Η μουσικοχορευτική παράδοση του Σαμακόβου της Αν. Θράκης - Η πρώτη παρουσίαση

Επικαιρότητα Ανακοινώσεις
1

Αγαπητοί φίλοι,

μετά από 3 χρόνια έρευνας και καταγραφών του ΚΕΠΕΜ στα χωριά όπου έχουν εγκατασταθεί οικογένειες από το Σαμάκοβο της Αν. Θράκης, έχουμε την χαρά να ανακοινώσουμε την πρώτη παρουσίαση της άγνωστης αυτής θρακικής παράδοσης στο 3ο για φέτος σεμινάριο χορού του ΚΕΠΕΜ, την Κυριακή, 15 Δεκεμβρίου. Εισηγητές του σεμιναρίου θα είναι ο Δημήτρης Μαντζούρης και ο Γιώργος Καλαβρινός.

Στο σεμινάριο θα διδαχθεί τραγούδι και χορός (με στόχο να τραγουδούν οι ίδιοι οι χορευτές, αντιφωνικά ή μη) και θα παρουσιαστεί το τοπικό αποκριάτικο έθιμο και η φορεσιά των Σεϊμένηδων. Καθ’ όλη τη διάρκεια του σεμιναρίου θα υπάρχει ζωντανή μουσική, με προεξάρχον όργανο βεβαίως τη θρακιώτικη λύρα.

Δείτε αναλυτικές λεπτομέρειες για το πνεύμα και το περιεχόμενο του σεμιναρίου εδώ.

Πριν το σεμινάριο θα πραγματοποιηθεί ξενάγηση στο σπίτι και στο αρχείο του Σίμωνα Καρά.

Σας περιμένουμε!

2

Σαμάκοβο λέγεται, ή Σαμακόβι; Έχω στο μυαλό μου τα λόγια μιάς γυναίκας που, μπροστά στην αδυναμία του συζύγου της, λυράρη και τραγουδιστή, να δηλώσει όνομα, καταγωγή και τίτλο τραγουδιού, κατά τις ηχογραφήσεις της Μέλπως Μερλιέ, παρεμβαίνει δυναμικά και λέει πεντακάθαρα: “Γεώργιος Φτωχίδης, Σαμακόβι Θράκης, Αμανές.”.

(μάλιστα, ακούγοντας αυτή την εκφώνηση πρώτη φορά, πριν πολλά χρόνια και αγνοώντας την ύπαρξη τέτοιου χωριού της (ανατολικής) Θράκης, άκουσα “Τσαμακόβι”)

3

//youtu.be/577_tMzhUlk

Σαμακόβι το ξέρω κι εγώ!

Υπάρχει και ένα μαγαζί με ρούχα στην Θεσσαλονίκη(κοντά στην Εγνατία) όπου ο ιδιοκτήτης του λέγεται Σαμακοβλής!Ξακουστό μαγαζί,πάρα πολλά χρόνια λειτουργίας και με πολύ ποιοτικά ανδρικά ρούχα.Τον έχουν δείξει και στην ΕΤ3.Ως γνωστόν οι περισσότεροι κάτοικοι τις Θεσσαλονίκης είναι Θρακιώτες και Μικρασιάτες!Οπότε πιθανόν το επίθετο του να προέρχεται από εκεί! Ψιλοάσχετο αλλά είπα να το πω.

Επίσης έχω ακούσει ότι υπάρχει και λύρα από το Σαμακόβι. Προφανώς και όλες οι λύρες τις περιοχής(Θράκης-Αν. Μακεδονίας) μοιάζουν αρκετά,καθώς όλες είναι αχλαδόσχημες.Αλλά περισσότερες λεπτομέρειες δεν γνωρίζω.

4

δυνατή ηχογράφηση! εν τω μεταξύ στην δεύτερη φωτογραφία του βίντεο (στο 0.10) εμφανίζεται αριστερόχειρας λαουτιέρης. πόσο σπάνιο, σε μια εποχή που οι αριστερόχειρες τρώγανε ξύλο για να γράφουν με το δεξί…
ωπ, λάθος… και ο λυράρης με το αριστερό κρατάει το δοξάρι, άρα προφανώς είναι γυρισμένη ανάποδα η φωτογραφία!

5

Και Σαμάκοβο λέγεται και Σαμακόβι. Στην βιβλιογραφία αναγράφεται συνήθως ως “Σαμάκοβον” ή σπανιότερα “Σαμακόβιον”. Επίσης και “Μικρό Σαμάκοβο” σε αντιδιαστολή με το “Μεγάλο Σαμάκοβο” της Βόρειας Θράκης, από όπου πήρε και το όνομά του, καθώς ιδρύθηκε τον 15ο αιώνα από κατοίκους του Μεγάλου Σαμακόβου, οι οποίοι μετακινήθηκαν εκεί και άνοιξαν τα μεταλλεία σιδήρου, εργασία που έκαναν και στο Μεγάλο Σαμάκοβο.

Παλαιοί οικισμοί με το όνομα “Σαμάκοβο” υπάρχουν 3 στον ενιαίο χώρο της Θράκης: Το Μεγάλο στην Βουλγαρία (χάρτης), το Μικρό στην Ανατολική Θράκη (χάρτης) και ένα ακόμα στην Βουλγαρία, κοντά στα σύνορα με την Ελλάδα (ακριβή τοποθεσία δεν γνωρίζω).

Στην Ελλάδα σήμερα ονομάζεται Σαμάκοβο μία συνοικία της Ξάνθης (δεν είναι πάντως από το Σαμακόβι της Αν. Θράκης) και επίσης αυτό είναι και το παλιό όνομα του χωριού Δωμάτια της Καβάλας (αυτό το έμαθα προσφάτως και δεν ξέρω πώς και με τι συνδέεται).

Οι Σαμακοβλήδες πάντως (από το Σαμάκοβο της Αν. Θράκης) το χωριό τους το λένε στο ιδίωμά τους “Σαμακόβ’”, επομένως “Σαμακόβι”.

Η Μέλπω Μερλιέ έχει καταγράψει τον λυράρη Δημήτρη Φτωχίδη (ή Φτουχίδη ή Φτούχο). Για Γεώργιο δεν έχω ακούσει κάτι. Είστε σίγουρος για αυτό; Επίσης, η εκφωνήτρια είναι σύζυγος του Φτουχίδη; Γιατί έχω την εντύπωση ότι είναι άνθρωπος της Μέλπως Μερλιέ. Αν βέβαια μιλάμε για τις ίδιες ηχογραφήσεις.

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 16:47 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 16:23 —

Τουλάχιστον όλη η περιοχή ανατολικά των Σαράντα Εκκλησιών και βόρεια της Βιζύης έπαιζε λύρα. Μαρτυρίες έχουμε μέχρι σήμερα για τα χωριά Κωστή και Μπροντίβο (τα χωριά με τα Αναστενάρια), Σαμακόβι, Τρουλιά και Σκοπό (χωρίς να έχω εξαντλήσει την βιβλιογραφία περί αυτού). Οπωσδήποτε μία πιο εμπεριστατωμένη βιβλιογραφική έρευνα και επιτόπια έρευνα στα χωριά των Ανατολικοθρακιωτών θα βγάλει κι άλλα χωριά στην επιφάνεια. Δυστυχώς είναι μία τελείως παραμελημένη περιοχή. Πρώτον, η προσφυγιά και ο διασκορπισμός των χωριών, δεύτερον η δυνατή παράδοση της Δυτικής Θράκης και τρίτον η ψευδής άποψη που καθιερώθηκε ότι η Ανατολική Θράκη είναι συνέχεια της Μικράς Ασίας και της παράδοσης της Κωνσταντινούπολης, άφησαν στο σκοτάδι τον πολιτισμό της Ανατολικής Θράκης, στην οποία, σημειωτέον, ζούσε το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού της ενιαίας Θράκης.

Εκτός του Φτουχίδη, πλέον είναι εκδεδομένες από το ΚΕΠΕΜ και οι ηχογραφήσεις του Σίμωνα Καρά από 2 άλλους Σαμακοβλήδες λυράρηδες, τον Χαράλαμπο Μενίδη και τον Γιώργη Γκόρε (ο οποίος εικονίζεται στην φωτογραφία μαζί με το λαούτο). [b]Εδώ[/b] αρκετά δείγματα ως μουσική υπόκρουση στο βίντεο-παρουσίαση της έκδοσης και εδώ κάποια αντιπροσωπευτικά δείγματα από την έκδοση.

ωπ, λάθος… και ο λυράρης με το αριστερό κρατάει το δοξάρι, άρα προφανώς είναι γυρισμένη ανάποδα η φωτογραφία!

Και οι χορευτές προς τα αριστερά πηγαίνουν… Δεν υπάρχει τέτοιος χορός στο Σαμακόβι. Άρα σίγουρα είναι γυρισμένη ανάποδα η φωτογραφία.

6

Ναι Δημήτρη, Δημήτριος Φτωχίδης, λάθος έκανα. Αν και η ηχογράφηση που δίνει ο Αποστόλης πιό πάνω είναι και αυτή από τη σειρά της Μερλιέ, τότε η “εκφωνήτρια” πρέπει να είναι πράγματι βοηθός της ηχογράφησης. Έχοντας πολλά χρόνια να ακούσω την ηχογράφηση, θεωρούσα πολύ λαϊκότερη τη φωνή.

7

Όχι, δε δηλώνει δάσος. Είναι γενικά παραγωγική κατάληξη. Αράχωβα π.χ. σημαίνει κάτι σαν “καρυδένια”.

Υπάρχει και μια μεταγενέστερη ελληνική ονομασία του Σαμακοβιού, Σιδηροχώρι. Δεν ξέρω όμως αν είναι μετάφραση.

8

Αν και δεν γνωρίζω καμμιά σλαβογενή γλώσσα, νομίζω και εγώ ότι η κατάληξη -οφ / -οβ για αρσενικό, -οβα για θηλικό και -οβο για ουδέτερο είναι αυτό που λέει και ο Περικλής, παραγωγικό ή κτητικό: Δημητρόφ = του Δημήτρη (ο γιυός του Δημήτρη) κλπ.

9

Η ονομασία “Σιδηροχώρι” είναι πράγματι νεώτερη μετάφραση.

Για την ετυμολογία παραθέτω το σχετικό απόσπασμα από το ένθετο του CD “Λύρες του Σαμμακοβιού”.

“Η λέξη Σαμμάκοβο προέρχεται κατά μία εκδοχή από τις βουλγαρικές λέξεις σάμο (μόνο) καὶ κοβὰτς (σιδεράς) ή κόβ (ρίζα της λέξης σφυρηλατώ). Κατʼ άλλους, προήλθε από τη λέξη samokovi. Έτσι ονόμαζαν οι σάξωνες μεταλλουργοί τα βαριά μηχανικά σφυριά πού κινούνταν με υδραυλική ενέργεια.”

10

Υποψιάζομαι ότι το σπόρ της παρετυμολογίας είναι δημοφιλές και σε γειτονικές χώρες, όχι μόνο στη δική μας.

11

Σαμάκοβο λεγόταν χωριό της Ανατολικής Θράκης, του οποίου οι Έλληνες κάτοικοι, όταν έφυγαν από εκεί με την ανταλλαγή του πληθυσμού, δημιούργησαν το “Νέο Σιδηροχώρι”.
Και οι δυο ονομασίες “Σαμάκοβο” και “Σιδηροχώρι” παραπέμπουν σε μεταλλείο σιδήρου που υπήρχε εκεί.

Και πράγματι, “σαμακόβι” στα βουλγαρικά σημαίνει “εργαστήρια σιδήρου”.

12

Όχι κατ’ ανάγκην. Μια εύλογη πρόταση ετυμολογίας που όμως αποδεικνύεται λανθασμένη δεν είναι ακριβώς παρετυμολογία. Παρετυμολογία λέμε πιο πολύ τη διαδικασία εκείνη που παρακάμπτει κάθε μέθοδο, κάθε πρόοδο που έχει κάνει εδώ και αιώνες η γλωσσική επιστήμη, κάθε λογική εν τέλει, και μένει απλώς στο «εμένα μου θυμίζει». Στερεοτυπικό παράδειγμα το «πανταλόνι < πάντα λιώνει». Δε χρειάζεται να ξέρεις τη σωστή ετυμολογία για να καταλάβεις ότι αυτή είναι μπαρούφα!

Πολύ συχνά η παρετυμολογία έχει εθνοκεντρική βάση: διάφοροι αδαείς προσπαθούν με ακροβατικούς τρόπους να συνδέσουν ξένες λέξεις με ρίζες από τη δική τους γλώσσα για να αποδείξουν ότι όλα προέρχονται από τον δικό τους λαό. Ο ήρωας της ελληνοκεντρικής παρετυμολογίας είναι ο Γκας Πορτοκάλος από την ταινία “Γάμος αλά ελληνικά” (“το όνομα Μίλερ προέρχεται από το ελληνικό μήλο, άρα αυτός ο γάμος ενώνει συμβολικά δυο φρούτα, το πορτοκάλι με το μήλο” - και άλλα πολλά εμπριμέ)…

Και πριν σφυρίξω τον εαυτό μου οφ-τόπικ, θυμίζω και το ρεμπέτης < ῥέμβομαι.

13

Ένας θείος μου, πάντα προσέθετε σε αυτό το παράδειγμα και το “μπριζόλα < εν πυρί ζέει όλα”.

Κλασικό παράδειγμα από τον 19ο αιώνα, που διδασκόταν παλαιότερα στο Παν/μιο Θεσ/κης, η δήθεν ελληνική ρίζα της γερμανικής λέξης Fuchs (Φούξ = αλεπού): αλώπηξ < λώπηξ < ώπηξ < πηξ < πουξ < φουξ. Δεν είναι ανέκδοτο, υπάρχει, λέει, γραμμένο σε “σοβαρό” κείμενο.

Πολύ καλά έκανες, είναι και επίκαιρο σε άλλη συζήτηση.