Αυτό Δημήτρη (ΚΕΠΕΜ) είναι μέρος μιας ευρύτερης συζήτησης σχετικής με το θέμα μας;
Εν τω μεταξύ, βρήκα ένα κειμενάκι που σχετίζεται με μια λεπτομέρεια από πολύ παλιότερη φάση της συζήτησής μας. Είχαμε πει:
Στο σημείωμα του δίσκου «Τραγούδια Αμοργού, Κύθνου, Σίφνου» (1973) ο Καράς αναφέρει: Η λύρα, χαρακτηριστικό μουσικό όργανο του Αιγαίου πελάγους, έχει αντικατασταθεί πολύ ενωρίς εδώ από το βιολί, που παρέχει μεγαλύτερες δυνατότητες αναπτύξεως της μελωδίας. Βιολί, λαγούτο, κάποτε και σαντούρι, απαρτίζουν τη νησιώτικη συναυλία. Σπανίζει η φλογέρα, διατηρείται όμως η τσαμπούνα…
Το ίδιο κείμενο έχει ανατυπωθεί και στο σιντί «Τραγούδια Κυκλάδων», που περιλαμβάνει και μερικά ακόμη νησιά.
Έχω να παρατηρήσω ότι τουλάχιστον στη Σαντορίνη υπήρχαν ακόμη λύρες τον καιρό που έκανε ο Καράς τις έρευνές του. Δεν υπάρχει δίσκος του Καρά με Σαντορίνη, ωστόσο νομίζω πως έχω ακούσει ότι υπάρχουν ανέκδοτες ηχογραφήσεις του. Δεν ξέρω ούτε αν περιλαμβάνουν λύρα, ούτε αν γενικώς τη συνάντησε. Μπορεί την πληροφορία «Η λύρα, χαρακτηριστικό μουσικό όργανο του Αιγαίου πελάγους, έχει αντικατασταθεί …» να την άκουσε ή να τη συνήγαγε μόνος του, μπορεί και να τη διαπίστωσε ιδίοις όμμασι. Πάντως δε φαίνεται να παίρνει καμία θέση υπέρ ή κατά αυτής της πραγματικότητας.
Κατά τα άλλα δεν υπάρχουν, σε δίσκο του τουλάχιστον, ηχογραφήσεις βιολιού από τα μέρη όπου η λύρα παραμένει το κυριότερο όργανο αλλά παράλληλα υπάρχει και βιολί, όπως η Κάσος και η νότια Κάρπαθος.
Ναι. Στο φόρουμ “Ψαλτολόγιον” υπάρχει ένα θέμα λίγων μηνυμάτων για τον Καρά και το κρητικό βιολί.
Δεν ξέρω αν ο Καράς είχε επισκεφτεί την Σαντορίνη. Ξέρω ότι έχει κάποιες καταγραφές με Σαντορινιούς (βιολί, κλαρίνο, λαούτο), αλλά έχω την εντύπωση (χωρίς να είμαι σίγουρος) ότι η ηχογράφηση έγινε στην Αθήνα. Επομένως, πράγματι μπορεί να μην ήξερε για την παρουσία της λύρας στη Σαντορίνη. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η λύρα στην Σαντορίνη ήταν σε μία φάση εξάλειψης. Πλέον είχε επικρατήσει πανηγυρικά η ζυγιά (βιολί, κλαρίνο, λαούτο). Επομένως, και η υποθετική στάση του Καρά απέναντι στην λύρα της Σαντορίνης θα ήταν σίγουρα πολύ διαφορετική σε σχέση με την κρητική λύρα.
Σωστό είναι αυτό. Σε δίσκους δεν έχει εκδώσει βιολί από περιοχές όπου αυτό συνυπήρχε με κυρίαρχη την λύρα, εκτός της Κρήτης. Το 1976 εξέδωσε δίσκο με κρητικά τραγούδια στα οποία συμπεριλαμβάνονται ηχογραφήσεις με βιολί από το τέλος της δεκαετίας του '60. Αυτό σε συνδυασμό και με την παραπάνω μαρτυρία του Γιάννη Αρβανίτη, που έρχεται να επιβεβαιώσει αυτό που ξέραμε ήδη από τον Διονυσόπουλο, οδηγεί αρκετά ασφαλώς στην υπόθεση ότι ήδη στο τέλος της δεκαετίας του ‘60 ο Καράς έχει αλλάξει γνώμη για το κρητικό βιολί. Είναι και η εποχή που κατεβαίνει στην Κρήτη και βλέπει ιδίοις όμμασι την κατάσταση. Γι’ αυτό και στο ένθετο γράφει επαινετικά λόγια για “λυράρηδες και βιολάρηδες” στην Κρήτη.
Ωπ, τώρα το θυμήθηκα: στη Λήμνο έγραψε και λύρες και βιολιά. Η εικόνα μου είναι ότι η λύρα στη Λήμνο ήταν τότε ένα συνηθισμένο όργανο των ερασιτεχνών και της παρέας, με κάποια παρουσία και σε πανηγύρια, ενώ το βιολί ήταν πιο διαδεδομένο στα πανηγύρια. Όπως οι τσαμπούνες και οι φλογέρες στα πιο πολλά μέρη σε σχέση με βιολιά και κλαρίνα, περίπου…
Απ’ ό,τι βλέπω, εκεί θίγεται και μια άλλη πτυχή του ζητήματος: στο μνμ #3 αναφέρεται «το εύρος του κλεψίματος από τους βιολάτορες» εκ μέρους των λυράρηδων -γενικά και απρόσωπα αλλά και ειδικά και επώνυμα.
Αυτό είναι ένα μεγάλο ζήτημα, για το οποίο δε νομίζω ότι μπορεί κανείς να έχει ολοκληρωμένη άποψη χωρίς εκτεταμένη προσωπική εμπειρία του μουσικού κόσμου της Κρήτης. Προσωπικά δεν έχω καμία τέτοια εμπειρία. Το ότι το παγκρήτιο, λυριστικό σημερινό ρεπερτόριο έχει δεχτεί πάρα πολλές επιρροές από τα χανιώτικα του βιολιού είναι γεγονός. Αν το δούμε καθαρά σαν λαϊκή παράδοση, είναι αστείο να μιλάει κανείς για κλοπές: αν οι κεντρικοί και ανατολικοί Κρητικοί γνώρισαν και αγάπησαν τον συρτό και τον πεντοζάλη (και τα ριζίτικα και… και…), τίποτε πιο φυσιολογικό. Αν όμως το θέμα μεταφέρεται και στο επίπεδο του ποιον σκοπό υπογράφει ο καθένας για δικό του και εισπράττει σχετικά δικαιώματα, εκεί το πράγμα αλλάζει. Ιδίως που στο ρεπερτόριο των δυτικοκρητικών βιολιών συμβαίνει ένα φαινόμενο κατά τα άλλα σπάνιο στη λαϊκή παράδοση: οι πιο πολλοί σκοποί, αν και παραδοσιακοί κατά τη χρήση τους, αναγνωρίζονται από την παράδοση ως επώνυμες δημιουργίες του Α ή Β βιολάτορα, κάτι που ξεκίνησε πολύ πριν εφευρεθεί η δισκογραφία και τα πν. δικαιώματα. Που σημαίνει ότι, ακόμη και χωρίς να εμπλέκονται οικονομικά ζητήματα (πόσο μάλλον αν εμπλέκονται), το να οικειοποιηθεί κανείς (π.χ. ένας λυράρης από αλλού εκτός Χανίων) ένα σκοπό χανιώτικο που αποδίδεται σε συγκεκριμένο βιολάτορα θίγει την ηθική της κοινής γνώμης.
Πέρα από αυτή τη γενικότητα, δε γνωρίζω τι συνέβη στην πράξη, δηλαδή ποιος σκοπός είναι ποιανού και παρουσιάστηκε ως αλλουνού. Μπορώ όμως κάλλιστα να φανταστώ πόσο θα ενόχλησε αν όντως συνέβη.
Στη συζήτηση στο Ψαλτολόγιο δίννται και διάφορα λινκ για περαιτέρω έρευνα. Δεν τα κοίταξα, ίσως κάποια να είναι τα ίδια που έχουν αναφερθεί κι εδώ.
Ωραία περίπτωση η Λήμνος. Έκανα φαντάρος εκεί και έκανα κάποιες μίνι καταγραφές στις εξόδους μου. Ορισμένα ενδιαφέροντα σημεία:
Έχεις δίκιο ότι υπήρχε λύρα την εποχή του Καρά αρκετά διαδεδομένη, όμως δεν ήταν σε καμία περίπτωση κυρίαρχη.
Στην Λήμνο υπήρχαν από τη μια οι λύρες και από την άλλη οι κομπανίες στα πρότυπα της Μυτιλήνης ή της Σάμου. Η διάκριση δεν γινόταν μεταξύ λύρας και βιολιού.
Από όσο είχα καταλάβει, η λύρα εξέφραζε διαφορετική τελείως παράδοση από αυτήν που εξέφραζαν οι κομπανίες. Δηλαδή η λύρα δεν έπαιζε αυτά που έπαιζε μία κομπανία και μία κομπανία δεν μπορούσε να παίξει (για την ακρίβεια δεν καταδεχόταν) αυτά που έπαιζε η λύρα, τα χωριάτικα. Τα χαρακτηριστικά π.χ. τραγούδια της Λήμνου (Πάτμα, Παναγιά χορός, Τσεχαγιάδικος κ.λπ.) τα έπαιζε λύρα και όχι οι κομπανίες, οι οποίες παίζανε συρτά, ζεϊμπέκικα κ.λπ. και μάλιστα από παρτιτούρες. Οι οργανοπαίκτες των κομπανιών δηλαδή είχαν γνώσεις μουσικής σημειογραφίας κ.λπ. Ένα περιστατικό: Έχω πάει σε έναν παλιό κλαριντζή μίας κομπανίας και τον ρωτάω για τις λύρες. Η απάντησή του ήταν: “Τώρα, θες να μιλήσουμε για μουσική ή για λύρες;”
Και στη Σάμο: «Δεν είχανε όργανα και φέρανε τσαμπούνες»
Κι εγώ ήμουνα φαντάρος στη Λήμνο, και συμφωνώ ότι είναι ωραία περίπτωση (σπάνιο για φαντάρο να του αρέσει το μέρος όπου υπηρετεί). Πήγα και γνώρισα τον γνωστό Νάσο Κοτσιναδέλη, μιλήσαμε λίγο, τον άκουσα και σε μια φολκλορική εκδήλωση όπου έπαιξε, αλλά ομολογουμένως δεν μου πέρασε η ιδέα να κοιτάξω και την άλλη πλευρά της τοπικής μουσικής…
Κάποια αποσπάσματα από το Βιβλίο του Κώστα Παπαδάκη (Ναύτη), 1989, που έχουν σχέση με το θέμα:
"Το 1938 εγκαταστάθηκα στον Πειραιά. Έπαιζα τότε στο κέντρο του Στέφανου Καβαλιεράκη (από τον Φουρνέ) στην Καλλιθέα με λαούτο, τον αδελφό του Δημήτρη Καβαλιεράκη. Είχαμε εγκριθεί και κάναμε εβδομαδιαίες εκπομπές από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών, καθώς και τον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Ε.Ο.Ν. Το 1940 κηρύχθηκε ο πόλεμος και επέστρεψα στην Κρήτη. Μετά την απελευθέρωση ο Βασίλης Δασκαλάκης έθεσε σε λειτουργία ένα ιδιωτικό Ραδιοσταθμό στα Χανιά, ο οποίος αργότερα έγινε κρατικός και μεταφέρθηκε στη Σούδα, όπου είναι και σήμερα. Είχα εβδομαδιαίες εκπομπές από την αρχή.
Το 1949 εγκαταστάθηκα και πάλι στον Πειραιά. Τότε είχαν αναλάβει τις εκπομπές Κρητικής Μουσικής στο Ραδιοφωνικό σταθμό οι αδελφοί Κουτσουρέλη, οι οποίοι χρησιμοποίησαν διάφορους βιολιστές, λυράριδες, λαουτιέρηδες, καθώς και τραγουδιστές και τραγουδίστριες. Ελάμβανα μέρος κι εγώ. Με τον Στέλιο Κουτσουρέλη, εργαζόμασταν τότε τα βράδια στο Κέντρο “Χανιά” του Ευτύχιου Μπασιά στην πλατεία της Αγίας Ειρήνης στην Αθήνα. Είχαμε μαζί μας και το λυράρη Κώστα Μουντάκη. Την εποχή εκείνη ο Μουντάκης ήταν άγνωστος στο ευρύ κοινό. Τον είχαμε μαζί μας μέχρι το 1953, όταν εγώ και πλήθος Κρητικών απολυθήκαμε από τις δουλειές μας και αναγκαστήκαμε να επιστρέψουμε στην Κρήτη.
Ήταν ο “διωγμός των Κρητικών”, όπως ονόμασαν την άνοδο του Παπάγου στην Κυβέρνηση. Όταν επέστρεψα στην Κρήτη συνέχισα τις εκπομπές μου στον Ραδιοφωνικό Σταθμό Χανίων.
Κατά το διάστημα που ήμουν στην Αθήνα διαδραματίστηκε το εξής γεγονός: Ο Σίμων Καρράς, διευθυντής του Μουσικού Προγράμματος της Δημοτικής Μουσικής της Ε.Ι.Ρ., προσπάθησε πολλές φορές με διάφορους τρόπους να απωθήσει τους αδελφούς Κουτσουρέλη και να αναλάβει αυτός την Κρητική Μουσική. Αυτό φυσικά το απέρριψα και εγώ, και ο Κουτσουρέλης, και πολλοί άλλοι που λάμβαναν μέρος στην εκπομπή. Εγώ προσωπικά τόνισα στον Καρρά ότι εφόσον δεν πήγε ποτέ στην Κρήτη είχε άγνοια για τη Μουσική της Κρήτης. Ο Καρράς δεν ξέχασε ποτέ την παρατήρησή μου αυτή.
Έπειτα ήλθε το θλιβερό γεγονός του θανάτου του Μανώλη Κουτσουρέλη. Ο αδελφός του Στέλιος εγκατέλειψε τις ραδιοφωνικές εκπομπές λόγω πένθους, κι εγώ είχα εγκατασταθεί στα Χανιά…Η απαγορευτική διαταγή ήλθε στον Ρ.Σ. Χανίων στις 15 Φεβρουαρίου 1955, και πηγαίνοντας να κάνω την εβδομαδιαία μου εκπομπή, μου δήλωσαν ότι απαγορεύεται να παίζεται με βιολί η Κρητική Μουσική. Εκτέλεσα τότε την εκπομπή μου σόλο λαούτο και από την επόμενη εβδομάδα εκτελούσα την εκπομπή μου με την “REBEC” ή λύρα. Από τότε άρχισα τον αγώνα κατά της διαταγής με υπομνήματα, δημοσιεύσεις, υπογραφές Δήμων και Κοινοτήτων του Νομού Χανίων και ζητούσα από την επιτροπή ν’ ακυρώσει την παράλογη αυτή διαταγή.
Έπειτα από άκαρπες ενέργειες οκτώ μηνών, οι βιολιστές των Χανίων στείλαμε επιστολή στο πολιτικό γραφείο του τότε Πρωθυπουργού κ. Κωνσταντίνου Καραμανλή και του αναφέραμε ότι η απαγόρευση του βιολιού ήταν πράξη παράλογη, δικτατορική και άσχετη με την παράδοση.
Στις 12-10-55 λάβαμε την ακόλουθη απάντηση: “Κύριοι ελάβαμεν την επιστολή σας την οποία μεταβιβάσαμεν στο Ε.Ι.Ρ. και δώσαμε εντολή όπως συμπεριληφθεί και το βιολί”. Με την επιστολή αυτή, αλλά χωρίς να έχει ακυρωθεί η απαγόρευση και δίχως να έλθει καμιά κοινοποίηση στο Ρ.Σ. Χανίων άρχισα και πάλι τις εκπομπές μου με βιολί.
Ο Σίμων Καρράς κράτησε σιγή προσποιούμενος ότι δεν κατάλαβε τίποτα και πέταξε το δηλητήριο μόλις βρήκε ξανά την ευκαιρία, και συγκεκριμένα τον Οκτώβρη του 1959. Τον Οκτώβρη του 1959 έφυγα για την Αμερική αφού τόνισα στους βιολιστές των Χανίων ότι θα πρέπει να συνεχίσουν αυτοί τον αγώνα για τη διάσωση της γνήσιας παραδοσιακής μουσικής. Λίγο αργότερα έμαθα ότι με νέα διαταγή, η οποία μέχρι και σήμερα δεν έχει καταργηθεί, απαγορεύτηκαν και πάλι τα βιολιά. Απαγορεύτηκαν ακόμη και να παίζονται και αυτοί οι δίσκοι της δισκοθήκης του Ε.Ι.Ρ. που είχαν βιολί, οι οποίοι είχαν χαρακτεί με πρόκα για να αδυνατεί η χρησιμοποίησή τους.
Το 1961 επικυρώνει, την απαγόρευση με την υπ’ αριθ. Α/5519/Γ.Γ.2917/61 απόφαση του Ε.Ι.Ρ. Στην απόφαση αυτή αντιδικεί ο Ρ.Σ. Χανίων με την υπ’ αριθ. 2050/12-9-61 αίτησή του, χωρίς όμως αποτέλεσμα αφού και η υπ’ αριθ. Α/6213/Γ.Γ. 12-10-61 απόφαση του Ε.Ι.Ρ. είναι κατηγορηματικά απαγορευτική για την εκτέλεση της Κρητικής Μουσικής από βιολιστές…Όταν επέστρεψα από την Αμερική το 1976, άρχισα αγώνα για να αποκατασταθεί το βιολί και να σωθεί η κρητική παράδοση. Έδωσα υπομνήματα σε πολιτικούς όπως τον Νικήτα Βενιζέλο, στον Παπαδόπετρο, στον Πεντάρη, αν και όλοι διαβεβαίωναν ότι το ζήτημα θα τακτοποιηθεί αμέσως, δυστυχώς δεν έκαμαν καμιά ενέργεια. Πήγα και στον Μητσοτάκη, του εξέθεσα το ζήτημα, και με καθησύχασε κι αυτός ότι θα διευθετήσει την κατάσταση. Όταν έγινε Υπουργός Συντονισμού, έδωσε εντολή να διερευνηθεί όλο το ζήτημα, είχε εν τω μεταξύ ιδρυθεί στα Χανιά το Σωματείο Μουσικών Χανίων, “Ο ΧΑΡΧΑΛΗΣ”, και λάβαμε κοινοποίηση από την ελληνική τηλεόραση, ότι δεν έχουν καμιά αντίρρηση να παιχτούν βιολιά στο ραδιοφωνικό σταθμό Χανίων. Αυτός ήταν καθαρός εμπαιγμός. Έστειλα ένα αντίγραφο της κοινοποίησης του ραδιοφωνικού σταθμού, στον βιολίστα Μιχαήλ Κουνελάκη, που ήταν στην Αθήνα με τον Παναγιώτη Καστάνη, και τους εισηγήθηκα να πάνε στην ΕΡΤ και να ζητήσουν να παίξουν βιολί στην τηλεόραση. Όταν πήγαν ο διευθυντής τους έστειλε στον κ. Μυλωνά, αυτός με κανέναν λόγο δεν ήθελε να ακούσει τίποτα. Όταν του είπε ο διευθυντής ότι είναι εντολή του Υπουργού Συντονισμού, ο Μυλωνάς είπε στον Κουνέλη να φέρει βρακοφόρους και να παίξει βιολί στη μαγνητοφώνηση, με την προϋπόθεση όμως, να εμφανιστεί στην οθόνη κρατώντας λύρα. Είναι ευνόητο να καταλάβει κανείς την οργή του Κουνέλη για το θράσος του Μυλωνά. Δεν ξέρω τι του είπε ο Κουνέλης, αυτό όμως που γνωρίζω είναι ότι έφυγε εξοργισμένος.
Ήλθε στα Χανιά και μου είπε το περιστατικό. Τότε ήμουν Πρόεδρος του Σωματείου Μουσικών Νομού Χανίων. Πήγα στην Αθήνα και ζήτησα να δω τον Παναγιώτη Μυλωνά. Κρατούσα τα βιβλία και τα ντοκουμέντα που είχα, του τα έδειξα και θέλοντας και μη, παραδέχτηκε την άποψη μου και μου είπε ότι θα έλθει να πάρει τα βιολιά, και να έχουμε χορευτικό γκρουπ.
Του ζήτησα να γίνει μία εκπομπή Στρογγυλό Τραπέζι και να καθίσουμε με τους λυράρηδες να φέρουν κι αυτοί τα ντοκουμέντα τους για να δούμε και να μάθει ο κόσμος ποια είναι η αλήθεια…Δέχτηκε και μου είπε θα σας προγραμματίσω το άλλο τρίμηνο. Έστειλα επιστολές στον Κώστα Μουντάκη, τον Σκορδαλό και τον Σηφωγιωργάκη. Ο Σκορδαλός δεν απάντησε, ο Μουντάκης και ο Σηφωγιωργάκης δέχτηκαν και μάλιστα δικαίωσαν τις ενέργειές μας.
Στη συνάντησή μας αυτή που είχαμε τότε με τον Κώστα Μουντάκη στο σωματείο μας στα Χανιά, όταν τον ρωτήσαμε τι γνωρίζει για το θέμα του βιολιού, το πως δημιουργήθηκε η συστηματική του δίωξη, απάντησε:
“Γνώμη μου είναι ότι τα δημιούργησε όλα ο Σίμων Καρράς”. Ο Παναγιώτης Μυλωνάς όμως αφού συννενοήθηκε με τον δάσκαλό του, Σίμων Καρρά, δεν μπορούσε να μας βάλει στο πρόγραμμά του και μας έστειλε στα παρασκήνια. Από τα παρασκήνια μας είπαν το άλλο τρίμηνο, και επί ένα χρόνο από το ένα τρίμηνο στο άλλο.
Στις 3 Ιουλίου 1980, πήγα στον Διευθυντή της ΕΡΤ, κ. Γιώργο Στεφανάκη, του εξέθεσα την κατάσταση και ο κ. Στεφανάκης μου δήλωσε ότι θα διατάξει να μας παρουσιάσουν σε μια άλλη εκπομπή. Κράτησε το τηλέφωνο και τη διεύθυνσή του Σωματείου μας και το δικό μου. Ποτέ όμως δεν ειδοποιηθήκαμε, αν και στείλαμε στον κ. Στεφανάκη επιστολή όπου του υπενθυμίζαμε την υπόσχεσή του. Γιατί άραγε;…"
Στην ιστοσελίδα του Γιάννη Τσουχλαράκη: Βιογραφικό, αναφέρεται ότι ο Παναγιώτης Μυλωνάς στην εβδομαδιαία του εκπομπή “Μουσική Παράδοση, ΕΤ1” το 2009 παρουσίασε Κρητικούς λαϊκούς βιολάτορες ανάμεσα σε διάφορους οργανοπαίκτες και ήταν η πρώτη φορά μετά την απαγόρευση της κρητικής μουσικής με βιολί, η οποία είχε επιβληθεί τη δεκαετία του '50.
Απόσπαμα επιστολής του Κώστα Παπαδάκη (Ναύτη) την οποία διάβασα στο βιβλίο του Θεόδωρου Ακρίδα “Έλεγχος Μουσικών Δυσπλασιών Σ. Καρά” δημοσιευμένη στο Περιοδικό “Κρητικά Επίκαιρα”, Φεβρουάριος 2001, σελ. 19.
“Το 1955 ο Σίμων Καράς μαζί με μία παρέα εξέδωσαν μια διαταγή (σαν υπεύθυνοι του μουσικού προγράμματος στο ΕΙΡ) η οποία έλεγε ότι απαγορεύεται να ξαναπαιχθεί από τους Κρητικούς Ραδιοφωνικούς Σταθμούς της Ελλάδος η Κρητική Μουσική με βιολί και καθιερώνεται η λύρα. Διαταγή η οποία εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα που γράφονται αυτές οι σελίδες, δίχως να έχει καταργηθεί. Η διαταγή κοινοποιήθηκε και εφαρμόστηκε στις 15-2-1955 έπειτα από άκαρπες ενέργειες με υπομνήματα, δημοσιεύσεις και σωρεία επιστολών που στείλαμε στον Σίμων Καρά, ο οποίος τις πετούσε στον κάλαθο των αχρήστων επί 8 μήνες…στις 15 Αυγούστου (1959), νέα διαταγή του Σίμωνα Καρά και Σία απαγορεύει και πάλι να παίζεται η Κρητική Μουσική με βιολί. Ακόμα εφάρμοσαν και μια βδελυρή πράξη. Όσοι δίσκοι υπήρχαν στις δισκοθήκες των ραδιοφωνικών σταθμών με βιολί και με Κρητική Μουσική τους χάραξαν με πρόκα και έγραψαν ΝΟΘΟ, για να μην τύχει και τους μεταχειριστεί κανένας από άγνοια σε καμιά εκπομπή… Και μόνο όταν ένιωσε ότι έφθανε στο τέλος του ομολόγησε σαν να ζητούσε συγχώρεση και αφεση αμαρτιών - στο Νίκο Διονυσόπουλο ότι ήταν λάθος αυτή του η ενέργεια, να καταργήσει και να απαγορεύσει να παίζεται η Κρητική μουσική με βιολί…”
Διάφορα σχόλια - απόψεις, μαρτυρίες από Εκκλησιαστικούς και Δημοτικούς Μουσικούς για τον περιβόητο Σίμων Καρά, έχω παραθέσει σε αυτό το θέμα:
Άταστε, έχεις υπόψη σου πώς περίπου διεξάγεται μια καλόπιστη συζήτηση, όταν ο σκοπός της είναι να καταλήξουμε κάπου;
Η πρώτη εντύπωση είναι ότι το έχεις υπόψη σου, κρίνοντας από το ότι συγκεντρώνεις και παραθέτεις στοιχεία που υποστηρίζουν την άποψή σου. Άλλωστε η άποψή σου, όπως και του καθενός, είναι σεβαστή εδώ μέσα.
Μετά όμως πετάς αυτή την καταληκτήρια ατάκα και ανατρέπεις πλήρως την εικόνα του συζητητή. Λυπάμαι αλλά υπ’ αυτούς τους όρους η άποψή σου δεν είναι δυνατόν να γίνει σεβαστή. Ίσως πουθενά αλλού, κάπου όπου το παιχνίδι να κρίνεται στο ποιος θα φωνάξει πιο δυνατά, να στέκει. Σ’ ένα φόρουμ όμως, δύσκολα.
Στο μήνυμα 146 σε είχα χαρακτηρίσει φανατικό, και απάντησες «ναι, είμαι κάθετος». Τότε δεν έδωσα συνέχεια. Αφού όμως το επαναφέρεις, θέλω να θυμίσω ότι φανατικός δεν σημαίνει κάθετος, σημαίνει άλλο πράγμα. Ο φανατισμός είναι αυτό που συμβαίνει με τους χουλιγκάνους, τους φονταμενταλιστές, κλπ.
Το παρόν μήνυμα δε συνιστά προσωπική επίθεση. Πάει να γίνει μια συζήτηση εδώ μέσα, και προσπαθώ να την προστατέψω. Μη μας τη χαλάς σε παρακαλώ. Όλα τα παιδάκια παίζουν όμορφα, κι ένα είναι που χαλάει το παιχνίδι. Αν θες να τσακωθείς με το Σίμωνα Καρά, πάνε βρες τονα, τι να σου πω. Αν προτιμάς να συζητήσουμε (δηλ. να ζητήσουμε από κοινού) το θέμα, κάτσε εδώ κι ας συνεχίσουμε.
[Εκτός βέβαια αν η λέξη περιβόητος σου ξέφυγε και δεν εννοούσες αυτό που κανονικά καταλαβαίνει ο καθένας από τη χρήση της. Σ’ αυτή την περίπτωση παίρνω το μήνυμά μου πίσω και προχωράμε κανονικά.]
Απ’ ό,τι φαίνεται, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές διαδικασίες συνετέλεσαν στην κυριαρχία της λύρας και στο “θάψιμο” του βιολιού κατά το παρελθόν, στην Κρήτη.
Στα πλαίσια μιας εθνικής εκκαθαριστικής πολιτικής το βιολί, αν και είχε εισαχθεί στην Κρήτη από την Ιταλία ήδη από τα χρόνια της ενετικής κατοχής, θεωρήθηκε από το Σίμωνα Καρά “ξένο όργανο”, “άσχετο με την κρητική μουσική παράδοση”, ενώ η λύρα επιλέχτηκε ως κληρονόμος και σύμβολο άσπιλης μουσικής λαογραφίας, κατευθείαν απόγονος του βυζαντίου ή ακόμα και της αρχαίας λύρας.
Κάτι ανάλογο όμως έγινε και με τον ταμπουρά, ο οποίος αν και κυριαρχούσε στη μουσική σκηνή έως και το 19ο αιώνα, παραγκωνίστηκε στην προσπάθεια εκδυτικισμού και της μουσικής, από το κλαρίνο, ένα καθαρά ευρωπαϊκό όργανο.
Έπρεπε να “ανήκομεν στην δύσιν” και μουσικά, γι’ αυτό και η προσπάθεια αυτή.
Ο Σίμων Καράς [“μίγμα ακραίου ιδεαλιστή και ακραίου εγωιστή, που δεν παραδέχεται κανέναν εκτός από τον εαυτό του”, Μ. Δραγούμης, περιοδικό “Ήχος”, 1999] εξυπηρέτησε συνειδητά τα συμφέροντα αυτά, με τα γνωστά αποτελέσματα, τα οποία έχουμε αναφέρει σ’ αυτό το νήμα.
Αντίθετα, και προς τιμήν της, η Δόμνα Σαμίου [την οποία έβαλε στο περιθώριο και παραγκώνισε ο Σ. Κ., όταν ακολούθησε δική της, ξέχωρη, πορεία - - σύμφωνα με δική της ομολογία] αναγνώριζε όλα τα μουσικά ιδιώματα της Κρήτης, χωρίς να επισκιάζει κανένα.
Και ερχόμαστε στο σήμερα.
Η Ιστορία εκδικείται; Ίσως.
Ή, η πραγματικότητα αντιστέκεται…
Ο ταμπουράς επανέρχεται στο προσκήνιο, μετά από περιορσμό χρόνων.
Ακόμα περισσότερο όμως το κρητικό βιολί !
Φαίνεται ότι η λύρα, μετά από τόσα χρόνια πρωτοκαθεδρίας, έκλεισε ίσως τον κύκλο της και επανέρχεται το βιολί και πάλι στο προσκήνιο.
Άξιοι μελετητές αλλά και οργανοπαίκτες συνεχίζουν την παράδοση του βιολιού στην Κρήτη και την ξαναφέρνουν στην επιφάνεια, μετά από διωγμό χρόνων.
Πραγματικά, με κατασταλαγμένες (στο δικό μας μυαλό) απόψεις, τις οποίες (εκ των υστέρων) προσπαθούμε να τεκμηριώσουμε, δεν προχωράει η συζήτηση. Εγώ, που δεν έχω διαβάσει το βιβλίο του Παπαδάκη, να ρωτήσω τον Άταστο το εξής: Τα απσπάσματα που παραθέτεις στο #247 είναι το σύνολο των χωρίων του βιβλίου που αναφέρονται στην απαγόρευση του βιολιού της Κρήτης από τον Καρά, ή υπάρχουν και άλλα; Αν υπάρχουν, είναι περίπου επαναλήψεις, που σωστά δεν περιελήφθησαν, ή περιέχουν και στοιχεία που δεν περιλαμβάνονται σε εκείνα του 247;
Θα επανέλθω μετά τη διευκρίνηση αυτή.
Για τη Δόμνα Σαμίου, που την γνώριζα προσωπικά, έχω να καταθέσω το εξής: πραγματικά, μιλούσε με πικρία για το γεγονός ότι ο Καράς ψυχράνθηκε μαζί της όταν εκείνη άρχισε (πολύ όψιμα, σε συσχετισμό με την ηλικία της) να τραγουδάει δημόσια μόνη της και όχι όπως παλαιότερα, ως μέλος της χορωδίας της Σχολής. Τη στάση του αυτή την απέδιδε στο ότι “παραβίασε” την αρχή της Σχολής ότι, όποια συμβολή στη διάδοση της Ελληνικής μουσικής πρέπει να παρέχεται χωρίς οικονομικά οφέλη, κάτι που συνειδητά δεν τήρησε η Δόμνα.
??? Δεν έχω καθόλου την ίδια εικόνα για τα πράγματα.
α) Τον ταμπουρά δεν τον περιόρισε κανείς όπως το βιολί. Μόνος του χάθηκε. Όπως και το κλαρίνο δεν το επέβαλε κανείς όπως τη λύρα, μόνο του ήρθε κι έμεινε. (Όταν άρχισαν να μιλάν για το κλαρίνο ως εθνικό μας όργανο η παρουσία του στη λαϊκή μουσική πράξη ήταν ήδη εδραιωμένη.)
β) Το βιολί επανέρχεται στο προσκήνιο. Ο ταμπουράς επανέρχεται στη ζωή. Δεν είναι καθόλου το ίδιο. Το βιολί προσπάθησαν να το κάνουν αόρατο -πείτε ακόμα κι ότι προσπάθησαν να το εξαφανίσουν, που μέχρι στιγμής δεν μπορώ να το δεχτώ- αλλά δεν έπαψε ποτέ να παίζεται. Και εκεί που παίζεται σήμερα, παιζόταν πάντα, δηλ. σε γάμους και τέτοια. Ντάξει, πριν δεν παιζόταν στα ΜΜΕ ενώ τώρα εμφανίζεται, αλλά αυτό δεν έχει σχέση με την περίπτωση του ταμπουρά που σήμερα παίζεται αποκλειστικά σε φολκλορικά συμφραζόμενα. (Ακόμα και οι Λαϊνάκηδες με τα μπουλγαριά, που δεν είναι αναβιωτές αλλά κανονικοί παραδοσιακοί συνεχιστές αυτού του είδους ταμπουρά, όταν είναι για δουλειά λαούτα παίζουν, όχι μπουλγαριά. Μπουλγαρί θα παίξουν σε παρουσιάσεις, στην τηλεόραση, στο Μέγαρο, τέτοια πράγματα.)
γ) Η λύρα έχει κλείσει τον κύκλο της; Αν κανείς πιστεύει ότι έχει κλείσει τον δημιουργικό της κύκλο, ότι δεν υπάρχουν πλέον (ή δεν υπάρχουν αρκετοί) λυράρηδες που να είναι συνάμα και παραδοσιακοί και πρωτοπόροι, ίσως μπορεί να υποστηριχτεί. Δεν ξέρω να τοποθετηθώ επί του ζητήματος. Αλλά όσο για το αν υπάρχουν γενικά λυράρηδες, και αν βγαίνουν καθημερινά καινούργιοι, και αν το όργανο έχει έντονη παρουσία και άμεση ανταπόκριση στην ψυχή των κρητικών και κρητικοφίλων, αυτό δε νομίζω ότι μπορεί να αμφισβητηθεί.
Για το κυρίως θέμα μας:
Υπάρχει μια εργασία όπου πολλά από αυτά που λέμε ότι θα 'πρεπε να ρωτήσει κανείς, ρωτήθηκαν και απαντήθηκαν. Δεν την έχω δει μέχρι στιγμής. Ο συντάκτης είναι φίλος μου, ο ελληνοαμερικάνος εθνομουσικολόγος - μουσικός Παναγιώτης Λυγκ (βλ. και συζήτηση για τα «Ξύλα», #45). Από το λίγο πάντως που με προϊδέασε, ο σκοπός του δεν ήταν τόσο να βρει τι έγινε παρασκηνιακά, όσο ποιος ήταν ο αντίκτυπος στην κοινωνία της Κρήτης (ή των Χανίων - δεν είμαι σίγουρος).
Σύντομα θα ξέρω αν είναι δημοσιευμένη ή δημοσιεύσιμη και, αν ναι, θα σας τη φέρω.
Ιδού το άρθρο του Λυγκ. Προς το παρόν δεν υπάρχει παραπομπή, είναι προς δημοσίευση, αλλά έλαβα το ΟΚ να το ανεβάσω εδώ.
Νομίζω ότι θα είχε πολύ ενδιαφέρον να το συζητήσουμε. Προτείνω στον καθένα να το διαβάσει: είναι, επιτέλους, μια επιστημονική ματιά πάνω στη γνωστή ιστορία.
Σε επίπεδο γεγονότων δεν αναφέρει πολλά που να μην τα έχουμε ήδη πει εδώ. Η σιωπή των ανθρώπων από τη ραδιοφωνία επισημαίνεται όπως επισημάνθηκε κι εδώ.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία που βρίσκω είναι το γεγονός ότι ο Καράς, την εικόνα που είχε για την Κρητική μουσική (μια εικόνα όπου δε γινόταν διάκριση ανάμεσα στο τι συμβαίνει και στο τι θα έκρινε ο ίδιος σωστό να συμβαίνει), τελικά την επέβαλε ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Τι έγινε ρε παιδιά, κενείς; Μιας και το ζήτημα των επεμβάσεων στην παράδοση ξανάρθε αυτές τις μέρες στην επικαιρότητα του φόρουμ, σας ξανακαλώ να δούμε κι αυτό το θέμα. Το κείμενο που παρέθεσα ρίχνει ένα νέο φως στα ήδη γνωστά γεγονότα. Τουλάχιστον εμένα μ’ έκανε να ξανασκεφτώ σε νέα βάση μερικά πράγματα.
Και εγώ αυτό βλέπω και πιστεύω. Ο Καράς συνειδητά έκανε ότι έκανε εξυπηρετώντας συμφέροντα και όχι ότι δεν είχε εκτιμήσει σωστά την πραγματική διάσταση της βιολιστικής παράδοσης στο νησί, όπως διαβάζουμε σε άρθρο του Νίκου Διονυσόπουλου, που σύμφωνα με αυτόν, του το ομολόγησε ο ίδιος ο Σίμων Καράς πολύ αργότερα…ήταν όμως πια αργά.
…τώρα εγώ τι να σου πώ, έχεις δυνατή πένα, δες κι αυτά τα site που σχολίασαν κάποια από τα γραφόμενά σου, εδώ και εδώ
Υ.Γ. Καλό θα ήταν να γίνει μια έρευνα για τη σιωπή των κρατικοδίαιτων της ραδιοφωνίας…που από το 1955 μέχρι σήμερα η απαγόρευση του κρητικού βιολιού δεν έχει ακόμη επισήμως αρθεί…ΕΛΕΟΣ!
Άταστε, δεν ξέρω αν είδες το άρθρο που παρέθεσα. Από τα παλιότερα μηνύματα της Ελένης που παραθέτεις, το πρώτο επιβεβαιώνεται από τον συντάκτη, ο οποίος συμφωνεί ότι:
(Καλά, η τελευταία λεπτομέρεια για την αρχαία λύρα μάλλον δεν αφορά την περίπτωση του Καρά που δεν ήταν τόσο αστοιχείωτος, τα υπόλοιπα όμως τον αφορούν. Μάλιστα ο πόλεμος κατά του βιολιού δεν έγινε παρόλο που είχε εισαχθεί από τους Ενετούς αλλά ίσα ίσα επειδή είχε εισαχθεί από τους Ενετούς. Το απόσπασμα της Ελένης είχε μία ακόμα πρόταση στην αρχή που εξακολουθώ να μην τη βλέπω να διασταυρώνεται.)
Στο δεύτερο παράθεμα από Ελένη και στο δικό σου μήνυμα επαναλαμβάνεται η λέξη κλειδί πάνω στην οποία διαφωνούμε τόσο καιρό: συμφέροντα. Δεν ξέρω αν τόσο καιρό άλλο εννοείς εσύ κι άλλο καταλαβαίνω εγώ, αλλά όταν μιλάμε για συμφέροντα συνήθως καταλαβαίνουμε είτε χρήμα είτε εξουσία. Ο μεν Καράς δεν αποκόμισε ούτε χρήματα ούτε εξουσία από αυτή την ιστορία. Ότι χρησιμοποίησε την εξουσία που ήδη είχε για να επιβάλει την απαγόρευση είναι αλήθεια, αλλά δεν κέρδισε περαιτέρω εξουσία. Η περίπτωση κάποιος άλλος να κέρδισε από τις ενέργειες του Καρά, χρησιμοποιώντας τον ως εκούσιο ή ακούσιο όργανό του, δε μου φαίνεται πιο αποδεδειγμένη τώρα απ’ ό,τι πριν μερικές σελίδες. Κέρδισαν μερικοί λυράρηδες βέβαια, αλλά δε νομίζω να πιστεύει κανείς με τα σωστά του ότι για χάρη τους ο Καράς έκανε όλη αυτή την ιστορία!
Ο Καράς λοιπόν μια ιδεολογία εξυπηρετούσε, όχι συμφέροντα. Μάλιστα θα έκανα και τη μικρή διόρθωση να πω ότι την υπηρετούσε και όχι εξυπηρετούσε, γιατί ο ίδιος ήταν συνειδητά ταγμένος σ’ αυτήν, ήταν ιδεολόγος, δεν ήταν απλό όργανο.
Συμβαίνει αυτή η ιδεολογία να ήταν ο εθνικισμός, που σήμερα ο κάθε σοβαρός και προοδευτικός άνθρωπος καταδικάζει. Για κείνες τις γενιές δεν ήταν ακριβώς έτσι, απόδειξη ότι ο Ναύτης προσπάθησε να τον πολεμήσει με τα ίδια ακριβώς εθνικιστικά όπλα, μιλώντας για “τουρκόλυρα” κλπ…
Αυτά συμβαίνουν όταν κανείς, αντί να εξετάσει την αντίθετη από τη δική του γνώμη, ακόμη κι αν αυτή τον έχει δυσαρεστήσει, κάθεται να τσακωθεί. Όταν δηλαδή αφήνει το θυμικό του να νικήσει τη λογική του. Γι’ αυτό ακριβώς σου συνιστώ να μην τσακώνεσαι με τον Καρά. (Χώρια που είναι και μακαρίτης.)
Δύο σχόλια:
α) Το ίδιο είχα πει κι εγώ μερικά μηνύματα πιο πριν. Τελικά όμως δεν είμαι και τόσο βέβαιος ότι θα είχαμε κάτι καινούργιο και ουσιαστικό να μάθουμε από μια τέτοια έρευνα.
β) Κάτσε μωρέ κι εσύ με τους κρατικοδίαιτους! Λες κι είναι πια ντροπή να μισθοδοτείται κανείς από το κράτος! Ραδιοφωνιτζήδες ήτανε, δεν ήτανε κλέφτες. Αν αποδειχτεί ότι ως ραδιοφωνιτζήδες δεν ήτανε καλοί, τότε ας τους αποδοθούν οι ευθύνες τους, δε λέω. Αλλά αυτό το ξενόφερτο κλισέ ότι ο δημόσιος υπάλληλος είναι ο σατανάς είναι κομμάτι γελοίο.
Γι’ αυτό δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, για το τι συνέβαινε τότε μέσα στα γραφεία της ΕΡΤ και γενικότερα με ποιους είχε επαφές ο Σίμων Καράς.
Για μένα είναι πιθανόν ν’ αποκόμισε τουλάχιστον οικονομικά οφέλη, αν όχι και τα δυο που ανέφερες.
Με τις κυβερνήσεις να διαδέχονται η μία την άλλη, δεν είναι ξεκάθαρο ποια πολιτικά πρόσωπα εμπλέκονταν στις περαιτέρω αποφάσεις του Σίμωνα Καρά για την απαγόρευση του βιολιού γιατί ας μη ξεχνάμε ότι οι αποφάσεις ήταν περισσότερες από μία μετά από τις εκάστοτε πολιτικές παρεμβάσεις.
Επίσης, δε θα μπορούσε αυτή η απόφαση για την απαγόρευση του βιολιού, να ήταν από το Σίμωνα Καρά αλλά και από κάποια πολιτικά πρόσωπα, ούτως ώστε να μην είναι σε θέση ο ίδιος να άρει την απόφαση αυτή; Μήπως γι’ αυτό το λόγο είπε ότι, “δεν είχε εκτιμήσει σωστά την πραγματική διάσταση της βιολιστικής παράδοσης στο νησί”, αφού ο ίδιος δεν μπορούσε να πει την πραγματική αλήθεια;
Αν συνειδητά όπως λες, υπηρετούσε αυτήν την ιδεολογία τότε παράλληλα εξυπηρετούσε και τα συμφέροντα είτε των λυράρηδων είτε κάποιων πολιτικών προσώπων.
Κάνεις λάθος, αν πρόσεχες θα έβλεπες ότι ο Ναύτης δεν είπε πουθενά η λύρα να μην παίζεται στην Κρήτη παράλληλα με τα άλλα όργανα, άλλωστε ο ίδιος είχε συνεργαστεί με λυράρηδες. Μία από τις επιστολές (αναφέρεται και στο βιβλίο του) που είχαν στείλει σε πολιτικό γραφείο έλεγε ότι, “η απαγόρευση του βιολιού ήταν πράξη παράλογη, δικτατορική και άσχετη με την παράδοση”. Έναν αγώνα ζωής έκανε μαζί με άλλους για την άρση της απαγόρευσης. Αν μίλησε για “τουρκόλυρα”, πιστεύω το είπε επειδή το όργανο προέρχεται από την Ανατολή (Αραβία, Τουρκία).
Εγώ δε βλέπω κανέναν τσακωμό. Μέσα από τη συζήτηση ο καθένας βγάζει τα συμπεράσματά του και εκφράζει τις απόψεις του. Το ότι δε συμφωνούμε είναι άλλο θέμα.
Αν εννοείς ραδιοφωνιτζήδες αυτούς που εργάζονταν στο ΕΙΡ και είχαν να κάνουν με τις απαγορευτικές αποφάσεις εναντίον του κρητικού βιολιού, και το χαράκωμα των δίσκων με την υπογραφή ΝΟΘΟ, αλλάζοντας το ποτάμι της μουσικής ιστορίας στην Κρήτη, τότε ναι πιστεύω ότι πρέπει να τους αποδοθούν ευθύνες.
Ελπίζω να υπάρχουν κι άλλοι που θα το στηρίξουν αυτό…
Μετά από τα τα τελευταία που διάβασα σχετικά, τα οποία όπως έγραψα άλλαξαν αρκετά την οπτική μου, έχω μείνει ιδιαίτερα στο θέμα του εθνικισμού. Η Ελένη το είχε ήδη θίξει αλλά για κάποιο λόγο δεν είχα δώσει τόση σημασία. Μέσα από την καινούργια (για μένα) οπτική, το να συνεχίζουμε τη συζήτηση στην ίδια παλιά βάση μου φαίνεται λίγο …πώς να το πω, παρωχημένο. Δηλαδή τι εννοώ: θεωρητικά υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα να συνέβησαν γεγονότα που ακόμα δεν τα ξέρουμε, όπως π.χ. να υπήρξε κάποιο ατομικό συμφέρον που καρπώθηκε ο Καράς ή άλλος, αλλά όσο δεν έχουμε στοιχεία δεν υπάρχει λόγος να ανακυκλώνουμε αυτές τις υποψίες, ιδίως μάλιστα αν σε άλλες πτυχές της ιστορίας εμφανίζονται καινούργια στοιχεία. (Τα καινούργια δεν είναι ντοκουμέντα - γεγονότα, είναι πιο πολύ πρόταση ενός καινούργιου τρόπου να δούμε τα πράγματα.)
Περί τουρκόλυρας: Ασφαλώς ο Ναύτης δεν είπε να απαγορευτεί η λύρα. Όμως η λέξη τουρκόλυρα δε σημαίνει απλά και μόνο ένα όργανο που προέρχεται από την ανατολή και τον μουσουλμανικό κόσμο, σημαίνει ένα όργανο που το στιγματίζουμε και το δαιμονοποιούμε λόγω αυτής του της προέλευσης. (Τουρκόσπορος τι σημαίνει; όχι βέβαια τον σπόρο ενός φυτού από την Τουρκία, αλλά τον πρόσφυγα που ενώ δηλώνει Έλληνας εμείς αμφισβητούμε την ελληνικότητά του, και τα εξ αυτής απορρέοντα δικαιώματα όπως π.χ. να του παραχωρηθούν χωράφια.)
Ο Ναύτης σ’ ένα από όλα αυτά τα κείμενα που παρατέθηκαν, ξεσπάει κατά του Καρά και τον κατηγορεί ότι προσπαθεί να αφελληνίσει τους Κρητικούς αποκόβοντάς τους από τη γνήσια παράδοσή τους και ρίχνοντάς τους στην τουρκόλυρα.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι όπως ακριβώς ο Καράς θεωρούσε το βιολί ως ένα μίασμα που απειλούσε την καθαρότητα του ελληνικού πολιτισμού της Κρήτης (επειδή ήταν κατάλοιπο της ενετικής κατάκτησης), έτσι έβλεπε και ο Ναύτης τη λύρα: ένα ξένο μίασμα που το έφεραν άλλοι κατακτητές.
Με τα δεδομένα της δικής μας εποχής και οι δύο αυτές απόψεις είναι εξίσου παρωχημένες, αντιδραστικές και κατακριτέες. (Πρόσεξε: οι απόψεις. Όχι το πώς τις εφήρμοσαν. Αν πάμε στο πώς τις εφήρμοσαν τότε φυσικά άλλο ο Ναύτης που απλώς μίλαγε και έγραφε και άλλο ο Καράς που επέβαλε την απαγόρευση.) Για την ακρίβεια δεν είναι καν δύο απόψεις, είναι οι δύο όψεις της ίδιας ακριβώς άποψης, της εθνικιστικής, που λέει πως καλό, σωστό και γνήσιο είναι ό,τι είναι ελληνικό, και αποσκορακιστέο είναι το ξενόφερτο που οδηγεί στην αλλοίωση της ελληνικότητάς μας. Απλώς ο ένας είχε λόγους να βλέπει σαν ξένο το βιολί και ο άλλος τη λύρα. Θα μπορούσαν να κάτσουν να τα βρουν μεταξύ τους και να πούνε «λοιπόν όλα ξένα είναι, ας απαγορεύσουμε τα πάντα και να παίζουν μόνο ασκομαντούρα που είναι πανάρχαιο γηγενές όργανο», αλλά θα ήταν γελοίο…
Έχω κάνει και μερικές ακόμα σκέψεις εξ αφορμής των άρθρων, αλλά αν δεν ανακινηθεί λίγο η συζήτηση δε βλέπω γιατί να αρχίσω να μονολογάω. Πάντως κι εσύ Άταστε κοίτα λίγο να την ανακινήσεις: εντάξει, έχεις τις υποψίες σου, το είπαμε, αποδείξεις δεν υπάρχουν. Κράτα τις στην άκρη μέχρι να υπάρξουν στοιχεία υπέρ ή κατά, και στο μεταξύ πάμε παραπέρα.
Ξέρεις να μας πεις εσύ ή κάποιος άλλος, που υπάρχει αυτή η συνέντευξη, αν έχει δημοσιευτεί κάπου για να δούμε τι λέει για το θέμα;
Δεν υπάρχει ακόμη κανένα νεότερο για να μοιραστείς μαζί μας; Ρώτησες την κ. Αγγελική Καρά για το θέμα αυτό;
Εγώ αυτά τα άρθρα τα παρέθεσα επειδή σχολιάστηκαν κάποιες απόψεις του Pepe, για το συγκεκριμένο θέμα. Εσύ τί από όλα αυτά που διάβασες θεωρείς απίστευτο και κρίμα; Εγώ από αυτά που διάβασα, απίστευτο που δεν το γνώριζα μέχρι τότε, θεωρώ το παρακάτω:
…ήδη από το 1955 η πρώτη διαταγή του ΕΙΡ Χανίων, απαγόρευσε στους βιολιστές να παίζουν κρητική μουσική από το ραδιόφωνο. Η ίδια διαταγή επικυρώνεται το 1961 με την υπ.αριθμ. Α/5519/Γ.Γ.2917/61 και καταλήγει την ίδια χρονιά με την υπ.αριθμ. Α/6213/Γ.Γ.12/10/61. Η νεώτερη απαγόρευση έγινε το 1967 και ακόμα(!!!) δεν έχει επισήμως αρθεί!
Μπορεί ο Καράς να τα έκανε όλα αυτά για χάρη των λυράρηδων, (αλλά και για να κρατήσει τη θέση του στο ΕΙΡ) δεχόμενος ίσως και πιέσεις από κάποια πολιτικά πρόσωπα, που μπορεί να είχαν ως συμμάχους οι λυράρηδες. Όπως αναφέρει και ο Λιάβας, "είναι η εποχή μετά τον πόλεμο που το βιολί εξακολουθεί να έχει μεγαλύτερη διάδοση σε σχέση με τη λύρα και χρειάστηκε σκληρός αγώνας των λυράρηδων με βοηθό σε αυτήν την προσπάθεια τον Σίμωνα Καρά " κ.λπ.
Σε αυτήν την περίπτωση δεν τίθεται θέμα σύγκρισης, γιατί ο Ναύτης αναφέρθηκε στην καταγωγή της λύρας βασιζόμενος στην προσπάθειά του να άρει την απαγόρευση για το βιολί και όχι ότι είχε κάποιο πρόβλημα ο ίδιος για την προέλευση της (ο Καράς σε ποιον έχει αναφέρει ότι θεωρούσε το βιολί ως μίασμα;). Σε αυτό αναφέρθηκε μόνο από το 1989 και μετά, (από ότι εγώ ξέρω) γιατί ήταν το τελευταίο που θα μπορούσε ίσως να πει για να βοηθήσει στην αναίρεση της απόφασης, και παράλληλα να στηρίξει την παράδοση του βιολιού, και ποτέ πριν δεν έκανε λόγο σε αυτό. Πάντα προσπαθούσε μέσω επιστολών που έστελνε στα πολιτικά γραφεία και στην ΕΡΤ να καταργηθεί αυτή η παράλογη απόφαση από τον Σίμωνα Καρά και όποιον ευθυνόταν γι’ αυτή. Πριν την απαγόρευση του βιολιού το 1955, δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα για την προέλευση των οργάνων ούτε στην Κρήτη αλλά ούτε και πουθενά στην Ελλάδα. Μην μπερδεύεις τον ανελέητο πόλεμο του βιολιού από τον Καρρά και τους συμμάχους του, που δεν έδινε καμία σημασία από το ΕΙΡ στις διάφορες επιστολές, με το δίκαιο αγώνα των υπερασπιστών του βιολιού για την άρση της απαγόρευσης που εξυπηρέτησε διάφορα συμφέροντα.
Πρώτον, εγώ ξέρω οι πραγματικοί ιδεολόγοι μιλάνε και εξηγούνε…δεν φεύγουν σιωπηλοί και σκοτεινοί…
Δεύτερον, τις απαγορευτικές διαταγές και το χάραγμα των δίσκων του βιολιού, δεν τα θεωρώ ιδεολογίες, αλλά όπως ξαναείπα ελεεινές, τρισάθλιες αποφάσεις.
Το θέμα δεν ήταν να γίνει απαγόρευση όλων των μουσικών οργάνων, επειδή ως γνωστόν τα περισσότερα ήταν ξενόφερτα στην Ελλάδα, αλλά γιατί να γίνει η απαγόρευση του βιολιού ειδικά στην Κρήτη και από τη στιγμή που έγινε δεν άρθηκε ποτέ, οπότε σε αυτήν την περίπτωση δε θα μπορούσαν να τα βρούνε μεταξύ τους, από τη στιγμή που ο Σίμων Καράς και γενικά τα άτομα από το ΕΙΡ δε λάμβαναν υπόψη τις θέσεις και τις προσπάθειες του Ναύτη και των άλλων υπερασπιστών του βιολιού προς αυτήν την κατεύθυνση.
Η απαγόρευση του βιολιού από τον Καρά και την κλίκα του, από το 1955 και μετά εξυπηρέτησε συμφέροντα, αλλά εσύ για να μην το δέχεσαι, ίσως έχεις τους λόγους σου, δεν ξέρω.
Εδώ σε ποιον αναφέρεσαι ότι χάνει τη λογική του;
Αυτό δεν είναι προσωπική επίθεση; Όπως εσύ σε προηγούμενο μήνυμα τον αποκάλεσες ηρωικό και δε σε ενόχλησε κανείς, έτσι έχω κι εγώ νομίζω το δικαίωμα να τον αποκαλώ περιβόητο.
Πολλές οι αναρτήσεις που έγιναν εδώ στο ρεμπέτικο φόρουμ, αρκετές και οι παραπομπές μας σε σχετική βιβλιογραφία (*), ιστοσελίδες, blogs κ.λπ., έτσι που με διασταύρωση όλου αυτού του υλικού, να μπορούμε τελικά να διαμορφώσουμε άποψη επί του θέματος.
Βεβαίως, δεν μπορούμε να εξισώσουμε το Σ. Κ. με το Ναύτη.
Άλλο θέμα η επίθεση
[με απαγόρευση, χαράκωμα, οικονομικό αποκλεισμό και πολιτισμική διαστρέβλωση]
και άλλο η άμυνα του δεύτερου σε όλα αυτά, έστω και με την υπερβολική αναφορά σε “τουρκόλυρα”.
Ούτε να προσάψουμε εθνικιστικά κίνητρα και στο Ναύτη γίνεται.
Εξάλλου, και επαγγελματικά συνεργάστηκε και φιλικές σχέσεις είχε και με λυράρηδες όπως και με βιολάτορες.
Δεν πιστεύω πως είναι δυνατό να υπάρξει συγκεκριμένη μαρτυρία από το οικογενειακό ή και το φιλικό περιβάλλον του Σ. Κ. που να επιβεβαιώνει οικονομική ή άλλης μορφής ωφέλεια που να προέκυψε από την ενέργειά του αυτή.
Από την άλλη, ας μη μάς διαφεύγει το γεγονός πως γενικά όσοι προωθούνται για μακρό - τουλάχιστον - χρονικό διάστημα σε καίριες θέσεις και σε νευραλγικούς τομείς (όπως είναι και ο τομέας του πολιτισμού) αναπτύσσουν μια αμφίδρομη σχέση εξάρτησης αλλά και ανταλλαγμάτων με την εκάστοτε εξουσία.
Σημαντική επίσης η μελέτη του Δρ. Αγησ. Αλιγιζάκη “Η Μουσική Οδύσσεια του βιολιού στο Μεγάλο Κάστρο”. Κρητικός ο συγγραφέας, ερευνητής, δίνει απαντήσεις σε αρκετά από τα ερωτήματα που μάς απασχόλησαν σ’ αυτό το νήμα.
Όχι ακόμα. Όταν την ρωτήσω θα αναφέρω εδώ ό,τι μου πει.
Αυτά:
“[…] με τη συμμετοχή κάποιου Pepe απο τη μεριά των αγωνιζόμενων εναντίον του βιολιού αν και οι παρεμβάσεις του είναι και καλά ότι δεν υποστηρίζει τη λύρα… Ο αρθρογράφος Πέπε έχει γνώσεις ασφαλώς και δυνατή πέννα. Δυνατή όμως είναι και η μισαλλοδοξία του και η έχθρα του απέναντι σε ότι μπορει να θυμίζει “βιολί και Κρήτη”[…] Όλο αυτο το μίσος και το μένος που αποπνέουν τα γραπτά του παραπάνω, σίγουρα έχουν την εξήγηση τους […]”
