Θα παρακαλούσα πολύ τους γνώστες συμφορουμίτες να μου
δώσουν τα φώτα τους για το παραπάνω τραγούδι που παρουσιάζει
θεματολογική συγγένεια με τα αντίστοιχα ακριτικά του Διγενή.
Συγκεκριμένα με ενδιαφέρει να μάθω
α)Σε ποιές περιοχές της Πελοποννήσου κι αλλού υπάρχουν καταγεγραμμένα
τραγούδια με παρόμοιο θέμα και αναφορά στο ίδιο γυναικείο όνομα.
β)Αν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί,κατά προσέγγιση φυσικά,η εποχή της
δημιουργίας του.
Συγγένεια με ακριτικά τραγούδια δυσκολεύομαι να εντοπίσω.
Στα ακριτικά η γυναίκα δεν αναλαμβάνει πρωτοβουλία η ίδια για να σωθεί από επιδρομή εχθρών, ούτε κατονομάζεται, είναι το πολύ – πολύ η «Λυγερή» .
Όσον αφορά στον ίδιο το Διγενή, αυτός παραείναι ανδρείος, για να τραπεί σε φυγή μπροστά σε εχθρικό απόσπασμα.
Κοινό σημείο μπορεί να θεωρηθεί το τάξιμο, αλλά στα ακριτικά, αφορά περισσότερο στα άλογά τους, παρά σε μια θεότητα.
Με το όνομα «Λάμπρω» εγώ τουλάχιστον δεν ξέρω άλλο δημοτικό, εκτός αποό αυτό, το οποίο διασώζεται με παραλλαγές και είναι γνωστό σε όλη την Πελοπόννησο.
Όσον αφορά γενικά στην ιστορία των τραγουδιών αυτών, νομίζω πως δεν πρέπει να στεκόμαστε με σιγουριά μόνο σε ό,τι έχει διασωθεί με την προφορική μόνο παράδοση και έχει περάσει έτσι από γενιά σε γενιά, όπως συνήθως γίνεται.
Για το συγκεκριμένο τραγούδι, μια αξιόλογη μαρτυρία έχουμε από το «Χρονικό του Γαλαξειδίου», από χειρόγραφα του Άγιου Όρους, από ιστορικά στοιχεία της Πελοποννήσου πως ο Γεώργιος Τσερνωτάς ή Τσερνοτάμπεης από την περιοχή των Καλαβρύτων, άγνωστης ακριβώς καταγωγής, επειδή παρέδωσε στο σουλτάνο Σελίμ Αʼ πολλά νομίσματα που κατά τύχη βρήκε, χρίστηκε μπέης και απέκτησε τεράστια περιουσία, πύργο στην Ηλεία – εξ ου και το όνομα της πρωτεύουσάς της … μέχρι χωριό στη Μεσσηνία που είχε το όνομά του «Τσορωτά», μέχρι το 1930 περίπου, και ίδρυσε και μια μονή στην Κορινθία, του Άγιου Γεώργιου του Φενεού ή Φονιά, όπου και τάφηκε, το 1535.
Απόγονός του (γιος ή εγγονός του) στα τέλη του 16 ου αιώνα προσπάθησε να ξεσηκώσει Μωριά και Ρούμελη κατά των Τούρκων, χωρίς επιτυχία, με αποτέλεσμα τον ίδιο να τον γδάρουν ζωντανό και να κυνηγήσουν την οικογένειά του.
Λέγεται λοιπόν ότι κόρη αυτού ήταν η Λάμπρω, η οποία για να ξεφύγει από τους Τούρκους που την κυνηγούσαν ως αντίποινα για τη δράση της οικογένειάς της, κατέφυγε στον Άϊ – Γιώργη το Φενεό στην Κορινθία (ο οποίος και την έσωσε, σύμφωνα με το τραγούδι) που τον είχε ιδρύσει και όπου είχε ταφεί ο προπάππος της.
Αν κλίνουμε προς αυτή την εκδοχή, το τραγούδι το τοποθετούμε αρχές 17 ου αιώνα, και μετά, περίπου.
Κρίνοντας από το δημοσίευμα της Ελένης, ελλείψει του κειμένου και ως μη Μωραΐτης ώστε να το γνωρίζω, νομίζω ότι το τραγούδι πρέπει να είναι διαδεδομένο σε όλη την Ελλάδα, όπως συμβαίνει σχεδόν με όλα τα “κάποιας ηλικίας” τραγούδια. Εγώ το είχα μάθει ως βορειορουμελιώτικο σε “σεμινάριο” πριν πάνω από δέκα χρόνια. Και εκεί ο Αη Γιώργης την σώνει από τον (ένα και ερωτευμένο) Τούρκο. Υπάρχουν όμως και παραλλαγές όπου, τελείως αναπάντεχα, ο αη Γιώργης προδίδει με πονηριά στον Τούρκο τη μεγάλη πέτρα που κάτω της είναι κρυμμένη η λυγερή, παρά τους τόνους λάδι που του τάχτηκαν για τα καντήλια του.
Η σύνδεση που αναφέρει η Ελένη δεν νομίζω πως αρκεί για να προσδιορίσει με ακρίβεια τη χρονολογία γέννησης του τραγουδιού, μας σιγουρεύει μόνο για το προς τη νεώτερη εποχή όριο. Το τραγούδι όμως μπορεί να είναι και παλαιότερο, ως γενική σύλληψη, και να προσαρμόστηκε στα συγκεκριμένα στοιχεία.
Παραθέτω τους στίχους που κατά τη γνώμη μου παρουσιάζουν ομοιότητα
1)Από το ακριτικό του Διγενή.Το τάξιμο της Λυγερής για να γλυτώσει απ΄τον
Σαρακηνό.
-Αφέντη μου Αη Γιώργη μου,χώσε με το κοράσιο
να κάμω τα μπα σου χρυσά και τα βγα σου ασημένια
και τα ξυλοκεράμιδα ούλο μαργαριτάρια.
Εσκίσανε τα μάρμαρα και μπήκ΄η κόρη μέσα.
2)Το τάξιμο της Λάμπρως απ΄την εκδοχή που γνωρίζω.
Αγιε μου Γιώργη σώσε με- την ορφανή-απ΄των Τουρκών τα χέρια
να φέρνω οκάδες το κερί και λίμπρες το λιβάνι
και στα βουβαλοτόμαρα να κουβαλώ το λάδι.
Κι ευθύς εμαρμαρώθηκε μπρός τ΄Αγιωργιού την πόρτα.
Το μοτίβο του μαρμαρώματος ή της εισόδου στην πέτρα της
κυνηγημένης γυναίκας πρέπει να είναι παμπάλαιο.Σίγουρα απάντάται τους πρώτους μ.Χ.
αιώνες και πιθανότατα προ Χριστού.Τσοροτά και καλαβρυτοχώρι, το νυν Λευκάσιο.
Μια παραλλαγή αυτού του τραγουδιού όπως το ξέρω να τραγουδιέται στα μέρη μου (Αργιθέα - Αγράφων).
Τούρκος την κόρη (ή τη Λάμπρω) κυνηγά, γυναίκα να την κάνει
μα η κόρη δεν τον ήθελε, άνδρα για να τον πάρει
απ’ τον πολύ το φόβο της, κι από την αντροπή της
παίρνει τα δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια
παίρνει ένα στρατί στρατί, στρατί και μονοπάτι
το μονοπάτι 'ν έβγαλε, μπροστά στον Άι - Γιώργη
και το σταυρό της έκανε και το σταυρό της κάνει,
- αφέντη Γιώργη μ’ κρύψε με, Τούρκος να μη με πάρει
σου τάζω οκάδες το κέρι, φορτώματα θυμιάμα
σου τάζω και στη χάρη σου, πέντε ζευγάρια βόδια
κι αυτά τα βοιδοτόμαρα, λάδι θα τα γεμίσω
κι ανοίχτηκε το μάρμαρο και μπήκε η κόρη μέσα
νάτος κι ο Τούρκος που ‘ρχεται, καβάλα στ’ άλογό του
- αφέντη Γιώργη βόηθα με, την κόρη για να έβρω
σου τάζω οκάδες το κέρι, φορτώματα θυμιάμα
σου τάζω και στη χάρη σου πέντε ζευγάρια βόδια
κι αυτά τα βοιδοτόμαρα, λάδι θα τα γεμίσω
θα φτιάξω την εικόνα σου, όλο μαργαριτάρι
εγώ σε σένα θα γραφτώ, εδώ στην εκκλησία
στη χάρη σου θα βαφτιστώ και τ’ όνομά μου Γιώργης
κι ανοίχτηκε το μάρμαρο και βγήκε η κόρη έξω
απ’ τα μαλλιά την άρπαξε, στη γη τη γονατίζει
ψηλή φωνούλαν έβγαλε, όση κι αν ημπορούσε
- τ’ ακούτε χώρες και χωριά κι όλα τα βιλαέτια
πώς βγήκε Αι - Γιώργης προδοτής, πώς βγήκε Αι - Γιώργης ψεύτης
και πρόδοκε μια χριστιανή, στα τούρκικα τα χέρια.
Bilad,
αν περιηγηθείς πχ εδώ θα βρεις αρκετά παλιά βιβλία σχετικά με την δημοτική παράδοση (Βέης, Παχτικός κλπ) που ενδεχομένως να σε βοηθήσουν.
ΥΓ Το κατέβασμα είναι ελεύθερο και δεν παραβιάζει πνευματικά δικαιώματα.
υπαρχει και μια ηχογραφηση με τον ΧΡ.Πανουτσο στα τελη της δεκ. του '50…
Στις ηχογραφήσεις και κυρίως των αρκετά παλιών τραγουδιών όπως το παραπάνω, (με μεγαλό περιεχόμενο) δεν γίνεται ποτέ ηχογράφηση ολόκληρου του τραγουδιού, αλλά ένα πολύ μικρό μέρος του.
Πώς θα μπορούσε να γίνει άλλωστε, αφού κάποια απ’ αυτά θα διαρκούσαν και πάνω από μισή ώρα.