Ο μαθητής του Ν. Διονυσόπουλος (μετά το θάνατο του Καρά), είδα σε κάποιο άρθρο να αναφέρει πως του ομολόγησε πολύ αργότερα ο Καράς (χωρίς να διευκρινίζει πότε ακριβώς χρονικά έγιναν αυτές οι δηλώσεις) ότι έκανε λάθος και δεν είχε εκτιμήσει σωστά την πραγματική διάσταση της βιολιστικής παράδοσης στο νησί. Παράξενο μου ακούγεται, τι σόι λαογράφος - ερευνητής ήταν;! …Κι έπρεπε να περάσουν δεκαετίες για να καταλάβει τι έκανε;! Κι εγώ θα ήθελα περισσότερες διευκρινήσεις από το Διονυσόπουλο, μιας και είναι ο μόνος που αναφέρει ότι το ομολόγησε. Ο Καράς απ’ ότι φαίνεται δε μίλησε ποτέ δημόσια (μέχρι το 1999 που πέθανε) για το πολύ σοβαρό αυτό ζήτημα, που προκάλεσε μεγάλη αγανάκτηση κι έλαβε πολιτικές διαστάσεις - παρεμβάσεις. Συνεπώς, για μένα τουλάχιστον, κάτι κρυφό - αναμολόγητο έγινε στο όλο θέμα, από μια κλίκα ανθρώπων. Αν ήταν “καθαρός” (Ο Καράς) θα μιλούσε δημόσια, θα ξεκαθάριζε τα πράγματα και δε θα “έφευγε” σιωπηλός και “σκοτεινός”, για να καθόμαστε εμείς τώρα να ψάχνουμε τα κίνητρά του.
Γιατί είναι παράξενο ένας ερευνητής ή λαογράφος να μην εκτιμά κάτι σωστά; Νομίζω ότι στον συγκεκριμένο χώρο τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα και πολλές φορές μας εκπλήσσουν. Και μάλιστα τις δεκαετίες 50 και 60, όταν η δισκογραφία ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, η κίνηση των ιδεών περιορισμένη, η μετακίνηση προς απομακρυσμένους τόπους δυσχερής. Το είπα κι εγώ, το είπαν κι άλλοι, είναι σημαντικό για να ερμηνεύσουμε την απόφαση του Σ. Καρά να δούμε ποιος ήταν. Αλλιώς θα ρωτάμε συνέχεια πράγματα, που για όσους τον γνώρισαν έχουν εύκολη απάντηση.
Ο Σ. Καράς έκανε τόσα πράγματα στην ζωή του, ώστε καθώς σήμερα βλέπει κανείς το έργο του (χιλιάδες σελίδες χειρογράφων του με καταγεγραμμένα τραγούδια, χιλιάδες σελίδες χειρογράφων με βυζαντινή μουσική, χιλιάδες καταγεγραμμένα τραγούδια σε ηχητική μορφή, μελέτες για την ελληνική μουσική από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, διδασκαλία της μουσικής στην σχολή του, σημειώσεις, ομιλίες σε συνέδρια, εκπομπές σε ραδιόφωνο και τηλεόραση κ.λπ. κ.λπ.) αναρωτιέται πώς πρόλαβε ένας άνθρωπος και έκανε όλα αυτά τα πράγματα. Μην σκεφτόμαστε με όρους σημερινούς. Εδώ έχουν γραφτεί 225 μηνύματα σε αυτή τη συζήτηση και κανένας δεν έχει ξεκαθαρίσει την έκταση της βιολιστικής παράδοσης στην Κρήτη, που έχουν μεσολαβήσει και 50 χρόνια και τα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας είναι πολύ περισσότερα από όσα τότε.
Ο Σ. Καράς προφανώς και δεν μπορούσε να ασχοληθεί σε βάθος με κάθε μία ιδιαίτερη παράδοση. Δεν είχε και νόημα άλλωστε τότε, αφού ήταν σχεδόν ο πρώτος που έκανε τέτοιας έκτασης καταγραφή σύνολης της παραδοσιακής μουσικής του ελληνικού χώρου, αλλά και εκτός αυτού. Ουσιαστικά ήταν αυτός που έδωσε πρώτος μία χαρτογράφηση της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Από την άλλη, ήταν σε μία θέση στην Ραδιοφωνία, όπου έπρεπε απαραίτητα να κάνει επιλογές μεταξύ πολλών οργανοπαικτών. Δεν ήταν δυνατόν να δοθεί μικρόφωνο σε όλους όσους πήγαιναν στην Ραδιοφωνία να παίξουν, ακόμα κι αν ήταν καλοί οργανοπαίκτες, γιατί πολύ απλά δεν επαρκούσε ο διαθέσιμος ραδιοφωνικός χρόνος. Με ποιο κριτήριο έπρεπε να γίνει η επιλογή; Προφανώς με το κριτήριο της γνησιότητας, συνδυασμένο με το κριτήριο της αντιπροσωπευτικότητας. Πάνω σε αυτή την διαδικασία επιλογής, αναπόφευκτα έκανε λάθη ο Καράς, καθώς ναι μεν είχε ανακαλύψει σε αρκετό βάθος τα ηχοτοπία της ελληνικής μουσικής, όμως δεν ήταν και παντογνώστης.
Και ξαναλέω ένα πολύ πιθανό σενάριο, που ήδη έχει ειπωθεί: Ο Καράς παρακολουθεί 1. την εξαφάνιση της λύρας σε πολλά από τα Δωδεκάνησα υπό την επίδραση του βιολιού, 2. την τόσο δυνατή παρουσία της λύρας στα κοντινά στην Κρήτη Δωδεκάνησα (Κάσο, Κάρπαθο), και λογικά σκέφτεται ότι και στην Κρήτη συνέβαινε η ίδια διαδικασία υποθέτοντας με αρκετή ασφάλεια ότι το βιολί και στην Κρήτη ήρθε την ίδια περίπου εποχή όπως και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα. Καθώς λοιπόν έπρεπε να επιλέξει μουσικούς για το πρόγραμμα της Ραδιοφωνίας, επέλεξε αυτούς που εκείνος θεωρούσε ότι αντιπροσώπευαν την παλαιότερη κρητική παράδοση. Εκ των υστέρων, αποδείχθηκε ότι είχε κάνει λάθος, καθώς το βιολί είχε πολύ μακροβιότερη παρουσία στην Κρήτη από ό,τι στα Δωδεκάνησα. Αλλά αυτό είναι κάτι που εκπλήσσει ακόμα και εμάς σήμερα και σε πρώτη φάση αν ήμασταν στη θέση του δεν θα το σκεφτόμασταν.
Γιατί πολύ απλά, π.χ. σε κάποια Δωδεκάνησα η λύρα είτε είχε χαθεί είτε έπνεε τα λίσθια. Εκεί αποδέχτηκε μοιραία την παρουσία του βιολιού ως συνέχεια της παράδοσης του τόπου. Βέβαια, θεωρώ πολύ πιθανό να μην αποδέχτηκε άλλα όργανα σε άλλα μέρη. Π.χ. κλαρίνο στον Πόντο, ακκορντεόν στη Θράκη κ.λπ. Και δεν μου προκαλεί καμία εντύπωση. Με τον ίδιο τρόπο σήμερα ο Λιάβας προτιμά να προβάλλει στις εκπομπές του από την τηλεόραση κρητικό βιολί με λαούτο και όχι κρητικό βιολί με λαούτο, αρμόνιο, ντραμς κ.λπ. Σε 50 χρόνια από τώρα θα υπάρχει δηλαδή ένα ανάλογο θέμα σε ένα φόρουμ, όπου θα κατηγορούν τον Λιάβα για επιλεκτικότητα, μονολιθικότητα κ.λπ.; Τώρα, θα μου πείτε, υπάρχουν ένα σωρό άλλες εκπομπές στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο όπου παίζουν οι κρητικοί αρμονιάδες. Σύμφωνοι. Τότε όμως ο Καράς ήταν ο μοναδικός που προωθούσε το συγκεκριμένο είδος μουσικής στην Ραδιοφωνία. Και με απίστευτη πολεμική από τους ανωτέρους του. Κατά την μαρτυρία της συνεργάτιδας και συζύγου του Αγγελικής Καρά, κάθε μέρα είχε καβγάδες με τους προϊσταμένους του, οι οποίοι ούτε λίγο ούτε πολλοί θεωρούσαν τούρκικη τη χωριάτικη μουσική. Εκείνος λοιπόν ήταν ο άνθρωπος που καθημερινά έδινε μάχη εκεί μέσα για να συνεχίσει να ακούγεται η παραδοσιακή μουσική από το Ραδιόφωνο, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια. Κι αυτό ήταν κι ο λόγος που δεν έφυγε από την Ραδιοφωνία, ενώ μπορούσε να γυρίσει στο Υπουργείο Προνοίας και να εξελιχθεί τόσο βαθμολογικά όσο και μισθολογικά. Και τελικά έφυγε με τον βαθμό που μπήκε. Για όποιον τον έζησε έστω και λίγο, είναι δεδομένο ότι ό,τι έκανε δεν το έκανε μηχανορραφώντας, αλλά πιστεύοντας ότι κάνει το καλύτερο για την παράδοση. Η αγάπη του και για την κρητική παράδοση κατά τη γνώμη μου είναι δεδομένη.
Ίσως να βοηθούσε στο να σκεφτούν με άλλο μάτι όσοι θεωρούν ότι έδρασε με δολιότητα, οι γνώμες δύο μεγάλων ανδρών, του Φώτη Κόντογλου και του Νέστορα Μάτσα, που ήταν προσωπικοί του φίλοι:
“Τελευταῖα ὅλον τὸν ἐπίσημο κόσμο ἔπιασε οἶστρος γιὰ τὸ Βυζάντιο. Μὰ γιὰ ποιὸ Βυζάντιο μιλοῦνε καὶ σεληνιάζουνται; Μήπως ὑπάρχει κανένα ἄλλο Βυζάντιο, παρεκτὸς ἀπὸ κεῖνο ποὺ ἀγαποῦνε κάποιοι ἀπὸ μᾶς, καὶ ποὺ γι᾿ αὐτὸ κακοπαθοῦνε καὶ κάνουνε θυσίες καὶ γίνουνται κακοί, ὑπερασπίζοντας τὸ μὲ πάθος καταπάνω στοὺς ἐχθρούς του, καὶ ποὺ γι᾿ αὐτὸ ἀκοῦνε νὰ τοὺς λένε παλιοημερολογίτες, ἀναχρονιστὲς καὶ καθυστερημένους; Ρωτῶ, γιατὶ ἀπορῶ πῶς ἀνακατωθήκανε ἕνα σωρὸ ἄνθρωποι στοὺς ἑορτασμοὺς καὶ στὶς «ἐκδηλώσεις», καὶ γιατὶ κάποιοι ἄνθρωποι ποὺ ἔχουνε ἀκουστὰ αὐτὸ τὸ ἔρμο τὸ Βυζάντιο, πρωτοστατοῦν σ᾿ αὐτὲς τὶς ἐκδηλώσεις, Ἐνῶ κάποιοι ἄλλοι, ποὺ ὄχι μοναχὰ τὸ ἀγαποῦνε, ἀλλὰ ἀναπνέουν τὴν ἁγιασμένη εὐωδία του καὶ ζοῦνε βουτηγμένοι καθημερινὰ μέσα στὸ μυστήριό του, ἀπομείνανε στὴ μπάντα ξεχασμένοι, ὅπως εἶναι π.χ. ὁ Σῖμος ὁ Καράς, ποὺ μιλᾷ καὶ στὸν ὕπνο του γι᾿ αὐτὸ καὶ γιὰ τὴν παράδοση, ὁ Καράς, αὐτὸ τὸ ὁλοκαύτωμα, ποὺ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὴν ὀρθόδοξη παράδοση κι ὁ φλογερὸς ζῆλος του γι᾿ αὐτὴ ἔχει συγκινήσει ὅλον τὸν κόσμο, μοναχὰ οἱ ἐκπρόσωποι τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς Πολιτείας δὲν τὸν θυμηθήκανε ποτέ. Αὐτὴ εἶναι ἡ μοῖρα τῶν ἰδεολόγων στὸν τόπο μας: «Ἄς τον αὐτὸν νὰ κουρεύεται, εἶναι ἰδεολόγος», λένε ὅσοι ἔχουνε γιὰ χαζοὺς τοὺς τέτοιους ἀνθρώπους.”
(Φώτη Κόντογλου, Βυζάντιο και παράδοση. Τα θέλουμε ή δεν τα θέλουμε;, Μυστικά Άνθη, Όλο το κείμενο [b]εδώ[/b].)
Και από του Μάτσα το κείμενο “Σίμων Καράς ο απροσκύνητος” από το βιβλίο του “Το δισάκι του ασκητή” (Εκδόσεις Εστίας):
“Ψηλὰ στοῦ Στρέφη, σʼ ἕναν ξεκομμένο βράχο ποὺ δὲν τὸν προσεγγίζει οὔτε τρακτέρ, ὑπάρχει ἕνα παράξενο… ψηλόλιγνο σπίτι, σὰν τοὺς παλιοὺς μανιάτικους πύργους. Ἂν εἶχε καὶ πολεμίστρες, σίγουρα μανιάτικος πύργος θὰ ἦταν!
Ἐκεῖ, λοιπόν, κοντὰ στὸ Θεὸ καὶ μακριὰ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους μένει ἕνας «Καπετάνιος». Ἀληθινὸς Καπετάνιος, ποὺ δὲν σηκώνει δεύτερη λέξη, ὅταν πᾶς νὰ τοῦ θίξεις τὰ ἅγια καὶ τὰ ἱερὰ τῆς Ρωμιοσύνης, ποὺ εἶναι γιʼ αὐτὸν ἡ δημοτική μας μουσικὴ καὶ οἱ ἐθνικοί μας χοροί.
Ὁ ἀσκητὴς τοῦ Καστρόπυργου τοῦ Στρέφη ἀποφεύγει τὶς συνεντεύξεις, δὲ δίνει δεκάρα γιὰ τὴν προβολή του. Τὸν φτάνει ποὺ τὸν ξέρουν, τὸν ἀγαποῦν καὶ τὸν φωνάζουν «δάσκαλο» οἱ ἀληθινοὶ δημοτικοί μας μουσικοὶ σʼ ὅλη τὴν Ἑλλάδα: λυράρηδες καὶ σαντουρτζῆδες καὶ λαουτιέρηδες.
Ὁ ἰδιότυπος ἀσκητής, μακρὰν καθῶς εἶναι τοῦ κόσμου τούτου, μακρὰν τῶν ἀγοραίων συναλλαγῶν καὶ τῆς καθημερινῆς φθορᾶς, στὸ ἀσκητήριό του, κρατᾶ ἄσβηστη τὴ φωτιὰ τὴν ἱερή, μʼ ἕνα ἀλύγιστο πεῖσμα ποὺ προκαλεῖ δέος καὶ κατάπληξη. Εὐδαιμονεῖ ἀκούγοντας τὰ λυράκια νὰ λαλοῦν καὶ τὰ ταμποῦρλα νὰ βαρᾶνε. Ἁπλός, σοφὸς καὶ ἀπόλυτος, ὁ Σ. Καρᾶς εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς μετρημένους πιὰ δάσκαλους τῆς Ρωμιοσύνης!”
Δηλαδή πώς δημόσια; Πού να μιλήσει δημόσια; Είναι αστείο αυτό. Μιλάμε για έναν άνθρωπο χαρακτηρίζοντας τις προθέσεις του και το μόνο που ξέρουμε για αυτόν είναι ότι εξέδωσε τις απαγορευτικές αποφάσεις για το κρητικό βιολί. Οι δημόσιες εμφανίσεις του Καρά μετά το 1973, οπότε έφυγε από την Ραδιοφωνία ήταν τα μαθήματά του στην σχολή του και διάφορες ομιλίες πολύ συγκεκριμένης θεματολογίας σε διάφορα συνέδρια. Σάμπως έδινε συνεντεύξεις σε κανάλια και περιοδικά; Αυτή την εικόνα έχετε; “Δεκάρα δεν έδινε για την προβολή του”, λέει ο Μάτσας στο παραπάνω απόσπασμα. Του πήρε συνέντευξη ο Διονυσόπουλος, οπότε μίλησε για το θέμα. Και επίσης, ας ξαναγράψουμε, ότι το 1976 εξέδωσε δίσκο με κρητικά τραγούδια στα οποία συμπεριλαμβάνονται ηχογραφήσεις με βιολί από το τέλος της δεκαετίας του '60. Που σημαίνει ότι ήδη από τότε όχι μόνο δεν θεωρούσε μη γνήσια τα βιολιά στην Κρήτη, αλλά τα κατέγραφε κιόλας. Άλλωστε στο ένθετο γράφει επαινετικά λόγια για “λυράρηδες και βιολάρηδες” στην Κρήτη. Αυτό μήπως δεν είναι δημόσια ομολογία;
Άταστε, πόσα ξέρεις για τη ζωή και (κυρίως) το ερευνητικό έργο του Καρά; Για να έχεις το δικαίωμα να εκφέρεις αυτή τη συγκεκριμένη απορία, πρέπει να μπορείς να απαντήσεις “-Τα πάντα, σχεδόν”. Πρόκειται, αν δεν το ξέρεις, για τον μεγαλύτερο ερευνητή της εκκλησιαστικής και δημοτικής μουσικής της Ελλάδας, τους τελευταίους αιώνες. Και δεν υπερβάλλω.
Κατά τα άλλα, ισχύουν βεβαίως αυτά που λέει και ο Δημήτρης (ΚΕΠΕΜ) παραπάνω.
Μάλλον δε διάβασες το άρθρο του Γιάννη Τσουχλαράκη που παρέθεσε η Ελένη στο μήνυμα #191, “ΤΟ ΛΑΟΥΤΟ, ΤΟ ΒΙΟΛΙ, ΚΑΙ Η ΛΥΡΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ”, τη μακραίωνη βιολιστική παράδοση του νησιού, του τη δώσανε στ’ αυτιά του και την αγνοούσε - περιφρονούσε. Αλλά πέρα από αυτό, την αγανάκτηση που προκάλεσαν οι ελεεινές και τρισάθλιες αποφάσεις του, δεν την έβλεπε; Την έβλεπε, αλλά ποιος ξέρει με τι κλίκα έμπλεξε και μόνο στις πολιτικές παρεμβάσεις στεκόταν προσοχή. Κατά τα άλλα ο Καράς έκανε λάθος.
Αν ήταν “καθαρός”, θα μπορούσε να γράψει ένα άρθρο γι’ αυτό το τόσο σημαντικό θέμα, ή να δώσει μια συνέντευξη στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση για να ξεκαθαρίσει τα πράγματα.
Μήπως είναι δημόσια κοροιδία; Αφού δε φρόντισε ποτέ να άρει επίσημα την απαγόρευση.
Νομίζω ή λίγα ή πολλά ξέρει κανείς για κάποιον, έχει το δικαίωμα να εκφέρει απορίες. Από αυτά που κατάλαβα μέχρι τώρα διαβάζοντας βιβλία, άρθρα, κλπ., ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.
Μετά τα περί ελεεινών / τρισάθλιων αποφάσεων, δημόσιας κοροϊδίας, αμφιλεγόμενης προσωπικότητας και τα περί κλίκας, καθώς και την αρχική απορία “-τι σόϊ ερευνητής ήταν;”, αντιλαμβάνομαι ότι δεν έχει νόημα κάθε περεταίρω αντιπαράθεση. Σταματάω τις παρεμβάσεις, αφού πρώτα υποκλιθώ στον Άταστο.
Άταστε, η εισήγηση του Τσουχλαράκη είναι του 2004. Εδώ μιλάμε για πολλές δεκαετίες πριν. Δεν ήταν γνωστά αυτά τα πράγματα. Διάβασε λίγο τους παλιούς ερευνητές, Ανωγειανάκη (που ήταν και κρητικός), Μπο-Μποβύ, να δεις ποια ήταν τότε η εικόνα για τη μουσική λαογραφία της Κρήτης.
Δεν μπορείς να κρίνεις (παρόλο που είναι αναφαίρετο δικαίωμά σου -δε θα μπεις φυλακή) με τα σημερινά δεδομένα. Εγώ κάνω ένα κλικ κι έχω στο πιάτο όλο τον Τσουχλαράκη, το Ναύτη, τον Καρά κι ό,τι άλλο τραβήξει η ψυχή μου. Τότε όμως;
Το πόσο σε εξοργίζει αυτή η ιστορία που έγινε τότε είναι σεβαστό και εύλογο. Αλλά η ζωή συνεχίζεται. Θα ψάξουμε να καταλάβουμε την ιστορία όσο γίνεται στην ολότητά της; Ή θα μείνουμε στο ότι όσα ξέρουμε αρκούν για να μας εξοργίσουν;
Ποιος ήταν ο Καράς; Τι ήταν το ΕΙΡ; Ποια ήταν η κατάσταση της μουσικής έρευνας τότε; Ποια ήταν η πραγματικότητα στη λαϊκή μουσική πράξη, και τι ήταν γνωστό στους υπόλοιπους χώρους γι’ αυτή την πραγματικότητα; Σε ποιο πλαίσιο ιδεολογικών αντιπαραθέσεων γίνονταν αυτά; Ποια ήταν η μουσική στα σχολεία, στα Ωδεία, στα πανεπιστήμια, στα ΜΜΕ, στα μαγαζιά;
Φυσικά όλα αυτά τα ερωτήματα θα μπορούσαν να γεμίσουν τόμους με τις απαντήσεις τους. Δε χρειάζεται να γίνουμε πανεπιστήμονες ιστορικοπολιτικοκοινωνιομουσικολόγοι για να κάνουμε μια κουβεντούλα. Ούτε όμως και μπορείς (αν και είναι και πάλι δικαίωμά σου) να απορρίπτεις κάθε πληροφορία που μπορεί να φωτίσει λίγο την κατανόηση αυτής της ιστορίας. Εφόσον θέτεις ερωτήματα, οφείλεις να αποδέχεσαι το γεγονός ότι θα υπάρξουν και απαντήσεις.
Μερικά εργοβιογραφικά στοιχεία για τον Σ. Καρά:
-Από τη Βικιπαίδεια
-Από το Music Heaven
-Χρονολόγιο από το ΚΕΠΕΜ
-Λυκούργος Αγγελόπουλος, Ο Σ.Κ. και η βυζαντινή μουσική στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα.
Ο Τσουχλαράκης στην συγκεκριμένη εισήγηση δεν αναφέρει απολύτως τίποτα για τον Καρά. Έτσι όπως το έγραψες, νόμιζα ότι εκείνος αναφέρει ότι του δώσανε τη βιολιστική παράδοση στα αυτιά του και την περιφρόνησε.
Επίσης και ο Κοπέρνικος ήταν αμφιλεγόμενη προσωπικότητα και ο Γαλιλαίος και ένα σωρό άλλοι, ωστόσο αυτό δεν λέει απαραίτητα κάτι για την αξία και την προσφορά τους. Είναι συνηθισμένο όσοι είναι μπροστά από την εποχή τους να μη χαίρουν αναγνώρισης από όλους.
Σχετικά με τα υπόλοιπα αναρωτιέμαι αν πρέπει να απαντήσω. Άταστε, πιστεύεις ότι μπορεί η άποψή σου για τον Καρά να είναι έστω κάπου σε κάποιο βαθμό λάθος; Αν όχι, διευκόλυνέ με λεγόντάς μου το, για να μη δώσω από μεριάς μου συνέχεια στη αντιπαράθεση μαζί σου. Προσωπικά για όλες τις κρίσεις μου αφήνω ανοιχτό το ενδεχόμενο να είναι λανθασμένες. Μόνο έτσι θεωρώ ότι μιλάμε για συ-ζήτηση.
Κάποιες απορίες που μου δημιουργήθηκαν σχετικά με το θέμα:
-
Αν θυμάμαι καλά, στην συνέντευξή του ο Ναύτης έλεγε “έλα να σε πάω εδώ στον σταθμό να δεις τους χαρακωμένους δίσκους”. Για ποιον σταθμό μιλούσε; Των Χανίων ή της Αθήνας;
-
Η επιγραφή ΝΟΘΟ και το χαράκωμα έγινε μόνο με το κρητικό βιολί; Βγήκαν δηλαδή ειδικά καρτελάκια για τους δίσκους με κρητικό βιολί; Κάπως απίθανο μου φαίνεται. Μήπως ήταν γενική πρακτική στη Ραδιοφωνία για δίσκους που δε θέλανε να παίζονται;
Θα ρωτήσω αναλυτικά και την κ. Αγγελική Καρά και οποιαδήποτε πληροφορία θα την μοιραστώ μαζί σας.
Δημήτρης
Παραθέτω απόσπασμα από την εισήγηση του Γ. Τσουχλαράκη:(*)
Όπως προκύπτει και από σκέψεις και γνώμες σκεπτόμενων ανθρώπων της εποχής εκείνης, η απόφαση αυτή [:απαγόρευση εκτέλεσης κρητικής μουσικής με βιολί] δεν φαίνεται να ήταν μόνο σκέψη του ενός, ο Σίμων Καράς υπήρξε απλώς το μέσον με το οποίο έγινε κατορθωτό να υλοποιηθεί σχέδιο καλά καταρτισμένο. Ήταν ενορχηστρώμενη από πολλούς ιστορική πράξη, που απότελεσε ράπισμα στον πολιτισμό μας, και στην κρητική μουσική παράδοση.
Του Λ. Λιάβα (Από την “Αναφορά στο Μουντόκωστα”, έντυπο Α’ φεστιβάλ κρητ. μουσικής. 29/1/1992, σελ.11):
« Είναι η εποχή, μετά τον πόλεμο, που το βιολί εξακολουθεί να έχει τη μεγαλύτερη διάδοση σε σχέση με τη λύρα και χρειάστηκε ολόκληρος αγώνας των λυράρηδων, με βοηθό σʼ αυτή την προσπάθεια τον Σίμωνα Καρά, για να ξανακερδίσει (σ.σ.αποκτήσει) η λύρα τον τίτλο του εθνικού συμβόλου της Κρητικής Μουσικής». Αναμφίβολα σʼ αυτήν την προσπάθεια ο Κ. Μουντάκης έπαιξε αποφασιστικό ρόλο.
Άλλη μια πληροφορία που παραθέτει ο Ναύτης:
"… Σε συνάντησή μας που είχαμε τότε με τον Κώστα Μουντάκη στο σωματείο μας στα Χανιά, όταν τον ρωτήσαμε τι γνωρίζει για το θέμα του βιολιού, το πώς δημιουργήθηκε η συστηματική του δίωξη απάντησε: “Γνώμη μου είναι ότι τα δημιούργησε όλα ο Σίμων Καράς”.
- Αυτές προς το παρόν είναι οι μαρτυρίες που υπάρχουν.
Δεν συνεχίζω και εγώ επ’ αυτού του θέματος, μέχρι να βρεθούν νέα στοιχεία.
Επανορθώνω. Στο τέλος της εισήγησης αναφέρονται αυτά που αναφέρει στο παραπάνω μήνυμα η Ελένη. Ο Τσουχλαράκης μεταξύ άλλων αναφέρει:
Βλέπετε, από τη μια αγνοούσε τα στοιχεία που πιστοποιούν τη μακραίωνη βιολιστική παράδοση στην Kρήτη και τα οποία είδαν το φως της δημοσιότητας αργότερα με τις έρευνες του N. M. Παναγιωτάκη και από την άλλη περιφρονούσε της πολλές, προφορικά παραδοτέες πληροφορίες των κατοίκων της επαρχίας Κισσάμου, που κάνουν λόγο για λαϊκούς βιολάτορες από τα μέσα του 18ου αιώνα.
Προφανώς στο σημείο αυτό αναφέρεται ο Άταστος. Παρόλ’ αυτά, η πρόταση αυτή περισσότερο μου φαίνεται για εκτίμηση του ίδιου του Τσουχλαράκη. Ο Καράς το 1955 δεν είχε πάει στην Κρήτη. Πώς μπορεί να είχε πρόσβαση στις προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων της επαρχίας Κισσάμου; Στην Κρήτη πρέπει να πήγε στα τέλη της δεκαετίας του '60. Το 1973, εν μέσω δικτατορίας, παραιτείται από το ΕΙΡ και το 1976 εκδίδει τον δίσκο του με τα κρητικά, συμπεριλαμβάνοντας και βιολί. Φαίνεται ότι τελικά δεν περιφρόνησε τις προφορικές μαρτυρίες όταν ήρθε σε προσωπική επιτόπια επαφή με την βιολατόρικη παράδοση.
Εκτός από την αποδελτίωση των μαρτυριών που ήδη υπάρχουν, που προτείνει και ξεκίνησε ήδη η Ελένη, υπάρχει και η δυνατότητα της πρωτότυπης έρευνας. Δεν ξέρω αν σας ενδιαφέρει. Θα μας πάει πιο πέρα από το επίπεδο της συζήτησης: να ψάξουμε να βρούμε ποιοι άνθρωποι έχουν λόγο και δεν τον έχουν πει ακόμη.
Ο Δημήτρης (ΚΕΠΕΜ) έχει πρόσβαση στην κυρία Καρά. Έχει προταθεί ακόμη το όνομα του Νίκου Διονυσόπουλου. Υπάρχει κανείς που τον γνωρίζει; Ίσως και άλλοι μαθητές / συνεχιστές του Καρά να γνωρίζουν κάτι. Τη Δόμνα τη χάσαμε. Μήπως όμως ο Χανιώτης ξέρει κάτι;
Και μετά, υπάρχει και η άλλη πλευρά. Άνθρωποι που να ήταν τότε μέσα στο ΕΙΡ. Δεν έχω ιδέα ποιοι μπορεί να ήταν αυτοί, ίσως όμως κάποιος άλλος να ξέρει. (Παρεμπιπτόντως, το ερώτημα “ποιος ραδ. σταθμός, Αθήνας ή Χανίων;” δεν το είχα σκεφτεί. Καλό είναι να ξεκαθαρίσουμε σε ποιο πραγματικό χώρο συνέβησαν αυτά. Αν ήταν στα Χανιά, πιστεύω ότι θα είναι πιο εύκολο να εντοπιστούν από κάποιον Κρητικό οι εμπλεκόμενοι άνθρωποι , παρά στην Αθήνα.)
Ακόμη:
Όποιος μπορεί να βρει τον Τσουχλαράκη (πιστεύω ότι θα είναι σχετικά εφικτό), μπορεί μεταξύ άλλων να τον ρωτήσει ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι και ποιοι από αυτούς είναι εν ζωή και εντοπίσιμοι.
Ε; Τι λέτε; Ψήνεται κάποιος;
Ελένη, μια ερώτηση:
Αυτό το κείμενο έχει αναδημοσευτεί και αλλού; Η παραπομπή που δίνεις δε μου θυμίζει τίποτε, αλλά το απόσπασμα το ξέρω σχεδόν απέξω. Εκτός αν το ξέρω επειδή έχει ήδη ξανααναφερθεί εδώ.
Για το γενικότερο θέμα της βιολιστικής παράδοσης στην Κρήτη, πιστεύω ότι η πληρέστερη πηγή πληροφόρησης πρέπει να είναι το πρόγραμμα “Θαλήτας”. Από εκεί μεταξύ άλλων προέρχεται και η συνέντευξη του Ναύτη.
Τον Νίκο Διονυσόπουλο τον ξέρω πολύ καλά και κανόνισα να τα πούμε διεξοδικά, ώστε να μου μεταφέρει ό,τι σχετικό γνωρίζει ο ίδιος. Αυτό όμως θα συμβεί μετά τα μέσα της επόμενης εβδομάδας.
[b][u]Κοίταξέ το εδώ.[/b][/u]
Μια απάντηση στα ερωτήματά μας και ταυτόχρονα γενικότερο προβληματισμό και όχι μόνο για το βιολί, στο
[b]blog “rebetcafe” που υπάρχει και στους ρεμπέτικους συνδέσμους μας.[/b]
Άρα το ακριβές απόσπασμα έχει ως εξής:
“Με τον Βυζιργιάννη για συνοδεία στο λαούτο, απευθύνεται στην ραδιοφωνία, που είχε τότε μεγάλη δύναμη στην προβολή της παραδοσιακής μουσικής, κάτω από την άγρυπνη επίβλεψη του Σίμωνα Καρά. Το 1951 «περνάει» από τον «αυστηρό» έλεγχο της επιτροπής του Ε.Ι.Ρ. και από τότε ξεκινάει μια στενή συνεργασία με τον Καρά παίζοντας επανειλημμένα στο ραδιόφωνο προβάλλοντας την κρητική μουσική στο πανελλήνιο. Παράλληλα κάνει στέκι του την τοπική ταβέρνα του Μπασιά (πίσω από την Αγία Ειρήνη, στην Αιόλου), όπου έπαιζαν μαζί του και οι δύο σπουδαίοι λαϊκοί βιολάτορες, ο «Ναύτης» (Κ. Παπαδάκης) και ο Αντρέας Μαριάνος. Είναι η εποχή μετά τον πόλεμο που το βιολί εξακολουθεί να έχει μεγαλύτερη διάδοση σε σχέση με τη λύρα και χρειάστηκε σκληρός αγώνας των λυράρηδων, με βοηθό σε αυτήν την προσπάθεια τον Σίμωνα Καρά, για να ξανακερδίσει η λύρα τον τίτλο του εθνικού συμβόλου της κρητικής μουσικής. Αναμφίβολα σʼ αυτήν την προσπάθεια ο Κ. Μουντάκης έπαιξε αποφασιστικό ρόλο.”
Μια σύντομη σφήνα στην κυρίως συζήτηση:
Την Κυριακή που μας έρχεται, 22 Απριλίου, το Αλάτι της Γης (ΕΤ1 1-3μμ) παρουσιάζει τον Γεραπετρίτη βιολάτορα Βαγγέλη Βαρδάκη. Τρέιλερ.
(Όποιος ενδιαφέρεται αλλά το χάσει, συνήθως οι εκπομπές ανεβαίνουν μετά από μερικές μέρες ολόκληρες στο ΥΤ εδώ.)
Βάζω εδώ το σύνδεσμο της συγκεκριμένης εκπομπής, η οποία αξίζει οπωσδήποτε να ειδωθεί ακόμα κι από μη μυημένους!
Καμιά επαφή με το Διονυσόπουλο ή με κανέναν άλλο ή κάποια παραπάνω πληροφορία υπάρχει;
από εμένα όχι. Έχω άλλες, προσωπικές προτεραιότητες αυτή τη στιγμή.
Μία ακόμα μαρτυρία ενός των γνωστότερων μαθητών του Καρά, του Ιωάννη Αρβανίτη, όπως την βρήκα σε ένα άλλο φόρουμ, όπου έγραψε ο ίδιος τα παρακάτω:
“Όπως ο ίδιος ο Καράς μου είπε, αυτός και ο Κ. Μουντάκης πίστευαν τότε ότι η λύρα είναι το γνησιότερο και παλαιότερο όργανο της Κρήτης. Έτσι την προώθησαν εις βάρος του βιολιού. Αυτό ο Καράς, όπως -επαναλαμβάνω- ο ίδιος μου είπε, το παραδέχτηκε ότι ήταν λάθος τους και το μετάνοιωσε, προσθέτοντας: “έτσι δυστυχώς δεν καταγράψαμε πολλούς βιολάτορες που έπαιζαν θαυμάσιους σκοπούς”.”
Αυτό Δημήτρη (ΚΕΠΕΜ) είναι μέρος μιας ευρύτερης συζήτησης σχετικής με το θέμα μας;
Εν τω μεταξύ, βρήκα ένα κειμενάκι που σχετίζεται με μια λεπτομέρεια από πολύ παλιότερη φάση της συζήτησής μας. Είχαμε πει:
Στο σημείωμα του δίσκου «Τραγούδια Αμοργού, Κύθνου, Σίφνου» (1973) ο Καράς αναφέρει: Η λύρα, χαρακτηριστικό μουσικό όργανο του Αιγαίου πελάγους, έχει αντικατασταθεί πολύ ενωρίς εδώ από το βιολί, που παρέχει μεγαλύτερες δυνατότητες αναπτύξεως της μελωδίας. Βιολί, λαγούτο, κάποτε και σαντούρι, απαρτίζουν τη νησιώτικη συναυλία. Σπανίζει η φλογέρα, διατηρείται όμως η τσαμπούνα…
Το ίδιο κείμενο έχει ανατυπωθεί και στο σιντί «Τραγούδια Κυκλάδων», που περιλαμβάνει και μερικά ακόμη νησιά.
Έχω να παρατηρήσω ότι τουλάχιστον στη Σαντορίνη υπήρχαν ακόμη λύρες τον καιρό που έκανε ο Καράς τις έρευνές του. Δεν υπάρχει δίσκος του Καρά με Σαντορίνη, ωστόσο νομίζω πως έχω ακούσει ότι υπάρχουν ανέκδοτες ηχογραφήσεις του. Δεν ξέρω ούτε αν περιλαμβάνουν λύρα, ούτε αν γενικώς τη συνάντησε. Μπορεί την πληροφορία «Η λύρα, χαρακτηριστικό μουσικό όργανο του Αιγαίου πελάγους, έχει αντικατασταθεί …» να την άκουσε ή να τη συνήγαγε μόνος του, μπορεί και να τη διαπίστωσε ιδίοις όμμασι. Πάντως δε φαίνεται να παίρνει καμία θέση υπέρ ή κατά αυτής της πραγματικότητας.
Κατά τα άλλα δεν υπάρχουν, σε δίσκο του τουλάχιστον, ηχογραφήσεις βιολιού από τα μέρη όπου η λύρα παραμένει το κυριότερο όργανο αλλά παράλληλα υπάρχει και βιολί, όπως η Κάσος και η νότια Κάρπαθος.
Ναι. Στο φόρουμ “Ψαλτολόγιον” υπάρχει ένα θέμα λίγων μηνυμάτων για τον Καρά και το κρητικό βιολί.
Δεν ξέρω αν ο Καράς είχε επισκεφτεί την Σαντορίνη. Ξέρω ότι έχει κάποιες καταγραφές με Σαντορινιούς (βιολί, κλαρίνο, λαούτο), αλλά έχω την εντύπωση (χωρίς να είμαι σίγουρος) ότι η ηχογράφηση έγινε στην Αθήνα. Επομένως, πράγματι μπορεί να μην ήξερε για την παρουσία της λύρας στη Σαντορίνη. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η λύρα στην Σαντορίνη ήταν σε μία φάση εξάλειψης. Πλέον είχε επικρατήσει πανηγυρικά η ζυγιά (βιολί, κλαρίνο, λαούτο). Επομένως, και η υποθετική στάση του Καρά απέναντι στην λύρα της Σαντορίνης θα ήταν σίγουρα πολύ διαφορετική σε σχέση με την κρητική λύρα.
Σωστό είναι αυτό. Σε δίσκους δεν έχει εκδώσει βιολί από περιοχές όπου αυτό συνυπήρχε με κυρίαρχη την λύρα, εκτός της Κρήτης. Το 1976 εξέδωσε δίσκο με κρητικά τραγούδια στα οποία συμπεριλαμβάνονται ηχογραφήσεις με βιολί από το τέλος της δεκαετίας του '60. Αυτό σε συνδυασμό και με την παραπάνω μαρτυρία του Γιάννη Αρβανίτη, που έρχεται να επιβεβαιώσει αυτό που ξέραμε ήδη από τον Διονυσόπουλο, οδηγεί αρκετά ασφαλώς στην υπόθεση ότι ήδη στο τέλος της δεκαετίας του ‘60 ο Καράς έχει αλλάξει γνώμη για το κρητικό βιολί. Είναι και η εποχή που κατεβαίνει στην Κρήτη και βλέπει ιδίοις όμμασι την κατάσταση. Γι’ αυτό και στο ένθετο γράφει επαινετικά λόγια για “λυράρηδες και βιολάρηδες” στην Κρήτη.