Ενδιαφέρουσα η αναθέρμανση του θέματος. Πρέπει όμως να ληφθεί υπόψιν ο παράγοντας των τοπικών συνηθειών. Απτάλικος καρσιλαμάς στο γενικό πανελλήνιο λεξιλόγιο δε σημαίνει τίποτε, είναι σα να λέμε μοσχάρι χοιρινό. Στη Μυτιλήνη όμως σημαίνει κάτι συγκεκριμένο (δεν ξέρω τι είναι αυτό αλλά ξέρω ότι ειδικά εκεί, στο πλαίσιο της τοπικής μουσικοχορευτικής παράδοσης, είναι δόκιμος όρος).
Η ορχήστρα του Κ. Παπαγκίκα, όπως και οι μουσικοί που συνόδευαν την Καναροπούλου και γενικά οι περισσότεροι μουσικοί των παλιών ηχογραφήσεων (όσοι αποτελούν εξαίρεση συνήθως εντοπίζονται εύκολα με το αφτί) δεν ανήκουν σε κάποια μικροτοπική κουλτούρα αλλά στο πανελλήνιο -ή ας πούμε υπερτοπικό- «παραδοσιακό» ιδίωμα. Αυτοί ίσως, αν θέλουν, να αλλάζουν το ρυθμικό σχήμα της συνοδείας οδηγώντας τον ακροατή στον Α ή Β χορό ή στο να μη χορέψει. Οι αντίστοιχοι σημερινοί, επίσης μπορούν να πάρουν τέτοιες πρωτοβουλίες.
Παράλληλα όμως υπάρχει και η πραγματικότητα των επιμέρους παραδόσεων. Σ’ ένα δεδομένο χώρο, το Α νησί ή τη Β συστάδα χωριών, είναι εμπεδωμένη και αδιαπραγμάτευτη γνώση ότι το τάδε τραγούδι είναι συρτό και το δείνα τσιφτετέλι. Κανείς δε διανοείται ούτε να το χορέψει αλλιώς ούτε να το παίξει αλλιώς. Είναι πολύ πιθανό μάλιστα να υπάρχουν και διαφορετικοί χοροί σε τραγούδια με την ίδια ακριβώς ρυθμική συνοδεία:εκεί το αν χορεύεις τον ένα ή τον άλλο χορό δε σ’ το υποδεικνύει ο λαουτιέρης / κιθαρίστας / κρουστός: απλώς το ξέρεις.
Την Τούρνα προσωπικά τη γνωρίζω ως στοιχείο ζωντανής παράδοσης στην Κάλυμνο. Εκεί είναι σκοπός της τάβλας. Θα μπορούσε να είναι και συρτό ή ίσσος, αλλά δεν είναι. Όταν την παίζουν τα βιολιά με τα λαούτα, η ρυθμική υπόκρουση είναι πράγματι αυτή των σκοπών της τάβλας (εφόσον βέβαια ξέρεις να αναγνωρίσεις πώς είναι στα καλύμνικα η ρυθμική υπόκρουση των σκοπών της τάβλας!). Όταν την παίζουν οι τσαμπούνες, δε βγάζεις άκρη -πρέπει απλώς να ξέρεις τη συγκεκριμένη πληροφορία.
Το τραγούδι είναι επίσης ζωντανή παράδοση στην Αστυπαλιά, όπου όμως δεν έχω προσωπική γνώση των πραγμάτων. Αυτό το βίντεο υποδεικνύει ότι μάλλον κι εκεί είναι της τάβλας. Η τσαμπούνα στην Αστυπαλιά παίζει ακριβώς όπως και στην Κάλυμνο, δηλαδή άδηλα (δε σε οδηγεί με κάποιο ρυθμικό σχήμα). Τα βιολιά και τα λαούτα έχουν άλλο παίξιμο. Εδώ όμως ένα φολκλορικό συγκρότημα της Αθήνας (που δεν ξέρω αν είναι έγκυρο ή αυθαίρετο, ούτε αν αναπαριστά το παρόν ή ένα φολκλορικό παρελθόν) το αποδίδει ως ένα χορό που μάλλον θα είναι ίσσος Αστυπαλιάς (δεν είναι ακριβώς τα βήματα των ίσσων άλλων νησιών που ξέρω αλλά για ίσσος μοιάζει).
Στην Πάτμο βλέπουμε εδώ ένα χορευτικό συγκρότημα να το χορεύει ίσσο. Ούτε στην Πάτμο έχω προσωπική πείρα των πραγμάτων, αλλά δεν έχω λόγο να το αμφισβητήσω.
Στη Νίσυρο το ακούμε σε μια εκτέλεση όπου, όσο κι αν δεν ξέρω τους τοπικούς κώδικες, το λαούτο με κανένα τρόπο δεν παραπέμπει σε ίσσο, μάλλον σε συρτό (και πάντως δύσκολα σε καθιστικό).
Ο σκοπός προέρχεται από τη Μ. Ασία. Δε γνωρίζω από ποιο συγκεκριμένο μέρος της Μ. Ασίας, ούτε γνωρίζω ποια ήταν εκεί η χρήση του.
Το ερώτημα λοιπόν σχετικά με τις εκτελέσεις Παπαγκίκα και Καναροπούλου είναι:
α) Ανταποκρίνονται σε κάποια συγκεκριμένη τοπική παράδοση; Ποια; (πιθανολογώ σε καμία αλλά δεν ξέρεις καμιά φορά)
β) Αν ναι, τότε στη συγκεκριμένη παράδοση αυτά τα ρυθμικά σχήματα σε ποιον χορό ταιριάζουν;
Στους κυκλαδίτικους μπάλους με μανέ όχι απλώς χορεύουν, αλλά ίσα ίσα ο μανές (και όχι το λαούτο) είναι η βασική ειδοποίηση προς το χορευτή ότι έχουμε μπάλο και όχι συρτό. Όσο για υπερτοπικές παραδόσεις, και στο τσιφτετέλι μπορεί να παρεμβάλλεται μανές, όπως μπορεί να παραμβάλλεται και ταξίμι (ή και το κομμάτι να αποτελείται εξ ολοκλήρου από ταξίμι και μόνο).
