Ο Κασώτικος από την Κάλυμνο από εκπομπή της ΕΡΤ

Ακούστε φωνή…

Ακούστε και λαούτο που παίζει άψογα αυτοσυνοδευόμενη μελωδία και ανιχνεύει τα όρια μεταξύ ετεροφωνίας και πρίμο σεγόντο

Η γιαγιά Κατερίνα η Μακαρούναινα είναι περιβόλι.

Σήμερα η φωνή της ακούγεται απλώς καθαρή, σωστή, γλυκειά και με εμπειρία στο χειρισμό των σκοπών. Έχω ακούσει όμως μια παλιά κασέτα, προ 25ετίας περίπου, από την εποχή που δεν την είχε ανακαλύψει ούτε η δισκογραφία ούτε η τηλεόραση, παρά μόνο κάποιος συγχωριανός που έφερε ένα κασετοφωνάκι σε κάποιο γλέντι. Ήταν κάτι το συγκλονιστικό. Τραγουδούσε το Μαρούλλι, σε διάλογο με κάποιον άντρα. Δεν πίστευα ποτέ ότι υπάρχει τόσο περιθώριο καλλιφωνίας στη μουσική της προφορικής παράδοσης. Μια φωνή που ραΐζει βουνά…

Την κασέτα την άκουσα μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο, για κανένα εικοσάλεπτο ή και λιγότερο (όσο κράτησε η διαδρομή). Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε και δεν μπορώ να το ξεχάσω. Όποτε περνάω από το νησί πάντα ρωτάω για τα ίχνη της κασέτας και δεν μπόρεσα ποτέ να τα ξαναβρώ.

Αντίθετα την ίδια την Κατερίνα την έχω βρει και ακούσει πολλές φορές, μαζί με τον άντρα της τον Μικέ, απόμαχο τσαμπουνιέρη…

Τι καλά θα ήταν, Περικλή, αν είχες κάτι να το ακούγαμε…

Μπα, από εκείνη την παλιά εποχή δεν έχω, δυστυχώς. Μόνο στη μνήμη μου (τη δική μου, όχι του υπολογιστή!).
Στα πιο πρόσφατα χρόνια βέβαια την έχουν γράψει αρκετοί, σε δίσκους όπως π.χ. οι δύο διπλοί των Λυκείων Ελληνίδων (ένας του κεντρικού κι ένας του Λ.Ε. Καλύμνου), όπου λέει από δυο-τρεις σκοπούς στον καθένα.

Από την τοπική τηλεόραση:

Εδώ λέει τον Κώτικο (Γιάλλα) και τον Χαρκήτικο, και αποσπασματικά το Μαρούλλι και τον Μπάρμπα Θοδωρή, συνοδεία των Εννημάτων, της κορυφαίας ζυγιάς της Καλύμνου. Τα Εννήματα είναι οι ίδιοι που έγραψε και το 70τόσο ο Καράς στον δίσκο που παρουσιάζουμε την παρασκευή. Την Κατερίνα όμως δε φαίνεται να την είχε βρει, στη δυσπρόσιτη Παλιόνησσο που ηλεκτροφωτίστηκε το 2003. Να κάτι που θα άξιζε να είχε γίνει…

Εδώ λέει τον Κανάρη, με τον Κίκιλη, σύγχρονο νέο βιολιτζή που τον έχουμε ξανασυζητήσει. Κι εδώ, από την ίδια εκπομπή, ξανά τον Μπάρμπα Θοδωρή.

Κι εκεί δεξιά έχει και διάφορα άλλα βιντεάκια της…

[Το ποστάρω εδώ για να μην ανοίγουμε εκατό θέματα με καλύμνικα βιντεάκια]:

Από τα καλύτερα καλύμνικα που έχω δει/ακούσει. Μόλις το ανακάλυψα κι έχω πάθει πλάκα.

Ο τσαμπουνιέρης Μιχάλης Κουτελλάς είναι ο τελευταίος μεγάλος της καλύμνικης τσαμπούνας. Είναι από τη γενιά που, όπως και οι προηγούμενες (αλλά όχι οι επόμενες) είχε βγάλει τόσο πολλούς τσαμπουνιέρηδες, δεκάδες ή και εκατοντάδες, ώστε αφενός η καλλιέργεια της τέχνης και αφετέρου ο ανταγωνισμός να ανεβάσουν πολύ ψηλά το συνολικό επίπεδο. Είναι πολύ ηλικιωμένος, αλλά απ’ ό,τι βλέπω μια χαρά την παλεύει.
Τον χειμαρρώδη τραγουδιστή Γιάννη Μπαϊράμη δεν τον ήξερα, αν και το επώνυμο έχει κι αυτό παράδοση στην καλύμνικη μουσική.

Ο σκοπός αυτός με τον παράξενο ρυθμό είναι ο «Παναγιώτης», ίσσος, τυπικά βοσκαρουΐστικο τραγούδι της Καλύμνου. Όταν μαζευτούν δύο ή περισσότεροι τραγουδιστές, συνήθως το γυρίζουν σε πεισματικά (πειράγματα), που μπορούν να καταλήξουν σε «μονομαχίες» σχεδόν τόσο άγριες όσο στην Κύπρο, με χοντρά βρισίδια κλπ… Άλλοτε στο τέλος έρχεται μια συμφιλίωση του τύπου «έτσι είναι τα τραγούδια μας, μην παρεξηγάτε, να 'μαστε όλοι καλά» κι άλλοτε αφήνεται να εννοηθεί ότι υπάρχει πραγματική κόντρα.

Εδώ που ο τραγουδιστής είναι μόνος του ξεδιπλώνει ένα ατελείωτο κομποσχοίνι από στιχάκια. Μερικά είναι τα πολύ κλασικά που έχουν περάσει και στην καλύμνικη δισκογραφία, που παινεύουν τους βοσκούς. Άλλα συνδέονται με τον κωμικό/σκωπτικό κύκλο (όπως λέμε επικός κύκλος) του ίδιου του Παναγιώτη, από τον οποίο φερωνυμείται ο σκοπός. Σε μερικά βγαίνει η λεβεντιά και η περηφάνεια του απαξιωμένου σήμερα βοσκού: Εγώ 'μαι τσοπανόπουλο, μαχαίρια δε φοβούμαι… Και ανάμεσα σ’ όλα μπλέκει και η πιο ελαφριά στιχουργία, τύπου νεοκρητικού (ή αλλιώς τύπου μαντινάδας από ημερολόγιο): το να κατέχεις να γαπάς είναι κι αυτό πιστήμη

Παλιοί άνθρωποι που φαίνονται να είναι 100% Καλύμνιοι, με μια ζωή φορτωμένη αποκλειστικά με καλύμνικες εμπειρίες. (Ο Κουτελλάς που τον ξέρω λιγάκι είναι όντως, η γιαγιά όλα δείχνουν ότι είναι κι αυτή, τώρα για τον Μπαϊράμη δεν είμαι βέβαιος αλλά πάντως το καλύμνικο το κατέχει, άλλο αν έχει ζήσει και στον πιο σύγχρονο και ευρύτερο κόσμο).

Σε τέτοιους κύκλους έχω συναντήσει ανθρώπους που όταν πισπερίζουν στην αυλή τους και νυχτώσει ξεχνάν να ανάψουν το φως, γιατί στα πρώτα 70 χρόνια της ζωής τους δεν είχαν ρεύμα κι έτσι δεν το 'χουν συνηθίσει!! (Και ξαφνικά βρέθηκαν με ρεύμα, τηλέφωνο, τηλεόραση, κινητό, δεν ξέρω αν έχουν και φέισμπουκ…)

Ε, η φωνή καλή ΄ναι, σωστή και κανονική. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι η εξοικείωση με τους ντόπιους κώδικες σε ό,τι αφορά σημείο εισόδου, ρυθμό, τονισμό, αντίστιξη, κλπ. Εκπληκτική!

1 «Μου αρέσει»

Αντώνης Κουκουβάς. Αν δε σχολίαζε ο ίδιος κάτω από το βίντεο, δε θα το ξέραμε. (Βέβαια υπάρχει λινκ προς την πλήρη εκπομπή, όπου μάλλον θα το λέει.)

Ενώ το βίντεο το ήξερα από χρόνια, και θυμόμουν πόσο άνετα ξεφεύγει το λαούτο από την κάποια δυσκαμψία που έχει εκ φύσεως αυτή η τεχνική, ωστόσο πρώτη φορά παρατηρώ τις τρίλιες. (Τρίλιες δεν τις λέμε; αυτά τα τάι τάι λέω.) Αυτονόητες για καθαρά μονόφωνο παίξιμο, αλλά καθόλου ατονόητες εδώ.