Πιστεύω πως και εσείς θα έχετε αναρωτηθεί γιατί το λαϊκό τραγούδι στη χώρα μας δεν έχει σαφή πολιτική ταυτότητα, δεν μιλά για πολιτικούς αγώνες παρά μόνο σχετικά πρόσφατα, μετά τη μεταπολίτευση.
Αντίθετα, στην Ιταλία π.χ. - αλλά και σε άλλες χώρες - έχουμε και πολιτικό τραγούδι
και εργατικό, το οποίο όμως δείχνει πολύ πιο συνειδητοποιημένο και το οποίο τραγουδήθηκε και σε πολλές ακόμα χώρες είτε στην πρωτότυπη μορφή του είτε μεταφρασμένο.
Στη χώρα μας το λαϊκό τραγούδι μοιάζει απολιτικό και οι δημιουργοί του επίσης α-πολιτικοί.
Από τη μιά μπορούσαν να υμνούν το …βασιλιά και από την άλλη να καταδικάζουν συλλήβδην την πολιτική:
όπως π.χ. στο “Όσοι γινούν πρωθυπουργοί” ο Βαμβακάρης.
Σίγουρα, στους περισσότερους, φαντάζουν μακρινές οι εποχές που τα στάδια γέμιζαν από κόσμο και “πλημμύριζαν” από τη μουσική του Θεοδωράκη ή του Μαρκόπουλου και τους στίχους του Ρίτσου, του Γκάτσου, του Λιβαδίτη. Στη συνέχεια, το πολιτικό τραγούδι, έγινε ροκ (Σιδηρόπουλος, Άσιμος, Παπακων/νου κλπ) και σήμερα ραπ και χιπ χοπ. Δε θα συμφωνήσω πως δεν υπάρχει σήμερα πολιτικό τραγούδι ή καλύτερα τραγούδι “κοινωνικού προβληματισμού”. Θα συμφωνήσω, όμως, πως δε συγκινεί τις μάζες όπως, ίσως, συνέβαινε παλιότερα. Για να υπάρξει, βέβαια, “πολιτικό” τραγούδι, πρέπει να υπάρχουν και κοινωνικοί αγώνες. Έτσι συμβαίνει: οι αγώνες τροφοδοτούν την καλλιτεχνική δημιουργία - και το αντίστροφο. Βλέπετε 'σεις να κινείται τίποτα; Εγώ, πάντως, όχι…:106:
Καταρχήν μπράβο που αναζητάς την έκφραση πολιτικών αγώνων μέσα στη μουσική.:088:
Όσον αφορά το ζήτημα της σχέσης του λαϊκού τραγουδιού με τους αγώνες, ανοίγεις τεράστιο ζήτημα, που πιστέυω θα συζητηθεί εκτενώς. Το λαϊκό τραγούδι αναφέρθηκε σε όλα όσα ζούσε ο μέσος απλός άνθρωπος και το προλεταριάτο (λούμπεν ή μη στα τραγούδια, ας μη μπούμε τωρα σε αυτή την κουβέντα).
Αναφέρεσαι στο λαϊκό τραγούδι γενικά στην πορεία της εξέλιξής του, ή στην εποχή που έχει επικρατήσει να το λέμε “ρεμπέτικο”? Γιατί μεταγενέστερα, πχ μετά το Β’ ΠΠ, υπήρξε λαϊκό τραγούδι πολιτικοποιημένο (δες Θεοδωράκης, όσο κι αν επηρεάστηκε από συμφωνικά έργα). Εγώ εισαγωγικά ας αναφέρω (προτού συγκροτήσω κάπως καλύτερα τη σκέψη μου και βρω στοιχεία) ότι οι καταστάσεις πολλές φορές έκαναν τους ρεμπέτες δημιουργούς να εγκαταλείψουν λίγο το πρότυπο της μαγκιάς του μεσοπολέμου και την εξιστόρηση ρέμπελης ζωής (χωρίς να σημαίνει ότι γράφαν μόνο τέτοια τραγούδια, ούτε είναι κακά), και να αναδείξουν τους αγώνες του λαού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Κατοχή-Εθνική Αντίσταση-Εμφύλιο ο Μπαγιαντέρας και ο Γενίτσαρης…δες ανάλογο εκτενές topic στο αρχείο του φόρουμ…
Τώρα, γιατί δε γράφτηκε ελληνικό “bella ciao”, που να είναι και παραδοσιακή μελωδία για τους Έλληνες, όπως είναι για τους Ιταλούς το δικό τους…το βλέπουμε.
Πάντως, για το “όσοι γινούν πρωθυπουργοί” του Βαμβακάρη, θεωρήθηκε από πολλούς (κυβερνητικούς κύκλους ιδίως) ότι παρέπεμπε στο Παλλαϊκό Μέτωπο, εξαιτίας του στίχου για τον Κονδύλη, το Δεμερτζή και το Βενιζέλο…βέβαια δε μπορείς να πεις ότι κατατάσσεται στο συνειδητοποιημένο πολιτικό τραγούδι (…να τους πατώ τον αργιλέ και να τους μαστουριάζω…)αλλά επρόκειτο για ένα καυστικό τραγούδι σίγουρα, για την πολιτική κατάσταση, και μία έμφυτη αντίδραση στους εξουσιάζοντες.
Αλλά γενικά, για την α-πολιτιτίκ κατάσταση του λαϊκού τραγουδιού, ναι, το διαπιστώνει κανείς έυκολα και θα ήταν ενδιαφέρον να το ψάξουμε…οι παλιότεροι θα ξέρουν και πιο πολλά για την “ιδιοσυγκρασία” του ρεμπέτικου
Η παρατήρησή σου έχει περισσότερο ενδιαφέρον αν διατυπωθεί ανάποδα: Για ποιο λόγο η πολιτική σκηνή στην Ελλάδα, πότε δεν κατάφερε να εμπνεύσει το λαό και άρα τη λαϊκή δημιουργία;
“Σαφή πολιτική ταυτότητα” δεν έχουν ούτε καν οι πολιτικοί σ’ αυτό το τόπο. Δε ξέρω γιατί θα έπρεπε να περιμένουμε κάτι τέτοιο από τους μουσικούς; Αν και η πλέόν σαφής τοποθέτηση του λαϊκού είναι ο αόριστος αντικαθεστωτισμός. Και με τέτοια καραγκιόζ-μπερντέ καθεστώτα, συμπολιτεύσεις και αντιπολιτεύσεις, πολύ εύκολα δικαιολογείς μια τέτοια στάση. Ακόμα και σήμερα.
Πάντως υπήρξαν και μουσικοί (ας πούμε ο Θεοδωράκης) και σχεδόν όλοι μας οι ποιητές που πήραν θέση κατά καιρούς. Θα μου πεις “ναι, αλλά αυτό δεν είναι λαϊκό τραγούδι”. Και θα σου απαντήσω “συ είπας”. Διότι προσωπικά, ακόμα δεν γνωρίζω για τα ελληνικά δεδομένα τι εστί λαϊκό, τι σκυλάδικο και τι ρεμπέτικο. Το αν κάποιοι εμφανίζονται πολύ σίγουροι για τις απόψεις τους, αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν και πειστικές απαντήσεις.
Μια εξήγηση του γιατί δεν έχουμε πολιτικό τραγούδι στη χώρα μας
[παρά μόνο σχεδόν πρόσφατα, μετά τη μεταπολίτευση και μόνο, ενώ πράγματι υπάρχει σε άλλες χώρες ]
δίνει η μελέτη της φύσης του εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα.
Στο ξεκίνημα του και για πολλά χρόνια το εργατικό δυναμικό στη χώρα μας ήταν ανειδίκευτο, περιστασιακό, με όχι μόνιμη εγκατάσταση σε ένα μέρος, χωρίς εκείνους τους χώρους της συλλογικής δραστηριότητας και έκφρασης (π.χ. χώροι κοινής διασκέδασης, αθλητικών δραστηριοτήτων, συλλόγων κ.λπ.)
Όλα αυτά δηλαδή που είναι απαραίτητα για την ύπαρξη ισχυρών συνεκτικών δεσμών του εργατικού προλεταριάτου, όπου θα μπορούσε να διατηρηθεί η όποια μνήμη αγώνων του παρελθόντος, να αναπτυχθεί μια συλλογικότητα, μια συναδέλφωση και συναίσθηση της δύναμής τους,
να αναπτυχθεί γενικά μια συλλογική εμπειρία, η οποία να μπορέσει κάποια στιγμή να μετασχηματιστεί και σε πράξη.
Αυτή την ιδιαιτερότητα του εργατικού προλεταριάτου στην Ελλάδα απεικονίζει και το λαϊκό μας τραγούδι, ίσως γι’ αυτό να φαντάζει “απολιτίκ” ή λανθασμένα κάποιοι άλλοι να μιλούν για “περιθωριακές” ομάδες, από τις οποίες προέκυψε το λαϊκό μας τραγούδι.
Δεν νομίζω ότι η αρχική ερώτηση αφορά γενικά το τραγούδι, γιατί πολιτικό τραγούδι υπάρχει και υπήρχε στην Ελλάδα, έστω κι αν δεν προβαλλόταν. Φυσικά και οι ποιητές μας πήραν θέση, και οι συνθέτες μας. Αλλά νομίζω ότι η Άλκηστη αναφερόταν στο γιατί δεν υπήρχε το πολιτικό στοιχείο στο λαϊκό τραγούδι, και μάλιστα σε πρωτότυπη μορφή, δηλαδή να πάρει ο Έλληνας μια παραδοσιακή ελληνική-μικρασιάτικη μελωδία και να πει για αγώνες κτλ. (καλά, εξαιρώ τις διασκευές παραδοσιακών τραγουδιών που έκανε ο Τζαβέλλας, και τη “Σαμιώτισσα” που τραγουδιόταν κατά καιρούς με στίχο για αντάρτικο κτλ.) Τα περισσότερα ελληνικά πολιτικά τραγούδια κατά τη διάρκεια του πολέμου ή πριν, είναι βασισμένα σε ξένα, σοβιετικά κυρίως.
Το ότι δεν συγκινεί και δε συγκινούσε η πολιτική σκηνή τον λαό, άρα δημιουργούσε και απάθεια στους λαϊκούς συνθέτες (που κι αυτοί απ το λαό προέρχονται) είναι μία μεγάλη αλήθεια, ας προσέξουμε όμως ένα σημείο: η πολιτική ταυτότητα στο τραγούδι, όταν υπάρχει αυτή, δεν αναφέρεται στην καθεστυκυία και άρα προβαλόμενη τάξη, στο καθεστώς κοροϊδίας και στον εμπαιγμό. Βρίσκεται στον αντίποδα. Αναφέρεται πολλές φορές όχι σε μια διαχειριστική λογική, αλλά στη μαχόμενη πολιτική θέση, θέση που στην ελληνική ιστορία όσοι την επέλεξαν (καλλιτέχνες ή μη) στερήθηκαν πολλά και διώχθηκαν, ο καθένας με τον τρόπο του. Επομένως δεν μπορούμε κατά τη γνώμη μου να πούμε (τουλάχιστον χωρίς εξαιρέσεις) ότι η πολιτική δεν συγκίνησε το λαό, άρα και τους συνθέτες, άρα και δεν έχουμε πολιτικό στοιχείο στο τραγούδι.
Οι πολιτικοί αγώνες συγκίνησαν το λαό, αλλά το πολιτικό στοιχείο εκδιώχθηκε, μεγαλύτερο μέρος του λαού και των μουσικών ήταν που έμεινε αδρανές και ασχολιόταν με πιο ατομικά πράγματα, είτε δεν άντεξε τα εκβιαστικά διλήμματα. Και φυσικά το τραγούδι στην Ελλάδα έχει πιο βαθιές ρίζες από στα ευρωπαϊκά κράτη, και είναι λογικό να κουβαλάει θεματολογία όχι τόσο πολιτική αλλά καθημερινή.
Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Το κάθε είδος εξυπηρετεί και τις ανάλογες περιστάσεις και εξαρτάται από τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά και την έκφραση που ο δημιουργός του θέλει να εκφραστεί. Το πολιτικό τραγούδι αναφέρεται σε γεγονότα και σε κοινωνικά προβλήματα (με μία γκάμα από μπουζούκι μέχρι ροκ), με το λαϊκό ρεμπέτικο γλεντάς και εκφράζεις συναισθήματα, η κλασσική αναφέρεται σε όλες τις πλευρές τους εαυτού μας με το δικό της τρόπο, η εκκλησιαστική-βυζαντινή πιάνει κυρίως το πνευματικό-οντολογικό στοιχείο κτλ.
Το άσχημο είναι όταν επιλέγεται συνειδητά να μην υπάρχει πολιτικός προβληματισμός στη λαϊκή δημιουργία
Και βέβαια υπάρχει και το κοινωνικό εργατικό τραγούδι με τα πολιτικά του μηνύματα.
Τραγούδια για επαγγέλματα, για την ξενιτειά, για την κοινωνική αδικία κ.λπ.
Από το “Παιδί του δρόμου” του Παπάζογλου,
τη “Φτώχεια” του Χατζηχρήστου,
τον “Εργάτη” του Τούντα,
τον “Επιτάφιο” του Ρίτσου,
μέχρι τις “Φάμπρικες” του Τσιτσάνη και
το “Φάτε πλούσιοι παράδες” του Δερβενιώτη.
Αλλά, όλα αυτά έχουν την εξήγησή τους αν τα δούμε παράλληλα με την πορεία του συνδικαλισμού στη χώρα μας, των απεργιακών κινητοποιήσεων, των πολιτικών ζυμώσεων, ακόμα και των εντύπων που κυκλοφορούσαν.
Αχ Ελένη τι θέμα άνοιξες που σηκώνει πολύ κουβέντα … Το γνήσιο λαικό τραγούδι το κοινωνικό που έλεγε και ο αείμνηστος Πάνος Γεραμάνης υπήρξε έμμεσα ίσως αιτία ταξικής συνυδειτοποίησης του κόσμου . με απλά λόγια όταν ένα τραγουδι μιλάει για τα καθημερινά προβλήματα του κόσμου ,το μεροκάματο ,η κούραση της δουλειάς ,η μετανάστευση ,ο έρωτας βεβαίως , ο αποχωρισμός απο τα αγαπημένα πρόσωπα αυτό είναι πολιτική .Όταν το λαικό τραγούδι γίνεται η αφορμή να συναντηθούν πολλοί άνθρωποι μαζί στη γειτονειά γύρω από το γραμόφωνο να πιούν το κρασάκι τους να πουν τούς καημούς τους είναι πολιτική αυτό .Μην ξεχνάμε και τη λογοκρισία που υπήρχε και μέχρι τη δεκαετία του ογδόντα ,οπότε το λαικό τραγούδι έπρεπε να κινηθεί υπόγεια . Σήμερα που το σύστημα μάς θέλει όσο γίνεται κλεισμένους στα σπίτια για να μας ελέγχει καλίτερα . μεγάλη η δύναμη του λαικού τραγουδιού γιαυτό και η προσπάθειες πολλών κέντρων να το κυνηγήσουν -χειραγωγήσουν . Το λαικό κοινωνικό τραγούδι πιστεύω ότι υπήρξε και πολιτικό .Δέν ξέρω αν μπορώ η αν πρέπει να μιλήσω με πολιτικούς όρους γιατί το θέμα είναι πολιτικό .