» δεν περιλαμβάνεται σε καμμία υποκατηγορία, υπάρχει όμως στην κορυφή (Λαϊκό Αστικό τραγούδι). Φυσικά, η απαρίθμιση δεν είναι οριστική, όλα ανεξαιρέτως όσα αναφέρω ή προτείνω υπόκεινται στην κρίση και το σχολιασμό όλων μας και καλούμεθα, από εδώ και πέρα, να αποφασίσουμε αν θα συμφωνήσουμε ή θα διαφωνήσουμε.

Νίκο, διάβασα σήμερα αυτά που γράφτηκες σχετικα στο θέμα.
Μου ήρθε στο μυαλό μου ότι για παράδειγμα στο Φάντο επίσης υπάρχουν πολλές θεωρίες τη σημαίνει ο όρος αυτό (κυριολεκτικά είναι “μοίρα”, αλλά υπάρχουν και τουλάχιστον άλλες τέσσερεις δυνατότητες). Και επίσης αυτή η μουσική άρχισε…εξελήστηκε … εξαπλώθηκε … άλλαξε … και ακόμα ονομάζεται "Φάντο. Και σίγουρα και οι πρώτες “φαντίστες” δεν έψαξαν έναν ωραίο ορισμό για τα τραγούδια τους.
Αυτό που θέλω να πω είναι ότι κατά τη γνώμη μου μεταξύ ειδικών υπάρχει το ενδιαφέρον για όλα τα είδη μουσικής που αναφέρεις, αλλά πιστεύω ότι θα μείνει ο γενικός όρος “ρεμπέτικο”. Ένας “κανονικός” ακροάτης δεν είναι στη θέση να ξεχωρίζει τι τραγούδι είναι το “κατώ στα λεμονάδικα” ή η “Φραγκοσυριανή” ή “η ξυπόληθη” ή το “συννεφιασμένη κυριακη” ή …

Γιατί δεν διαβάζεις βιβλία κοιωνιολογικής προσέγγισης?

Ένας τριτεύων λόγος είναι γιατί έχω άλλες, πιό επείγουσες προτεραιότητες. Έχω όμως ήδη διαβάσει μερικά και το τι κατεβάζει η κούτρα του καθενός είναι, … άστα να πάνε! Περίπου σαν κάτι ανεκδιήγητες αμερικάνικες έρευνες που ψάχνουν σε ποιόν όροφο έμεναν οι νεκροί από καρκίνο των τελευταίων δέκα ετών και βγάζουν ανάλογα συμπεράσματα, τύπου επιλέξτε βίλα βορείων προαστείων αν θέλετε να ζήσετε περισσότερο. Λες και δεν ξέρουμε ότι όποιος μένει σε ρετιρέ και βίλες έχει και καλύτερη διατροφή και καλύτερους γιατρούς από τον Πακιστανό του ημιυπογείου.

Κατά τα άλλα, φυσικά και δεν περιμένω να καταργηθεί ο όρος Ρεμπέτικο αλλά μιλάω για εμάς εδώ, που ξέρουμε, ακριβώς, κάτι παραπάνω.