Μεταξύ αυτών των ερωτημάτων ένα είναι το εξής:
Εντοπίζεται αλλού αυτό το είδος πολυφωνίας; Αν ναι, αφορά μόνο πεντατονικά τραγούδια ή και διατονικά (επτάφθογγα);
Όσο για το άλλο άρθρο (Κατσανεβάκη, στο #28 της Ελένης):
Κι εμένα το ίδιο. Μεταξύ άλλων, παίρνει ως δεδομένες έννοιες όπως «ημιτονική πεντατονική κλίμακα», που δεν τις γνωρίζω. Δίνει κι ένα παράδειγμα βέβαια (κλίμακα Λα-Σι-Ντο-Μι), αλλά και πάλι, όσο δεν έχω ακούσει τέτοια πράγματα δεν μπορώ να παρακολουθήσω το κείμενο. (Όχι ότι αυτή ήταν η μόνη δυσκολία.)
Αλλά και πάλι, δε βλέπω να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την πολυφωνία.
1 «Μου αρέσει»
Και ο Σόλωνας Μιχαηλίδης δίνει πάντα τέτοια παραδείγματα σαν κατιούσες κλίμακες στην εγκυκλοπαίδεια του, πρέπει να ήταν η σύμβαση των αρχαίων. Τουλάχιστον ο Μιχαηλίδης γράφει σε κατανοητή, τουλάχιστο για μένα, γλώσσα.
Η ενδιαφέρουσα πληροφορία του άρθρου της ηπειρώτικης εστίας είναι ότι ο Περιστέρης κατέγραψε τα πολυφωνικά τραγούδια σε ευρωπαϊκή και βυζαντινή σημειογραφία, παραθέτει πολυφωνικές παρτιτούρες στο βιβλίο του, ή απλώς σχολιάζει το φαινόμενο πολυφωνία;
Έχει κάποια κομμάτια. Άμα ψαχουλέψεις λίγο τον τόμο, υπάρχει ευρετήριο τραγουδιών κατά τον τόπο προέλευσης / καταγραφής, καθώς και άλλο ευρετήριο κατά τον μουσικό τρόπο.
Υπάρχει δε και παλαιότερη εργασία του Περιστέρη (1955-1957) για τα πολυφωνικά της Δερόπολης, εδώ σελ. 105 κ.εξ., επίσης με αρκετές παρτιτούρες. Το διαβάζω αυτή τη στιγμή.
Μάλλον για τυπογραφικές αβλεψίες πρόκειται, αφού στο τέλος του άρθρου, η καταληκτική φράση «εν τη δημώδη μουσική της Ηπείρου.» έχει τις υπογεγραμμένες της σωστά. Κατά τα άλλα πάντως, οι απορίες που διατυπώνει δείχνουν πολύ υγιή σκέψη και διαύγεια πνεύματος.
Στο τέλος έχει, πράγματι, το σωστό «τῇ δημώδει».
Κατά τα άλλα, μόλις τέλειωσα την πρώτη ανάγνωση του άρθρου του Περιστέρη για τα δεροπολίτικα τραγούδια.
Το άρθρο είναι πολύ δυνατό, το συστήνω σε κάθε ενδιαφερόμενο, ο Περιστέρης αποκαλύπτεται λίγο λίγο ότι ήταν τεράστια περίπτωση, και επιπλέον υποψιάζομαι ότι έλυσα και το μυστήριο των αλβανικών ηχογραφήσεων από δίσκους στη συλλογή του Νοτόπουλου. (Μεταξύ των καταγραφών σε 5γραμμο στο άρθρο του Περιστέρη περιλαμβάνεται κι ένα αλβανικό τραγούδι, από Έλληνες, πρόσφυγες από την Αλβανία στα Γιάννενα, με την ένδειξη ότι προέρχεται από δίσκο της συλλογής του Λαογραφικού Αρχείου. Μάλλον εννοούν δίσκο σαν τους 300 της Μερλιέ, όχι εμπορικό αλλά δίσκο εγγραφής. Και το συγκεκριμένο τραγούδι περιλαμβάνεται σ’ αυτά του Νοτόπουλου, σε εκτέλεση που όσο μπορώ να καταλάβω ταυτίζεται με την καταγραφή του Περιστέρη. Πιθανόν λοιπόν να πήγε ο Νοτόπουλος στο Λαογραφικό Αρχείο και να ζήτησε να αντιγράψει κάποιες ηχογραφήσεις τους. Τώρα, γιατί να το κάνει αυτό ειδικά με τα αλβανικά…; Ποιος τον ξέρει…)
Ευχαριστώ, στο άλλο βιβλίο χάθηκα, εδώ τα βρίσκω πιο εύκολα.
Μίλησα σήμερα με τον Μάρκο Δραγούμη, ο οποίος ήταν κατηγορηματικότατος: Στις ηχογραφήσεις του ΜΛΑ δεν περιλαμβάνονται ηπειρώτικα τραγούδια, είτε βορείου είτε νοτίου Ηπείρου, είτε πολυφωνικά είτε μονοφωνικά, σε ελληνική ή αλβανική γλώσσα. Την εποχή που βρισκόταν ο Νοτόπουλος στην Αθήνα, ο Μάρκος δεν ήταν ακόμα συνεργάτης του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Επικεφαλής του κέντρου ήταν ακόμα η κ. Μ. Μερλιέ, με δεξί της χέρι την κ. Αγιουτάντη.
Όχι ΜΛΑ (Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο). «Λαογραφικό Αρχείο» είναι ο παλιότερος τίτλος του νυν Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, που ανήκει στην Ακαδημία Αθηνών. Ο Περιστέρης είχε κάποιο σημαίνον πόστο εκεί.
Τη Μερλιέ την ανέφερα απλώς επειδή εκείνοι οι περίφημοι δίσκοι της από το θέατρο Αλάμπρα είναι το μοναδικό γνωστό (σ’εμένα) παράδειγμα δίσκου εγγραφής.
Τα κομμάτια που παρουσιάζει σε παρτιτούρα ο Περιστέρης στο άρθρο του στην Επετηρίδα του Λαογραφικού Αρχείου προέρχονται, όπως δηλώνει ο ίδιος, από δίσκους του Λαογραφικού Αρχείου. Δεν είναι όμως δίσκοι της δισκογραφίας, είναι καταγραφές του Λαογραφικού Αρχείου.
Από αυτές τις καταγραφές, το αλβανικό το έχω στο μπ3 από τις μπομπίνες του Νοτόπουλου, όμως δεν περιλαμβάνεται ολόκληρο (θα αντέγραψε 1-2 στροφές δειγματοληψίας χάριν). Τα ελληνικά τραγούδια του άρθρου αρχικά (χτες δηλαδή) δε μου είχαν κινήσει την προσοχή, γιατί τα πιο πολλά είναι έτσι κι αλλιώς κλασικά σουξέ του πολυφωνικού: Δεροπολίτισσα, Ντελήπαπας κλπ. Συνεπώς, το ότι κι αυτά περιλαμβάνονται στις μπομπίνες του Νοτόπουλου δε σημαίνει τίποτε - όποιος και να πήγαινε οπουδήποτε για να καταγράψει πολυφωνικά, θα έβρισκε κι αυτά τα τραγούδια.
Μετά όμως παρατήρησα το «Πώς το τρίβουν το πιπέρι». Αυτό είναι τραγούδι που σαφώς δεν το ήξερα σε πολυφωνική ηπειρώτικη εκδοχή, μέχρι πριν λίγο καιρό που το βρήκα στον Νοτόπουλο. Το συγκράτησα γιατί συνέπεσε να είναι αποκριάτικο που τ’ αγαπώ πολύ, να είναι Αποκριές, και να είναι και η περίοδος που μαθαίνω πολυφωνικά. Το ξαναβρίσκω στο άρθρο του Περιστέρη, και εκεί άρχισε να ξετυλίγεται το νήμα.
Τελιά βρίσκω ότι το «Πιπέρι» του Νοτόπουλου είναι ακριβώς το «Πιπέρι» του Περιστέρη, ο «Ντελήπαπας» το ίδιο, το «Μες στην Αγιό-Παρασκευή» το ίδιο. Η Δεροπολίτισσα όχι ακριβώς ίδια, αλλά με τόσο χαρακτηριστικές ομοιότητες (π.χ. «ζηλεμένη» αντί του πιο γνωστού σήμερα «ζη-μωρ’ ζηλεμένη») ώστε πιθανότατα να υπάρχει και δεύτερη ηχογράφηση στο Λαογραφικό Αρχείο από ανθρώπους του ίδιου χωριού, που να την αντέγραψε ο Νοτόπουλος στις μπομπίνες του αλλά να μην επέλεξε αυτήν ο Περιστέρης για το άρθρο.
Και ούτω καθεξής. Καταλήγω λοιπόν ότι αρκετά από τα β/ηπειρώτικα του Νοτόπουλου δεν είναι δικές του καταγραφές αλλά ταινίες στις οποίες αντέγραψε, δειγματοληπτικά, δίσκους του Λ. Αρχείου.
Αυτό εξηγεί τις υπερβολικά μικρές διάρκειες (με 1-2 στροφές είχε κρατήσει όλη τη μουσική - αν ήθελε και τους στίχους, υπήρχαν γραμμένοι και μπορούσε να τους πάρει σε χαρτί), αντίθετα με τις δικές του καταγραφές που είναι πλούσιες-πλούσιες, καθώς και την απουσία πληροφοριών για τους συντελεστές, ειδικά των β/ηπειρώτικων, στις σημειώσεις του Νοτόπουλου.
Δεν ξέρω πόσο ενδιαφέροντα σας φαίνονται όλα αυτά, εγώ πάντως είμαι πολύ χαρούμενος που τα βρήκα. Για μεν τα αλβανικά είχα σπάσει το κεφάλι μου τι να είναι και πώς να βρέθηκαν, για δε τα ελληνικά, το να βρεθώ με τέτοιες ηχογραφήσεις ακριβώς την περίοδο που συμβαίνει να μελετώ πολυφωνικά ήταν μια τύχη που μετριαζόταν από την ατυχία να λείπουν, ειδικά σ’ αυτά, τα στοιχεία συντελεστών και ηχογράφησης.
Ε, να που βρέθηκαν! Και μάλιστα με εντυπωσιακά συμπτωματικό τρόπο. Θα πρέπει να ενημερώσω και το Χάρβαρντ.
2 «Μου αρέσει»
Οι «300 της Μερλιέ», του ΜΛΑ ήταν βεβαίως, όχι του Κέντρου Ερεύνης της Ακαδημίας. Κι εγώ δεν ξέρω να είχε δίσκους το Κέντρο Ερεύνης.
Ναι, φυσικά. Αλλά δεν έχουν καμία εμπλοκή με το θέμα μας.
Τι να πω… Πάντως στο άρθρο του Περιστέρη, η ένδειξη στο πρώτο λ.χ. τραγούδι από τις παρτιτούρες είναι:
Και εν υποσημειώσει «Εθνική Μουσική Συλλογή του Λαογραφικού Αρχείου».
Εγώ καταλαβαίνω ότι είναι δίσκος, ότι είναι το δεύτερο κομάτι της Α πλευράς, και ότι λογικά θα πρόκειται για δίσκο εγγραφής. Δεν ξέρω αν χρησιμοποιόταν ακόμη αυτή η τεχνολογία το 1951, αλλά αν το είχαν γράψει σε μαγνητόφωνο, ποιος ο λόγος να το μετέγραφαν σε δίσκο;
Πάντως, τα τελευταία στη σειρά τραγούδια εμφανίζονται καταγραμμένα σε ταινίες, με τον αριθμό της η καθεμία…
Λοιπόν, είναι πράγματι δίσκοι εγγραφής. Αλλού (σελ. 149) βρήκα το εξής, του Περιστέρη πάντα:
Και παρακάτω εξηγεί ότι το τραγούδι που δημοσιεύει απετυπώθη διά φωνοληπτικού μηχανήματος Telefunken το 1951.
1 «Μου αρέσει»
Τώρα, μάλιστα! Οπότε θα θεωρήσουμε ότι ο Νοτόπουλος τα πήρε από το Κέντρο Ερεύνης, και ηχογράφησε (από την ταινία - αντίγραφο) όσο ακριβώς μεγάλο τμήμα ήθελε.
Δεν ξέρω αν την έχετε δει αυτή την εκπομπή, έχει ενδιαφέρον.
1 «Μου αρέσει»
Δεν είναι ούτε Ελληνική, ούτε Αλβανική. ΕΙΝΑΙ ΒΛΑΧΙΚΗ
Υπάρχει και η βλάχικη πολυφωνία, έχω ακούσει κάποια από Βλάχους της Ηπείρου, αλλά δεν είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα. Το κεντρικό κόνσεπτ είναι βέβαια κοινό, αλλά το τελικό αποτέλεσμα όχι.
Άσχετο αλλά ίσως σχετικό: υπάρχει καμιά θεωρία για την ελληνική διάλεκτο της Βορείου Ηπείρου, γιατί είναι πιο συγγενική με τα νότια ιδιώματα και όχι με τα ηπειρώτικα π.χ.; Είναι απόγονοι βλάχων ή αλβανόφωνων που υιοθέτησαν τα ελληνικά; Ή ήταν ανέκαθεν ελληνόφωνοι αλλά με περισσότερες επαφές με την Κέρκυρα π.χ. παρά με τα Γιάννενα; Δεν ξέρω τίποτε για την περιοχή οπότε συγνώμη αν ρωτώ βλακείες 
Και μια συνέντευξη του συγγραφέα:
3 «Μου αρέσει»