Η φώτο ίσως είναι γνωστή σε πολλούς.
Απεικονίζεται ρουμελιώτης χωρικός με τον ταμπουρά και τα κουμπούρια του.
Λεβεντόπαιδο ο τύπος.
2 «Μου αρέσει»
Ταμπουραδες είναι γνωστοί μάλλον απο εκείνη την εποχή, όπως και του Μακρυγιάννη.
Από παλιότερες εποχες έχουμε εικόνες, στοιχεία κλπ. γι΄αυτό το ωραίο στον ήχο του οργανο; :241:
Πρόσφατα ανακάλυψα και ένα ποντιακό τραγούδι αφιερωμένο στον αυτοκράτορα Τσιμισκή (969-976), το οποίο αναφέρεται στον ταμπουρά και μάλιστα σε μυθικές λεπτομέρειες κατασκευής του:
«…Οξέαν ξύλον έκοψεν, της δάφνης την καρδίαν,
ταμπούραν εκατόρθωνεν, ταμπούραν κατορθώνει,
οφείδια κόρδας έβαλεν, στραφτάρας κοβατσούτσας…
τσάλια, τσάλια την ταμπούραν και κελαηδεί μαγείας…»
[στραφτάρα=στριφτάρια, κόρδες=χορδές, τσάλια=κρούει, κοβατσούτσας=σαύρες]
1 «Μου αρέσει»
πολύ καλό…
Το μοτίβο αυτό υπάρχει, ελαφρά παραλλαγμένο, και σε άλλα ακριτικά τραγούδια ή παραλογές, αλλά δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να ψάξω.
Στο έπος του Διγενή Ακρίτη, διασκευή Εσκοριάλ, στίχοι 826-834:
Καὶ ἀφότου ἀποδείπνησεν, ἐμπαίνει εἰς τὸ κουβούκλιν
καὶ ἐπῆρεν τὸ θαμπούριν του καὶ ἀποκατάστησέν το.
Ὄφιων δερμάτια ἔσχισεν,
<προβάτων ἔκλωσε ἔντερα> καὶ ἐποίησεν του τὰς κόρδας
<καὶ ἐποίησεν> καὶ τὰ δόντια των πανέμνοστα τριπάρια.
Γοργὸν καθυποδέθηκεν, ’ς τὸν στάβλον κατεβαίνει,
πηδᾶ καὶ ἐκαβαλίκευσεν καὶ ἐπῆρεν τὸ σπαθίν του
[καὶ ἐπῆρεν τὸ θαμπούριν του καὶ ἀποκατάστησέν το]
καὶ ἔκρουεν τὸ λαβοῦτον του καὶ ἀηδόνει καὶ ἐτραγούδει,
ἀηδονικὰ ἐτραγούδησεν καὶ χαμηλὰ τὸ κρούει
καὶ ἐκίνησεν τὴν στράταν του καὶ ὑπάγει εἰς τὸ κοράσιον.
1 «Μου αρέσει»
Βέβαια, Βρυοπολίτη, ευχαριστώ κι ας άργησες τριάμισυ χρόνια! Πάντως, το μοτίβο της κατασκευής οργάνου υπάρχει και σε αρκετά ακόμα τραγούδια και μάλιστα, δείχνει ότι και πριν από αιώνες οι άνθρωποι κάτι ήξεραν από οργανοποιία: και από τι μέρος του κορμού πρέπει να πάρουν ξύλο, και ότι το φιδόδερμα είναι (ήταν) το πιο κατάλληλο για χορδές, και για το ότι αν δεν υπάρχει φίδι ή χοντρό έντερο, η δουλειά γίνεται και με προβάτινο, μόνο που τότε χρειάζονται δυο - τρία εντεράκια κλωσμένα σε ενιαίο σύνολο, ώστε να αντέχουν την τάση. Επίσης, δείχνεται με αυτούς τους στίχους πόσο σημαντικό ρόλο έπαιζε το τραγούδι στη ζωή των ανθρώπων: ξεκινώντας για τον πόλεμο, δίπλα στο άλογο και στο σπαθί του πολεμιστή μπαίνει και το μουσικό όργανο. Όπως και με τα κουμπούρια στη φωτογραφία του Γιάννη Τ.
Νομίζω ότι εδώ το τραγούδι εννοεί κυριολεκτικά φίδι, όχι φιδόδερμα. Η ιστορία είναι η εξής: Ο Γιάννης έκανε ένα περίλαμπρο γάμο, στον οποίο κάλεσε όλη την οικουμένη εκτός από τον Τσιμισκή. Ο Τσιμισκής θύμωσε. Βγήκε στα βουνά, μάζεψε υλικά, και έφτιαξε ένα μαγικό όργανο. Πήγε ακάλεστος στο γάμο, άρχισε να παίζει τον μαγικό ταμπουρά και τους γήτεψε όλους, και κυρίως τη νύφη. Στο τέλος η νύφη τον ακολούθησε, κι έτσι πήρε την εκδίκησή του.
Το να βάλει κανείς φίδια για χορδές σ’ ένα μαγικό όργανο μού φαίνεται ανάλογο με τη Μέδουσα που είχε φίδια για μαλλιά, ή με τις διάφορες συνταγές για μαγικά φίλτρα που περιλαμβάνουν νύχια από νυχτερίδες, δόντια από σαλαμάνδρες και δε συμμαζεύεται (ολόκληρη λογοτεχνική παράδοση, που έλκει την καταγωγή της από συγκεκριμένο χωρίο του Σέξπιρ). Παραμύθι είναι. Βέβαια, αν υπάρχει κάπου μαρτυρία ότι το φιδόδερμα όντως χρησιμοποιείται για χορδές, τότε αλλάζει το πράγμα.
Ναι, στο συγκεκριμένο τραγούδι πιθανότατα το φίδι χρησιμοποιείται ολόκληρο (και προφανώς ζωντανό), με μυθολογικές προεκτάσεις. Όμως, λίγο παραπάνω στο θέμα, αναφέρεται σχίσιμο οφιανών δερμάτων, που συνδυάζονται και με κλώσιμο προβάτινων εντέρων (αφού τα βοδινά έντερα που θα ήταν ανθεκτικότερα, είναι πιο δυσεύρετα), για κατασκευή χορδών. Όταν θα ανακαλυφθεί κανένα “εγχειρίδιον κατασκευής μουσικών οργάνων” παλαιοτέρων αιώνων, θα διαφωτιστούμε…
Εδώ το όργανο της αρχικής φωτό σε πιο ανάλυση
Κι εδώ κάποια με ομοιότητες. Ο ταμπουράς της Μασσαλίας
Ο ταμπουράς του έτερου Σταθόπουλου από το άρθρο του Μουστάκα για τα καμάρια
Από το ίδιο άρθρο ταμπουράς από το βιβλίο της Holst
Και ένας που βρήκα στο πίντερεστ
1 «Μου αρέσει»
η φωτογραφία αυτη του οπλίτη/μουσικού με φουστανέλα, σχολιάστηκε το 2018 και στο greek luthiers community.
1 «Μου αρέσει»
Πάντως ο «ταμπουράς του 1880» στον καιρό του θα πρέπει να λεγόταν απλώς «μπουζούκι».
Μιλάει για πριν αλλά όχι πολύ πριν το Ματζικέρτ. Ξέρουμε τάχα την χρονολογία του τραγουδιού; Αναρωτιέμαι σε σχέση με την εικασία του Pennanen ότι ο «ταμπουράς», αν και αρχικά υπαρκτός στο «Βυζάντιο», είχε κάποια στιγμή εκλείψει και τον ξανάφεραν οι Τούρκοι. Πάντως ο τύπος «ταμπούρα» σίγουρα είναι παλαιότερος και από τον Χρύσανθο και από την διαστρέβλωσή του.
Αυτό είναι προστακτική, ας πούμε «γρατζούνα, γρατζούνα»;
1 «Μου αρέσει»
Το τραγούδι είναι αυτό:
Εγώ προσωπικά μόνο έτσι το έχω ακούσει, στη διασκευή του Γράψα του 1995. Δεν ξέρω αν κυκλοφορεί και σε κανονικές ποντιακές εκτελέσεις, και μάλιστα αν κυκλοφορούσε πριν τον δίσκο του Γράψα, ώστε να ξέρουμε ότι ο Γράψας το βρήκε από κει.
Αν όχι, τότε η άλλη πιθανότητα είναι να το βρήκε από βιβλία. Είναι γνωστό ότι γενικώς την κάναν αυτή τη δουλειά οι Δυνάμεις, να βρίσκουν τραγούδια από βιβλία και να τα ζωντανεύουν. (Μάλιστα το πιο εμβληματικό τους τραγούδι, το «Κόκκιν’ αχείλι φίλησα», το βρήκαν από τον Πολίτη, ο οποίος φυσικά παραθέτει μόνο στίχους, όχι μουσική, και καθώς δεν εντοπίζεται πουθενά αλλού έβαλαν δικιά τους μουσική.)
Πάντως η μελωδία είναι αυθεντική ποντιακή, είναι (σε πειραγμένη βέβαια εκδοχή) ο ίδιος σκοπός με αυτό:
…το οποίο μάλιστα θα ακούστηκε και λίγο εκτός ποντιακών κύκλων, όταν το περιέλαβε ο Καζαντζίδης στον ποντιακό του δίσκο με τον Χρύσανθο (1993).
Εντωμεταξύ, το ξανασκέφτομαι: ποτέ δεν είχα παρατηρήσει ότι το αυθεντικό ποντιακό είναι 5σημο, τικ. Ο Γράψας θα μπορούσε να το ακούσει και να το μπερδέψει για 9σημο 2-3-2-2, ενώ αν το έβρισκε σε παρτιτούρα θα ήταν βέβαια στο κανονικό μέτρο, και γιατί να το αλλάξει; Άρα, κάπου θα κυκλοφορούσε κι ο Κιμισκής σε ηχογράφηση.
Επίσης, γύρω στο 1:43 ο Γράψας λέει «τον γιο τ’ ατλαμπουριάτεν» και δε βγάζω νόημα. Νομίζω ότι κανονικά πρέπει να είναι «τον γιον ατ’ φλαμπουριάτεν», το γιο του σημαιοφόρο. Κάλεσε τον βασιλιά για παράνυφο και τον γιο του (του βασιλιά) να κρατάει τα φλάμπουρα του γάμου. Αυτό το ατ’ είναι η κτητική αντωνυμία γ’ προσώπου: τον γιον ατ’ = τον γιο του.
Ακούγοντας, είναι πολύ εύκολο να μπερδευτεί κανείς και να βγάλει άλλα αντ’ άλλων. Διαβάζοντας όμως, όχι βέβαια.
Επίσης, αφού κάλεσε τον βασιλιά αλλά όχι τον Γιάννη Κιμισκή (Τσιμισκή), άρα ο Τσιμισκής δεν ήταν ακόμη βασιλιάς.
Νομίζω ότι πρέπει να πρόκειται για μία από τις σπάνιες, τελικά, περιπτώσεις αυθεντικού ακριτικού τραγουδιού. Από εκείνα που δε δοξάζουν τόσο τα κατορθώματα των ακριτών ενάντια στους εξωτερικούς εχθρούς, αλλά τις κόντρες που είχαν αναμεταξύ τους και με την Κωνσταντινουπολη.
Ο Κιμισκής
Γιάννες εποίκεν κάλεσμα
Γιάννες εποίκεν γάμον
Λαλεί και τ’ άστρα τ’ ουρανού
λαλεί της γης τα φύλλα.
Τον βασιλέα παράνυφον
το γιό τ’ άτ’ `φλαμπουριάτεν
τον Κιμισκήν κι ελάλεσεν,
τον Κιμισκήν τον Γιάννεν
την σκεπαριάν επέρπαξεν
κι άρ’ στα ορμάν εξέβεν.
Οξέαν ξύλον έκοψεν
της δάφνης την καρδίαν
ταμπούραν εκατόρθωνεν
ταμπούραν κατορθώνει
οφίδια κόρδας έβαλεν
στραφτάρας κοβοτσούτσας
πήγεν κι ατός κι επέζεψεν
άπεσ’ σον γαμοστόλον.
Τάλια τάλια τον ταμπουράν
και κελαηδεί μαγείας
κι αν και μαγεί τον νέγαμον
κι όλο το γαμοστόλον
κι αν και μαγευ’ τη νέγαμσσαν
κι εβγαλ’ ασόν νυμφίον
τι ειναι κοβοτσούτσα?
(για στριφτάρια του Ταμπουρά)
1 «Μου αρέσει»
κοβοτσούτσα: σπάνιο είδος σαύρας με ζωηρό κίτρινο χρώμα
(βλ. Π.Η. Μελανοφρύδη, “Η ταμπούρα”, περιοδ. Ποντιακή Εστία, τχ. 123-124, Μάρτιος-Απρίλιος 1960, σελ. 5652-53)
https://www0.epm.gr/epm.gr/epm.htm
2 «Μου αρέσει»
Το παραθέτει σε μια από τις «Δοκιμές» του ο Σεφέρης σαν παράδειγμα των «υπερρεαλιστικών τάσεων» της ελληνικής παράδοσης.
Στο δικό μου αντίτυπο της ελληνικής έκδοσης του «Δρόμου για το ρεμπέτικο» της Χολστ, αυτή η φωτογραφία έχει τη λεζάντα «παλιό μπουζούκι καμωμένο πιθανόν στα 1900». Διπλά του υπάρχει άλλη φωτογραφία, άλλου οργάνου ίσως πιο σχετικού με τον ταμπουρά: «παλιό μπουζούκι από τη Σύρο που δεν έχει σχεδόν καμιά διαφορά από το σάζι. Οι χορδές είναι καμωμένες από έντερο».
1 «Μου αρέσει»
Να προσθεσω ότι το βιβλίο μου λέει:
Οι παλιές φωτογραφίες μας παραχωρήθηκαν από τον Κώστα Χατζηδούλη και τον Ηλία Πετρόπουλο
Makes sense, αφού και οι λεζάντες είναι ίδιες με του ΗΠ. Πάντως ο Μάρκος «παλιό μπουζούκι από τη Σύρο που δεν έχει σχεδόν καμιά διαφορά από το σάζι. Οι χορδές είναι καμωμένες από έντερο» θα πρέπει να το έλεγε «τσιβούρι».
1 «Μου αρέσει»