Στη Σίφνο κάλαντα έχουμε μόνο την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς και όχι τις άλλες μέρες (Χριστούγεννα, Φώτα). Κάθε παιδάκι, κάθε χρόνο έχει δικά του κάλαντα, διαφορετικά από τα άλλα, που του τα φτιάχνει κάποιος «καλαντιστής».
Εκτός από τα παιδάκια, στα κάλαντα την Πρωτοχρονιά, βγαίνουν και σύλλογοι (π.χ. σχολείων) αλλά και επιτροπές διαφόρων εκκλησιών (από τις δεκάδες που είναι διάσπαρτες στο νησί) με στόχο την πραγματοποίηση κάποιων εργασιών (συντήρησης ή κατασκευής των οικημάτων). Στις περιπτώσεις αυτές είναι πιθανόν να υπάρχει και συνοδεία τοπικών οργάνων (τακίμι: βιολί-λαούτο). Ο σκοπός των καλάντων στη Σίφνο μοιάζει πολύ με τον αντίστοιχο της Κάσου (CD: TA ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, Αρχείο Ελληνικής Μουσικής).
Ανέβασα στο rapidshare μια χαρακτηριστική ερασιτεχνική ηχογράφηση των μέσων της δεκαετίας του 70 με το σκοπό των πρωτοχρονιάτικων καλάντων*: http://rapidshare.de/files/48918938/kalanta.mp3.html
Βιολί παίζει ο μακαρίτης Γιάννης Κόμης (Νόνικος). Τα κάλαντα είναι για τον Ταξιάρχη της Μυρσίνης, εξωκλήσι στο δρόμο Απολλωνία-Βαθύ (τότε ήταν ακόμη μονοπάτι, τώρα περνά άσφαλτος). Στο συγκεκριμένο απόσπασμα, ο μαστρο-Γιάννης, αφού τελείωσει ο σκοπός των καλάντων, το γυρίζει στο «Είμαι ερωτευμένος με τα μάτια σου» (Σουξέ στα σιφνέικα γλέντια από το 1950 μέχρι και σήμερα).
Οδηγίες Neapoliotis: Οταν πατησεις το link, πηγαινε κατω δεξια και πατα εκει που λεει free.Οταν τελειωσει η αναποδη μετρηση,συμπληρωσε τα τρια γραμματα που σου δειχνει στο αδειο κουτακι και πατα download.
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!
ΥΓ. Φευ! Η κόρη μου μεγάλωσε και δεν θέλει να της γράφω πια κάλαντα.
Δεν ξέρω αν αυτά τα κάλαντα είναι εις γνώσιν του koutroufi. Βρήκα ένα βιβλίο του 1997, “Τα λαϊκά τραγούδια και κάλαντα της Σίφνου 1829-1980” του Νίκου Σταφυλοπάτη, που ίσως να έχουν καταγραφεί και αυτά του παραπάνω δημοσιεύματος.
Πράγματι, το στιχούργημα αυτό (110 στιχάκια) περιέχεται στη συλλογή Σταφυλοπάτη και είναι το παλαιότερο της συλλογής αυτής. Ο Σταφυλοπάτης το ψάρεψε από άρθρο του περιοδικού "Λαογραφία" (τόμος 4, 1912-13) με συγγραφέα τον Τρυφ. Ευαγγελίδη. Φαντάζομαι η ίδια πηγή είναι και για το άρθρο που παραθέτεις.
Βέβαια, για να πεις 110 στιχάκια, ξεκινάς παραμονή πρωτοχρονιάς και τελειώνεις τα φώτα. Δεν ξέρω πώς ακριβώς λειτούργησε το συγκεκριμένο στιχούργημα. Το σίγουρο είναι ότι η μορφή των καλάντων αυτών (ομοιοκατάληκτα ιαμβικά 15σύλλαβα δίστιχα) εγκαταλείφθηκε και από τα τέλη του 19ου αιώνα επικράτησε η μορφή που μοιάζει με αυτά που ξέρουμε στην “Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά”. Από τότε (τέλη του 19ου αιώνα) εκτιμώ ότι εμφανίστηκε η συνήθεια κάθε χρόνο κάθε παιδί να έχει διαφορετικά κάλαντα.
Η πρώτη ανάρτηση έγινε πριν 10 χρόνια. Μιας και δεν υπήρχαν δείγματα τότε στο διαδίκτυο είχα ανεβάσει σε ένα αποθετήριο ένα. Φυσικά, ο σύνδεσμος δεν λειτουργεί πια. Πάντως, από τότε έχουν ανέβει πολλά παραδείγματα στο διαδίκτυο και στο yt. Μιας και είχα παραπέμψει σε παλιά παιξίματα, εδώ κάλαντα του 1979 για την ίδια εκκλησιά με τους ίδιους οργανοπαίκτες (Γιάννη Κόμη-Νόνικο στο βιολί και Γιάννη Γαλείφο στο λαούτο). Και μια δεκαετία αργότερα κάλαντα για άλλη εκκλησία (τον άγιο Συμεών) με τον Αντώνη Κόμη - Μουγάδη στο βιολί και το Λευτέρη Λουκατάρη στο λαούτο
Κύριοι, χρόνια σας πολλά, του Φώτη για σήμερα, του Κουτρουφιού για αύριο.
Κουτρούφι, τι γνωρίζεις γι’ αυτό το βιβλίο; Μόλις είδα την παραπομπή του Φώτη μου φάνηκε ενδιαφέρον, αλλά η περιγραφή στο σάιτ της Πολιτείας είναι μάλλον υπαινικτική.
Το βιβλίο είναι κατά κύριο λόγο καταγραφή στιχουργημάτων δύο ειδών:
"Λαϊκά τραγούδια". Ο όρος είναι μάλλον είναι αποπροσανατολιστικός. Δεν αφορά στίχους που τραγουδιούνται στα γλέντια σε σκοπούς κλπ. Εδώ είχα γράψει για τους παλιούς αποκριάτικους χορούς στη Σίφνο.* Ο Σταφυλοπάτης στο βιβλίο αυτό καταγράφει τους έμμετρους διαλόγους από τέτοιες βραδιές για την περίοδο 1880-1930 περίπου. Κατά την περίοδο αυτή ξεχώρισαν καμιά δεκαριά στιχοπλόκοι (άντρες και γυναίκες) που, για όσους ασχολούνται με τη λαογραφία της Σίφνου είναι οι λαϊκοί της ποιητές. Φαντάζομαι, είναι το αντίστοιχο των ποιητάρηδων και μαντιναδολόγων σε άλλα μέρη. Ο Σταφυλοπάτης παρουσιάζει μικρό βιογραφικό αυτών. Αρκετές τέτοιες βραδιές διασώθηκαν γιατί κάποιος κατέγραφε τα στιχάκια που λεγόταν. Πολλές, δε, φορές τυπωνόταν σε τοπικό τυπογραφείο για να σταλούν στην σιφνέικη παροικία της Πόλης. Ο Σταφυλοπάτης ανέλαβε να τα μαζέψει και να τα δημοσιεύσει σε ένα τόμο. Το έθιμο αυτό δεν γίνεται πια.
"Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα". Η άλλη συλλογή είναι τα αυτοσχέδια κάλαντα που σχολιάζουμε εδώ και καλύπτουν την περίοδο από το 1829 μέχρι τη δεκαετία του 80. Εκτιμώ ότι από τότε που εμφανίστηκε το έθιμο μέχρι σήμερα πρέπει να έχουν γραφτεί γύρω στα 15000 κάλαντα. Φυσικά, δεν έχει νόημα να τα βρει κανείς όλα. Μια όμως περιήγηση από τότε μέχρι σήμερα είναι χρήσιμη. Το έθιμο συνεχίζεται.
Πολύ ωραία Φώτη! Έψαχνα αυτό το άρθρο αλλά δεν μπορούσα να το βρω. Λοιπόν, πολύ μπερδεμένα τα λέει ο Ευαγγελίδης σχετικά με την προέλευση των στίχων και αν είναι πράγματι Σιφνέικα. Εγώ δεν πείθομαι.
Από τις πρώτες καταγραφές του εθίμου των καλάντων στη Σίφνο είναι στο ίδιο περιοδικό και στο τεύχος Γ’ από τον Γ. Ανδρουλιδάκη το 1912 (κάνει και σχετική αναφορά ο Ευαγγελίδης). Ανεβάζω την πρώτη και την τελευταία σελίδα (οι ενδιάμεσες έχουν κάλαντα) που σχολιάζεται το έθιμο. Ό,τι γράφει το 1912 ο Ανδρουλιδάκης ισχύει και σήμερα σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με τη στιχοπλοκή. Η μόνη διαφορά είναι η σπανιότερη χρήση καθαρεύουσας.
Ο κυρ Αλέκος Ατσόνιος θυμάται τα κάλαντά του, του 1945. Η υπόθεση των καλάντων αυτών είναι γύρω από την αγάπη του Αλέκου στο ψάρεμα. Ένας συνηθισμένος ο τρόπος παρουσίασης των καλάντων είναι πρώτα κάποιος να απαγγέλλει και οι άλλοι να το επαναλαμβάνουν τραγουδιστά. Το στομφώδες ύφος συνηθίζεται κατά την απαγγελία των καλάντων, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για κάλαντα εκκλησιών. Εδώ, επίτηδες υιοθετείται αυτό το ύφος και προκαλεί ευθυμία.
Η μελωδία είναι η Σιφνέικια (παραδείγματα στο #3). Είμαι περιεργος αν ο Σίμων Καράς είχε καταγράψει και τα Σιφνέικα Κάλαντα όταν είχε πάει στη Σίφνο περί το 1970.
Ο ρυθμός είναι αυτός που πρέπει. (Στη Σίφνο το ρυθμικό μέρος το έχει το λαούτο μόνο).
Τα κάλαντα εκτελούνται με τον Σιφνέικο τρόπο. Δηλαδή ένας (ο καλαντιστής) αναλαμβάνει να απαγγέλλει τους στίχους και οι άλλοι τραγουδούν. Παλαιότερα, δεν τραγουδούσε όλη η παρέα μαζί, αλλά ένας-ένας, από μια στροφή (π.χ. παραπάνω βίντεο #3).
Στα αυτοσχέδια κάλαντα που λέγονται στο τέλος, η μετρική είναι η σωστή. Στα κλασικά “Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά” οι δυο πρώτοι στίχοι είναι ιαμβικοί οκτασύλλαβοι, ο τρίτος ιαμβικός επτασύλλαβος (“κι αρχή καλός μας χρόνος”) και ο τέταρτος τροχαϊκός οκτασύλλαβος. Έχει γίνει σχετική συζήτηση για το πώς προέκυψε η δομή αυτή. Στα σιφνέικα η διαφοροποίηση εντοπίζεται στον τρίτο στίχο που είναι και αυτός οκτασύλλαβος τροχαϊκός όπως και ο τέταρτος. Αυτή τη λεπτομέρεια την ακολουθεί το αυτοσχέδιο στιχούργημα του ΚΕΠΕΜ (“από τον Καρά φτιαγμένη”). Και τα δύο μέτρα είναι συμβατά με το τραγούδισμα στη Σιφνέικη μελωδία.
Το ύφος των στίχων είναι πολύ κοντά στο Σιφνέικο. Θα μπορούσαν να αναφέρονται για κάποιο Σιφνέικο ξωκλήσι ή σύλλογο. Εδώ πρόσφατα κάλαντα για τον Προφήτη Ηλία (αλλά και του 1935)
Μερικά σχόλια:
Ο Δημήτρης είπε και μερικά εισαγωγικά. Πράγματι, ο αριθμός 15000 είναι μια σωστή εκτίμηση για την τάξη μεγέθους του πλήθους των ξεχωριστών στιχουργημάτων που έχουν γραφτεί μέχρι σήμερα. Αλλά εγώ εκτιμώ ότι είναι από το τέλος και όχι την αρχή του 19ου αιώνα (#2).
Με τα βιολιά εκτελούνται κάλαντα για εκκλησίες ή σωματεία. Κάθε χρόνο θα βγουν δυο τρεις παρέες με βιολιά. Συνήθως, μετά την εκτέλεση των καλάντων σε ένα σπίτι οι οργανοπαίκτες θα παίξουν εν συντομία και κάποιο σκοπό από το σιφνέικο ρεπερτόριο, αν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές. Έτσι οι οργανοπαίκτες έχουν την ευκαιρία να έχουν και έκτακτο φιλοδώρημα από αυτούς που είναι στο σπίτι.
Τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα χωρίς όργανα. Πολλά παιδάκια προτιμούν να τα απαγγέλλουν μόνο και όχι να τα τραγουδούν.
