Το 1935. Πλάκα. Συμβολή των οδών Πελοπίδα και Αιόλου. Η πύλη του Μεντρεσέ
Διακρίνεται η πύλη του Μεντρεσέ, του οθωμανικού ιεροδιδασκαλείου που επί Όθωνα είχε μετατραπεί σε φυλακή, και ο περιβόητος πλάτανος στην αυλή του, στα κλαδιά του οποίου λέγεται ότι απαγχονίζονταν οι θανατοποινίτες.
Δεν είναι αυτός ο πλάτανος, είχε κοπεί πριν το 1935. Τί τσουρούτικο δεντράκι πάντως…
Να πούμε ότι στα 1835-36 μετασκευάστηκε σε φυλακή από τον Κρίστιαν Χάνσεν.
Ως φυλακή λειτούργησε μέχρι το 1901-1902 περίπου.
Εδώ το 1844, όπως τον αποτύπωσε ο Du Moncel:
Πολύ ενδιαφέρον! Πλάτανος πάντως, γιοκ…
Να βάλουμε και το ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου:
ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΛΑΤΑΝΟΝ ΤΟΥ ΜΕΝΔΡΕΣΕ
Ὦ Πλάτανε! τοῦ Μενδρεσέ στοιχειο καταραμένο,
Τῆς τυραννίας τρόπαιο στη φυλακὴ ὑψωμένο
Συμμάζωξε τὰ φύλλα σου τὰ δακρυρραντισμένα,
Νὰ ἰδῶ κομμάτι οὐρανὸ καὶ τ ̓ ἄστρα τὰ καϋμμένα…
Αν ἦσαι δένδρο σπλαχνικό, ἀνθρώπους μὴν μιμῆσαι,
Μὴ δεσμοφύλακας κ ̓ ἐσὺ ὡσὰν ἐκείνους ἦσαι!
Ναί• ἄφησε καμμιὰ φορὰ νὰ βλέπ’ ἀπ’ ἐδῶ πέρα
Τὸν ἀσημένιο οὐρανό, τὴν ἄσπρη τὴν ἡμέρα
Κανένα σύννεφο μικρό που φεύγει ν’ ἀντικρύσω,
Κανένα ταξιδιάρικο πουλάκι νὰ ῥωτήσω.
Νὰ στείλω χαιρετίσματα στὴ μάνα ποῦ μὲ κλαίγει,
Κ’ ἐκείνης ὁποῦ μ’ ἀγαπᾷ χωρὶς νὰ μοῦ τὸ λέγῃ!
Ὦ Πλάτανε πόσαις φοραίς στοὺς κλώνους σ ̓ ἀποκάτω
Τῆς ἀρετῆς τὸ φόρεμα ἐσύρθη τὸ χιονάτο !
Πόσαις ἀθώαις κεφαλαὶς ἐγύρανε σ ̓ ἐσένα,
Καὶ πόσα μάτια ἀγγελικὰ ἐκλεῖσαν δακρυσμένα…
Πόσαις φοραίς σὰν ἀδελφαὶς στὴ ῥίζα σου τὴν κρύα
Ἐκάθησαν ἡ ἀρετὴ κ’ ἡ σκοτεινὴ κακία!
Ὅλο τὸ ἔθνος σκέπασαν τὰ ἔρημα κλαδιά σου,
Καὶ στὸν ἀγῶνα σάβανο ἐξάπλωσ ̓ ἡ σκιά σου!
Ἐδῶ ὁ Γρίβας ἔτρωγε τὰ σίδερα δεμένος,
Κ’ ἐδῶ γλυκομαραίνουνταν ὁ Σοῦτσος ὁ καϋμμένος.
Ἐδῶ κι’ ὁ Τουρκοφάγος μας ἀνταμοιβή εὑρῆκε,
Κι’ ὁ Μακρυγιάννης, ἄρρωστος, μὲ κοντακιαὶς ἐμπῆκε!
Πόσα, ἄχ, πόσα μάντρωσες λειοντάρια πληγωμένα,
Ακόμη ἀπὸ τὸν πόλεμο καὶ τὴ φωτιὰ βγαλμένα
Πόσους ἀϊτοὺς τῆς ̓Αμπλιανής, πόσα παιδιὰ τοῦ Φλέσσα,
Ὡσὰν μανούλα τἄβαλες στὴν ἀγκαλιά σου μέσα !
Μὴ σοῦ τοὺς φάγῃ ἐννοιάζουσαν τὸ κρύο καὶ ἡ πεῖνα,
Γιὰ νὰ τοὺς στείλης ζωντανούς στη μαύρη γκιλοτίνα.
Πάρε, δεντρί, τὰ νειάτα μας καὶ τἄνθη μας στολίσου,
Νὰ γείν ̓ ἡ ῥίζα σου βουνὸ καὶ σύννεφο ἡ κορφή σου
Πάρε, δεντρί, τὰ νειάτα μας καὶ τὴν παλληκαριά μας,
Καὶ βύζαξε τὸ αἷμά μας καὶ πιὲ τὰ δάκρυά μας,
Νὰ γείνῃς δράκος, γίγαντας, τὸν κόσμο νὰ σκεπάσῃς.
Φάγε, δεντρί, τὰ νειάτα μας, φάγε τα νὰ χορτάσῃς!
Ὄχι, δὲν εἶναι, Πλάτανε, ἑλληνικὴ ἡ σπορά σου
̓Απὸ λαγκάδι σκοτεινό κατάγετ ̓ ἡ γενιά σου.
̓Απὸ τὴ γῆ τοῦ Μπαυαροῦ ἐδῶ φυτεύθης πάλι
Κόρακας μαῦρος σ ̓ ἔφερε, καιροῦ ἀνεμοζάλη,
Κ’ ἐφούντωσες στὰ χώματα τὰ μοσχομυρισμένα,
Κ’ ἔχεις ἀπὸ τὸν ἥλιο μας τὰ φύλλα χρυσωμένα!
Ἕνα καιρὸν ὡσὰν αὐτὸν ποὺ ἔχομε καὶ τώρα
Εφύτευσ ̓ ὁ ̓Αλή-πασσᾶς στὴν ἔρημή του χώρα
Τὸν Πλάτανο, που θέριεψε κ ̓ ἐσκέπαζε τ’ ἀστέρια,
Γιατὶ τὸν πότιζ’ ὁ ̓Αλῆς μὲ τὰ δικά του χέρια,
Καὶ μ’ αἷμα τὸν ἐρράντιζε τοῦ Ζίδρου καὶ τοῦ Γιώτη.
— Αχ, ἀνατρέφεσαι κ’ ἐσὺ μὲ τὴ δική μας νειότη!
Θὰ ἔλθῃ ὥρα, Πλάτανε, ἀλλόθρησκη Βαστίλλη,
Που ξυλοκόπους ἡ ὀργὴ τοῦ ἔθνους θὰ σοῦ στείλῃ,
Καὶ πέλεκυς στὴ ῥίζα σου ἐλεύθερος θ ̓ ἀστράψῃ.
Δὲν θὰ σὲ φᾶν γεράματα φωτιὰ θενὰ σὲ κάψῃ,
Καὶ γύρω θὰ χορέψωμε στη σκόνη σου την κρύα,
Ὅταν ἀνοίξῃ τὸ χορὸ Πατρίς κ’ Ελευθερία…
(Ἔγραφον ἐκ τῶν φυλακῶν τοῦ Μενδρεσέ, 1861)
Εγώ ρε παιδιά πειράζει να ρωτήσω ποια ακριβώς είναι η πύλη;
Προσπάθησα να την απομονώσω
Καταπληκτικό και συγκινητικό το ποίημα και άκρως πατριωτικό!
Περιγράφει πράγματι τον πόνο του αδικοχαμένου μα και την βεβαιότητα πως δεν είναι δυνατόν να είναι ελληνικής προέλευσης!
Αυτό είναι από την πιο πάνω φωτογραφία;
Μα, τί μας λέει εδώ ο Παράσχος; Οι Μπαυαροί, αν υποθέσουμε ότι εκείνοι φύτεψαν τον πλάτανο δίπλα στον μεντρεσέ, φρόντισαν να φυτέψουν πλατάνια και στις όχθες όλων ανεξαίρετα των ποταμών και χειμμάρων, ολόκληρης της πεδινής Ελλάδας;
Δεν ξέρω, αλλά συμβαίνουν κάτι τέτοια που φαντάζουν απίθανα. Δύο από τα πιο χαρακτηριστικά άγρια φυτά της ελλνικής φύσης, η φραγκοσυκιά και ο αθάνατος, είναι κακτοειδή αμερικανικής προέλευσης. (Και το «φραγκο-» στη φραγκοσυκιά αυτό ακριβώς υπονοεί, ότι είναι ξενόφερτη.) Και ο αυστραλέζικος ευκάλυπτος είναι αρκετά χαρακτηριστικό ελληνικό φυτό.
Για τον πλάτανο δεν έτυχε να έχω δει πληροφορίες. αλλά ε θα είναι δύσκολο να βρει ανείς.
Δε νομίζω ότι ο Παράσχος με αυτούς του στίχους κάνει μάθημα φυτολογίας. Προφανώς δίνει στο δέντρο έναν συμβολισμό, με αυτά τα λόγια το κάνει σύμβολο της βαβαροκρατίας, που κάτω από τον ζυγό της υπέφεραν στη φυλακή του μεντρεσέ μια σειρά από πατριώτες και δημοκράτες:
Ἐδῶ ὁ Γρίβας ἔτρωγε τὰ σίδερα δεμένος,
Κ’ ἐδῶ γλυκομαραίνουνταν ὁ Σοῦτσος ὁ καϋμμένος.
Ἐδῶ κι’ ὁ Τουρκοφάγος μας ἀνταμοιβή εὑρῆκε,
Κι’ ὁ Μακρυγιάννης, ἄρρωστος, μὲ κοντακιαὶς ἐμπῆκε!
Ανάμεσα στους οποίους κι ο ίδιος ο Παράσχος αν καταλαβαίνω καλά:
Ἔγραφον ἐκ τῶν φυλακῶν τοῦ Μενδρεσέ, 1861
τι υπονοείται εδω?
με χτυπήματα απο το κοντάκι κάποιου όπλου ?
Έτσι φαίνεται τουλάχιστον.
Δεν υπονοείται, λέγεται ευθέως.
Περικλή την κρύβει το δέντρο με την άσπρη στήλη μπροστά. Είναι ακριβώς πίσω από την ψηλή διχάλα του κορμού του. Θα διακρίνεις δύο στήλες αριστερά και δεξιά. Εκεί που ανηφορίζει στην ρίζα της μάντρας.
Όχι κατ’ ανάγκην, θα μπορούσε και να υπονοεί ότι το φραγκόσυκο, τον καρπό της, φράγκοι τον τρώνε. Που βεβαίως όλοι, και Φράγκοι, και Έλληνες, και Τούρκοι ευχαρίστως θα τον έτρωγαν, άν κάποιος τον απήλλασσε απ’ τα αγκάθια του και τους τον προσέφερε.
Όσο για τον ευκάλυπτο, κάθε άλλο παρά χαρακτηριστικό ελληνικό φυτό είναι, με κανένα απολύτως από τα γηγενή μας φυτά δεν μοιάζει. Απλά, τον έφεραν για να εξυγειάνουν ελώδεις περιοχές.
Από τη Φραγκιά ήρθε, αυτό σημαίνει η ονομασία. Και η Φραγκιά δεν είναι η Γαλλία ή ξερωγώ η καθολική Δύση, είναι ένα αόριστο «κάπου έξω μακριά». Όπως στη φραγκόκοτα (αφρικανικής προέλευσης). Όπως στη γαλοπούλα, αμερικανικής προελεύσεως, που σε άλλες γλώσσες ονομάζεται «πουλί των Ινδιών», «πουλί από την Αίγυπτο», «πουλί από το Περού», «πουλί από την Τουρκία».
Όπως η φραγκομελιντζάνα, τοπική ονομασία της ντομάτας. Όπως τα πορτοκάλια από την Πορτογαλία, τα αραποσίτια (καλαμπόκια) από την Αραπιά, και οι Γύφτοι από την Αίγυπτο (σε άλλες γλώσσες όμως από τη… Βοημία). Όλα αυτά είναι λαϊκές ονομασίες που στην ουσία το μόνο που σημαίνουν είναι «δεν είχαμε εμείς εδώ τέτοια από παλιά, μας ήρθαν απ’ έξω». Πού έξω; Όπου νομίζει ο καθένας. (Πιο εύστοχη ίσως η παλιά κρητική ονομασία «ξενικό», που σημαίνει καλαμπόκι.)
Και τέλος πάντων τι συζητάμε, η φραγκοσυκιά είναι κάκτος. Είχαμε εμείς κάκτους και στο χωριό μας;
Edit: Αντίθετα ο πλάτανος είναι παλαιόθεν γηγενής, λάθος έκανα παραπάνω που κράτησα μια επιφύλαξη. Γνωστοί κάποιοι πανάρχαιοι πλάτανοι όπως του Ιπποκράτη.
Εχω διαβασει πως η γνωστη φραση “χαιρετα μου τον πλατανο και Νικολο καρτέρει” βγηκε για τον συγκεκριμένο πλατανο των Στρατιωτικών Φυλακων του Μεντρεσε. Την ελεγαν αυτοι που αποφυλακίζονταν στους κρατούμενους που παρεμεναν στη φυλακη. Καποιοι απ αυτους θα τους κρεμουσαν στα κλαδιά του πλατανου.
Ποτέ μου δεν έχω ακούσει να συνδυάζονται οι δύο εκφράσεις. Η φράση “Χαιρέτα μας τον πλάτανο” θεωρώ, αλλά χωρίς να μπορώ να το αποδείξω, ότι είναι κάτι που φυσιολογικότατα λέγεται όταν κάποιος ανακοινώνει ότι σχεδιάζει επίσκεψη στο χωριό καταγωγής του, αφού ίσως δεν υπάρχει χωριό στην Ελλάδα που να μην έχει πλάτανο στην πλατεία του. Όσο για τον πλάτανο του Μεντρεσέ, αν σε ένα δέντρο κρέμαγαν ανθρώπους, δύσκολο είναι να του παραγγείλει κάποιος χαιρετίσματα αυτού του δέντρου.
Το “Νικολό καρτέρει” είναι τμήμα άλλης έκφρασης. Ολόκληρη η έκφραση είναι “Τρέχα γύρευε και Νικολό καρτέρει” και λέγεται όταν κάποια επιθυμία που εκφράζει κάποιος για κάτι, είναι πολύ δύσκολο να πραγματωθεί.
Όσο γι αυτό
[quote=“ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΓΓΕΛΑΚΟΣ, post:19, topic:48174, username:Κυριακος62”]
Εχω διαβασει πως [ … ]
[/quote] ,
χιλιάδες άνθρωποι γράφουν σήμερα στο ιντερνέτ ό,τι κατεβάσει του καθενός η κούτρα…
