Παιδιά,
γύρω στο '70 μεσουράνησε για ένα διάστημα στο λαικό τραγούδι
ο Παναγιώτης Μιχαλόπουλος
με τραγούδια δικά του
όπως πχ
αλλά και με διασκευές
όπως πχ
Θα ήθελα να δω τις απόψεις για αυτόν (και νεωτέρων ιδίως μελών του φόρουμ, που δεν έτυχε να τον ακούσουν τότε) …
Μήπως πρόκειται για περίπτωση που θα άξιζε να την προσέξουμε λίγο περισσότερο;
Σε πρώτο επίπεδο, δεν είναι βέβαια καθόλου παράξενο που το ερώτημα του λεγόμενου «Άγγελου Α.» δεν κίνησε το ενδιαφέρον κανενός εδώ και τέσσερα χρόνια, μέσα σ’ ένα φόρουμ για το ρεμπέτικο.
Προσωπικά, ήξερα από πάντα 3-4 από τα πιο γνωστά του τραγούδια (Διαβολάκος κλπ.) και τον αναγνώριζα ως φωνή χωρίς να ξέρω ούτε τ’ όνομά του, και χωρίς να έχω καμία περιέργεια να το μάθω. Όχι απλώς δε μ’ άρεσαν τα τραγούδια, δε μ’ άρεσε η ερμηνεία, δε μ’ άρεσαν οι ενορχηστρώσεις, αλλά επιπλέον μ’ ενοχλούσε το πώς ξεσήκωναν και μεράκλωναν μια ορισμένη κατηγορία κοινού προς την οποία δεν αισθάνομαι ισχυρή αλληλεγγύη.
Αυτές τις μέρες όμως γνώρισα με μεγάλη, ευχάριστη έκπληξη μιαν άλλη πλευρά του Π. Μιχαλόπουλου: τους αμανέδες του.
Στο περιθώριο της έρευνας που κάνω αυτό τον καιρό για τους μανέδες, έπεφτα κάθε τόσο πάνω στ’ όνομά του στο ΥΤ. Όπως είπαμε, δεν ήξερα το όνομα. Οι φωτογραφίες που φαίνονταν στα βιντεάκια έδειχναν ότι μάλλον δεν πρόκειται για κάτι που να εμπίπτει στο ενδιαφέρον μου, όσο για τους τίτλους -ορισμένους τουλάχιστον, π.χ. «Αμανές μεγατόνων»- παρέπεμπαν σ’ αυτή την κατηγορία κοινού που ανέφερα.
Τελικά μια φορά άνοιξα για πλάκα ένα από αυτά τα βιντεάκια. Εντυπωσιάστηκα τόσο από αυτό που άκουσα, ώστε άρχισα ν’ ακούω το ένα μετά το άλλο, και έκανα και μια πρόχειρη αναζήτηση να μάθω πληροφορίες για τον τραγουδιστή.
Παιδιά, ο τύπος ήταν άριστος αμανετζής!
Οι ενορχηστρώσεις του είναι φυσικά σύμφωνες με το όχι ιδιαίτερα ρεμπετοπρεπές πνεύμα της δεκαετίας ‘70, αλλά, μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, είναι καλές. Τον είχαν συνοδέψει αξιόλογα μπουζούκια και βιολιά, καθώς κι ένας ανώνυμος μουσικός με κανονάκι (ποιος μπορεί να ήταν, τέτοια εποχή; Στεφανίδης μήπως;).
Στην ερμηνεία του υπάρχει ένα είδος «γύφτικου» λυγμού που μπορεί να μην ταιριάζει με ολωνών την αισθητική (ούτε και με τη δική μου). Αφ’ ης στιγμής όμως δε συνδυάζεται με κανενός είδους επίδειξη ή υπερβολή, είμαι υποχρεωμένος να το αποδεχτώ ως μια αισθητική επιλογή που μπορεί να μην είναι η δική μου αλλά παραμένει απολύτως μέσα στα όρια του έγκυρου, του δικαιωματικά σεβαστού.
Διάβασα γι’ αυτόν ότι, εκτός από μεμονωμένους μανέδες σκόρπιους μέσα σε ΛΠ με λαϊκά, είχε βγάλει κι ένα δίσκο «Οι αμανέδες του Παναγιώτη Μιχαλόπουλου» για τον οποίο δόθηκε ο χαρακτηρισμός «ο πιο μαύρος δίσκος στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού», και ο οποίος φαίνεται να συνδέεται με μια προσωπική του τραγωδία. Διάβασα επίσης ότι ήταν τόση η τάση του για αυτοσχεδιασμό ώστε είχε δυσκολίες στις συνεργασίες του (προφανώς οι συνθέτες περίμεναν ν’ ακούσουν τα τραγούδια όπως τα είχαν γράψει!), ενώ σε περιπτώσεις όπως ο μανές, όπου ο αυτοσχεδιασμός είναι ακριβώς το ζητούμενο, δεν τον χώραγε ο δίσκος, με αποτέλεσμα τα καλύτερά του να μην τα έχει ηχογραφήσει και να υπάρχουν μόνο στη μνήμη όσων τον άκουσαν ζωντανά. Δεν έψαξα αν υπάρχουν bootleg ηχογραφήσεις του από λάιβ. Πάντως και οι κανονικές ηχογραφήσεις του, έστω κι αν «δεν τον χώραγαν», λένε πολλά και τις προτείνω.
Μερικές ενδεικτικά:
Ένας αρτιότατος μανές Ραστ.
Στο επόμενο, αντιπαρερχόμαστε τις σκυλάδικες παραπομπές της εισαγωγής και περιμένουμε να ανταμειφθούμε όταν έρθει το ψητό:
Το Σμυρναίικο Μινόρε:
Ένα με τον γύφτικο λυγμό που λέγαμε - αλλά προσέξτε μέχρι το τέλος: τι κάνει ο μάγκας!! (Και η ορχήστρα του επίσης.)
Ζόρικος πειραιώτικος μανές, με κανονάκι, και με γύρισμα-φινάλε που μαρτυράει έναν γνώστη:
Γνησιότατη συνέχεια της παράδοσης του προπολεμικού μανέ, ενσωματωμένη χωρίς παρελθοντολαγνεία στην αισθητική του λαϊκού του '70.
Με τον Διαβολάκο θα ασχολούμεθα τώρα;
Μάλιστα! Δεν το ήξερα. Αναγκάστηκα κάποιες φορές, μιας και άρεσε σε φίλο μου (σε μένα όχι βέβαια…) να τον υποστώ με τους διαβολάκους του και τα ούλα του, αλλά ποτέ δεν έπιασε αμανέ, αν και τις περισσότερες φορές το κλείναμε το μαγαζί. Φαίνεται ότι απλά του άρεσε να τραγουδάει αμανέ, αλλά όχι να τον επιβάλλει και στο ακροατήριο.
Ο λυγμός, που εγώ θα τον τοποθετούσα κάπου μεταξύ γύφτικου και Καζαντζίδικου, είναι όντως αποτρεπτικός, όπως και τα σκυλαδικοειδή στοιχεία, ντραμς κλπ. (σε τεράστιο βαθμό βέβαια αυτά, για μένα). Το έχει όμως, χωρίς καμμίαν αμφιβολία, και το έχει όπως το εντοπίζει ο Περικλής: με πάθος, καημό αλλά και σεμνότητα και σεβασμό στην παράδοση, που δεν είναι «χάϊντε αυτοσχεδιάζουμε, εντυπωσιάζουμε και πού θα πάει, θα μας χειροκροτήσουν!»
Ο κανονιέρης είναι σίγουρα ο Στεφανίδης. Άκουγα με συνέπεια, στην εποχή τους, τους «ελληνικούς αντίλαλους» του Καρά και μου είχαν αρκετά εντυπωθεί οι ιδιαιτερότητες του παιξίματός του, αφού ο Καράς τον άφηνε να ταξιμάρει και μετά το τέλος ενός κομματιού, με αποτέλεσμα να αναγνωρίζω πιά το παίξιμό του. Αλλά δεν ξέρω ποιος είναι ο μπουζουξής που παίζει πολύ ωραία και όχι στο στιλ της εποχής, στο πρώτο (το ραστ) κομμάτι.
Το γράφω όχι για να αποπροσανατολίσω την κουβέντα, αλλά σαν άποψη που εντός ορίων βρίσκεται μες στο θέμα και την τροπή του με το σχόλιο του Περικλή: Ίσως έχω ξαναεκφράσει αυτή τη γνώμη, ότι δηλαδή, όπως κι αν μας φαίνονται εμάς οι ηχογραφήσεις τους (σ’ άλλον έτσι σ’ άλλον αλλιώτικα), η σχέση που έχουν με το ρεμπέτικο μουσικοί και τραγουδιστές σαν το Μιχαλόπουλο ή το Νικολαΐδη ή το Ζαγωραίο, είναι στην πραγματικότητα σχέση ευθείας συνέχειας, με “σταθμό” π.χ, αυτής τις διαδρομής τις γνωστές ηχογραφήσεις του Παπαϊωάννου από τα κέντρα. Ενώ η σχέση ανάμεσα σε ρεμπέτικο και “αναβίωσή” του, στην οποία σχέση ουσιαστικά (και αν μπορώ να εκφραστώ με αυτόν τον τρόπο) εντασσόμαστε εμείς εδώ πέρα κατά πλειοψηφία, είναι σχέση “ασυνέχειας”.
Δεν ξέρω πόσο είναι αντικειμενικά αληθινή ούτε πόση αποδοχή έχει αυτή η διαπίστωση, ούτε πόση αξία έχει σε τελική ανάλυση (μας το λες, δηλαδή, αλλά και που μας το λες…), απλώς λοιπόν την καταγράφω με αφορμή το σχόλιο πέπε και όσα σ’ αυτό συγκλίνουν προς αυτή την άποψη των πραγμάτων.
Συμπέρασμα; Κανένα. Απλώς μια υπόμνηση διαφορετικών διαδρομών και διασταυρώσεων που δεν ξέρεις που βγάζουν, από μουσικολογικής απόψεως.
Όχι, δεν είναι ασυνέχεια, είναι κάτι σαν «επιστροφή στις ρίζες». Σε ρίζες από τις οποίες είχαν απεμπλακεί οι Νικολαΐδηδες, Ζαγοραίοι, Μιχαλόπουλοι και οι τοιούτοι. Και, δυστυχώς, και ο Παπαϊωάννου….
Ενδιαφέρουσα άποψη. Δεν είμαι σε ετοιμότητα να πω αν συμφωνώ, αλλά σίγουρα αξίζει προσοχή.
Πάντως ειδικά για την περίπτωση των αμανέδων του Μιχαλόπουλου, νομίζω ότι είναι απλώς μια «κατά λάθος» επιβίωση. Τα ίδια χρόνια είχε γράψει αμανέδες κι ο Ρούκουνας, γέρος σε «δεύτερη καριέρα», αλλά από τραγουδιστές που να ήταν τότε σε μάχιμη ηλικία δεν έχω ξανακούσει τίποτε παρόμοιο. (Για παράδειγμα, κυκλοφορεί ένας «αμανές» του Μανόλη Αγγελόπουλου από σπιτικιά ηχογράφηση αλλά, ενώ είναι άκρως εντυπωσιακός, δεν είναι αμανές, είναι κάποιο άλλο είδος τραγουδιού στα …αραβικά!)
Οπότε, έχω την εντύπωση ότι γενικά ο αμανές ως ρεπερτόριο πάλκου δεν ήταν κάτι ζωντανό το '70. Μάλλον θα έτυχενα βρεθεί ένας, ο Μιχαλόπουλος, που με κάποιο τρόπο έμαθε να τους λέει και μάλιστα το υποστήριξε κιόλας αυτό, αλλά καθαρά σε επίπεδο εξαίρεσης.
Όσο για το ότι οι αμανέδες του είναι όντως έτσι όπως πρέπει να είναι ένας αμανές, και όπως ήταν το '20 και το '30, νομίζω ότι το έκανε αποκλειστικά από προσωπικό μερακλήκι. Αν υπήρχε άνθρωπος μέσα στο κοινό των λαϊκών κέντρων του 1970 που να μπορεί να το ξεχωρίσει αυτό, και να πει μετά λόγου γνώσεως «να ένας σωστός αμανές», τρύπα μου τη μύτη!
Φαίνεται δε να υπάρχει και μια μερίδα τραγουδιστών του πολύ βαριού σκυλάδικου που λένε μανέδες: Ζαφείρης Μελάς, Στ. Γονίδης, Μ. Χριστοδουλόπουλος. Θα προσπαθήσω να ενημερωθώ και γι’ αυτούς, αν και …θέλει κότσια, εδώ δεν πρόκειται απλώς (@nikos_politis 
) για λίγη ντραμς με λίγο μπάσο!
Τι να πώ, Περικλή μου, αν σ’ αρέσει, ψάξ’το. Αλλά, αξίζει τον κόπο;
Εσύ θα μου πεις Νίκο. Θα σε τηρώ ενήμερο και θέλω απόψεις.
Και δεν είναι απειλή, είναι προειδοποίηση!
Εντάξει λοιπόν, ας το υποστούμε!
Περικλή ψάξε λίγο και τον Μανώλη Μπαρμπεράκη εάν δεν έχεις ήδη πέσει απάνω του.
Βιολάτορας, αμανετζής, έχει πει και κάποια στα γεράματα του Μάρκου, λόγω του ότι διασταυρώθηκαν στην εταιρία Pan-Vox (MusicBox)…
Χτες γέμισα με μεγάλη χαρά γιατί έκανα το πρώτο μουσικό αφιέρωμα στον μεγάλο Παναγιώτη Μιχαλόπουλου με καλεσμένο τον εγγονό του Φώτη Κατσικάρη που μίλησε για τον παππού του με λεπτομέρειες. Από τον πρώτο του δίσκο, την συνεργασία με Μητσάκη και Μπουρνέλη και τον θάνατο του πρώτου του γιου το 1975 …