Δεν ήταν μόνο, Πέλη, οι Πόντιοι που κράτησαν τις παραδόσεις τους “εις πείσμα” των αιώνων και των διαδοχικών κατακτήσεων, όλοι οι κάτοικοι όλου του πλανήτη τις κράτησαν, με νύχια και με δόντια που λένε. Η παράδοση είναι πολύ ισχυρή, γιατί ο αμόρφωτος ειδικά άνθρωπος είναι συντηρητικός και με μεγάλη δυσκολία δέχεται πρωτόγνωρα πράγματα. Οι Πόντιοι “υπερτερούν” σε ένα σημείο, ότι ακριβώς επειδή ήταν απομονωμένοι από τις εξελίξεις, η γλώσσα τους κράτησε στοιχεία της αρχαίας ελληνικής, ίσως περισσότερα ή πιο ευδιάκριτα από άλλους.
Όταν η γιαγιά σου δεχόταν, μικρό κοριτσάκι, την παράδοση από τη δική της γιαγιά, δεν χρειάστηκε να τη συνδυάσει με καμμία εθνική συνείδηση, που τότε δεν υπήρχε. Την παρέλαβε ως Παράδοση, που φυσικά περιλάμβανε και τους Τραντέλλενες και τους χορούς και τα κεντήματα. Δέχτηκε όμως και εκείνη, την επιρροή της μεταλλαγής για την οποία μίλησα παραπάνω και, όταν τα μάζευε για να ξερριζωθεί, τα κεντήματα και οι παραδόσεις ήταν γι αυτήν πλέον Η εθνική συνείδηση. Όσο για το μοτίβο του Φρίξου / Έλλης στα κεντήματα, η γιαγιά της γιαγιάς γεννήθηκε σε μίαν εποχή όπου πλέον υπήρχε Ελλάδα (έστω ως κράτος νεότατο ή υπό σύσταση) και είχε πλέον αρχίσει να δημιουργείται ελληνική εθνική συνείδηση, έστω στα πρώτα βήματά της, και στους Ποντίους. Επομένως, όταν πλέον δημιουργούσε κεντήματα, τα νέα κορίτσια θα επέλεγαν θέματα που μάλλον ξεκίνησαν από την ύλη που διδάσκονταν όσοι είχαν τη δυνατότητα μόρφωσης. Αυτές ειδικά οι επιδράσεις ξέφυγαν απ’ τον κανόνα της συντηρητικότητας, γιατί η εθνική συνείδηση γρήγορα έγινε χιονοστιβάδα.
Μόλις πάτησα “καταχώριση μηνύματος” συνειδητοποίησα ότι σου είχε απαντήσει ήδη ο Περικλής και είχες και εσύ ανταπαντήσει. Όμως δεν βλέπω να διαφέρουν και πολύ οι δύο απαντήσεις.
Μα για αυτόν το λόγο ακριβώς, έβαλα τη λέξη σε εισαγωγικά. Συμφωνώ απόλυτα με αυτά που λές και μάλιστα, θα υπερθεμάτιζα, λέγοντας ότι δεν υπάρχουν βεβαίως ανώτερες και κατώτερες ελληνικές διάλεκτοι. Θέμα συγκυριών είναι όλα αυτά τα στοιχεία και, αν ψάξει κάποιος, θα βρεί ανάλογα επιβιώματα σε όλες ανεξαίρετα τις ελληνικές διαλέκτους. Απλά, λόγω χωρικής απομόνωσης, στην ποντιακή διάλεκτο είναι εμφανέστερα από άλλες διαλέκτους γιατί η επεξεργασία της γλωσσικής εκφοράς δεν εξελίχτηκε τόσο όσο αλλαχού.
Να προσθέσω σχετικά με το άρθρο του Μαραντζίδη ότι είναι παρμένο από ένα συλλογικό τόμο, ίσως για αυτό δεν έχει βιβλιογραφία αμέσως μετά το κείμενο. Ο Μαραντζίδης έχει γράψει βιβλίο για τους μπαφραλήδες, που έχει πάρει καλές κριτικές (τουλάχιστο όσες έχω διαβάσει!). Εκεί θα βρεις σίγουρα και μια πλήρη βιβλιογραφία:
Και εγώ έχω επισκεφτεί την ιστοσελίδα του Λιθόξοου και έβγαλα το ίδιο συμπέρασμα με σένα. Αναφέρει πηγές, αλλά τις επιλέγει και τις παρουσιάζει με έναν τρόπο που δεν εμπνέει εμπιστοσύνη.
Οταν αναφερόμαστε στα χρόνια της Οσμανικής κυριαρχίας
δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η βία ήταν η κύρια συνιστώσα του
κράτους.Ετσι το πιό πιθανό αν όχι βέβαιο είναι ότι οι μπαφραλήδες
αλλά και οι καραμανλήδες εξαναγκάσθηκαν να διαλέξουν ανάμεσα σε
γλώσσα και θρησκεία.Ετσι διάλεξαν τη θρησκεία.Το να γίνει μαζική
μεταστροφή τούρκων μουσουλμάνων σε χριστιανούς είναι απίθανο
σε συνθήκες όπου αυτή ακριβώς η μεταβολή τιμωρείτο με θάνατο.
Η λειτουργία των τριών μιλλιετιών δεν είχε να κάνει μόνο με τη
θρησκεία αλλά ήταν επίσης ενταγμένη στον κοσμικό μηχανισμό του
κράτους.Με δεδομένη την πρωτοκαθεδρία των μουσουλμάνων και
την επιβολή της συχνά με την βία και τις τριβές που συνεπάγετο
η νομή της εξουσίας ήταν φυσιολογικό τα άλλα δυό μιλλιέτια να
νοιώθουν πρώτα ρωμιοί ή εβραίοι και δευτερευόντως ή καθόλου
οθωμανοί.
Πάντως η αναφορά από τους λογίους σε Ελληνες με την εθνική
και όχι την ειδωλολατρική έννοια από την υστεροβυζαντινή περίοδο
και δώθε ήταν συχνή και συνεπώς λογικό να επιρρεάζει ή να αντικα-
τοπτρίζει και τις απόψεις των λιγότερο μορφωμένων.
Bilad, ανοίγεις τώρα ένα άλλο θέμα. Όλοι εκείνοι οι πληθυσμοί που η γλώσσα και η θρησκεία τους δε συνδυάζονται με τον κλασικό τρόπο (τουρκόφωνοι ορθόδοξοι Πόντιοι και Καππαδόκες, μουσουλμάνοι Κρητικοί, μουσουλμάνοι ελληνο(ποντιό)φωνοι Οφίτες), τι κράτησαν και τι άλλαξαν; Έχουν την παλιά τους γλώσσα και στην πορεία άλλαξαν θρησκεία, ή το αντίστροφο;
Το σκεπτικό σου, που καταλήγει ότι η αλλαγή θρησκείας δεν μπορεί να έγινε παρά μόνο από χριστιανισμό σε ισλάμ και όχι αντίστροφα, είναι λογικό. Σύμφωνα με αυτό, όσοι είναι Χριστιανοί ήσαν ανέκαθεν, ενώ όσοι είναι Μουσουλμάνοι μπορεί και να είναι πρώην Χριστιανοί. Αλλά οπωσδήποτε το ζήτημα είναι -όπως τόσα- νεφελώδες και καλυμμένο από αρκετή παραφιλολογία. Θα έχετε ακούσει πιθανώς για τον φημολογούμενο κρυπτοχριστιανισμό που υπάρχει, λένε, ακόμη σήμερα στους ελληνόφωνους του Πόντου. Αλήθεια; Φήμη;
Ή με τους τουρκοκρητικούς: κάποιοι λένε “είναι Τούρκοι, ποτέ Κρητικός δεν αλλαξοπίστησε”. Άλλοι λένε “είναι Έλληνες, τούρκος δεν πάτησε στα χωριά μας”. Πάρ’ τ’ αβγό και κούρευ’ το.
Ας προσθέσω απλώς το στοιχείο ότι το οθωμανικό κράτος δεν ήταν πάντα υπέρ των εξισλαμισμών, δεδομένου ότι οι Μουσουλμάνοι είχαν σημαντικά φορολογικά προνόμια και άρα το κράτος θα έχανε φόρους.
Είμαι μάλλον πάλι λίγο εκτός θέματος, αλλά βρήκα τα παρά κάτω βίντεο στο youtube, όπου τα παλικάρια που απολαμβάνουν το “μουχαμπέτι” τους τραγουδάνε και στα τουρκικά και στα ποντιακά:
koutroufi, για τη μουσική της Μαύρης Θάλασσας, καλές λέξεις-κλεδιά είναι το “horon karadeniz”, “horon kemence” ,“mubabbet” (το ποντιακό “μουχαμπέτι”) και το “laz karadeniz”. Το “horon” είναι βέβαια παρμένο από το ελληνικό “χορός”. Γενικά, στα δικά μου αυτιά, πολλά από τα τραγούδια που ακους στα τούρκικα βίντεο είναι πολύ κοντά στα ελληνόφωνα ποντιακά.
Εύα
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 02:55 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 02:17 —
Μια πρόσθεση…Ας πούμε, αν ψάξεις για “horon”, θα βρεις βίντεο όπως το παρά κάτω, με τις σχετικές διενεύξεις περί πατρότητας και αρχαιότητας ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους:
Α, μάλιστα! Πρώτη φορά το βλέπω με τα μάτια μου αυτό το πάντρεμα. Πολύ ενδιαφέρον, συγκινητικό και καθόλου εκτός θέματος.
Πάντως ο πρώτος σκοπός του πρώτου βιντέου (με τούρκικους στίχους), παρ’ ότι είναι σε ρυθμό τικ, δε μου θυμίζει ποντιακό αλλά τούρκικο, αν και δεν ξέρω τη μουσική γεωγραφία της Τουρκίας ώστε να πω τι λογής τούρκικο. Πάντως αυτή η τεχνική, μια φρασούλα που επαναλαμβάνεται κατεβαίνοντας ένα ένα τα σκαλιά της μουσικής κλίμακας μου φαίνεται τυπικά τούρκικη. Όπου την έχουμε σε ελληνικές μελωδίες (π.χ. καππαδόκικες) η τούρκικη επίδραση φαίνεται καθαρά.
Τέλος πάντων, φλυαρώ. Η ουσία είναι ότι πρόκειται για ωραίο γλεντάκι.
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 04:21 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 04:05 —
Αυτά πρέπει να είναι Οφίτικα ποντιακά:
Mena vura leftokara leyme ale as filose…Ağu do tragodi vareya eğabo
Κάτι που πρέπει να είναι πολύ βαριά ποντιακά με τουρκική γραφή: τα αντικαραμανλήδικα! Τα αναγνωρίζω -λεφτοκάρεα, ας φιλώ σε, αούτο τραγώδι, (?)εγαπώ- αλλά δεν τα καταλαβαίνω. Γραμμένα από χρήστη του Γιουτιουμπ που αλλού (συνήθως) γράφει τούρκικα. Το βρήκα ως σχόλιο εδώ.
…Μ’ έναν βούρα λεφτοκάρεα λεει ΄με " έλα ας φιλώ σε "… γνωστότατο και πολυτραγουδισμένο ποντιακό τραγούδι (“με μια χούφτα φουντούκια -λεπτοκάρυδα- μου λέει έλα να σε φιλήσω” . (αουτο το τραγούδι βαρέα (=πολύ) αγαπώ)
έχω δει υπέροχα ντοκιμαντέρ για τους ελληνόφωνους μουσουλμάνους της Μαύρης Θάλασσας (που οι περισσότεροι ερχόμενοι σε επαφή στη Γερμανία με τους έλληνες μετανάστες πόντιους ή τουρίστες έλληνες στην Τουρκία, κατάλαβαν ότι η γλώσσα που μιλούσαν και που οι Τουρκικές Αρχές την απαγόρευαν στα σχολεία (!) ήταν ελληνική διάλεκτος!..). Οι περισσότεροι απ αυτούς (κυρίως οι μορφωμένοι ή οι μετανάστες) δηλώνουν Μαυροθαλασσίτες ή “ρωμέικα παιδία”!
Τα “μουχαμπέτια” συνεχιζονται ακόμη από τους μερακλήδες πόντιους, σε όλη την Ελλάδα, όποτε βρεθούν με ποντιακή λύρα στην παρέα. Υπάρχουν νέα παιδιά με ταλέντο που συνεχίζουν , ευτυχώς, την παράδοση, και εκτός από το χορό και τη μουσική, απ΄όσο θυμάμαι, σε κάποιους συλλόγους (πχ Καλλιθέα) κάνουν και μαθήματα διαλέκτου.
Έχετε σκεφτεί ότι τα διάφορα μέσα με τα οποία γράφουμε σύντομα μηνύματα μέσω πληκτρολογίου (sms, chat, σχόλια ΥΤ κλπ.) έχουν γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου; Μπορεί να έχουμε φαινόμενα όπως γκρίνκλις (ή το αντίστοιχο σε οποιαδήποτε γλώσσα γράφεται με μη-λατινικό αλφάβητο: αραβήγκλις, περσήγκλις, βουλγαρίνγκλις κλπ.), τραγικές ανορθογραφίες, αχαλίνωτη αμετροέπεια, αλλά από την άλλη αρχίζουν να γράφουν όπως μιλούν άνθρωποι που πιο παλιά δεν έγραφαν ολωσδιόλου. Και “όπως μιλούν” εννοώ π.χ. τις διαλέκτους:
Καθώς συχνά βλέπω στο ΥΤ βιντεάκια από μουσικές που συνδέονται στενά με κάποια κοινότητα που έχει έντονα δικά της χαρακτηριστικά, έχω πετύχει γραπτά σχόλια στα κυπριακά, τα ποντιακά, τα κρητικά, ακόμη και σε πιο “ουδέτερες” ντοπιολαλιές όπως τα θεσσαλικά, σε μειονοτικές γλώσσες όπως τα αρβανίτικα, κλπ…
Να λοιπόν ένας αισιόδοξος αντίλογος στην αρνητική, συνήθως, κριτική ημών των πιο “εγγραμμάτων” προς αυτά τα καινοφανή ήθη.
Πάλι θα μπούμε λίγο στο off topic, αλλά όσον αφορά το φαινόμενο που αναφέρεις, δεν είναι και τόσο πρόσφατο. Σαν φιλόλογος που είσαι, σίγουρα θα έχεις δει τα ελληνικά χειρόγραφα του Σολωμού ή τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, πριν τα “σουλουπώσει” ο Βλαχογιάννης. Είναι τόσο ανορθόγραφα που λες χαρά στο κουράγιο του εκδότη! Και οι δύο έγραφαν όπως μιλούσαν, μια που δεν είχαν διδαχτεί τα ελληνικά (ο Σολωμός είχε ιταλική παιδεία και ο Μακρυγιάννης ήταν αυτοδίδαχτος). Το πρόβλημα είναι ότι εμείς οι “γραμματιζούμενοι” (όποια γλώσσα και να είναι η μητρική μας) έχουμε τόσο συνηθίσει μια ορισμένη γραπτή μορφή της γλώσσας, που οι άλλες γραφές μας φαίνονται “αγράμματες”, παρόλο που είναι πολλές φορές πιο κοντά στην προφορά της ομιλούμενης. Δεν συνιστώ, βέβαια, καμιά γλωσσική μεταρρύθμιση, απλώς θέλω να πω πως έχουμε μια οπτική είκονα των λέξεων που δεν είναι αυτονόητη για κάποιον που δεν ξέρει γραφή.
Εύα, είσαι σχεδόν μέσα στη σκέψη που ήταν η επόμενή μου: ότι οι ντοπιολαλιές μέχρι πολύ πρόσφατα, εκτός από τη χρήση τους στον προφ. λόγο και στα τραγούδια, το πολύ πολύ να χρησιμοποιούνταν (σπάνια και όχι όλες) ως λογοτεχνικές.
Στα σμσ όμως και τα υπόλοιπα μέσα, σήμερα, γράφει όχι μόνο ο άλλης παιδείας Σολωμός ή ο απαίδευτος ιδιοφυής Μακρυγιάννης, αλλά ο καθένας, η κάθε ταπεινή μονάδα που παλιότερα θα αισθανόταν αποκλεισμό από τον γραπτό κόσμο και δε θα νοιαζόταν κιόλας -σου λέει, αυτά είναι για άλλους.
Αν αναλύσουμε το γλωσσικό θα είμαστε όντως οφ-τόπικ. Αν μείνουμε όμως σε ότι αφορά τις λιγότερο επίσημες γλωσσικές μορφές (διάλεκτοι, ιδιώματα και μειονοτικές γλώσσες) νομίζω πως είμαστε αρκετά κοντά στο θέμα.
Δεν είδα μέχρι τώρα κανέναν να γράφει εκτενή κείμενα στα ποντιακά ή στα αρβανίτικα, ούτε με γκρίγκλις ούτε χωρίς (ενώ σε κανονικά ελληνικά με γραφή γκρίνγκλις το βλέπω καμιά φορά). Τα σύντομα όμως μηνύματα έχουν βάλει αυτές τις λιγότερο επίσημες γλωσσικές μορφές, έστω και απέξω-απέξω, στο χώρο του γραπτού λόγου.
Πολύ ενδιαφέρουσες και εύστοχες οι επισημάνσεις σας Περικλή και Εύα! Δεν το είχα συνειδητοποιήσει παρά το ότι είχα παρατηρήσει ότι οι άνθρωποι επικοινωνούν μέσω ιντερνετ πιο ελεύθερα και πιο απενοχοποιημένα ως προς την ορθογραφία ή την έκφραση (ίσως και λόγω ανωνυμίας). Επίσης μου έχει κάνει μεγάλη εντύπωση ο τρόπος που επικοινωνούν μέσω ιντερνετ οι πόντιοι Ελλάδας και Τουρκίας στην ποντιακή διάλεκτο (με λατινικό αλφάβητο…) που ενώ εδώ την μιλάνε πια μόνο οι γονείς μας (και όχι όλοι…) στην Τουρκία μιλιέται ακόμη , παρά τις απαγορεύσεις του συστήματος … ( http://www.youtube.com/watch?v=UcAYP4irSyQ&feature=colike ) Όσο για εκτενή κείμενα στην ποντιακή διάλεκτο, εκτός από τα θεατρικά που παίζονται ακόμη, δες κι εδώ…(!) : http://archive.enet.gr/online/online_text/c=113,dt=18.12.2002,id=28000024
Έχω συναντήσει Ποντίους ακόμη και κάτω των 30 που ξέρουν αρκετά ποντιακά ώστε να τα χρησιμοποιούν όταν μιλάνε μεταξύ τους. Δεν ξέρω τι ποσοστό του ποντιακού πληθυσμού αντιπροσωπεύουν. Σίγουρα όχι πολύ μεγάλο, αλλά πάντως υπάρχουν κι αυτοί. Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για άτομα που ασχολούνται με χορευτικά, πολιτιστικά, παίζουν λύρα και τέτοια, οπότε είναι αναμενόμενο να έχουν αυξημένη ευαισθησία στο ζήτημα της πολιτισμικής ταυτότητας. Από την άλλη, αυτούς που συνάντησα είναι Αθηναίοι ή Σαλονικιοί. Σε κανένα μικρό χωριό, αμιγώς ποντιακό, που τα ποντιακά να είναι η στάνταρ γλώσσα των ηλικιωμένων, θα υπάρχουν μεγαλύτερα ποσοστά.
Αυτό που με κάνει να πιστεύω ότι τα Ποντιακά είναι ζωντανά και έχουν εξασφαλίσει βιωσιμότητα για κάμποσο διάστημα ακόμη, είναι ακριβώς τα μηνυματάκια στο ΥΤ: για να γράφει ο άλλος έτσι, παει να πει: πρώτον, ότι είναι σχετικά νεαρός (αλλιώς δε νομίζω να έγραφε γκρήνγκλις ή να έμπαινε ολωσδιόλου στον κόπο να αναρτήσει σχόλιο) και δεύτερον, ότι θεωρεί δεδομένο ότι κάποιοι -κατά τεκμήριο συνομήλικοι- θα τον καταλάβουν. Αναφέρομαι στους Έλληνες (και το τούρκικο βιντεάκι που συζητούσαμε εντάσσεται στην ίδια λογική, αλλά δεν έχω δει άλλα για να έχω γνώμη).
Για κάτι πιο εύπεπτο, υπάρχουν και δύο τουλάχιστον τεύχη Αστερίξ στα ποντιακά. Εμένα προσωπικά, καθώς τις ιστορίες τις ήξερα σχεδόν απέξω ως παιδιόθεν αναγνώστης του Αστερίξ, με βοήθησαν πολύ να αρχίσω να πιάνω τη διάλεκτο. Λίγο ο Αστερίξ, λίγο μερικοί ποντιακοί δίσκοι με τους στίχους τυπωμένους, λίγο μια ποντιακή Γραμματική που έχω, έχω φτάσει να καταλαβαίνω καλούτσικα και τα τραγούδια που δεν έχουν τυπωμένους στίχους (παθητική γνώση: καταλαβαίνω αλλά δε μιλάω). Από τις κυρίες όμως στο βιντεάκι του Καίμπριτζ το μόνο που έπιασα ήταν ένα “ναι”!
Άλλο ένα βιντεάκι με μουσική των ποντιόφωνων της Τουρκίας. Οι σκηνές είναι μεν αποσπασματικές και καλυμμένες με σπικάζ (είναι από εκπομπή της ελλ. τηλεόρασης), αλλά τρομερά δυνατές. Ένα ολοζώντανο παρελθόν. Απολαύστε το σπάνιο θέαμα ενός αληθινού ποντιακού χορού από ανθρώπους που δεν ξέρουν τι θα πει χορευτικό και φολκλόρ, και άλλα που δεν μπορώ να τα περιγράψω.
Μερικά ωραία στιγμιότυπα από ένα οιδοπορικό που έκανε μια παρέα Ελλήνων Ποντίων στην Τραπεζούντα, όπου οι Έλληνες επισκέφτες και ο ντόπιοι χορεύουν μαζί:
Τέτιοια υπαίθρια γλέντια φαίνεται να γίνονται πολλά στον Πόντο:
Πολύ σωστά Περικλή! Αν θυμάμαι καλά (έψαξα να βρω τα τεύχη στη βιβλιοθήκη μου αλλά προφανώς τα δάνεισα χωρίς επιστροφή…) ήταν δουλειά του Βλάση Αγτζίδη. Όσο για τους κρυπτοχριστιανούς ή ποντιόφωνους μουσουλμάνους έχω διαβάσει και ακούσει απίστευτες ιστορίες! Ο φίλος μας Κώστας Σιαμίδης,που παίζει στο “ΠΑΡΑΚΑΘ” της Θεσ/νίκης, από τους καλύτερους λυράρηδες μας (εμφανίζεται κάποια στιγμή στο βιντεάκι) παίζει συχνά στην Κων/πολη. Υπάρχει και μια καταπληκτική εκπομπή της ‘‘ΔΕΛΤΑ’’ τηλεόρασης (βρήκα αποσπάσματα στο ΥΤ http://www.youtube.com/watch?v=1O_Zn3cgGqs&feature=colike)