Το «Αμάν Κατερίνα μου» σε σλόου, και πεντέξι χρόνια παλιότερο.
Όπου μάλιστα έχει πλάκα να παρακολουθήσουμε τι γίνεται με τους στίχους:
Στο «Χαρά της πρώτης μου χαράς» η πρώτη στροφή προέρχεται από το ποίημα του Γεωργίου Ζαλοκώστα «Εις το φεγγάρι». Ο Ζαλοκώστας, ο ίδιος που έχει γράψει μεταξύ άλλων το «Φίλημα» (Μια βοσκοπούλα αγάπησα), 1805-1858, είναι ποιητής της Ρομαντικής σχολής (1830-1880, κυρίως Φαναριώτες της Αθήνας, αν και ο ίδιος ήταν Ηπειρώτης). Είχε πολεμήσει και στην Επανάσταση, μάλιστα ήταν από τους λιγοστούς επιζώντες της Εξόδου του Μεσολογγίου.
Στην Αθήνα, σε καιρούς ειρήνης, απέκτησε εννιά παιδιά αλλά του έζησαν μόνο τα δύο. Αυτή η τραγωδία σημάεψε τη ζωή και την ποίησή του.
Το ποίημα έχει έξι στροφές. Ολόκληρο εδώ. Μεταφέρω την τρίτη στροφή, που αποκαλύπτει το κύριο θέμα:
Φεγγάρι! στὸ βασίλειο σου μὴ κατοικοῦν ἀγγέλοι
Καὶ ὁ ἄγγελός μου κατοικεῖ;
Μή, φίλημα πικρὸ ἀπὸ κεῖ,
Τὴν λάμψι σου μοῦ στέλλει;
Στο τραγούδι, περίπου έναν αιώνα αργότερα, παίρνουν την πρώτη στροφή, που είναι βέβαια ρομαντική με τη γενικότερη έννοια (αγάπες, φεγγάρια και μελαγχολία) αλλά χωρίς το υπόλοιπο μπορεί να ερμηνευθεί και πολύ πιο ελαφρά, αποσυνδεόμενο από τον βαρύτατο πόνο του χαροκαμμένου πατέρα. Και την κολλάνε με μια λαϊκή μαντινάδα ως δεύτερη στροφή:
Φεγγάρι μου λαμπρότατο, πού πας να βασιλέψεις,
και πού μ’ αφήνεις μοναχό και πας αλλού να φέξεις;
Μάλιστα για να τηρηθεί η μετρική του Ζαλοκώστα, στην οποία βέβαια στηρίχτηκε και η μελοποίηση, προσθέτουν στον δεύτερο στίχο ένα οιονεί τσάκισμα, «έρημο και σκοτεινό», που του λείπει μια συλλαβή. Δε θα 'ταν και τόσο δύσκολο να φτιάξουν ένα ημιστίχιο με οχτώ σωστές συλλαβές, αλλά δεν το έκαναν, και αυτό ακούγεται.
Οπότε έτσι, και με τη μελοποίηση, βγαίνει μια νυκτωδία, ένα ελαφρό ρομαντικό νυχτερινό τραγούδι σμυρναίικου ύφους. Στο τέλος έχει και γρήγορο οργανικό γύρισμα σε βαλς, θυμίζοντας ορισμένες εκτελέσεις του Σμυρναίικου Μινόρε ή και άλλων σμυρναίικων μανέδων. Μιλάμε δηλαδή για ένα ολοκληρωμένο έργο, με δικό του ύφος, αυτονομημένο από το αρχικό ποίημα.
Και τέλος έχουμε και την Κατερίνα του Τούντα. Κρατάει τη μουσική από τη «Χαρά της πρώτης μου χαράς», αλλάζοντας το μέτρο από αργό θλιμμένο τρίσημο σε εύθυμο χασάπικο, και προσθέτοντας και ρεφρέν. Τους στίχους τούς αντικαθιστά εξ ολοκλήρου, αλλά αφού η μουσική (στα κουπλέ) έχει παραμείνει, αναγκαστικά διατηρείται και η μετρική δομή των στίχων του Ζαλοκώστα: δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα με εμβόλιμο ένα έξτρα ημιστίχιο στον δεύτερο στίχο. Και η θεματική βέβαια, από τον βαθύ ισόβιο πόνο του χαροκαμμένου πατέρα και τον πολύ ελαφρύτερο καημό του ρομαντικού πλουσιόπαιδου που έχει λύσει τα υπόλοιπα προβλήματά του και μόνο μια μελαγχολία, μάλλον ερωτική,τον πιάνει τις φεγγαροβραδιές, περνάει στον καημό του πεινασμένου ερωτευμένου για τους κεφτέδες και τη φασουλάδα της αγαπημένης του.
2 «Μου αρέσει»
Του Τούντα; Χμμμ, δεν είμαι και τόσο σίγουρος. Πριν μπόλικα χρονάκια στον Άγιο Λαυρέντιο, ήταν ένας Ρώσος με ακορντεόν. Έπαιξε και ένα κομμάτι που ήταν ατόφιο, μα ατόφιο χωρίς αλλαγή ούτε ενός ημιτονίου, η «Κατερίνα του Τούντα». Τον ρώτησα τί είναι αυτή η μελωδία και είπε, «Ε, ένα ρώσικο κομμάτι είναι».
Δεν είπα εγώ ότι η μελωδία είναι του Τούντα, αφού το βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας ότι δεν είναι. Η Κατερίνα όμως, ως συγκεκριμένο τραγούδι, δικιά του είναι.
Αλλά βέβαια, αν πριν από τον Τούντα, και πριν από τους ανώνυμους συνθέτες του τραγουδιού του Αρ. Αθανασίου, που προηγήθηκαν, υπάρχει και ρώσικο πρωτότυπο, τότε το πράγμα γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον. Αλλά και πιο περίπλοκο βέβαια, γιατί πού να το βρεις και πώς να το βρεις, ξέροντας μόνο τη μελωδία;
Ρώσικο, θυμίζω, είναι κι ένα βαλς-εζιτασιόν (ή σκέτο βαλς;…) που εντοπίζεται ενσωματωμένο στο Σμυρναίικο Μινόρε. Αυτό πώς το μάθαμε; Αν θυμάμαι καλά, το εντόπισε ο Ορδουλίδης και το γράφει σ’ ένα κείμενο που ανήρτησε ο Κουνάδης στο σάιτ του. Αλλά το πώς το εντόπισε ο Ορδουλίδης δεν μπορώ να το φανταστώ. Λογικά, κατά τύχη.
Ρώσικο βαλς, μετά κι άλλο ρώσικο τρίσημο τραγούδι… Μήπως εδώ υπάρχει κάποιο πάτερν, που λένε;
Κάποιο λάθος με το λινκ. Το σωστό εδώ, και το ποίημα είναι:
Εἰς τὸ φεγγάρι
Γεώργιος ΖαλοκώσταςΧΑΡΑ τῆς πρώτης μου ζωῆς, Φεγγάρι άγαπημένο,
Σὺ δὲν πονεῖς, ἐγὼ πονῶ·
Γιατί ψηλὰ στὸν οὐρανὸ
Κρεμιέσαι λυπημένο;Ἐσὺ ποῦ χρύσονες τὴ γῆ καὶ ἐμάγευες τὸ κῦμα,
Γιατί μοῦ ῥίχνεις φῶς πικρὸ,
Σὰ νὰ φωτᾷς ἕνα νεκρὸ
Ποῦ κοίτεται στὸ μνῆμα ;Φεγγάρι! στὸ βασίλειό σου μὴ κατοικοῦν ἀγγέλοι
Καὶ ὁ ἄγγελός μου κατοικεῖ;
Μὴ, φίλημα πικρὸ ἀπὸ κεῖ,
Τὴν λάμψι σου μοῦ στέλλει;Τὸ φῶς σου ἂν ᾖναι φίλημα, μυστήριο χυμένο
Ἀπὸ τοῦ γυιοῦ μου τὴν ψυχὴ,
Ὤχ, ἄκουσέ μου μιὰν εὐχὴ,
Φεγγάρι ἀγαπημένο!Ὤχ, λάβε αὐτὸν τὸν στεναγμὸ καὶ πέ του, δὲν φοβᾶται
Ἄλλην ὁ νοῦς μου συμφορὰ—
Κάθε μου πὀθος καὶ χαρὰ
Στὸ χῶμά του κοιμᾶται.Αὐτὰ, Φεγγάρι, σοῦ ζητῶ καὶ πέ του, ἂν σ’ ἐρωτήσῃ
Πότε θὰ παύσουν οἱ καϋμοί,
Ὅταν μιὰ ἀχτίδα σου χλωμὴ
Τὴν πλάκα μου φωτίσῃ.
(Νομίζω ότι το «βασίλειό σου» πρέπει να είναι τυπογραφικό λάθος. «Βασίλειο σου» πρέπει να ήθελε ο ποιητής, δηλαδή το «βασίλειο» σε τρεις συλλαβές [το «λειο» σε μία], ασυνήθιστο και κάπως μαλλιαρό αλλά σύμφωνο με το μέτρο.)
__________
Edit: Τι διάβολο, πάλι δεν του αρέσει το λινκ… Αυτή τη φορά δεν έκανα εγώ λάθος, δεν ξέρω τι φταίει.
@pepe Υπάρχουν καλές πληροφορίες σχετικά με τη μελωδία αυτή στην ιστοσελίδα του Κουνάδη:
Μουσικές φράσεις του τραγουδιού, συγκεκριμένα η εισαγωγή και το ρεφρέν, εντοπίζονται και στο τραγούδι «Ο λούστρος», οι αρχικές καταβολές του οποίου είναι πολύ παλαιότερες και μακρινότερες (Ρωσία, Ουκρανία, Τσετσενία, Αρμενία – βλ. την περιγραφή στο τραγούδι «Ο λούστρος»).
https://vmrebetiko.gr/item/?id=10507
https://vmrebetiko.gr/item/?id=4468
Εδώ o “Λούστρος”:
Και το ρώσικο πρωτότυπο, με το Γιώργο Μορφέσση:
1 «Μου αρέσει»
Όντως.
Από τη Νέα Ελληνική Ανθολογία του Ταγκόπουλου (1899) και μετά συναντάμε “βασίλειο”
1 «Μου αρέσει»
Χα! Γεια σου ρε Εύα, καταπληκτικό! Πραγματικά παιδιά αξίζει τον κόπο να διαβάσετε το κείμενο στο λινκ του Λούστρου, λέει πράγματα εντυπωσιακά και με απίστευτη τεκμηρίωση. Και φυσικά ποιος υπογράφει; Αυτή η διαόλου κάλτσα ο Ορδουλίδης. Πάλι.
Εντωμεταξύ η πλάκα είναι ότι όσην ώρα έσκαβες εδώ Εύα, εγώ έκανα παρόμοιο σκάψιμο σε δικό σου νήμα…
1 «Μου αρέσει»