εδώ είναι ολόκληρη η εκπομπή αλλά δυστυχώς δεν έχει ως κύριο θέμα την βιολιστική παράδοση της ανατολικής Κρήτης…
επιστρέφω στον “τόπο του εγκλήματος” καθώς, ενώ παρακολουθούσα αρκετό καιρό τώρα το θέμα, οι απόψεις του Νικου Πολίτη και του Ρε Μινόρε με “αγγιξαν”. Θεωρούμαι ως ένας από τους πολέμιους του βιολιού επειδή απλά είπα “όχι, ρε παιδιά, δεν είναι έτσι” για τις απόψεις του Ναύτη. Απίστευτος μουσικός, προικισμένος καλλιτέχνης, αλλά και απόλυτος και ξεροκέφαλος. από το 1998 που έχω στήσει με τους φίλους μου το cretan-music.gr, εχουμε δεχτεί και καλά και κακά σχόλια για τη δουλειά μας αλλά ένα δε μετανιώνω. που “χαλάω” τη φάμπρικα των υποτιθέμενων “ξερόλων” της μουσικής μας…
δυο πράγματα θα αναφέρω: κάπου στο βιβλίο του Μπομποβυ αναφέρεται η περίπτωση λυράρη της Κισάμου ο οποίος πήγε στο καφενείο του χωριού του για να τον καταγράψουν με τη λύρα του κρυμμένη ταπεινά σε μια σακούλα για να μην τον κοροιδέψουν (βλεπετε, το βιολί ήταν της μόδας και οι λυραρηδες “παρακατιανοί”) και δεύτερον διαβάστε όλες τις βιογραφίες των καλλιτεχνών της δυτικής κρήτης. η μεγάλη τους πλειοψηφία ξεκινά με λύρα (εύκολη στην κατασκευή και πιο “πρωτόγονο” όργανο) και μετά το γυρίζουν στο βιολί…
γεγονότα; Το βιολί ήρθε στην κρήτη και έμεινε. η (κακή) παρέμβαση του Καρά ίσως έσωσε τη λύρα από αυτό που έρχονταν, ίσως και όχι. η “χολή” του Ναύτη είναι πράξη αντίστοιχης αξίας. το βιολί στην ανατολική κρήτη δεν ενοχληθηκε ποτε. οι βιολάτορες πολλές φορές ακουγόταν και ως “λυρατζήδες”. το βιολί εξέλιξε την κρητική μουσική (βλέπε συρτά και σημερινή λύρα). κάποιοι σήμερα επωφελούνται από την “κόντρα”. Η λύρα υπήρχε στην κρήτη από την εποχή του Βυζαντίου, το πότε ακριβώς δεν το ξέρουμε…
Pepe, ούτε εγώ ξέρω πολλά γι’ αυτό, αλλά κάπου διάβασα για κάποιον Βουρογιάννη (1821-1920) που έπαιζε βιολί, έκανε και συνθέσεις. Ήταν από την επαρχία Σελίνου - Χανίων, είχε μαθητεύσει και ο Χάρχαλης σε αυτόν μου είπε κάποιος. Από την επαρχία αυτή, είναι και ο ακόμα εν ζωή βιολάτορας Φώτης Κατράκης. Σε αυτό τοκρητικό site, αναφέρονται κάποια πράγματα για την μουσική ιστορία του νησιού, αλλά όχι για τις βασικές εστίες του κάθε οργάνου στην Κρήτη.
Δεν θέλω να επαναφέρω την τόσο στενάχωρη κόντρα μεταξύ βιολιού και λύρας στο προσκήνιο της συζήτησης, αλλά θεωρώ παράλειψη εκ μέρους μου να μην αναφέρω την χρονολογία έκδοσης του δίσκου: 1976. Σε συνδυασμό με τα επαινετικά λόγια του Καρά στο ένθετο για “λυράρηδες και βιολάρηδες” είναι προφανές ότι το φερόμενο “μίσος” του για το κρητικό βιολί είχε πάψει και ο ίδιος πρακτικά ακύρωνε την απαγόρευση. Να σημειώσω επίσης ότι στο αρχείο του βρίσκονται αρκετές ηχογραφήσεις με κρητικό βιολί. Ένα “αβυσσαλέο μίσος” κατά του κρητικού βιολιού δεν θα δικαιολογούσε την από τον ίδιο καταγραφή του ως στοιχείου του πολιτισμού της Κρήτης…
Επίσης, ας μην παραλείψουμε να πούμε ότι ο Σίμων Καράς φεύγει από το ΕΙΡ το 1973. Η δε μη άρση της απαγόρευσης δεν νομίζω ότι πρέπει να μας εκπλήσσει. Πρακτικά από κάποιο σημείο και μετά δεν ίσχυε και δεν υπήρξε καμία μέριμνα για άρση της. Θα ήταν όμως πολύ ενδιαφέρον, και νομίζω δεν ελέχθη, το πότε ξαναπαίχτηκε από ραδιοφώνου η πρώτη ηχογράφηση με βιολί και ποιος ήταν τότε ο διευθύνων στην Ραδιοφωνία. Αυτό θα μας έδινε και το χρονικό εύρος της ουσιαστικής ισχύος της απαγόρευσης.
Η πράξη της απαγόρευσης του κρητικού βιολιού στην Ραδιοφωνία ήταν μία πράξη με συγκεκριμένα αποτελέσματα. Δικαιούται λοιπόν ο καθένας να κρίνει και να αξιολογήσει τα αποτελέσματα αυτά, θεωρώντας συνακόλουθα την απόφαση από αναγκαία μέχρι απαράδεκτη, καταστροφική, μοιραία, μαύρη σελίδα στην ιστορία της Κρήτης κ.λπ. Την προσωπικότητα όμως του Σίμωνα Καρά και τις όποιες προθέσεις του, θεωρώ αυτονόητο ότι για να τις κρίνεις θα πρέπει να γνωρίζεις κυρίως τον άνθρωπο και την γενική πορεία του. Και όποιος γνωρίζει έστω και λίγο την πορεία του Σ. Καρά δεν θα μπορούσε να τον κατηγορήσει για σκοπιμότητες βαθύτερες. Ήταν ο μοναχικός καβαλάρης, ο αντιδραστικός, ο ανεξάρτητος, ο προσηλωμένος στα ιδεώδη του μέχρι μανίας. Και δεν αρνούμαι το δύσκολο του χαρακτήρα του και τις ιδιοτροπίες του. Όμως δεν δέχθηκε ποτέ χρήματα από κανέναν (δίδασκε στους πάντες δωρεάν), περιφρονούσε κάθε έπαινο προς το πρόσωπό του και αν παιζόταν παραδοσιακή μουσική από την Ραδιοφωνία ήταν υπεύθυνος αποκλειστικά αυτός. Κάθε μέρα τσακωνόταν με τους προϊσταμένους του οι οποίοι θέλανε να κόψουν την εκπομπή του. Κι όταν τον κάλεσαν να γυρίσει στο Υπουργείο Προνοίας, από όπου είχε αποσπασθεί στην Ραδιοφωνία, για να πάρει προαγωγή και να εξελιχθεί μισθολογικά, αρνήθηκε λέγοντας: “Αν φύγω από εδώ, ποιος θα βρεθεί να κάνει αυτό που κάνω;” Κι έτσι με το βαθμό και το μισθό του εισηγητή μπήκε, με τον ίδιο βαθμό και μισθό αποχώρησε. Θα μπορούσα να απαριθμήσω πληθώρα περιστατικών από την ζωή του που δείχνουν ακριβώς ότι δεν υποτασσόταν σε σκοπιμότητες, αλλά φοβάμαι ότι έγινα ήδη κουραστικός. Α! Κάτι ακόμα ενδεικτικό: Τον κάλεσε η πρέσβειρα της Αγγλίας στην αγγλική πρεσβεία. Η κουβέντα ήρθε στο κυπριακό, οπότε ο Καράς κατέληξε να μαλώνει με την πρέσβειρα και να της τα ψέλνει με φωνές που τρόμαξαν, εκτός από τα σκυλιά που άρχισαν να γαυγίζουν, και τον σύζυγο της πρέσβειρας, ο οποίος έσπευσε στο δωμάτιο να δει τι συμβαίνει, οπότε και ο Καράς έφυγε έξαλλος από την αγγλική πρεσβεία. Όλα τα παραπάνω και πολλά ακόμα μου κατέθεσε προσωπικά εμένα σε ηχογραφημένη και βιντεοσκοπημένη συνέντευξή της η σύζυγος του Σ. Καρά και συνεργάτιδά του στην Ραδιοφωνία, Αγγελική Καρά.
Και μία ερώτηση: Για το χαράκωμα των δίσκων από πού το ξέρουμε; Ποιος το αναφέρει;
Δημήτρης Μαντζούρης
Έχει πολύ μεγάλη σχέση με τις προθέσεις του Καρά, νομίζω, το τι “τραβούσε” για να κάνει αυτά που έκανε. Την πράξη μπορεί κανείς να την πει κάκιστη, όμως για να κρίνει τις προθέσεις και το αν κουράστηκε παραπάνω από άλλους πρέπει να ξέρει τον άνθρωπο. Αναφέρω ορισμένα πράγματα ενδεικτικά:
Όταν έκανε τις περιοδείες στην Ελλάδα (3 φορές την γύρισε) τις έκανε κυρίως με δικά του προσωπικά έξοδα (ακόμα και τις μπομπίνες με δικά του έξοδα τις αγόραζε) και κατά την κανονική του άδεια. Με χάπια μετέβαινε με ΚΤΕΛ στον τόπο προορισμού, γιατί τον έπιανε ναυτία κατά τη διαδρομή, επομένως ήταν σε κατάσταση τραγική όταν έφτανε στον προορισμό του, οπότε έπρεπε να περάσει μία μέρα για να συνέλθει από την ταλαιπωρία και την επίρροια των χαπιών. Με τα πόδια το έκοβε από χωριό σε χωριό φορτωμένος με την κ. Αγγελική τα πολύ βαριά μπομπινόφωνα της εποχής. Κατέγραφε ασταμάτητα, τόσο που στην Ιερισσό έπαθε υπερκόπωση. Έστειλαν επιστολή στην Ραδιοφωνία ότι θα καθυστερήσουν κάποιες μέρες για να ολοκληρώσουν την καταγραφή. Όταν επέστρεψαν του είχαν κόψει τον μισθό του μήνα. Όταν δε οι οργανοπαίκτες ήταν επιφυλακτικοί και θέλαν χρήματα για να παίξουν, τότε αναγκαζόταν να τους πληρώσει (ιδίοις εξόδοις πάντα), οπότε δεν έμεναν χρήματα για να φάνε. Και σταματούσαν στο δρόμο και “πέφτανε πάνω στις συκιές και στις βατομουριές”, όπως ομολογεί η κ. Αγγελική, και τρώγανε το γεύμα της ημέρας, οπότε τους πιάνανε και τα κοιλιακά τους.
Είναι απολύτως κατανοητό το μένος για την απόφαση, αλλά για τον άνθρωπο και τις διαθέσεις του ας είμαστε πιο επιφυλακτικοί.
Για τα κοιλιακά τους και για ό, τι άλλο ήθελε έκανε λόγο, για τις απαγορευτικές αποφάσεις εναντίον του Κρητικού βιολιού, τις πολλές αντιδράσεις και τις πολιτικές διαστάσεις που πήρε το θέμα, δεν είπε τίποτα κι αυτή, όπως και ο ίδιος ο Καράς.
Άταστε, τι προτείνεις; Να γίνει δικαστήριο και να καταδικαστεί ο Καράς, 13 χρόνια μετά θάνατον;
Νομίζω πώς το θέμα έχει υπεραρκετά συζητηθεί σε αυτό το φόρουμ. Αν όμως έχεις να καταθέσεις κάτι καινούργιο, ευχαρίστως να το διαβάσουμε. Όσο για την ειρωνία σχετικά με προσωπικά θέματα του Δάσκαλου ή της χήρας του, ξεπερνάει τα όρια της κοσμιότητας.
Από τη στιγμή της πρώτης μου εμπλοκής σ’ αυτή τη συζήτηση μέχρι τώρα, έμαθα διάφορες πληροφορίες που δε γνώριζα. Η συνολική μου γνώμη/εντύπωση έχει μετακινηθεί αρκετά, και είναι ακόμη εν κινήσει χωρίς να έχει κατασταλάξει. Όσο μαθαίνεις πράγματα, τόσο συνειδητοποιείς πόσα ακόμα σου λείπουν, τόσο δηλαδή απομακρύνεται το τέρμα, κι ωστόσο προοδεύεις. Υποθέτω ότι αυτό συμβαίνει στον καθένα.
Συνεπώς, κάθε πληροφορία που έχει κάποιος να συνεισφέρει είναι χρήσιμη.
Όμως το “υποψιάζομαι σκοτεινά συμφέροντα -άσε μην ανοίξω το στόμα μου καλύτερα” δεν είναι ούτε πληροφορία ούτε χρήσιμο. Άλλο τόσο δεν είναι ούτε πληροφορία ούτε χρήσιμο το ζήτημα των κοιλιακών: ακόμη κι αν προέρχεται από 100% αξιόπιστη πηγή, δεν παύει να ανήκει στην αρχαιόθεν αναγνωρισμένη κατηγορία των ανεκδότων.
Το ότι η όλη ιστορία για πάρα πολύ κόσμο συνδέεται με ποικίλα θετικά ή αρνητικά συναισθήματα, είναι κατανοητό και το σέβομαι απολύτως. Κανείς δεν ανέχεται την αδικία: ούτε να του αδικήσουν το αγαπημένο του όργανο, ούτε να του θίξουν κάποιο πρόσωπο που το έχει πολύ ψηλά.
Το θέμα είναι όμως ότι η συζήτηση σε τέτοια βάση έχει ήδη γίνει κατ’ επανάληψιν. Αν είναι να πάμε λίγο παραπέρα απ’ όπου έχουν φτάσει δεκάδες κρητικά ή και άλλα φόρουμ, περιοδικά, βιβλία κλπ., θα πρέπει να κάνουμε ό,τι δεν έχει ήδη γίνει. Δηλαδή, εν προκειμένω:
-απλή αποστασιοποιημένη συγκέντρωση πληροφοριών διαθέσιμων προς αξιολόγηση και τελικά προς εξαγωγή συμπερασμάτων
-να ξεχωρίζουμε την πληροφορία από την υπόθεση
-να μη βιαζόμαστε να καταλήξουμε σε συμπεράσματα, και κυρίως να μην ξεκινάμε από τα συμπεράσματα.
Κάτι που μπορεί να βοηθήσει στη συγκεκριμένη συζήτηση είναι η παράθεση βιβλιογραφίας.
-
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εισήγηση του Τσουχλαράκη [b]“Το λαγούτο, το βιολί και η λύρα στην κρητική μουσική”.[/b].
Στο τέλος της εισήγησης αναφέρεται και βιβλιογραφία για όποιον θέλει να ψάξει περισσότερο το θέμα αυτό. -
Ένα ακόμα βιβλίο που τυχαία ανακάλυψα και που έχει σχέση και με αυτό το θέμα είναι του Θ. Ακρίδα, “Έλεγχος μουσικών δυσπλασιών Σίμωνος Καρά”.
Γενικά, νομίζω πως με ψάξιμο σε πολλές - διαφορετικές μεταξύ τους - πηγές μπορεί κανείς να καταλάβει περίπου τι συνέβη με το βιολί στην Κρήτη.
Είχα γράψει μία παράγραφο σχετικά με τις συνθήκες υπό τις οποίες κατέγραφε ο Σ. Καράς, προσπαθώντας να βάλω ένα λιθαράκι στην σκιαγράφηση του προφίλ του. Τα περιστατικά δεν τα ανέφερα χάριν ανεκδοτολογίας αλλά ως απάντηση στην εύκολη κρίση περί δολιότητας του Σ. Καρά. Από την στιγμή που η συζήτηση αφορά και στις προθέσεις του συγκεκριμένου ανθρώπου ως προς μία συγκεκριμένη απόφαση, είναι σίγουρα χρήσιμο να ξέρουμε γενικά πώς έχει πορευτεί ο άνθρωπος στην υπόλοιπη ζωή του.
Από τότε που έγραψα το μήνυμα το μόνο που έχω ακόμη να καταθέσω ως πληροφορία είναι η γνώμη της ίδιας της κ. Αγγελικής Καρά, χήρας του Σ. Καρά. Πριν λίγες μέρες την ρώτησα σχετικά και μου είπε ακριβώς αυτό που είχε υποθέσει ο Περικλής. Ότι δηλαδή κατά την γνώμη τους η λύρα στην Κρήτη όδευε προς εξαφάνιση και ότι η απόφαση του Καρά είχε ακριβώς στόχο να τονώσει την παράδοση της λύρας.
Νομίζω πως άλλο θέμα είναι να θέλεις να προωθήσεις ένα όργανο, τη λύρα εδώ, και άλλο εντελώς να πάρεις μέτρα για να αφανίσεις ή να εξαλείψεις κάποιο άλλο, το βιολί.
΄Θα μπορούσε εκμεταλλευόμενος το πόστο του απλά να προωθήσει τη λύρα χωρίς να προχωρήσει στο δεύτερο.
Ε ναι, θα μπορούσε. Τώρα όμως δεν μπορεί. Είπε και ο Νίκος παραπάνω, ότι δεν πρόκειται να γίνει τώρα η δίκη του. Αν τον δικάζαμε, θα μπορούσε η υπεράσπιση να φέρει όσα δικαιολογητικά μπορεί. Μιας και δε γίνεται δίκη, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να δούμε και να αξιολογήσουμε τα γεγονότα, τα κίνητρά τους, τα αποτελέσματά τους. Τα υπόλοιπα έχουν ήδη ειπωθεί στις προηγούενες σελίδες.
Προτείνω για να αποκτήσουμε όλοι μία καλή εποπτεία των γεγονότων να φτιάξουμε ένα χρονολόγιο με τις ενέργειες που άπτονται του θέματος. Κάνω μία απόπειρα. Όποιος ξέρει κάτι ακόμα, ας το συμπληρώσει.
1955: Διαταγή από το ΕΙΡ Χανίων, που απαγόρευε να παίζει βιολί από ραδιοφώνου.
1961: Επικύρωση της ίδιας διαταγής με την υπ.αριθμ. Α/5519/Γ.Γ.2917/61 και την ίδια χρονιά με την υπ.αριθμ. Α/6213/Γ.Γ.12/10/61.
1967: Νεώτερη απαγόρευση.
Δεκαετία '60-Δεκαετία '70: Ο Σ. Καράς καταγράφει στην Κρήτη εκτός από λύρες και βιολιά.
1973: Ο Σίμων Καράς αποχωρεί από το ΕΙΡ και αναλαμβάνει (νομίζω) ο Μυλωνάς.
1976: Εκδίδεται ο δίσκος του Σ. Καρά “Τραγούδια της Κρήτης”, όπου στο ένθετο αναφέρεται με επαινετικά λόγια για “λυράρηδες και βιολάρηδες”.
Επίσης, μερικές ακόμη απορίες που μου έχουν μείνει αναπάντητες. Θα ήταν καλό αν ξέρει κάποιος να μας πει.
- Πότε ξαναπαίχτηκε από ραδιοφώνου η πρώτη ηχογράφηση με βιολί και ποιος ήταν τότε ο διευθύνων στην Ραδιοφωνία;
- Τα περί χαρακώματος των δίσκων από ποια πηγή τα ξέρουμε;
Το αναφέρει ο Παπαδάκης. Επίσης το έχω δει και σε φόρουμ σχετικά με την Κρητική μουσική και Παράδοση.
Πού το αναφέρει; Έχουμε το κείμενο;
Και εγώ έχω διαβάσει κείμενα, περισσότερα από ένα, σχετικά με χαράκωμα δίσκων. Είτε εδώ, σε αυτό το θέμα, είτε σε παραπομπές μέσω αυτού του θέματος σε πάμπολες κρητικές ιντερνετικές σελίδες. Το να αποδείξουμε, σε επίπεδο δικαστηρίου και με αδιάσειστα τεκμήρια, αν ο Καράς χαράκωσε έναν, τρεις, δεκαεπτά ή κανέναν απολύτως, δίσκους με ηχογραφήματα όπου έπαιζε κρητικό βιολί, είναι σήμερα πλέον, αδύνατο. Δεν μπορούμε όμως να ισχυριστούμε ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη, μόνο επειδή δεν υπάρχουν τεκμήρια.
Κάποια συγκεκριμένη τεκμηρίωση χρειάζεται. Πρόκειται για μια αρκετά εντυπωσιακή και ασυνήθιστη πληροφορία.
Έχετε δίκιο, κύριε Πολίτη. Ότι δεν συνέβη δεν μπορούμε να το ισχυριστούμε. Είναι μάλιστα πιθανό να συνέβη. Όμως καθώς είπαμε να συλλέξουμε τα γεγονότα και να τα αξιολογήσουμε, είναι ανάγκη να δούμε από πού προέρχεται πρωτογενώς η είδηση και τι ακριβώς λέει. Αν τελικά δεν υπάρξει τέτοια, τότε, όσο πιθανό κι αν είναι το γεγονός, δεν παύει να συνιστά φήμη. Μία πληροφορία του τύπου “Είδα που χαράκωναν ένα δίσκο με βιολί στην ΕΡΤ” γίνεται πολύ εύκολα “Ο Καράς χαράκωνε τους δίσκους με κρητικό βιολί”. Και βέβαια δεν μπορούμε να βασιστούμε στην διάδοση που έχει λάβει η πληροφορία αυτή στις κρητικές ιστοσελίδες. Το ίντερνετ τα έχει αυτά. Όλοι αναπαράγουμε πολλές φορές ειδήσεις χωρίς έλεγχο εγκυρότητας.
Στο βιβλίο του Παπαδάκη, πάντως, δεν φαίνεται να καταγράφεται χαράκωμα δίσκων, γιατί αν υπήρχε, θα το είχαν ήδη δημοσιεύσει στα κρητικά φόρουμ και θα είχε αντιγραφεί και σε εμάς.
ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ !!!
[b][u]Συνέντευξη - ποταμός του Παπαδάκη (Ναύτη).[/b][/u]
Πολύτιμη πραγματικά απ’ όλες τις πλευρές, με πληθώρα στοιχείων, και όχι μόνο για την κρητική μουσική.
Βεβαίως, αναφέρει και το χάραγμα στους δίσκους, όπου ακουγόταν βιολί, με πρόκα.
Την ίδια αναφορά περιέχει και το βιβλίο του Θ. Ακρίδα.
Αντιγράφω το σχετικό απόσπασμα:
" …Ἀνατριχιάζει τις ἀναγινώσκων ὅτι ὅσοι δίσκοι ὑπῆρξαν εἰς τάς δισκοθήκας τῶν ραδιοφωνικῶν σταθμῶν περιέχοντες ἐκτελέσεις Κρητικῆς μουσικῆς μετὰ βιολιοῦ, ἐχαράχθησαν διὰ ἤλου ἀλλὰ καὶ κατελογίσθησαν διὰ τῆς ἐπιγραφῆς «ΝΟΘΟ»…"