Άκρως εντυπωσιακό. Μπράβο Βασίλη, φίλε του Βασίλη, και Νικόλα.
Πιθανότατα δεν υπάρχει κατασκευαστής. Όχι πως δεν το κατασκεύασε κάποιος, αλλά στις αγροτικές κοινωνίες όποιος ήθελε να παίξει όργανο το συνηθέστερο ήταν να το φτιάξει και μόνος του. Έτσι γινόταν με τις τσοπάνικες φλογέρες, έτσι γίνεται ακόμη σήμερα με τις τσαμπούνες και τα τουμπάκια, έτσι γινόταν και σε κάποιο μέτρο γίνεται ακόμη με τα νταούλια και τους νταϊρέδες, και το έχω προλάβει οριακά να γίνεται και με τις λύρες, που τέλος πάντων είναι κάπως πιο εξεζητημένο όργανο. Ήμουν βέβαιος ότι έτσι θα γινόταν και με τους σκαφτούς ταμπουράδες, και να -ίσως- ένα παράδειγμα.
Αυτοί οι άνθρωποι δεν αισθάνονταν οργανοποιοί, ούτε και φτιάχναν πολλά όργανα. Αν το πρώτο πετύχαινε, μπορεί και να μη φτιάχναν ποτέ δεύτερο. Οργανοπαίχτες αισθάνονταν. Χαρακτηριστικά: ένας παππούς στην Κάρπαθο, για να παινευτεί τι σπουδαίος λυράρης ήταν, αναστορούνταν πώς είχε έρθει στο χωριό του ο Δερμιτζογιάννης από τη Στεία και εντυπωσιάστηκε από τη λύρα του -κουβέντα δεν είπε ο παππούς για το παίξιμό του!- τόσο ώστε ζήτησε να της πάρει το χνάρι για να την αντιγράψει. Κι ένας βοσκός από την Κάλυμνο που μου έλεγε: Μα έρχονται και μου ζητούν να τους μάθω τσαμπούνα! Τι να τους μάθω, πώς στεγνώνουμε το δέρμα, πώς ξύνουμε τα καλάμια;
Θέλω να πω, την κατασκευή του οργάνου τη θεωρούσαν αναπόσπαστο και αξεχώριστο στοιχείο της οργανοπαιξίας, και όχι αυτοτελή τέχνη. Οργανοποιοί σαν τον Γάιλα με οργανωμένο εργαστήρι, που έφτιαχναν και πουλούσαν πολλά όργανα και αυτό ήταν το επάγγελμα από το οποίο ζούσαν, ήταν εντελώς διαφορετικό κεφάλαιο.
Το τσιφτελί παίζεται και σήμερα στην Αλβανία, και φαίνεται πως είναι (σχετικά) δημοφιλές. Στο ίντερνετ μπορείς να βρεις τα πάντα, φωτογραφίες, πληροφορίες, βιντεάκια. Κι εκείνο έχει διάταξη των τάστων κατά κλίμακα, όχι κατά ημιτόνιο ή μικρότερα διαστήματα. Δεν ξέρω απέξω τι ακριβώς διάταξη έχει, δηλαδή τι κλίμακα δίνει, αλλά εύκολα τσεκάρει κανείς αν είναι σαν αυτήν που βγάζει ο Νικόλας.
Το θέμα είναι ότι τέτοια διάταξη δεν έχω δει ποτέ σε ελληνικό όργανο, όπου, όποτε υπάρχουν τάστα ή μπερντέδες, ο κανόνας είναι 12 στην οκτάβα. Είναι βέβαιο ότι αυτός ο ταμπουράς είναι ελληνικός; Μήπως είναι τσιφτελί;
Επίσης, ενώ το αποτέλεσμα των υπολογισμών του Νικόλα είναι απολύτως λογικό και πιθανοφανές, μου κάνει εντύπωση να αρχίζει η κλίμακα Ραστ από την ανοιχτή πρώτη χορδή. Αν θεωρήσουμε ως βάση του Ραστ το Ντο, συνήθως η ανοιχτή πρώτη είναι Ρε (λύρες, λαούτα, τούρκικα σάζια κλπ. - με διαφορετικό πραγματικό ύψος κάθε φορά, αλλά με αυτή τη σχέση ως προς τις κλίμακες [ελπίζω να είναι σαφές τι θέλω να πω]), και το Ντο είναι είτε σε μια άλλη ανοιχτή, συνήθως την τρίτη αν αυπάρχουν τουλάχιστον τρεις χορδές, είτε στο κατάλληλο τάστο/μπερντέ της δεύτερης.
Τέτοια λοιπόν διάταξη, για έναν επιπλέον λόγο, δε μου θυμίζει άλλα ελληνικά όργανα που ξέρω.
Φυσικά, με την επιφύλαξη ότι δεν ξέρουμε και πολλά για τους ταμπουράδες.
Άραγε θα ήξερε κάποιος να προτείνει ποιες χορδές του σημερινού εμπορίου θα ταίριαζαν;
Δίχορδοι ελληνικοί ταμπουράδες έχουν καταγραφεί στο Άγκιστρο Σερρών, όπου σε σχετικά πρόσφατους χρόνους είχε γίνει μια εκπομπή στην τηλεόραση (δεν την έχω δει) και ένα αφιέρωμα του περ. Αρχαιολογία σε δύο γριές που έπαιζαν. Το ανφάς του οργάνου δεν ήταν έτσι, πιο πολύ φουρνόξυλο θύμιζε παρά αυτό το κλασικό ταμπουροειδές (αμυγδαλόσχημο) σχήμα. Δε θυμάμαι ούτε αν το σκάφος ήταν έτσι με καρίνα ή αλλιώς, ούτε πώς έμοιαζαν οι μπερντέδες.
