Λίγα λόγια για τον άσκαυλο, για όσους δεν γνωρίζουν την λέξη (όπως κι εγώ) …
Απορία τόχω, υπάρχει κανένας που παίζει αυτό το όργανο που το φωνάζει άσκαυλο;
Π.χ. "που τον εβαλες τον ασκαυλο";
Εντόπισα και μία παπαρίτσα στο σύνδεσμο που έδωσες Πελαγία
από τον τουρκικό όρο gayda, που σύμφωνα με ορισμένους προέρχεται από το αρχαιοελληνικό "αείδω
Ελα Χριστέ και Παναγία μου! Πως γίνεται αυτή η προέλευση;
Το “γκαρίζω” πιστεύω ότι συσχετίζεται πολύ καλύτερα…
Μέχρι να εντοπιστούν οι “ορισμένοι” παρακαλώ να προστεθεί κι αυτό δίπλα στο βυζούκιον, στο Ζεϋ-μπέκο και τα άλλα συναφή
Υ.Γ. Καλά να περάσετε όλοι οι γκαϊτατζήδες, οι τσαμπουνιέρηδες και όσοι βρεθείτε!!
Φίλε μου Διονύση, οι Θρακιώτες παίζουν την γκάιντα, μια παραλλαγή της τσαμπούνας !
http://tastytour.pblogs.gr/2007/04/ts.html
Την έχω ακούσει σε γλέντια και πανηγύρια Θρακιωτών, κατά κόρον (κεφάλι καζάνι) !!!
Πάντως και για το άσκαυλος έχω ετοιμολογία, αλλά θα σήμαινε την άμεση διαγραφή μου …
Από Διονύση: Πελαγία είσαι αδιάγραφτη!!
Όχι βέβαια. Αλλά εξυπηρετεί όταν θες να πεις “γκάιντες, τσαμπούνες και όλα τα συναφή”.
Η γκάιντα δεν είναι παραλλαγή της τσαμπούνας. Είναι δύο πολύ διαφορετικά όργανα. Υπάρχουν οι κοντινοί και μακρινοί συγγενείς του καθενός σε πάρα πολλές χώρες, καθώς και μερικοί άσκαυλοι που είναι οι εντελώς απόμακροι συγγενείς, και όλοι αυτοί, τα όργανα με ασκό δηλαδή, γιορτάζουν το Σάββατο. Οπότε “άσκαυλος” είναι η λέξη ομπρέλα. Στα αγγλικά (bagpipe) ακούγεται καλύτερα.
Το 'χω μπανίσει κι εγώ κάπου. Η πλάκα είναι ότι δεν προέρχεται από τίποτε αγραμμάτους, ώστε να πεις “ε, ντάξει, τουλάχιστον προσπάθησαν”. Χωρίς να θυμάμαι ακριβώς την ερμηνεία, μπλέκει κάπου και το δίγαμμα της ομηρικής μορφής του αείδω κλπ.
Πάντως έχω επιφυλάξεις αν είναι τούρκικη η λέξη: χρησιμοποιείται και στα ισπανικά (gaita). Για τα ονόματα βλ. και εδώ.
Έχει μερικές ανακρίβειες το αρθράκι. Δεν είναι όλο λάθος, απεναντίας, αλλά για ιστότοπο με τίτλο «Musipedia» (και ιδίως για πηγή με τίτλο «Λεξικό της ελλ. μουσικής») θα μπορούσε να είναι και καλύτερο.
Ενδεικτικά:
- Ο πρώτος αιώνας είναι πράγματι η παλαιότερη εποχή που έχουμε ασφαλείς μαρτυρίες ότι υπήρχαν άσκαυλοι στην Ελλάδα. Όλα τα παλιότερα είναι αναπόδεικτες πιθανότητες.
- Δεν υπάρχει γκάιντα στην Ήπειρο.
Στα ποντιακά λέγεται αγγείον (και τουλουμ-ζουρνά)
Κάτι που μπορεί να έχει βάσιμη σχέση με Αρχαία Ελλάδα, λόγω σχήματος που μοιάζει με αγγείο/αμφορέα
Το τουλούμι (ο ασκός δηλαδή) είναι αγγείο: η κανονική του χρήση ήταν ως δοχείο κρασιού, λαδιού κλπ. Νομίζω ότι από εκεί προέρχεται η ονομασία.
Σωστά. Αυτό πιστεύω κι εγώ. Φαντάζομαι οτι πρωτα χρησιμοποιήθηκε ως “δοχείο” και μετά ως μουσικό όργανο.
Ο Καλογερόπουλος είναι πολύτιμη πηγή πληροφοριών, αλλά το λεξικό του είναι πολύ έντονα διαμορφωμένο από τις απόψεις, εμμονές κλπ του συγγραφέα, ο αναγνώστης πρέπει να το αντιμετωπίζει κριτικά.
εξ ου και τουλουμοτύρι
Τελικά, δεν μάθαμε από πού μπορεί να προήλθε η λέξη! Αλλά δεν θα σκάσουμε…
Η λέξη «γκάιντα» με μικροπαραλλαγές έχει τεράστια διάδοση: Βαλκάνια, κεντροανατολική Ευρώπη, Τουρκία, όλη η Β. Αφρική, Ισπανία, Πορτογαλία, και από κει Βραζιλία και δε θυμάμαι αν και στην ισπανόφωνη Λατ. Αμερική. Και δηλώνει άλλοτε διάφορους τοπικούς τύπους ασκαύλου, άλλοτε άλλα πνευστά, από ζουρνάδες μέχρι και είδη ακορντεόν!
Στο λινκ που είχα παραθέσει στο #3, αφού τα σκιαγράφησα όλα αυτά πολύ περιληπτικά, διατυπώνω τις προσωπικές μου υποθέσεις για την πιθανή προέλευση του όρου. Αλλά δεν είναι μία υπόθεση, είναι δυο-τρεις αλληλοαποκλειόμενες.
Έκτοτε δεν είχα μάθει τίποτε περισσότερο, αλλά τώρα πρόσφατα πέτυχα κάπου ένα πέιπερ που καταπιάνεται με την ετυμολογία αυτής της λέξης. Θα ψάξω να το ξαναβρώ και θα το παραπέμψω. Το συμπέρασμα δεν το θυμάμαι απέξω.
1 «Μου αρέσει»
Vereno, Michael Peter, “gaita and gajda - Musings on a Strange History of Names”, Chanter (το περιοδικό της Bagpipe Society), καλοκαίρι 2017.
https://www.bagpipesociety.org.uk/articles/2017/chanter/summer/gaita-gadja-musings/
(Παρατηρώ ότι στην ηλ. δ/νση υπάρχει ένα τυπογραφικό λάθος, gadja αντί gajda. Αν το προσέξουν, μπορεί να το διορθώσουν και το παρόν λινκ να μην ισχύει πια.)
Ωραίος. Η μουσική της βόρειας Ισπανίας θεωρείται «κελτική» και σαν τέτοια πάει πακέτο με ιρλανδική, σκωτσέζικη και λοιπές μουσικές που επίσης έχουν γκάιντες και παρόμοιους ρυθμούς (6/8 jig), αν και η ονομασία του οργάνου είναι διαφορετική στις κελτικές γλώσσες ( píob mhór, phìob mhòr κλπ)
Ωραίος πράγματι. Και λάθος ακόμη να τα λέει, τουλάχιστον έχει συγκεντρώσει ένα πλήθος δεδομένα ώστε ο επόμενος να στηρίξει τον τυχόν αντίλογό του. Μετά από μια τέτοια μελέτη, κανείς δε δικαιούται πλέον να λέει:
…και όχι απλώς επειδή δε θα μπορούσε να βγαίνει από το αείδω.
(Αλλά θα συνεχίσουν να το λένε, πολύ φοβούμαι…)
Tελικά, μπορεί κάποιος / - α να βοηθήσει μπας και δοθεί απάντηση στο ερώτημα του τίτλου;
1 «Μου αρέσει»
Το άρθρο που έβαλε ο @pepe εικάζει ότι από τα βερβέρικα πέρασε η λέξη στα αραβικά και απο εκεί στα ισπανικά και άλλες γλώσσες της ιβηρικής χερσονήσου, και την έφεραν στα Βαλκάνια είτε οι καταλανοί επί σταυροφοριών και μετά, είτε οι σεφαραδίτες. Αλλά δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι πέρασε μια λέξη από τους σεφαραδίτες και έφτασε μέχρι την Σλοβακία και την Πολωνία.
Γεγονός είναι ότι η λέξη απαντά σε τόσο πολλές και τόσο διαφορετικές γλώσσες, ώστε καμία πορεία δε θα ήταν εύκολο να πείσει, αλλά ωστόσο κάποια εξήγηση οπωσδήποτε υπάρχει. Για τη συγκεκριμένη ο συγγραφέας παρουσιάζει το σκεπτικό του, όπως και για την ανασκευή παλαιότερων προτάσεων.