Ανοίγω αυτό το θέμα, γιατί πιστεύω ότι μία σημαντική πηγή πληροφόρησης για την παράδοση πριν την ανακάλυψη των ηχογραφικών συστημάτων είναι οι διάφοροι περιηγητές, οι οποίοι στα βιβλία τους περιγράφουν τα ήθη και τα έθιμα των πληθυσμών που γνώρισαν. Θα μπορούσαμε λοιπόν εδώ να μαζέψουμε τους τίτλους των συγγραμμάτων (πρωτίστως στα ελληνικά αλλά και σε άλλες γλώσσες) των διάφορων περιηγητών.
Ξεκινώ παραθέτοντας αυτό το λινκ από την Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, στην οποία, λέει, αποδελτιώνουν τα κείμενα των περιηγητών. Αυτό θα μπορούσε να είναι πραγματικά εξαιρετικά ενδιαφέρον.
[LEFT]Δεν ξέρω εάν κατάλαβα καλά για το τι θες και για το εάν σου κάνει…
Ένας περιηγητής και συγχρόνως εθνομουσικολόγος ήταν ο Samuel Baud-Bovy κοινώς ‘‘Μπω Μποβυ’’ ο οποίος έγραψε πλήθος απο δοκίμια και βιβλία για την παραδοσιακή μουσική στην Ελλάδα από το 30’ και έπειτα. Μερικά από αυτά είναι:
α)Tραγούδια των Δωδεκανήσων. 1938 Σιδέρης, 1935 Αθήνα
β) Μουσική καταγραφή στην Κρήτη 1953-1954. Εκδόσεις: ΚΕΝΤΡΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2007
γ)[CENTER]«Μελέτες για το κλέφτικο τραγούδι», 1958
δ)Δοκίμιο για το Ελληνικό Δημοτικό Τραγούδι.Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, Ναύπλιο : 1984.
ε) «Κουτσοβλάχικα Τραγούδια της Θεσσαλίας» εκδόσεις Φ.Ι.ΛΟ.Σ. το 1990
Υπάρχει μια εργασία ακριβώς πάνω σ’ αυτό το ζήτημα: αποδελτίωση μουσικών πληροφοριών από τους περιηγητές του 18ου και 19ου αιώνα, του Τάσου Χαψούλα. Δυστυχώς στα γερμανικά. Βλ. εδώ.
Αν κατάλαβα καλά, πρόκειται για πρόγραμμα που μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς επιτόπου στη Γεννάδειο, όχι ονλάιν από το σπίτι του. Οι πληροφορίες των περιηγητών χωρίζονται σε 13 κατηγορίες, δύο εκ των οποίων είναι «Λαϊκός πολιτισμός και χειροτεχνία» και «Πολιτιστική ζωή». Όσα αφορουν τη μουσική θα βρίσκονται εκεί μέσα άνευ ειδικότερης σήμανσης. Φυσικά όλη αυτή η δουλειά είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να συγκεντρωθούν σε επόμενη φάση οι πληροφορίες που αφορούν ένα συγκεκριμένο ζήτημα, όπως η μουσική. Αλλά πάντως υπάρχει δρόμος ακόμη.
Έχουμε και τη συζήτηση «Ταμπουράδες και πρώιμα μποουζούκια - Πηγές πληροφοριών», όπου όμως, περιέργως, ελάχιστες από τις παλιές πηγές που αναφέρονται είναι περιηγητές. Αν εξαιρέσουμε τον γνωστό Ρέρμπυ (που σκιτσάρισε το εργαστήρι του οργανοποιού Γάιλα στην Αθήνα στα χρόνια μόλις μετά την Επανάσταση), ανάμεσα στα πρώτα 100 μηνύματα οι μόνες πηγές που μάλον προέρχονται από περιηγητή (και πρόκειται για εικόνες, όχι κείμενο) είναι στο #71.
Ο Μπο – Μποβύ δεν ήταν περιηγητής. Με πολλά χρόνια παραμονής στην Ελλάδα και τεράστιο δημοσιευμένο έργο, υπήρξε ο πρώτος που ασχολήθηκε συστηματικά με την ελληνική εθνομουσικολογική έρευνα, αλλά και ο “πνευματικός πατέρας” του Μουσείου Λαϊκών Οργάνων στην Πλάκα. Όλες του οι εργασίες είναι σχετικά εύκολα προσβάσιμες στον σημερινό ερευνητή.
Δεν έχω εμπειρεία με το πρόγραμμα που πιθανόν να υπάρχει στη Γεννάδειο και πραγματικά μπορεί ενδεχομένως να βοηθήσει στην ευκολότερη πρόσβαση. Τα κείμενα των “κλασικών” περιηγητών, πάντως, ανοίγουν μεγάλα προβλήματα στον σημερινό εθνομουσικολόγο, προβλήματα που κυρίως σχετίζονται με την ασχετοσύνη των περιηγητών σε ό, τι αφορά μουσική, οργανολογία, χορό κλπ.
Να εξηγούμεθα. «Περιηγητές» ονομάζονται οι ξένοι που καθ’ όλο το διάστημα της Τουρκοκρατίας, ή και λίγο αργότερα (19ο), βρέθηκαν στην Ελλάδα για οποιοδήποτε λόγο, π.χ. έμποροι, διπλωμάτες, και έγραψαν εντυπώσεις από τα ταξίδια τους ώστε να πληροφορήσουν το αναγνωστικό κοινό της χώρας τους για πράγματα που τους ήταν τελείως άγνωστα. Τα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν τότε ένας τελείως άλλος κόσμος, μια εξωτική και μυθώδης Ανατολή, και η δυνατότητας διακίνησης της πληροφορίας απείρως μικρότερη απ’ ό,τι μετέπειτα. Πράγματα δεδομένα και πασίγνωστα σήμερα, π.χ. η ταύτιση κάποιου αρχαιολογικού χώρου με το πραγματικό όνομα και τη χρήση του όπως το παραδίδουν οι αρχαίοι συγγραφείς, τα ανακάλυψαν και τα πρωτοδημοσίευσαν περιηγητές.
Είναι όρος με συγκεκριμένο περιεχόμενο, δε σημαίνει γενικά όποιον ταξιδεύει και καταγράφει. Ο Μπο-Μποβύ είναι εντελώς διαφορετική περίπτωση.
Η οριοθέτηση του pepe είναι σωστή και μας βοηθάει να συνεννοηθούμε και την δέχομαι. Αλλά τη γίνεται με τύπους ποιο ‘‘προσφάτους’’ όπως ο Πάτρικ Λη Φερμόρ που κατέγραψε σχεδόν μυθιστορηματικά τα ταξίδια του στην Ελλάδα, παρέα με όλες του τις υπερβολές και τα γρήγορα φολκλορικά συμπεράσματα; Πως μπορούμε να ονομάσουμε αυτή την γενιά των ξένων που διάσχιζαν την Ελλάδα γράφοντας βιβλία με τις εντυπώσεις τους;
Ε βέβαια ξεφεύγεις απ’ την κουβέντα. Δεν είναι δική μας δουλειά να αποφασίσουμε πώς θα ονομάζουμε τους ξένους ταξιδιώτες που ήρθαν στην (τότε καθ’ ημάς) ανατολή και δημοσίευσαν βιβλίο / α, κατά τρόπο ώστε να συμπεριλάβουμε όλες ανεξαίρετα τις περιπτώσεις όλων των εποχών. Και δεν βοηθάει κάπου σημαντικά, αυτό. Τι θα γίνει με τον P. L. Fermor; Ε, θα αναφερθούμε ξεχωριστά και ειδικά σε αυτόν, ή όποιον άλλον, όποτε χρειαστεί.
Ο Δημήτρης (ΚΕΠΕΜ -για τους φίλους ΚΕΠ) άνοιξε ένα πολύ συγκεκριμένο θέμα:
Αποδελτίωση περιηγητικών μαρτυριών για τη μουσική (όπου «περιηγητικών» = αυτό που έχει συμφωνηθεί από τους καθ’ ύλην αρμοδίους να ονομάζεται «περιηγητικών»). Ωραία, άμα διαστείλουμε την έννοια μέχρι εκεί που αντέχει υπάρχουν και περιηγητές που δεν ήταν περιηγητές αλλά περιηγούνταν παρά ταύτα. Ε και; Την κολοκυθιά θα παίζουμε;
Στην τελική, άμα μαζέψουμε όλα τα καθαυτού περιηγητικά κείμενα (προς το παρόν έχουμε μαζέψει περίπου 0) κι έχουμε ακόμα όρεξη, ας προσθέσουμε και τα υπόλοιπα σε κανένα παράρτημα. Μέχρι τότε, ας λέει ο καθένας ό,τι έχει να πει επί του θέματος και όχι γενικά.
Ο Πάτρικ Λι Φέρμορ, για τον οποίο διαβάζω ότι πέθανε πέρσι, ήταν ταξιδιωτικός συγγραφέας. Σαν τον Καζαντζάκη, τον Κόντογλου και άλλους.
Ο Σαμουέλ Μπο-Μποβί ήταν εθνομουσικολόγος (και φιλόλογος και μουσικός).
Ο Στέλιος έχει κυλικείο, ο Κώστας μαζί με τον πατέρα του έχουν μια ΕΒΓΑ. Έκαστος εφ’ ω ετάχθη.
Εν πάση περιπτώσει, αφού αναφέρθηκε ο Μπο-Μποβί, ας διευκρινίσουμε ότι το παρακάτω
δεν είναι ακριβώς βιβλίο του Μπο-Μποβί. Το όνομά του αναφέρεται ως τμήμα του τίτλου, όχι ως όνομα συγγραφέως. Ο Μπο-Μποβί διηύθυνε την ίδια τη μουσική καταγραφή, της οποίας οι ηχογραφήσεις περιλαμβάνονται σε δύο σιντί που δίνονται μαζί με το βιβλίο. Το βιβλίο περιλαμβάνει ημερολόγιο της αποστολής και σχόλια για τα κομμάτια, τα όργανα κλπ. από τον ίδιο τον Μπο-Μποβί και από τα άλλα δύο μέλη της αποστολής, τη Δέσποινα Μαζαράκη και την Αγλαΐα Αγιουτάντη, καθώς και κάποια ανέκδοτα κείμενα του Μπ.Μπ. σχετικά με την ίδια θεματολογία αλλά άσχετα από την αποστολή αυτήν καθ’ εαυτήν. Και, τέλος, καταγραφή όλου του μουσικού υλικού σε παρτιτούρα (ολόκληρος ο δεύτερος τόμος).
Δηλαδή υπάρχουν τρεις συγγραφείς, και ένα έργο που δεν είχε σχεδιαστεί ως ενιαίο βιβλίο. Μάλλον συλλογή εργασιών θα το έλεγε κανείς. Η συλλογή και επιμέλεια είναι του Λάμπρου Λιάβα, και είναι από τις περιπτώσεις όπου ο ρόλος του επιμελητή είναι καταλυτικός γιατί αυτός είναι που τα διάφορα τα έκανε ένα.
Εδώ μια χαλκογραφία από το 1784 ξένου περιηγητή.
Είναι η μοναδική ένδειξη που έχω για την ύπαρξη πνευστών στη Σίφνο εκατό χρόνια πριν την εισβολή και παντοκρατορία του βιολιού. Απ’ όσο ξέρω η χαλκογραφία αυτή σχολιάζεται ως προς την ενδυματολογία της εποχής εκείνης και όχι η σχέση της με τα μουσικά πράγματα.
Άλλο συνώνυμο του περιηγητή: Τουρίστας.
Ο,τι παρουσιαζει ενδιαφερον απο τααφηγηματα των περιηγητων (και οχι μονο φολκλορικο) το εχουν συμπεριλαβει στην τοπικη ιστορια, λαογραφια, ακομη και στον τοπικο Τυπο. Απο εκει, οποιος ασχοληθει, μπορει να παρει πολυ υλικο, να το αξιολογησει και να βγαλει συμπερασματα.
Εντάξει, γράφτηκε κάποια στιγμή αυτή η κουβέντα, λόγω παρανόησης του όρου «περιηγητής», αλλά ανασκευάστηκε πάραυτα. Ο Μπο-Μποβί έκανε επιτόπια έρευνα για τη μουσική: είναι αυτονόητο ότι θα «περιηγήθηκε» (δεν περίμενε να έρθουν οι μουσικοί να του χτυπήσουν την πόρτα «να σας πούμε ένα τραγούδι;»), αλλά εκεί τελειώνουν οι ομοιότητες. Το όνομα του δεν έχει καμία θέση στο παρόν νήμα, πόσο μάλλον εκτενέστερες αναφορές σ’ αυτόν.
Πάντως ο πατέρας του Samuel, Daniel Baud-Bovy ήταν και περιηγητής. Μαζί με το φίλο του Fred Boissonnas περιηγήθηκαν σε όλη την Ελλάδα φωτογραφίζοντας την και φυσικά ήταν οι πρώτοι που πάτησαν την κορυφή του Ολύμπου το 1913 μαζί με τον Λιτοχωρινό κυνηγό αγριοκάτσικων Χρήστο Κάκκαλο.
Πρέπει να ‘χω διαβάσει κάποια αφήγηση ότι ο μικρός Σαμιουέλ συνόδευε τον πατέρα του σ’ αυτή (ή σε άλλη πααρόμοια) ανάβαση, και του είχαν χαραχτεί ανεξάλειπτα στη μνήμη οι εντυπώσεις από τους ημιάγριους φουστανελοφόρους οδηγούς τους, που τραγουδούσαν όλη μέρα και στις στάσεις έστηναν και χορούς.
Χα! Ο αδερφός μου συχνά λέει για την περίπτωση κάποιου περιηγητή που είχε πείρα από Ελλάδα. Έψαχνε για αγωγιάτη, βρήκε έναν, τον παζάρεψε, συμφώνησαν. – Ωραία! λέει ο περιηγητής. Πάρ’ τα αυτά, είναι τα διπλά απ’ όσα συμφωνήσαμε. Θα τα κρατήσεις αλλά με έναν όρο: Δεν θα τραγουδάς. Περιχαρής ο αγωγιάτης τα βάζει στην τσέπη και ξεκινάνε. Λίγες ώρες περνάνε μόνο και ο αγωγιάτης του γυρίζει τα λεφτά πίσω, λέγοντας – Αφεντικό, να μην τραγουδάω, δεν γίνεται!
Είναι πολύ λογικό. To δίδυμο Boissonnas - Bovy πατήρ οργώσανε πραγματικά όλη την Ελλάδα από το 1903 ως το 1935 φωτογραφίζοντας τα πάντα. Υπάρχουν πάρα πολλές φωτο τους στο διαδίκτυο που απεικονίζουν τέτοιες σκηνές. Απίστευτα πράγματα. Εγώ τους γνώρισα λόγω Ολύμπου. Συγκλονιστική η παρουσία τους στη νεώτερη Ελληνική ιστορία. Αρχείο Baud - Bovy Αρχείο Boissonnas.
Δυστυχώς η ψηφιακή συλλογή δε λειτούργεί
