Εχεις δικιο στο Νικολο καρτερι. Δικο μου λαθος. Αλλα η φραση “χαιρετα μου τον πλατανο” λεγοταν σκωπτικα απο αυτους που εφευγαν στους κρατουμενους που εμεναν. Την ελεγαν αυτοι που γλυτωσαν το κρεμασμα.
https://www.mixanitouxronou.gr/chereta-mou-ton-platano-pos-vgike-i-frasi-gia-ena-apo-ta-pio-misita-meri-tis-athinas-apo-to-idio-simio-vgike-ke-i-frasi-kali-kinonia-pou-chrisimopioun-i-filakismeni/
Είπαμε: Στο ιντερνέτ, ο καθένας ανεβάζει ό,τι κατεβάσει η κούτρα του. Στο συγκεκριμένο ειδικά που αναφέρεις, δεν υπάρχει και αναφορά πηγής.
Υιοθετούμε την άποψη του Νίκου Σαραντάκου για την προέλευση της φράσης και αντιγράφουμε εδώ ένα μικρό απόσπασμα με την θέση του:
*Χαιρέτα μου τον πλάτανο. Η φράση με την… χαιρετούρα στο γνωστό αιωνόβιο δέντρο έχει τις ρίζες της στην Αθήνα των περασμένων αιώνων: Συγκεκριμένα, υπήρχε ένας πλάτανος στην αυλή του Μεντρεσέ, απέναντι από τους Αέρηδες, από τα κλαδιά του οποίου κρεμούσαν τους θανατοποινίτες. Η φράση λοιπόν λεγόταν στις περιπτώσεις που υπήρχε περίπτωση να γίνει κάτι άσχημο – επομένως… η «ποινή» θα περιλάμβανε τον πλάτανο. Το συγκεκριμένο δέντρο κάηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από έναν κεραυνό, αλλά η έκφραση έμεινε στην καθημερινότητα όλων των Ελλήνων.
Κατά σύμπτωση, για την έκφραση αυτή έγραψε πρόσφατα η «Μηχανή του χρόνου», σε ένα άρθρο εντελώς αλλοπρόσαλλο και γεμάτο ανακρίβειες, και μια φίλη με παρακάλεσε να γράψω κάτι. Μπορεί να γραφτεί άρθρο ολόκληρο, αλλά θέλει δουλειά. Οπότε, προς το παρόν απαντώ σύντομα. Καταρχάς, είναι αλήθεια ότι ο Μεντρεσές, δηλαδή το οθωμανικό ιεροδιδασκαλείο, μετά που έφυγαν οι Τούρκοι και αφού η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του νεοελληνικού κράτους (αυτό δεν δηλώνεται ρητά σε πολλές διηγήσεις του μύθου) μετατράπηκε σε φυλακές. Είναι επίσης αλήθεια ότι ο τεράστιος πλάτανος της αυλής του Μεντρεσέ είχε νοηθεί ως σύμβολο τυραννίας - εύγλωττο είναι το ποίημα του Παράσχου, που τον παραβάλλει με τη Βαστίλλη. Ωστόσο, είμαι βέβαιος χωρίς να το ψάξω πως είναι μύθος ότι οι θανατοποινίτες απαγχονίζονταν από… τα κλαδιά του πλατάνου. Και βέβαια, όλα αυτά τα πολύ ενδιαφέροντα, δεν έχουν μεγάλη σχέση με τις συνθήκες στις οποίες λέγεται η φράση.
Πειστική βρίσκω μιαν άλλη εκδοχή που έχει προταθεί επίσης, ότι πρόκειται για φράση που έλεγαν ξενιτεμένοι συγχωριανοί. Χαιρέτα μου τον πλάτανο της πλατείας του χωριού, αφού, έτσι άσχημα που πάνε τα πράγματα με μένα, εγώ θ’ αργήσω να ξαναγυρίσω στο χωριό.
(από το εξαιρετικό άρθρο για τον Μεντρεσέ του Δ. Θεοδοσόπουλου)
…
Στα 1886 διαβάζουμε να διεκτραγωδεί η δημώδης μούσα τον θάνατο του Φλόκα::
Παιδιὰ μ’ ἂν πᾶτε 'στὸ χωριὸ 'ς τὴν ἔρημη τὴν χώρα
χαιρέτα μου τον πλάτανο, τὸν πλάτανο 'ς τὴ βρύσι
καὶ πές τε χαιρετήματα 'ςτή Τζιά μου τὴν καϊμένη
Με τίποτα δεν θα συμφωνήσω με αυτήν την προσέγγιση του φίλου κ. Σαραντάκου. Κατά τη δική μου βέβαια άποψη, η έκφραση «Χαιρέτα μας τον πλάτανο» λέγεται, με απαξιωτική οπωσδήποτε χροιά και ανάλογη κίνηση του χεριού κατά την εκφορά της, για να υπονοήσει περίπου ότι «αυτά που μας τσαμπουνάς, είναι πράγματα που στην πράξη δεν μπορούν να υλοποιηθούν. Κατά ποιαν έννοια, λοιπόν, θα χρησιμοποιούσαμε αυτή την έκφραση για «περιπτώσεις που υπήρχε περίπτωση να γίνει κάτι άσχημο» όπως π.χ. θανάτωση ανθρώπου;
Εμένα δεν μου φαίνεται απίθανο η μεν αρχική κυριολεξία να σήμαινε θάνατο (ή έστω πιθανό θάντο), αλλά σταδιακά η έκφραση να έφτασε να σημαίνει πολύ ελαφρύτερα πράγματα. Η έννοια με την οποία λέγεται τώρα η έκφραση θα μπορούσε να περιγραφεί ως «κάτι που θα θέλαμε να γίνει έχει ελάχιστες πιθανότητες να γίνει»: προοιωνίζεται δηλαδή μια όχι επιθυμητή έκβαση. Ε, φυσικά από το απλό «μη επιθυμητή έκβαση» μέχρι την κρεμάλα υπάρχει απόσταση, αλλά όχι αγεφύρωτη για μια παροιμιώδη φράση, που προτιμά την υπερβολή ή οποιοδήποτε άλλο εφραστικό σχήμα λόγου παρά την κυριολεξία.
E,΄ντάξ’!.. Με την έννοια αυτή, Περικλή μου, θα μπορούσαμε άνετα να εμπλακούμε σε μία «χορταστική» αντιπαράθεση, στην οποία όμως προσωπικά δεν έχω όρεξη να εμπλακώ…
Προσωπικά, θα το άλλαζα κάπως: κάτι που θα μπορούσε ενδεχομένως να γίνει, έχει …
(αλλά δεν θα συνεχίσω, ώς εδώ οι παρεμβάσεις μου, έχουμε και δουλειές…)
Ναι, αλλά επιθυμητό όμως. Δεν μπορώ να φανταστώ περίπτωση όπου θα το λέγαμε για κάτι που έτσι κι αλλιώς μας είναι αδιάφορο.
Μάλιστα, όσο το σκέφτομαι, βρίσκω πιθανότερη αυτή την προέλευση παρά την άλλη, ότι ο ξενιτεμένος στέλνει χαιρετίσματα στον πλάτανο του χωριού του, για τον εξής λόγο: αυτή η μεγάλη μεν αλλά όχι αγεφύρωτη απόσταση από την κρεμάλα μέχρι την «μη επιθυμητή έκβαση», είναι και πάλι μικρότερη παρά η απόσταση από την άλλη κυριολεξία: αν η έννοια είναι «δώσε χαιρετίσματα στην πατρίδα», δύσκολα μπορούμε να φτάσουμε στη σημερινή έννοια του «χαιρέτα μου τον πλάτανο».
Περικλή μου, το σημείωσα: Έχουμε και δουλειές!..
Εγώ δεν πάω για δουλειά τέτοια ώρα.
Όταν λέμε “έχουμε και δουλειές” υπονοούμε “άσε, μάστορα, δεν με απασχολεί το θέμα!” ανεξαρτήτου ώρας…
Εμένα με απασχολεί. (Γι’ αυτό άλλωστε και δεν πάω για δουλειά. Είμαι πολύ απασχολημένος.)
εμένα, τζού…
και τα παραγεμίσματα…
και, πώς βιοπορίζεσαι;
Βρε, βρε! Οι δυό μας και μόνο, κανέναν άλλον δεν απασχολεί το θέμα…
Α, προστέθηκαν κι άλλοι…
Από το λινκ του Άνθιμου #23 παραθέτω κι ένα άλλο σημείο:
Η ανίχνευση της προέλευσης των εκφράσεων είναι σαγηνευτικό θέμα, αλλά πολύ δύσκολο εγχείρημα, πολύ πιο δύσκολο και φευγαλέο από την ετυμολογία των λέξεων. Μια κακή συνήθεια που έχουν αρκετοί μελετητές της φρασεολογίας, ιδίως ερασιτέχνες, είναι να ανάγουν τη γέννηση τέτοιων παγιωμένων εκφράσεων σε ιστορικά γεγονότα, και μάλιστα να προσδιορίζουν με ακρίβεια ημερομηνίες και ονόματα πρωταγωνιστών. (…)
Ελάχιστα πρακάτω γίνεται λόγος για τον…
(…) (μακαρίτη πια) ερευνητή Τάκη Νατσούλη, ο οποίος στο βιβλίο του «Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις» συνηθίζει να αποδίδει σχεδόν κάθε παγιωμένη έκφραση σε κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός, σε κάποιο αξιοδιήγητο ιστορικό επεισόδιο, χωρίς όμως να τεκμηριώνει την εξήγησή του, η οποία πολύ συχνά αποδεικνύεται λαθεμένη.
…ο οποίος παρουσιάζεται -δικαίως- ως παράδειγμα προς αποφυγή.
και κατά τη δική μου, τουλάχιστον, εκτίμηση, και το 85 και βάλε % των παρεμφερών “ανιχνεύσεων”, οπουδήποτε της Ελλάδας…