Βιολατορες οταν λεμε,εννουμε τους βιολιτζηδες?Προφανως…Αλλα ελεος ρε παιδια,αυτο μου θυμιζει το “μπουζουκιστας”…Απλα γελοιο…
O Μιχάλης Βιολάρης έδρασε κατά τη δεκαετία του ΄60. Το λιγότερο ο πατέρας του (Κύπρος γαρ), αλλοιώς ο παπούς ή ακόμα πιο πίσω, ήταν επαγγελματίας βιολάρης. Τότε, μπουζουκίστες δεν υπήρχαν, είτε στην Κύπρο είτε στην Ελλάδα.
Δηλαδη ο Μιχαλης Βιολαρης ηταν βιολιτζης…
Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος κανόνας βάσει του οποίου η (τουρκικής προέλευσης) κατάληξη -τζης είναι πιο δόκιμη ή πιο ορθή από την (ελληνικής προέλευσης) κατάληξη -άτωρ/-άτορας; Π.χ. τη λέξη “παιγνιδιάτορας” που σε πολλές περιοχές σημαίνει (ακόμα) τον οργανοπαίκτη, θα έπρεπε να τη λένε “παιγνιτζή”;
Η γλώσσα έχει ένα βασικό κανόνα: «Πώς το λένε οι άνθρωποι;».
Στην Κρήτη λένε βιολάτορας, και μάλιστα στον πληθυντικό γίνεται οι βιολατόροι. (Δεν είναι ελληνική κατάληξη, είναι λατινική).
Στην Κύπρο λένε βκιολάρης.
Στα περισσότερα άλλα μέρη λένε βιολιτζής.
Στην Κρήτη λένε λυράρης, ενώ στην Κάρπαθο λένε λυριστής (που ακούγεται σαν υπερδιορθωμένος τύπος, όπως το μπουζουκίστας, αλλά δεν είναι: είναι εντελώς γνήσιο), και στη Θράκη λύρατζης -πληθυντικός λύρατζηδες με τον τόνο στην αντιπροπαραλήγουσα.
Στην Κάλυμνο λένε τσαμπουνιστής, στη Σάμο τσαμπουνιάρης (τσαμπ’νιάρ’ς), στη Νάξο καμιά φορά τζαμπουνάτορας, στα περισσότερα άλλα μέρη τσαμπουνιέρης.
Σάζια δεν είχαμε στην Ελλάδα. Τα πρωτομάθαμε μέσα από μορφωμένους, ωδειακούς κύκλους (Ρος-Δυνάμεις), γι’ αυτό επικράτησε η μορφωμενίστικη λέξη σαζίστας. Ούτια είχαμε, τα έπαιζαν οι ουτζήδες, αλλά είχαν μείνει τόσο λίγοι που κι αυτωνών η γλώσσα χάθηκε σαν σταγόνα στον ωκεανό των ωδειακών μουσικών, οπότε και πάλι επικράτησε το ουτίστας.
Με το μπουζούκι υπάρχει ένα πρόβλημα φωνητικής: κανονικά ο παίχτης είναι μπουζουκ-τζής. Αλλά επειδή αυτό είναι δυσπρόφερτο, άλλοι το λένε μπουζουκτσής, άλλοι μπουζουξής. Υποθέτω ότι σε μέρη όπου η επαφή με την τούρκικη γλώσσα είναι ακόμη ζωντανή, π.χ. Κωνστ/πολη, πιθανόν να λένε κανονικά μπουζουκτζής.
Τέλος, συχνά, ακόμη και στις κλασικές ορχήστρες, λένε απλώς τη λέξη για το όργανο εννοώντας και τον παίχτη, π.χ. ο τάδε είναι καλό βιολί.
Υ.Γ. Τώρα που τα 'γραψα, διαπιστώνω ότι το τούρκικο -τζης δε συνηθίζεται πολύ στα νησιά, και συγκεκριμένα στην Κρήτη δε λέγεται καθόλου. Πράγματι, ακόμη και το κλαρίνο στη Νάξο παλιά το έπαιζε ο κλαρινεθιάρης. Αλλά αυτό απέχει από του να βγάλουμε στατιστικώς ασφαλή κανόνα.
Thumbs up - θα ορκιζόμουν ότι είναι ελληνικής προέλευσης. Σε κάθε περίπτωση, συμφωνώ με αυτό που λες: όπως το λένε οι άνθρωποι είναι και ο κανόνας για την εκάστοτε περιοχή. Δεν έχω υπόψη μου προσωπικά κάποιον ευρύτερο κανόνα που να βγάζει στον αφρό το “βιολιτζής” ή το “βιολιστής” ή το “βιολάτορας” έναντι των υπολοίπων όρων, τόσο ώστε να πρέπει να καταργήσουμε ντε και καλά τους υπόλοιπους.
Σπάνια συναντιόταν και το “λυρατζής” στην Κρήτη (“άσε το δίσκο λυρατζή και κρέμασε τη λύρα”), αλλά επ’ουδενί τόσο όσο το “λυράρης” (μια ένδειξη είναι και η μικρή συχνότητα του επιθέτου “Λυρατζάκης” έναντι του “Λυραράκης”). Ακόμα πιο σπάνια, και το “λυριτζής”.
Βιδία, την ώρα που έγραφες έγραφα κι εγώ, διορθώνοντας το προηγούμενο! Τώρα θα πρέπει να το ξαναδιορθώσω. Αλλά όχι, το αφήνω έτσι για την ιστορία της συζήτησης…
κι όμως
Για την μουσική παράδοση της Κρήτης έχουν γραφτεί πάρα πολλά, όπως το ακόλουθοάρθρο.
Απελπισία μαύρη. Τυπικό δείγμα πρόχειρων και ανακόλουθων κειμένων για την κρητική μουσική. Είναι ντροπή μια τέτοια μουντζούρα να κυκλοφορεί, έστω και στη Βικιπαίδεια που δε θεωρείται ό,τι πιο έγκυρο.
…αλλά είναι σημείο αναφοράς για πολύ κόσμο, δυστυχώς/ευτυχώς. Πάντως όποιος θέλει μια ουσιώδη επαφή με την κρητική μουσική, μπορεί να πάει εδώ, όπου συμπυκνώνεται και το περιεχόμενο του ιστορικού website Cretan Music.
Εδώ τα πράγματα είναι σαφώς βελτιωμένα. Διάβασα κάμποσα άρθρα και ξεχώρισα τα εξής:
Κρητική λύρα: η ιστορία της, του Θοδωρή Ρηγινιώτη και του Κωστή Βασιλάκη. Μια κανονική οργανολογική μελέτη, σύντομη βέβαια αλλά πλήρης. Αντίθετα από άλλα παραληρήματα που πετάγονται από τους Κουρήτες στον Δασκαλογιάννη με ολίγη από Ερωτόκριτο, εδώ τόσο ο χώρος (περιοχές της Κρήτης < η Κρήτη < ο Ελληνισμός και η ανατολική Μεσόγειος < η ευρύτερη Ανατολή και ο κόσμος) όσο και ο χρόνος οριοθετούνται ορθολογικά και εξετάζονται μεθοδικά, μέσα από ένα πλήθος πηγών που η αξιοπιστία τους αξιολογείται μέσα στο ίδιο το κείμενο χωρίς να θεωρείται αξιωματική.
Στοιχειώδη πράγματα δηλαδή, εδώ που τα λέμε. Όποιος δεν ξέρει αυτά δε διανοείται καν να κάτσει να γράψει. Αλλά δυστυχώς αυτό δεν είναι αυτονόητο.
Στραβά κι ανάποδα στη μουσική της Κρήτης, του Κωστή Βασιλάκη: Ανασκευή των ανακριβειών στη θεωρία του Ναύτη και ενός σημερινού οπαδού του, του Ι. Τσουχλαράκη, σχετικά με διάφορα θέματα της κρητικής και ιδιαίτερα της χανιώτικης μουσικής: όχι τόσο για τη διαμάχη «βιολί vs λύρα» όσο κυρίως για την προέλευση ορισμένων χορών. Παρόλο που το κείμενο δε διακρίνεται από την ίδια φλεγματική αποστασιοποίηση όπως το προηγούμενο, που είναι υποδειγματικά απαλλαγμένο από κάθε υπόνοια συναισθηματισμού -φαίνεται ότι εδώ ο συντάκτης τα ‘χει πάρει με τον Τσουχλαράκη πιο χοντρά απ’ όσο αντέχει-, ωστόσο κι εδώ η λογική και η μέθοδος κατατροπώνουν τον οπαδισμό και την προχειρότητα. Στην εισαγωγή δίνεται με κάθε αμεροληψία το πλαίσιο όπου εγγράφονται αυτές οι μυθοπλασίες, δηλαδή η ιστορία των ακροτήτων του Ναύτη και του Καρά και της μεταξύ τους κόντρας.
Λύρα ή βιολί; Όχι εδώ, του ιδίου. Εδώ δεν έχουμε επιστημονικό άρθρο. Ένα σύντομο κείμενο που στην ουσία λέει «δε μας ενδιαφέρουν οι κόντρες ανάμεσα σε δύο στρατόπεδα που στην πραγματικότητα ποτέ δεν υπήρξαν, η μουσική είναι για να γλεντάμε, ιδού τι έλεγαν και οι παλαιοί».
Νομίζω ότι για τις αντιπαραθέσεις και τις κόντρες την ευθύνη την έχει ο Καράς και όχι ο Ναύτης, όπως αναφέρουν και οι παρακάτω.
Άσχετα με το αν ο Καράς είναι ο πρωταρχικός υπαίτιος (που είναι), ο “πόλεμος” δεν είναι “ξένη δουλειά”, ούτε αποκλειστική ευθύνη του εκάστοτε Καρά, όταν κυκλοφορεί βιβλίο με τον απαράδεκτο τίτλο “Κρητική Λύρα: Ένας Μύθος”. Είπαμε, τεράστιος μουσικός ο Ναύτης αλλά, αλλά…
Κοιτάχτε, μονός καβγάς δε γίνεται.
Ότι η λογοκρισία του Καρά ήταν λάθος δε χρειάζεται να το πω, το έχει πει ο ίδιος. Από κει και πέρα όμως, ο Ναύτης δεν είναι άμοιρος ευθυνών για το γεγονός ότι ειδικά στην Κρήτη -το τελευταίο μέρος της Ελλάδας όπου θα αναμενόταν κάτι τέτοιο, αφού πουθενά αλλού η τοπική μουσική δεν βρίσκεται σε τέτοιο σημείο ζωντάνιας και δημιουργικότητας, με όλα τα καλά και τα κακά της- ειδικά στην Κρήτη, λοιπόν, υπάρχει ολόκληρη παράδοση στο να υποκαθίσταται η αναζήτηση του μουσικού παρελθόντος από σαρδανάπαλα θρυλήματα του τύπου «ο Κιώρος τότε…», «12 οπλαρχηγοί», «πυρρίχειοι χοροί», «Κουρήτες, Ετεόκρητες», «κι ο Δίας ήτανε βοσκός» κι όλο αυτό το πανηγύρι.
Τέλος πάντων, ο θεός να τους αναπαύει. Κανείς δεν κέρδισε καβγαδίζοντας με μακαρίτη. Το άρθρο του Βασιλάκη δεν τα βάζει με τον Ναύτη, τα βάζει με τη βλακεία όσων διαιωνίζουν και διαδίδουν τέτοια θρυλήματα. Και η ύπαρξη του άρθρου της βικπαίδειας που αναφέραμε πιο πάνω πείθει απολύτως ότι αυτό είναι απαραίτητο: το θέμα δεν είναι η λύρα και το βιολί ή ο 5ζάλης κι ο συρτός, το θέμα είναι ότι κάποιος άσχετος από την όλη ιδέα της έρευνας και της τεκμηρίωσης θα διαβάσει εκείνο το άρθρο ή άλλα παρόμοια και θα νομίζει ότι έτσι μοιάζει η γνώση!
— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 22:51 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 22:14 —
Ή μάλλον, για να λέμε το σωστό σωστό: κι οι ιστορίες με τον Κιώρο έχουν την αξία τους. Όχι όμως ως πηγές για την Ιστορία της κρητικής μουσικής. Έχουν ενδιαφέρον ως στοιχεία για τον συλλογικό χαρακτήρα του Κρητικού και του Νεοέλληνα εν γένει: γιατί βγήκαν, γιατί έγιναν πιστευτές από κάποιους, γιατί δεν έγιναν από άλλους, πώς μπορεί να αποτέλεσαν σημείο τριβής, και τι συμπεράσματα βγαίνουν από όλα αυτά. Ανάλογη αξία δηλαδή με αυτήν των λαϊκών θρύλων και της μυθολογίας. Το ενδεχόμενο να υποκρύπτουν πυρήνα αληθείας το βρίσκω όχι απίθανο αλλά απολύτως αδιάφορο.
Υπ’ αυτή την οπτική, ακόμη και του Καρά η λογοκρισία μπορεί να μελετηθεί ως εκδήλωση ενός φαινομένου. Μια τέτοια μελέτη, ακόμη κι αν δε φαντάζει εξίσου ενδιαφέρουσα σε όλους, σίγουρα έχει πιο πολύ νόημα από τον λιθοβολισμό πεθαμένων ανθρώπων που, άλλωστε, και οι δύο υπήρξαν μεγάλες μορφές στον τομέα του ο καθένας.
Όπως δείχνουν τα πράγματα πρίν την απαγόρευση του βιολιού από το Σίμωνα Καρά το 1955, δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα. Ο Ναύτης είχε φύγει για την Αμερική το 1959 και γύρισε στην Ελλάδα το 1976. Το βιβλίο του, που το διάβασα πριν λίγο καιρό, το κυκλοφόρησε το 1989 που το πρόβλημα ακόμα ήταν υπαρκτό. Ο Καράς από το 1955 μέχρι το 1989 θα μπορούσε να αναγνωρίσει και να επανορθώσει για το τραγικό του λάθος, αλλά μάλλον από εγωισμό το κράτησε για το τέλος της ζωής του.
Όσο για το Βιβλίο του Ναύτη, συμφωνώ μαζί σου, ούτε τον τίτλο δέχομαι ούτε όλα όσα γράφει μέσα. Πιστεύω ότι ήταν ένα ξέσπασμα για όλα όσα είχε περάσει από τον Καρά, χωρίς να καταφέρει τίποτα, και όπως αναφέρει και ο φίλος εδώ:
Ο Καράς, σαν διευθυντής στο ΕΙΡ, με την απόφασή του κατάφερε να πνίξει την φωνή των κρητικών βιολιών καταρακώνοντας τους βιολάτορες και δημιουργώντας αντιπαλότητα μεταξύ των μουσικών για πολλές δεκαετίες.
Σε άλλη συζήτηση για την κρητική μουσική δόθηκε ένα λινκ, εξ αφορμής του οποίου γνώρισα το μπλογκ «Κίσαμος, μουσική και κουλτούρα». Είναι ένα πολύ πλούσιο μπλογκ, με αποθησαυρισμένα παλιά ντοκουμέντα και σημερινές ειδήσεις για τη μουσική στην Κίσαμο και γενικότερα στα Χανιά. Μέσα από τις μαρτυρίες παλιών μουσικών, σε συνεντεύξεις που δημοσιεύονται, πιστεύω ότι μπορεί να βγει μεγάλο ποσοστό της αλήθειας σχετικά με την παλαιότητα των δύο οργάνων, τουλάχιστόν στη συγκεκριμένη περιοχή της Κρήτης.
Έπρεπε να το είχε πει νωρίτερα, όταν το είπε μετά από 40 χρόνια περίπου κοντά στο θάνατό του, ήταν πλέον αργά για το κακό που είχε προκαλέσει.
Ο Ναύτης για μένα δεν φταίει, πριν την παρέμβαση του Καρά όλα πήγαιναν καλά. Καμιά θέση δεν είχε να αποφασίζει και να διατάζει…ήθελε να ακουστούν και με το δίκιο του και τα κρητικά βιολιά της παράδοσης, αλλά οι τότε “μουσικοκυβερνήτες” δεν τ’ αφήνανε, κι αυτό ήταν που τον οδήγησε έπειτα από κάποιες δεκαετίες να γράψει το βιβλίο με διάφορες υπερβολές, κατηγορώντας την λύρα κλπ.
Το μπλόγκ “Κίσαμος” έχει όντως πολύ ενδιαφέρον υλικό, δεν έχει όμως και τόσο νόημα για μένα, να γυρίζουμε αιώνες πίσω και να ψάχνουμε την παλαιότητα των οργάνων. Και τα δύο όργανα είναι παλιά (με παλιές ηχογραφήσεις), και ο καθένας ανάλογα τις προτιμήσεις του επιλέγει.
ΟΚ. Ο μεν Καράς έχει πεθάνει, ο δε Ναύτης επίσης. Ας κοιτάμε μπροστά. Κάποιοι παραμένουν πικραμένοι από την αδικία του Καρά, αλλά συνολικά δε νομίζω ότι η κόντρα συνεχίζεται σήμερα. Γιατί να τη συνεχίσουμε εμείς;
Εδώ διαφωνώ κάθετα. Το βρίσκω εντελώς ισοπεδωτική άποψη. Φυσικά και ο καθένας θα επιλέξει κατά τις προτιμήσεις του, αλλά τι σχέση έχει αυτό με την ιστορία; Το να μάθουμε ότι το βιολί ή η λύρα εμφανίζεται στην τάδε περιοχή την τάδε περίοδο υπό τις τάδε συνθήκες και έκτοτε εξελίσσεται έτσι ή αλλιώς μας κάνει πλουσιότερους ανθρώπους. (Όπως και η ίδια η μουσική μπορεί να μας κάνει πλουσιότερους, αλλά όχι με ταυτόσημο τρόπο.) Αυτή η γνώση δεν είναι για να εκτιμήσουμε περισσότερο ή λιγότερο τον ένα λυράρη ή τον άλλο βιολάτορα. Είναι απλώς γνώση -η γνώση δεν είναι «για να».
Όλοι οι λαοί είναι σεβαστοί, αλλά κανείς δεν πρότεινε ποτέ να καταργήσουμε την ιστορία.
Όλες οι γλώσσες εξυπηρετούν την ανθρώπινη έκφραση, αλλά δεν θα πάψουμε γι’ αυτό το λόγο να ψάχνουμε το παρελθόν της καθεμιάς, την εξέλιξή της και τις αλληλεπιδράσεις της με άλλες.
Όλοι οι πολιτισμοί… (και πάει λέγοντας)
Αυτό θέλω να πιστεύω κι εγώ και συμφωνώ μαζί σου, δεν είμαι καθόλου υπέρ της κόντρας.
Δεν διαφωνώ μαζί σου (μάλλον δεν το έγραψα καλά και δεν έγινα κατανοητός), φυσικά καλή είναι η ιστορία, η ενημέρωση, η γνώση, απλά έψραψα δεν έχει και τόσο νόημα να γυρίζουμε αιώνες πίσω και να πολυψάχνουμε την παλαιότητα των οργάνων, γιατί έχω την εντύπωση (ίσως να κάνω και λάθος και να είχε και προσωπικούς λόγους) ότι ο Καράς ψάχνοντας την παλαιότητα οδηγήθηκε στην απαράδεκτη απόφασή του.
Ναι, είναι πολλάκις διαπιστωμένο γεγονός ότι η αναδρομή στο ιστορικό παρελθόν και στην αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας έχει οδηγήσει πολλούς στο φανατισμό. Αλλά δε φταίει η ίδια η ιστορία γι’ αυτό. Τουναντίον, όσο καλύτερη είναι η γνώση της ιστορίας τόσο μας προφυλάσσει από τον κίνδυνο του φανατισμού.
Ο Καράς δεν είναι παράδειγμα αυτής της θεωρίας (της αμέσως προηγούμενης πρότασης), μάλλον είναι η εξαίρεση. Ακόμη όμως και σε τέτοιες περιπτώσεις, η ιστορική γνώση βοηθάει να κρίνουμε το παρελθόν με τα δικά του και όχι τα σημερινά μέτρα.
Πρόσεξε: δεν πάω να τον απαλλάξω. Η γενικότερη εκτίμηση, σεβασμός και ευγνωμοσύνη που τρέφω γι’ αυτό τον ερευνητή δεν τον κάνει αλάθητο. Όμως, ό,τι έκανε δεν το έκανε σήμερα, το έκανε σε εποχές που για να τις κατανοήσουμε πρέπει να λάβουμε υπόψη πού βρίσκονταν οι επιστημονικές έρευνες και πού οι ιδεολογίες -και πού, βέβαια, τα ιστορικά γεγονότα που τις διαμόρφωσαν.
Παλιότεροι έχουν κάνει πολύ μεγαλύτερες χοντράδες. Ξέρεις ότι η γλώσσα που μιλάμε έχει προκύψει από τεχνητό καθαρισμό των περισσότερων τούρκικων κλπ δανείων, και εξίσου τεχνητή αναβίωση πολλών αρχαιοελληνισμών; Αυτός όμως ο καθαρισμός συνιστούσε ιστορική αναγκαιότητα σε εποχές που αν κρατούσαμε τα (φυσιολογικότατα) πολιτισμικά μας δάνεια από τους Τούρκους οι εθνικές-πολιτικές επιδιώξεις μας θα είχαν ένα μειονέκτημα που θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο.
Κάθε εποχή πορεύεται σύμφωνα με αυτό που η ίδια θεωρεί ορθότερο.