Σε μια παλιά ηχογράφηση του ΕΙΡ από τον Σίμωνα Καρά, 1958, μάλλον με τον όμιλο Καραμπεσίνη-Σαρρή, άκουσα ένα «αντικριστό», Άσπρο μου τριανταφυλλάκι. Φέρεται ως δωδεκανησιακό, πιθανώς κώτικο χωρίς να διευκρινίζεται ξεκάθαρα. Ο σκοπός είναι ο ίδιος με το Δώδεκα χρονών κορίτσι όπως το λένε στη Μυτιλήνη, και όπως επίσης το είπαν η Ρόζα το 1933 και καπάκι η Ρίτα Αμπατζή το 1934, με την υπογραφή του Σωτήρη Γαβαλά. Τα λόγια είναι άλλα, επίσης γνωστά από πολλά μέρη και με πολλούς σκοπούς.
47’16’’ στο παρακάτω βίντεο:
Τώρα, το ενδιαφέρον ποιο είναι:
Το Δώδεκα χρονών κορίτσι τραγουδιέται σ’ όλη την Ελλάδα, σε ποικίλους σκοπούς κατά τόπους. Είναι εύκολο να υποθέσει κανείς, σε πρώτη φάση, ότι ο Γαβαλάς άκουσε το μυτιληνιό και αποφάσισε να του κοτσάρει την υπογραφή του. Αυτή τη θέση φαίνεται να υιοθετεί λ.χ. ο Π. Κωνσταντόπουλος που το έχει ανεβάσει στο ΥΤ:
Σύνθεση του Σωτήρη Γαβαλά ή Μεμέτη, ο οποίος διασκευάζει παραδοσιακό τραγούδι.
Έλα όμως που στη Μυτιλήνη, πέρα από το καθαρά ντόπιο ρεπερτόριο, υπάρχουν πολλά τραγούδια που ξεκίνησαν από τη μεσοπολεμική δισκογραφία, έγιναν τοπικά σουξέ, έμειναν στο ρεπερτόριο των κομπανιών, και έκτοτε μεταδίδονται προφορικά, με ό,τι εξελίξεις και προσαρμογές συνεπάγεται πάντοτε η προφορική μετάδοση. Τραγούδια δηλαδή δευτερογενώς ντόπια, κατά κάποιον τρόπο. Οπότε σε δεύτερη σκέψη, μήπως τελικά το τραγούδι, ο σκοπός δηλαδή, είναι όντως του Γαβαλά; Οι στίχοι βέβαια είναι αδέσποτη ρίμα, αυτό δε χωράει αμφιβολία. Αλλά γιατί να μην τους άκουσε ο Γαβαλάς σε κάποιαν από τις άλλες δημώδεις μελωδίες που κυκλοφορεί, να κράτησε τα λόγια, να έγραψε δικιά του μουσική, και το τραγούδι που τελικά έβγαλε να έμεινε στη Μυτιλήνη, όπως έμειναν άλλα με τον ίδιο τρόπο;
Εδώ το μυτιληνιό με τον Σόλωνα:
Κανείς απ’ όσους ξέρω να ασχολήθηκαν με μυτιληνιές καταγραφές, και να έχουν εκδώσει το συγκεκριμένο τραγούδι, δεν έκανε τον συσχετισμό με τον Γαβαλά (ενώ δεν τους είναι άγνωστο ότι το ίδιο τραγούδι υπάρχει και αλλού σε άλλους σκοπούς). Δηλαδή, κανείς δεν έχει γράψει ούτε «τραγούδι της Λέσβου που το κυκλοφόρησε κι ο Γαβαλάς στο όνομά του» ούτε «τραγούδι του Γαβαλά που το λένε και στη Μυτιλήνη σαν τοπικό». Αφενός γενικά η τάση σε τέτοιου είδους εκδόσεις είναι να θαυμάζουμε την τοπική λαϊκή μούσα χωρίς να μας περνάει καν από το μυαλό το ενδεχόμενο να μην είναι λαϊκή αλλά, κάποιες φορές, επώνυμη. Αφετέρου, το πιθανότερο είναι να μην ήξεραν καν τις δύο ηχογραφήσεις του Γαβαλά, οι οποίες είναι πολύ περισσότερο γνωστές στους ρεμπέτικους κύκλους (θυμάμαι ότι το παίζαμε σε μια κομπανία τέλη δεκ. ‘90, πολύ προ ΥΤ, τότε που από τις παλιές ηχογραφήσεις 78 στρ. όλη η κοινωνία ήξερε πολύ λιγότερα πράγματα απ’ όσο σήμερα) παρά στους ερευνητές των τοπικών παραδόσεων.
Να σημειώσουμε ότι η Μυτιλήνη εδώ και πάνω από έναν αιώνα διαθέτει επαγγελματικές κομπανίες, μουσικούς που στέκουν λίγο έξω από την καθαυτού δημοτική παράδοση, ενίοτε ακόμη και μουσικά εγγράμματους, που έγραφαν και διάβαζαν παρτιτούρες. Ό,τι ακούμε στο νησί δεν προέρχεται κατ’ ανάγκην από στόμα σε αυτί των εντελώς προφορικών ανθρώπων του λαού.
Εγώ λοιπόν έτεινα να καταλήξω ότι η μουσική είναι του Γαβαλά.
Αυτό όμως το δωδεκανησιακό ανατρέπει το σκεπτικό μου. Πώς βρέθηκε στην Κω αυτός ο σκοπός (αν είναι όντως Κως - είπαμε, η εκπομπή το αφήνει λίγο φλου); Η Κως, πέρα από σκοπούς καθαρά δωεκανησιακού ύφους, έχει και καρσιλαμάδες, ζεϊμπέκικα, μανέδες και άλλα μικρασιάτικα, μάλλον από πριν την Καταστροφή, από τη γειτνίαση και τα ταξίδια μεταξύ του νησιού και της απέναντι ακτής. Μουσικά, είναι εν μέρει μικρασιάτικο νησί. Σε μια τρίτη σκέψη λοιπόν, μήπως ο σκοπός είναι όντως παραδοσιακός, από κάπου στο ευρύτερο ανατολικό Αιγαίο, την περιοχή που καλύπτει και τη Μυτιλήνη και την Κω (και άλλα νησιά φυσικά) και τα μικρασιατικά παράλια, και αλλού έλεγαν από παλιά το Δώδεκα χρονών κορίτσι κι αλλού το Άσπρο μου τριανταφυλλάκι;
Αλλά βέβαια κανείς δεν αποκλείει και το αντίστροφο, να πήραν κι οι επαγγελματικές κομπανίες της Κω, όπως και της Μυτιλήνης, τον σκοπό του Γαβαλά, οι μεν με άλλα λόγια, οι δε με τα ίδια.
