Θα ονόμαζα “γένος” τα λαουτοειδή και “είδος” τον ταμπουρά, μπουζούκι κ.λπ.
Συγκρίσιμα είναι, γι αυτό και η σύχγυση μεταξύ τους, ειδικά στις παλιότερες εποχές.
Πραγματικά, η ονοματολογία όπως αποδιδόταν σ’ αυτά σε παλιότερες εποχές καθόλου διαφωτιστική δεν είναι, γι’ αυτό και ελάχιστα θα πρέπει να απασχολεί, τουλάχιστον προς το παρόν.
Περικλή εγώ θα το έλεγα μπουζούκι, αν οι παλιοί το λέγαν έτσι.
Άλλο το πώς ονομάτιζαν οι παλιοί τα όργανα και άλλο η σημερινή έρευνα της οργανολογίας. Γιαυτό και η σύγχυση που αναφέρει και η Ελένη. Ίσως να ήταν καλύτερο στη σύγχρονη έρευνα να τονίζουμε βεβαίως την πολυονοματολογία των παλαιών και τη σύγχυση που αυτή επιφέρει, αλλά να μην προχωρούσαμε σε αυθαίρετες κατατάξεις σε γένη και είδη. Αλλοιώς θα την πάθουμε όπως και με το παράδειγμα του Περικλή για φλογέρες, θιαμπόλια, σουραύλια, νάγια, καβάλια και δεν συμμαζεύεται.
Αυτό ακριβώς είχα ξεκινήσει να γράφω (για άλλη μια φορά Νίκο!!).
Αλλά δεν το έστειλα, γιατί συνειδητοποίησα ότι μάλλον αδίκως θολώνω τα νερά. Ας μείνουμε στο ότι:
.
Όταν βρούμε
…, το ξανασυζητάμε!
Συγγνώμη για τη διακοπή, δεν ήταν πολύ δημιουργική τελικά.
Καταλαβαίνω τον προβληματισμό.
Μια ιδέα είναι να καταγραφούν όχι οι απλές αναφορές στο μπουζούκι, αλλά εικόνες, περιγραφές, όσες διασώζονται με χρονολογική σειρά. Ίσως με αυτό τον τρόπο βρεθεί μια άκρη για την πορεία του μέσα στο χρόνο και ίσως και για την ονομασία που του δίνεται.
Ποια κατάταξη προτείνετε;
Έπειτα, σύγκριση ανάμεσα σε γένος και είδος υφίσταται, εφόσον το γένος απαρτίζεται από είδη.
Έτσι κι αλλοιώς Άλκηστη, ένα “δέντρο” με κορμό τη λέξη “Μουσικά όργανα”, κλαδιά με τις λέξεις αερόφωνα, χορδόφωνα, κρουστά κλπ. και διακλαδώσεις σε νυκτά, λαουτοειδή κλπ. κλπ. έχει νόημα μόνο για κάποια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, π.χ. 21ος αιώνας, αφού οι αλλαγές που επιφέρουν οι χιλιετίες θα έκαναν ένα “διιστορικό” δέντρο ουσιαστικά αδύνατο να παρασταθεί χωρίς χιλιάδες αστερίσκους και επεξηγήσεις επεξηγήσεων. Όταν λοιπόν λέμε σήμερα μπουζούκι, εννοούμε αυτό το όργανο που όλοι ξέρουμε, κατασκευασμένο για ένα κάπως συγκεκριμένο ρεπερτόριο. Μπορεί να μοιάζει και με ταμπουρά, με το ταμπούρι του Γιοβάν Τσαούς, να είναι τρίχορδο ή τετράχορδο. Αλλά θα το πούμε μπουζούκι και θα ξέρουμε όλοι τι εννοούμε. Με λίγα λόγια, σε ένα “δέντρο οργανολογίας” του 21ου αιώνα απλά δεν υπάρχει θέση να κατατάξουμε και το σημερινό μπουζούκι και τον ταμπουρά (κατά τον κατασκευαστή του, μπουζούκι) του Μακρυγιάννη. Αυτός θα λείπει από την κατάταξη, τον πραγματεύεται η ιστορική οργανολογία.
Για τη λέξη μπουζούκι θα βοηθουσε να βλεπαμε με ποια έννοια λέγεται σήμερα η λέξη στην Ελλάδα αλλα και στην Τουρκία.
Αυτο που ηρθε στο νου μου, η φράση “συνεννοηση μπουζούκι” πχ δεν εχει καμια σχεση με μεγεθος, δηλωνει λαθος συνεννοηση.
Εχει πουθενα σημερα την εννοια μεγάλος σε μας και στην Τουρκία;
Δηλαδη, με ποια έννοια επιβίωσε η λεξη αυτη, μεμονωμενη ή σε φραση ως τις μερες μας;
Έχεις κάπου ακούσει αυτή την έκφραση, Γιάννη; Εγώ δεν την έχω ακούσει, είτε για συνεννοήσεις ή συμφωνίες είτε οπουδήποτε αλλού.
Η έννοια του “μεγάλου σε μέγεθος” που είχε (και έχει, φαντάζομαι, ακόμα) η λέξη bozurg στα Περσικά, δεν έχει περάσει στην ελληνική γλώσσα. Στην Τουρκία πέρασε παρεφθαρμένη, ως buzuk και buyuk.
Είναι πολύ γνωστή η φράση “συνεννόηση μπουζούκι” και είναι ταυτόσημη της αποτυχημένης συνεννόησης.
Όπως επίσης το επίθετο “μπουζουκοκέφαλος” το οποίο μόνο δηλωτικό μεγέθους δεν είναι.
Για τα περσικά, εγώ τουλάχιστον δεν ξέρω, αλλά στα τουρκικά υπάρχει το " başıbozuk", με την ίδια έννοια όπως σε εμάς, το “μπουζουκοκέφαλος”.
Συνεννόηση μπουζούκι σημαίνει ό,τι και συνεννόηση φιστίκι. Εκφράσεις σκοπίμως σουρρεάλ. Αν αρχίσουμε να ψάχνουμε σ’ αυτές τον χαμένο κρίκο της ετυμολογίας, τότε το 'χουμε πάρει λάθος.
Όσο για τους βασιβουζούκους, είναι πράγματι γνωστοί (και χάρις στον καπετάνιο Χάντοκ)! Βασικά νόμιζα ότι είναι κάποια φυλή ή κάποια στρατιωτική ομάδα, κάπως όπως οι ζεϊμπέκηδες.
Πάντως το να σήμαινε αρχικά η λέξη «μεγάλο» και σήμερα να σημαίνει κάτι εντελώς άσχετο δεν είναι καθόλου απίθανο. Γιατί σήμερα, όταν θέλουμε να πούμε «πατάω το κουμπί να τρέξει νερό», λέμε «τραβάω το καζανάκι»; Δεν τραβάς, ζουπάς (τραβούσες μέχρι πριν καμιά δεκαριά χρόνια -πλέον σπανίως βλέπουμε τέτοιας γενιάς συσκευές), όσο για κυριολεκτικά καζανάκια (κατσαρολάκια), προφανώς αποτελούν γλωσσική ανάμνηση από πριν μπει το τρεχούμενο νερό στα σπίτια.
Άλλο παρόμοιο: αγαθός αρχικά εσήμαινε γενναίος στον πόλεμο. Επειδή η γενναιότητα στον πόλεμο, προκειμένου για πολεμικές κοινωνίες, ήταν μεγάλη αρετή, η λέξη έφτασε να σημαίνει καλός, ενάρετος. Στη συνέχεια έλαβε ειδικότερες σημασίες ανάλογα με το τι θεωρούσε η εκάστοτε κοινωνία ως καλό και ενάρετο. Σήμερα ο αγαθός (ο πράος, γαλήνιος, χωρίς εχθρικά αισθήματα, ο “καλός χριστιανός” έως και λίγο χαζοβιόλης - αγαθιάρης) είναι το άκρο αντίθετο του γενναίου πολεμιστή.
Τελευταίο: στη Σαντορίνη οι νύφες ντύνονται στα μελιντζανιά. Όχι γιατί ο γάμος θεωρείται κάτι πένθιμο, αλλά γιατί η τοπική ράτσα μελιντζάνας είναι άσπρη!
Γιατί τα λέω όλα αυτά τα άσχετα; Για να μην πέφτουμε στο λάθος να λέμε «μα αφού σήμερα δε σημαίνει αυτό».
Προσωπικα την χρησιμοποιούσα και τη χρησιμοποιώ ακόμα. Μπας και είναι σαλονικιώτικη?
Οσο για το başıbozuk σημαίνει ο “τρελαμένος” αυτός που το κεφάλι του είναι σπασμένο, χαλασμένο, δεν πάει καλά.
Βλέποντας το βιντεάκι που έστειλε ο Μερεντίνης μου έκανε εντύπωση ο τίτλος: Bizoq (بزق)
Αραβικά δεν γνωρίζω αλλά σε έναν μεταφραστή μου έβγαλε:
[COLOR=#237EB5]بَزَقَ ( الجذر: بزق - المجال: عــام ) : بَصَقَ
spit - cause a salvia to go out
[/COLOR]
[COLOR=#237EB5]بُزُق ( الجذر: بزق - المجال: عدد وآلات ) : آلَةٌ مُوسِيقِيَّ
[LEFT]lute
[COLOR=#237EB5]بُزُق ( الجذر: - المجال: ) : آلَةٌ مُوسِيقِيّة
lute, mandolin
[/COLOR]
Νομίζω πρόκειται για το ίδιο και το αυτό. Ίσως λοιπόν πρέπει να δούμε πέρα από τους Έλληνες και τους Τούρκους. Ξέρει κανείς τίποτα για το Bizoq (بزق );
Το επιχείρημα ότι οι Πέρσες δεν ονομάζουν τα όργανά τους ανάλογα με το μέγεθος με πείθει αλλά ισχύει για τους Πέρσες, οι Έλληνες θα μπορούσαν να μεταχειριστούν την λέξη όπως ήθελαν. Επίσης, στην Ελλάδα έχουμε αρκετά παραδείγματα όπου το επίθετο πήρε τη θέση του ουσιαστικού (Νεαρόν ύδωρ = Νερό πλέον αντί ύδωρ, Ποντικός μύς = ποντικός πλέον αντί για μύς). Μήπως έγινε κάτι παρόμοιο με το “Tanbur – i – bozurg”; Να πήραν δηλαδή στην Ελληνική το επίθετο “Bozurg”.
Οι απόψεις του Γιάννη ως προς το “συνεννόηση μπουζούκι” με βάζουν σε πειρασμό να τείνω προς την Τούρκικη προέλευση. Αν δανειστήκαμε μια λέξη γνωρίζοντάς το νόημά της ως (χαλασμένο, σπασμένο, αγροίκο) το χρησιμοποιήσαμε για διαφορετικές περιπτώσεις, Το μπουζούκι με το “χαλασμένο” κούρδισμα, και την συνεννόηση αγροίκων.
Περιμένω αν γνωρίζει κάποιος κάτι για το Bizoq (بزق).
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 13:11 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 12:55 —
A! Κοιτάζοντας πίσω είδα την απάντηση του Νίκου Πολίτη που δεν γνώριζε την φράση “συνεννόηση μπουζούκι”.
Είμαι κάτοικος Θεσσαλονίκης και την έκφραση την έχω ψωμοτύρι, όπως και τις εκφράσεις “παιδί μπουζούκι” (κάτι δεν πάει καλά με αυτό το παιδί) αλλά και μπουζουκοκέφαλος όχι με την έννοια του μεγάλου αλλά του αγύριστου κεφαλιού. Που δεν μπορεί να δει (να σκεφτεί) το σωστό, που συνεχίζει και λέει τα δικά του. Φαντάζομαι Πολίτικης προέλευσης, ή και Μικρασιάτικης γενικότερα αφού η δικιά μου οικογένεια (όπου και όλοι χρησιμοποιούμε αυτές τις εκφράσεις) κατάγεται από ένα χωριό κοντά στον Μανισά (Μαγνησία).
Παιδιά, αυτές οι αργκο-χιουμοριστικές εκφράσεις πολύ αμφιβάλλω αν λέγονταν πριν το 1990.
Πρόχειρα, τουλάχιστον και από μνήμης, τις θυμάμαι από τον Τσιφόρο.
Μεταφέρω μια ακόμα πληροφορία από Τούρκο μουσικολόγο, σχετικά με αυτή την παλιότερη συζήτησή μας, περί ετυμολογίας:
Με την ονομασία “Buzurk” οι Πέρσες εννοούν μακάμ, π.χ. “Pesrev Buzurk makam”.
Με την ονομασία “Buzurk” ή “Buzurg” συναντάται επίσης ένα μακάμ της τουρκικής κλασικής μουσικής.
[Και οι δυο πληροφορίες επαληθεύονται και με απλή αναζήτηση στο google.]
Ενδιαφέρον, δεν το ήξερα. Όμως, άλλο “Pesrev Buzurk makam” και άλλο “tanbur – i – bozurg”.
Το πιθανότερο είναι, αφού κανείς δεν αμφισβητεί την τουρκική λέξη buyuk (μεγάλος), να χρησιμοποιήθηκε από τους Πέρσες η λέξη Buzurk / Bozurg και για την επισήμανση κάποιου μακάμ, εκτός από επισήμανση κάποιου μουσικού οργάνου. Κάτι σαν “το μεγάλο μακάμι”, όπως έχουμε (στα Περσικά!) “το σωστό μακάμι (το ράστ)”, τον “σωστό φθόγγο” (δηλαδή τον πρώτο, τον κατ’ εξοχήν φθόγγο, το ραστ) και άλλους ακόμα παρόμοιους προσδιορισμούς. Επομένως, φοβάμαι ότι δεν μας βοηθάει και πολύ αυτή η (κατά τ’ άλλα πολύ ενδιαφέρουσα) πληροφορία, στο να ετυμολογήσουμε την ελληνική λέξη μπουζούκι.
Άλλη εντελώς λέξη η τουρκική “buyuk” και άλλη το “bozuk”.
Οι παραδοσιακοί Τούρκοι μουσικοί θεωρούσαν το μπουζούκι όργανο “ελαττωματικό”, “ξεκούρδιστο”, γιατί χρησιμοποιούσε (και χρησιμοποιεί, ακόμα, βέβαια) το συγκερασμένο (γι’ αυτούς, τουλάχιστον, απλοποιημένο) σύστημα της δυτικής μουσικής και όχι το ασυγκέραστο, πιο περίπλοκο, της Αραβοπερσικής μουσικής.
Στα περσικα σημαινει μεγαλο.Πιθανως προκειται για δανειο της λεξης απο τους Τουρκους ,καθολου απιθανο ,αν και με διαφορετικη εννοια.
Κατα τον περιηγητή του 18 ου αιώνα Villoteau tambour bouzourk = μεγαλος ταμπουρας