Λυκούργος Τζανέας, ένας καλλιτέχνης του μπουζουκιού των αρχών του 20ου αιώνα.
Μετά από μια εποχή οικονομικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης της ελληνικής επαρχίας, όπως αυτή του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, ακολουθεί, ως επακόλουθο, η αναζήτηση πολιτισμικής ταυτότητας.
Και για τη Μεσσηνία, αυτή η αναζήτηση έχει να κάνει από τη μια με τους δυτικοθρεμμένους και δυτικόφιλους οπαδούς της “ανώτερης” Δύσης που λανσάρουν στην περιοχή το ιταλικό θέατρο (στο πρωτότυπο μάλιστα!), παραστάσεις μελοδράματος, θιάσους οπερέτας κ.λπ. και από την άλλη, τους οπαδούς της αξιοποίησης εκείνης της πολιτιστικής κληρονομιάς μας που σχετίζεται με την παράδοσή μας, το Βυζάντιο και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολής.
Μέσα από αυτή τη διαμάχη για τον πολιτισμικό προσανατολισμό της Ελλάδας του 20ου, πια, αιώνα, διθυραμβικές κριτικές και ευμενή σχόλια κέρδισε ένας πολυαναφερόμενος στον Τύπο της εποχής μπουζουξής, ο Λυκούργος Τζανέας.
Ο Λυκούργος Αντωνίου Τζανέας γεννήθηκε το 1879 στην Πλάτσα Δυτικής Μάνης. (1)
Κατά το σχολικό έτος 1890-1891 φοιτούσε στην Α’ τάξη του Ελληνικού Σχολείου Πλάτσας (2)
Αυτό που δεν είναι γνωστό έως σήμερα για το Λυκούργο Τζανέα,τον περιβόητο μπουζουξή, είναι ότι ήταν δημοδιδάσκαλος στην ευρύτερη περιοχή της Μεσσηνίας, όπως φαίνεται:
α) από τον “Πανδέκτη” “Λειτουργοί της Ανώτατης, Μέσης και Δημοτικής Εκπ/σης, 19ος αιώνας”,(απογραφή 1900) όπου επιβεβαιώνεται το έτος γέννησής του, το 1879 (3)
και β) από μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής Αγίου Νικολάου (Σελίνιτσας) Μεσσηνίας, όπου η μνήμη του είναι ακόμα νωπή.
Για ένα διάστημα της διδασκαλικής του καριέρας φαίνεται να υπηρέτησε και στην περιοχή της Τριφυλλίας Μεσσηνίας, στους Γαργαλιάνους.
Αυτό επιβεβαιώνεται από την εφημερίδα “Εμπρός” της 30/1/1910, όπου μνημονεύεται και ως δημοτικός σύμβουλος Πλαταμώδους Γαργαλιάνων και από μαρτυρία συγγενή του(4) για κατοικία την οποία διατηρούσε εκεί και μεταβίβασε σε συγγενείς του, αργότερα.
Όπως επίσης - και αυτό μάς ενδιαφέρει κυρίως εδώ - από μια αναφορά στον Τύπο της εποχής, στο “Τριφυλλιακόν Ημερολόγιον”, το 1908, όπου επαινείται και η ιδιότητά του ως μπουζουξή και μάλιστα ξεχωριστού:
Τίτλος: “Το μπουζούκι”
Ο συγγραφέας (με την υπογραφή Χ. Φ.) αναφέρεται στον ιδιοφυούς ικανότητας μοναδικό μπουζουξή Λυκούργο Τζανέα, τον οποίο οι Τριφύλλιοι και οι κάτοικοι των Γαργαλιάνων πάντα εγκωμιάζουν.
"Τι είναι το μπουζούκι του; Δεν είναι ο κουτσαβάκης εκείνος των μουσικών οργάνων, που παίρνει το Αμάν - αμάν διαλαλών την δόξαν την βακχέβαχον σβραχνοσυναχωμένος πάντοτε από παννυχίους μπατινάδες.
Το μπουζούκι τούτο εξευγενίσθη και προοόδευσεν εις τας χείρας του κυρίου Τζανέα τοσούτον, ώστε ευλόγως πλέον να μην αναγνωρίζεται με όλον το άχαρι όνομα της φυλής των προγόνων του, των αγρίων Τζιγκ-Τζαγκ των οποίων διετήρησε εισέτι τον αρχέγονον οπλισμόν και τας χορδάς των βαρβάρων αδελφών του.
Το μπουζούκι στα χέρια του Τζανέα “αφήνει τόνους εξόχως αρμονικούς δια να μην είπω ότι στενάζει, κελαηδεί, οργίζεται και ομιλεί ως έμψυχον. Ηχούν μεθύει το ους και το κυλίει εις μυρίας αρμονίας ψάλλον λίγεια και διαχέον τόνους Αιολικής άρπας”.
Η μουσική αυτή ανταποκρίνεται “προς τας μυχίους διαθέσεις της ψυχής μου, διότι δι’ αυτής εδιδάχθην τους πρώτους και γλυκυτέρους μουσικούς φθόγγους”.
[Περιγράφεται ο τρόπος παιξίματος του οργάνου, με ανοικτές χορδές, ένας τρόπος που πρέπει να διατηρήθηκε σε όλο το 19ο αιώνα έως και το 1930 και που θυμίζει τρόπο παιξίματος ταμπουρά.
Ο συγγραφέας, που εμφανίζεται μόνο με τα αρχικά του ονόματός του, δεν φαίνεται βέβαια από την αναφορά αυτή να πολυσυμπαθεί το μπουζούκι, έχει “βάρβαρο” παρελθόν, οι άλλοι που το ακουμπούν είναι κουτσαβάκηδες κ.λπ., γενικά απαξιωτικά μιλάει γι’ αυτό, αλλά για τον οργανοπαίκτη φυλλάσσει τα καλύτερα: το εξευγένισε ο Τζανέας σε τέτοιο σημείο που να μη θυμίζει το “βάρβαρο” παρελθόν του!]
Αυτή η ίδια αναφορά στο Λυκούργο Τζανέα από το “Τριφυλλιακόν Ημερολόγιον” αναδημοσιεύτηκε αυτούσια από το Μεσσήνιο Βασίλη Καλδή με τίτλο:
“Ένας καλλιτέχνης του μπουζουκιού στα 1908” στο περιοδικό “Επιθεώρηση Τέχνης”, τεύχος 79, τον Ιούλη του 1961.
Στη συνέχεια, επαναδημοσιεύτηκε επίσης από τον Ηλ. Πετρόπουλο στο βιβλίο του “Ρεμπέτικα τραγούδια”.
Άλλη μια αναφορά στη δεξιότητά του, στην εφημερίδα “Θάρρος” Μεσσηνίας, με ημερομηνία 14/5/1910:
“…ο παλαιός Καλαματιανός δεν αντήλλασσεν ένα μπουζουξήν καλόν της περιοπής του Τζανέα με την ωραιοτέραν και τελειοτέραν μουσική μπάνταν του κόσμου. Το μπουζούκι εξακολουθεί ακόμη να δρα περιπαθέστατα. Εις όλα τα μαγαζάκια των συνοικιών κρέμεται επί των τοίχων και κάθε μουσοτραφής νέος αρέσκεται να θρηνή δι’ αυτού τον πόνον του. Μπουζούκι από το εν άκρον της πόλεως μέχρι του άλλου…”.
Τα χρόνια της ωριμότητας και τα τελευταία του ο Λυκούργος Τζανέας τα έζησε στην περιοχή του Αγίου Νικολάου (Σελίνιτσας).
Κάτοικοι της περιοχής θυμούνται πως εκτός από τα κανονικά μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος που δίδασκε στο σχολείο, μάθαινε τους μαθητές του και βιολί.
Και πως ήταν μαγεία να τον ακούν να παίζει.
Μια μαρτυρία που επιβεβαιώνει και συγγενής του.(4)
Είχε παντρευτεί, τη γυναίκα του την έλεγαν Μαρία, παιδιά δεν απέκτησε.
Έμενε σε ένα σπίτι αρχοντικό, μπροστά στη θάλασσα, καλοδιατηρημένο έως σήμερα, το οποίο έχει περάσει σε συγγενείς του.
Το όνομά του φέρει εντοιχισμένη πλάκα στο Κέντρο Υγείας της περιοχής, λόγω της δωρεάς που έκανε σ’ αυτό.
Πέθανε αρχές της δεκαετίας του 1960.
Πηγές:
- Δήμος Δυτικής Μάνης
- Γ.Α.Κ. Μεσσηνίας
- http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle/10442/132864
- Ευχαριστίες στον κ. Αριστομένη Περικλή Τζανέα, απόγονο του Λυκούργου Τζανέα, Κάτοικο Γαργαλιάνων, για τις χρήσιμες πληροφορίες που έδωσε.