Εδώ ένα βίντεοόπου το σχήμα “Εμπειροτέχνες” παίζει ένα ζεϊμπέκικο, με τίτλο Καράβια με χαρτόνια, το οποίο, σύμφωνα με την περιγραφή, θεωρείται παραδοσιακό Σαμοθράκης. Αν και δεν ξέρω από μουσική, το όλο του μοτίβο δεν ακούγεται και πολύ παραδοσιακό. Τα στιχάκια, δε, ακόμη περισσότερο.
Πρόκειται, για το πώς πέρασαν τα χρόνια (χαρτόνια) των Παπαϊωάννου/Μάθεση, 1949.
Φαντάζομαι τι έχει συμβεί. Το τραγούδι αυτό έγινε δημοφιλές στη Σαμοθράκη τότε και οι ντόπιοι μουσικοί το έπαιζαν με τα παραδοσιακά όργανα. Σιγά σιγά το τραγούδι ενσωματώθηκε στα τοπικά γλέντια και παίζεται συνέχεια. Με τα χρόνια, ξεχάστηκε η πρώτη εκτέλεση και κατέληξε να θεωρείται παραδοσιακό.
Το τραγούδι είναι πράγματι αυτό. Επί της διαδικασίας (γνωριμία με το τραγούδι, γενική αποδοχή, ενσωμάτωση στο ντόπιο ρεπερτόριο κλπ.) είναι βέβαια όπως τα λές, Γιάννη, κάπως παράλληλα και με την Αγιοθοδωρίτισσα στη Μυτιλήνη. Εμ, τόσα χρόνια παρατηρήσεις σε Σίφνο, Σέριφο και ευρύτερη περιοχή, τι κάνουμε, μπρίκια κολλάμε;
Μπράβο Γιάννη!!
Η μουσική της Σαμοθράκης, παρόλο που δεν έχει λ.χ. τον πλούτο της μυτιληνιάς ή την ιδιαιτερότητα της καρπάθικης, έχει δισκογραφηθεί αρκετά πλούσια. Τα «Καράβια με χαρτόνια», καθιερωμένο τραγούδι στα σαμοθρακίτικα γλέντια, τουλάχιστον εγώ το έχω σε δύο δίσκους. Στον υπέροχο διπλό «Ο ηλιός και το φεγγάρι» με την Ιωάννα Λημνιού (τρ) και τον Κυριάκο Στεργίου (βιολί), το σχόλιο στο ένθετο είναι: ζεϊμπέκικο 9/4 με πιθανή καταγωγή από τη Λήμνο ή τα ρεμπέτικα. Στο «Καλημέρα θεια - Σαμοθρακίτικοι σκοποί και τραγούδια Νο 1 με τον Δ. Τηγανούρια» του Αρχείου Ελληνικης Μουσικής, το σχόλιο είναι περίπου το ίδιο, ένα βήμα πιο κοντά στην αλήθεια: Σίγουρα δεν πρόκειται για παραδοσιακό τραγούδι, είναι όμως από τα πολύ αγαπημένα στο νησί και δε λείπει ποτέ από κανένα γλέντι. Θα πρέπει να είναι πολύ παλιό λαϊκό που έφτασε με τις πρώτες πλάκες φωνογράφου.
Το προφανές, ότι είναι λαϊκό τραγούδι, όλοι το κατάλαβαν ή έστω το υποψιάστηκαν. Ποιο τραγούδι όμως είναι, δεν το είχε βρει κανείς μέχρι τώρα!
(Το πιθανή καταγωγή από τη Λήμνο θα είναι μάλλον η άποψη κάποιου πληροφορητή από την έρευνα που έγινε για το δίσκο. Κάτι τέτοιες πληροφορίες, που για τον ερευνητή είναι εμφανώς ξεκούδουνες αλλά δεν μπορεί και να τις καταρρίψει με κάτι πιο σίγουρο, συνήθως παρατίθενται διά παν ενδεχόμενο, συνοδευόμενες από έκφραση επιφυλάξεων. Στην ουσία το πρώτο σχόλιο μας λέει «πιθανή καταγωγή από τα ρεμπέτικα αλλά εδώ το θεωρούν / το θεωρεί κάποιος λημνιό».)
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 09:36 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 09:31 —
Υ.Γ. Τους Εμπειροτέχνες τους αδικεί ο ήχος του συγκεκριμένου βιντέου. Είναι πολύ καλοί, τους είχαμε ξαναμελετήσει εδώ απροπό με ένα τραγούδι του Παγγαίου. Τα Καράβια με χαρτόνια, θέλουν μια πραγματικά καλή ηχογράφηση (υπάρχουν, αλλά δε φαίνεται να έχουν ανέβει στο ΥΤ) για να δείξουν. Κατά την προσωπική μου γνώμη είναι πιο ωραία από το ορίτζιναλ.
Για τα ρεμπέτικα που ενσωματώθηκαν σε τοπικές παραδόσεις δεν είναι δύσκολο σήμερα να βρούμε την ακριβή προέλευσή τους. Τα ρεμπέτικα εχουν την τύχη να έχουν σταθερά εδώ και 40 χρόνια ένα φανατικό και δυναμικό κοινό που βοήθησε στην επανακυκλοφορία και γνωστοποίηση ακόμη και των λιγότερο γνωστών τραγουδιών.
Δεν συμβαίνει το ίδιο με τα ελαφρά τραγούδια, πολλά από τα οποία επίσης ενσωματώθηκαν στις τοπικές παραδόσεις. Αυτά δεν είχαν την τύχη του ρεμπέτικου και ελάχιστοι ενδιαφέρονται για την επανακυκλοφορία τους. Δυο παραδείγματα ελαφρών τραγουδιών που ενσωματώθηκαν στη Σιφναίικη παράδοση και η ταυτοποίησή τους ήταν σχετικά δύσκολη (τουλάχιστον για μένα) είναι αυτόκαι αυτό. Το πρώτο συμπεριελήφθη σε συλλογή με Σιφναίικους σκοπούς το 1984 που επανακυκλοφόρησε πρόσφατα σε CD. Το δεύτερο εμφανίστηκε στην εκπομπή του Μελίκη “ο τόπος και το τραγούδι του” για τη Σίφνο το 2012.
Για το Κατινάκι, στη Σίφνο χρησιμοποιούνται και άλλες στροφές που δεν τις βρίσκουμε στη γραμμοφωνημένη αυτή έκδοση και δεν έχει διασωθεί το αμανετζίδικο τέλος.
Η Ελενιώ παίζεται πιο αργά και σε μέτρο που δίνει την εντύπωση 9/8
ΥΓ. Ο στιχουργός στα Καράβια με χαρτόνια είναι ο Μάνεσης και όχι ο Μάθεσης
Την Κυριακή, 15/5/22, προβλήθηκε σε επανάληψη, επεισόδιο στο «Αλάτι της Γης» με θέμα τη μουσική, τα τραγούδια και τους χορούς από τη Σαμοθράκη. Η πρώτη προβολή του επεισοδίου ήταν μερικούς μήνες πριν, τον Δεκέμβριο του 21. Δηλαδή, η εκπομπή είναι πρόσφατη.
Στην εκπομπή παρουσιάστηκε και σχολιάστηκε το τραγούδι που είναι θέμα του νήματος. Στο απόσπασμα ορθώς αναφέρεται η προέλευση από τη δισκογραφία της μεταπολεμικής περιόδου (Για την ακρίβεια, αναφέρθηκε ως στιχουργός ο Μοσχονάς και όχι ο Κ. Μάνεσης, και ως έτος το 1950 που δεν είναι, βεβαια, μακριά από το 1949. Εδώ)
Βασική σχολιάστρια και πληροφοριοδότρια για τα μουσικά πράγματα της Σαμοθράκης στην εκπομπή ήταν η κυρία Παναγιώτα Τηγανούρια (ΠΤ) η οποία εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ (με επιβλέποντα τον καθ. Λ. Λιάβα) με θέμα ακριβώς τη Σαμοθράκη. Το μνημειώδες διδακτορικό (1327 σελίδες!) κατατέθηκε το 2007 και βρίσκεται στο αποθετήριο του ΕΚΤ.
Δεν ήταν φυσικά δυνατό να διατρέξω όλη τη διατριβή αλλά εντόπισα το σημείο που αναφέρεται στο τραγούδι αυτό (σελ. 541). Φαίνεται ότι το 2007, δεν είχε εντοπιστεί ακόμη η ηχογράφηση του Παπαϊωάννου και στο διδακτορικό, το τραγούδι αναφέρεται με προέλευση τη Μικρά Ασία.
Υπάρχουν κάποιες διαφοροποιήσεις στους στίχους στη Σαμοθρακίτικη εκδοχή σε σχέση με τους στίχους της δισκογραφίας αλλά αυτό οφείλεται στο ότι οι Σαμοθρακίτες το έμαθαν προφορικά και κατά τη διάρκεια των χρόνων διαμορφώθηκε μια συγκεκριμένη στιχουργική μορφή η οποία έφτασε μέχρι τις μέρες μας.
Από λίγο που είδα, το διδακτορικό της ΠΤ έχει αρκετό ενδιαφέρον.
ΥΓ. Η εκτέλεση του τραγουδιού από το cd “ο ήλιος και το φεγάρι” υπάρχει τώρα πια και στο yt (#2).
1 «Μου αρέσει»
Όταν δούλευα στην Σαμοθράκη το 2014 έμαθα για αυτή τη σχέση με τον Παπαϊωάννου και άκουσα και το δύο εκδοχές. Θεωρώ πολύ ενδιαφέρουσα την σαμοθρακίτικη εισαγωγή που ξεκινάει με.χιτζαζ από την βάση, δείχνοντας την σχέση χουζαμ με χιτζασκιαρ. Από την άλλοι, οι στίχοι που επικράτησαν στο νησί μου φαίνονται “στρογγυλεμένοι” σε σχέση με τους κανονικούς και δεν τους προτιμώ.
1 «Μου αρέσει»