Μέχρι τώρα έχουμε βρει μια ηχογράφηση της μελωδίας το '78 και κάποιες με στίχους γύρω στο '90.
Σα να λέμε “προχθές”, αν μιλάμε για παραδοσιακό.
Και μια προφορική αναφορά σε μία υποτιθέμενη ηχογράφηση του '58.
Μετά έχουμε διάφορες (νεώτερες) προφορικές μαρτυρίες ή εικασίες (είναι μικρασιάτικο, είναι σεφαραδίτικο, είναι του τάδε, είναι του δείνα, …), αλλά χωρίς κάτι χειροπιαστό ως απόδειξη.
Προσωπικά, χωρίς την παραμικρή απολύτως ένδειξη προπολεμικής ύπαρξης του τραγουδιού (ένα δείγμα της μελωδίας; μια μαρτυρία μουσικών της εποχής; κάπου να αναφέρεται γραπτώς;), δεν μπορώ να το κατατάξω ως “παραδοσιακό”.
Ναι, αυτό είναι γεγονός. Όταν όμως εμφανίζεται στη δισκογραφία, από την πρώτη μαρτυρημένη μετά βεβαιότητος φορά (1978), χωρίς όνομα δημιουργού, προφανώς θα είναι ανώνυμου δημιουργού, αλλιώς τι; Ή του Μόσχου θα ήταν, αλλά κορόιδο ήταν να μην το δηλώσει; - ή κάποιου που ο Μόσχος δεν τον κατονομάζει, δηλαδή του το 'φαγε, οπότε και πάλι, γιατί να μην το βάλει στο δικό του όνομα;
Για μένα είναι σαφές ότι είναι του Φούφουτου, άρα παραδοσιακό. Το ότι άργησε να δισκογραφηθεί δε σημαίνει τίποτε, ούτε τώρα έχουν δισκογραφηθεί όσα τραγούδια είναι ζωντανά στη λαϊκή παραδοσιακή πράξη.
Ειδικότερα για το αν ο Φούφουτος ήταν Σμυρνιός, Σεφαραδίτης κλπ., πράγματι είμαστε στο σκοτάδι ακόμα, και ούτε εγώ μπορώ να δεχτώ οποιαδήποτε ατεκμηρίωτη υπόθεση προς τη μία ή την άλλη από αυτού του είδους τις κατευθύνσεις.
Αυτή θα βρεθεί κάποια στιγμή. Η Μαριάννα Χατζοπούλου δεν ήταν καμιά άγνωστη. Το '58 δεν υπήρχαν δίσκοι ΛΠ. Τι υπήρχε, σιγκλάκια βινυλίου 45 στρ. ή πλάκες 78 στρ., η και τα δύο;
Εκεί που δυσκολεύει το πράγμα είναι αν υπάρχει παλιά (προπολεμική ή όχι) ξένη ηχογράφηση. Δεν ξέρουμε τίτλο, δεν ξέρουμε σε ποια χώρα να ψάξουμε, και τουλάχιστον εγώ δεν ξέρω για πουθενά εκτός από την Ελλάδα κάτι σαν το Σίλαμπς π.χ., που θα βοήθαγε.
Για ελληνική προπολεμική ηχογράφηση μάλλον πρέπει να το ξεγράψουμε, αν και επιμένω ότι αυτό δεν αποδεικνύει ότι δεν υπήρχε το τραγούδι (ή έστω ο σκοπός) στον προπολεμικό ελληνισμό, σημαίνει απλώς ότι δεν το 'γραψε κανείς.
Να μην ξεχνάμε ότι η ΑΕΠΙ και που υπήρχε στην πραγματικότητα… δεν υπήρχε… δλδ, ο καθένας έγραφε στους δίσκους ό,τι ήθελε… και μετά τραβιόντουσαν στα δικαστήρια. Ξέρουμε πάμπολλες τέτοιες περιπτώσεις.
Εγώ τείνω να πιστέψω το εξής:
Η μελωδία είναι του Μόσχου, σαν διασκευή βασισμένη στο σμυρνέικο μινόρε, όπως ακούγεται η εισαγωγή εδώ
όταν του λέγανε παλιά του ανθρώπου “παίξε μας ένα σμυρνέικο”, έπαιζε αυτή τη μελωδία…
Προφανώς και κάποια στιγμή έγραψε και τους στίχους και εκεί έδωσε μια άλλη διάσταση, γιατί έχτισε μια λαϊκή καντάδα (χαμπανέρα). (Θυμηθείτε και το “Μη μου θυμώνεις μάτια μου” του Κουγιουμτζή, έχει μια τέτοια ατμόσφαιρα και μοιάζει…)
Άρα, εγώ θα έκλεινα με βάσει τα μουσικά χαρακτηριστικά προς το
μουσική: Παραδοσιακό, Διασκευή Αριστείδης Μόσχος (ή αλλιώς: Αριστείδης Μόσχος, βασισμένο σε παραδοσιακό Σμυρνέικο)
στίχοι: Αριστείδης Μόσχος
Λοιπόν Μπάμπη έχεις δίκιο, η συγκεκριμένη εισαγωγή του Σμ. Μινόρε (μία από τις αρκετές που κυκλοφόρησαν) πράγματι έχει πολύ χαρακτηριστικές ομοιότητες με το Σ’ αγαπώ γιατί είσαι ωραία. Όχι σε βαθμό να μιλάμε για το ίδιο κομμάτι ή για αντιγραφή ή μίμηση, αρκετές όμως για να πούμε αυτό που λες: Αριστείδη Μόσχου, βασισμένο στο…
Από την άλλη όμως επιμένω: όποιος δηλώνει στην ΑΕΠΙ κάτι άλλο εκτός από την αλήθεια, το κάνει προς ίδιο συμφέρον, όχι για να χάσει. Θα έφτιαχνε ο Μόσχος αυτή τη σύνθεση και να πάει να δηλώσει ότι δεν είναι δική του;
Εγώ δε θα απέκλεια και την αντίστροφη περίπτωση: το Σ’ αγαπώ να κυκλοφορούσε αδέσποτο ως παραδοσιακό σμυρναίικο (με πιθανές ρίζες σεφαραδίτικες ή οτιδήποτε άλλο, ή και όχι), και κάποιος, ίσως π.χ. ο Κώστας Παπαγκίκας, να έφτιαξε για το Σμυρναίικο Μινόρε μια οργανική εισαγωγή βασισμένη στο Σ’ αγαπώ.
(Όταν μιλάμε για το Σμυρναίικο μινόρε εννοούμε φυσικά τη μελωδία των στίχων. Αυτό είναι το σταθερό στοιχείο σε όλες τις δεκάδες εκτελέσεις. Λόγια και εισαγωγές ποικίλλουν.)
Λοιπόν, από το #1εκείνης της συζήτησης, όπου είναι συγκεντρωμένες αρκετές ηχογραφήσεις του Σμυρναίικου Μινόρε, βλέπω ότι τη συγκεκριμένη εισαγωγή την έχουν βάλει πολλοί. Εκ πρώτης όψεως θα έλεγα, όλοι όσοι το παίζουν σε ρυθμό αργό τρίσημο. Μάλιστα ανάμεσα σ’ αυτές τις εκτελέσεις περιλαμβάνεται και του Τσανάκα 1909, όπου σύμφωνα με μια πληροφορία παίζει βιολί ο ίδιος ο Γιοβανίκας, που φέρεται ως ο συνθέτης του Σμ. Μινόρε. Ωστόσο νομίζω ότι κάπου αλλού (τελευταία σε πολλές συζητήσεις πρωταγωνιστεί το Σμυρναίικο μινόρε!) είχαμε βρει ότι η συμμετοχή του Γιοβανίκα στη συγκεκριμένη ηχογράφηση δεν τεκμηριώνεται.
Όπως και να 'χει, δεν είναι μια τυχαία οργανική μελωδία που κάποιος από τους πολλούς αποφάσισε να την κολλήσει στο Σμυρναίικο μινόρε: αντιθέτως, είναι σε αρκετό βαθμό συστατικό τμήμα της όλης σύνθεσης.
Βέβαια επιμένω: ακόμη κι αν θεωρήσουμε ότι οι ομοιότητες ανάμεσα σ’ αυτή την εισαγωγή και στο Σ’ αγαπώ γιατί είσαι ωραία δεν είναι συμπτωματικές -που θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι- αλλά το ένα προέρχεται από το άλλο, εξακολουθούμε να μην έχουμε βρει ποιο προηγείται και ποιο έπεται.
Εξαιρετική τοποθέτηση του Μπάμπη, και μάλλον έτσι έχουν τα πράγματα.Εδώ όμως ανοίγει ένα μεγάλο θέμα περί πατρότητας ενός τραγουδιού.Και πως αναγνωρίζεται η πατρότητα μιας δημιουργίας. Κάποτε είχαν αναφέρει στον Μάνο Χατζιδάκη ,ότι έχει κλέψει μουσικές και τις παρουσίαζε ως δικές του.Είχε απαντήσει τότε, “οι μεγάλοι κλέβουν,οι μικροί αντιγράφουν”. Και εννοούσε ότι με κάποια μελωδία είχε εμπνευστεί ,χρησιμοποίησε τον κύριο κορμό της μελωδίας ,και παρουσίασε ένα καινούργιο έργο.Πολλές φορές εδώ στο εργαστήριο,με φίλους γίνεται αυτή η κουβέντα με διάφορα τραγούδια.Τους φέρνω ένα παράδειγμα.Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε δοκιμάσει αυτό το σπιτικό γλυκάκι που έφτιαχναν στα γρήγορα οι μανάδες μας το κορμό.Έπαιρναν ένα πακέτο πτι μπερ Παπαδοπούλου,τα θρυμάτιζαν,έφτιαχναν μία βουτυρόκρεμα με μπόλικο κακάο και λικέρ,τα τύλιγαν σε μία λαδόκολλα σε ρολλό,και το έβαζαν στο ψυγείο.Κανείς μα κανείς δεν σκέφτηκε καν να πεί ποτέ,ότι η μάνα έπρεπε να έχει φτιάξει και τα μπισκότα για να της αναγνωριστεί η πατρότητα της δημιουργίας της.
Εύστοχη η παρατήρηση και εύλογο το ερώτημα. Στην εκπομπή Χάριν Ευφωνίας που τον είχε καλέσει ο Χ. Παπαδόπουλος λέει στον Μόσχο: "Και πούλησε πολύ αυτό το κομμάτι σας"! Ο Μόσχος απαντάει: ''και ακόμη πουλάει!".
Δεν κάνει κανείς λόγο για δήλωμα μελωδίας και στίχων στην ΑΕΠΙ ή για ποσοστά, ούτε ρωτάει τον Μόσχο αν έχει γράψει άλλα τραγούδια.
Σαν προμελετημένη μου φαίνεται η συζήτηση που κάνουν μεταξύ τους, σαν να μην το πιστεύουν και οι δύο ότι είναι του Μόσχου. Πως δεν ενοχλείται καθόλου που η δημιουργία του πουλάει χωρίς να αναφέρεται το όνομα του και χωρίς να λαμβάνει ποσοστά ως συνθέτης και ως στιχουργός;
Υπάρχει άλλη τέτοια περίπτωση μουσικού που να έχει κάνει επιτυχία ένα μόνο τραγούδι και τίποτα άλλο απο σύνθεση και από στίχο σε όλη του τη ζωή; Ο Μόσχος λέει ότι το έγραψε αρχές του 1950 και πέθανε το 2001. Συνθέσεις του δεν εντοπίζονται καθόλου ούτε και ο ίδιος αναφέρει να έχει γράψει άλλα τραγούδια. Απο τον Ρουμάνο που το ακούμε σε αυτό το βίντεο πως βρέθηκε, όπως και στην Νάπολη της Ιταλίας που το άκουσε η Δόμνα Σαμίου να το τραγουδάνε Ναπολιτάνοι; Δε νομίζω από το σμυρνέικο μινόρε. Εγώ θα συμφωνήσω με αυτά που λέει ο Γιώργος Παπαδάκης, (που δεν είναι και τόσο τυχαίος), στην εκπομπή ‘‘Αφιέρωμα στον Αριστείδη Μόσχο’’
Σχετικά με τους στίχους ας έχουμε υπόψη μας και αυτό:
Α, αυτό το έχουμε ήδη απαντήσει! Βλ. #19: το ελληνικό κομμάτι παίζει.
Τrack 2, “Because You are Beautiful” (Audio 2) is a Greek song which is features many of the instruments mentioned above, introduced quietly into the arrangement one at a time. The middle section opens up to allow Tekbilek the chance to improvise briefly.
(Από τη δισκοπαρουσίαση, στο λινκ του #19)
I learned this melody in Greece from a great singer and friend of mine, Hristos Pandoulas. Its simple haunting beauty immediately captured my soul.
(Από το ένθετο του δίσκου, που το βρήκα εδώ - κλικ στο «more images» κάτω από τη φτγρ του εξωφύλλου.)
Он играет армянскую мелодию, а как - будто разговаривает , с ума сойти, как красиво исполняет, дай Бог долго творить на сцене и крепкого здоровья!!!
Γκούγκλ τρανσλέιτ:
Παίζει αρμένικη μελωδία, αλλά σαν να μιλάει τρελαίνεσαι, τι όμορφα που παίζει, ο Θεός να δημιουργήσει επί σκηνής για πολλή ώρα και με υγεία !!!
Τώρα, αυτό με την αρμένικη μελωδία δεν ξέρω αν πρέπει να το θεωρήσουμε έγκυρη μουσικολογική πληροφορία ή απλώς κάποιος είδε τον τίτλο «My Yerevan» κι έβγαλε τα συμπεράσματά του. (Το Ερεβάν / Γεριβάν, εκτός από το γνωστό όργανο του Σπιτάμπελου, είναι πόλη της Αρμενίας.)
Βρίσκω κι αυτό, ίδιος τίτλος, αρμένικο, αλλά δε μου φαίνεται να έχει κανένα κοινό σημείο μουσικά…
Πλέον τείνω να πειστώ ότι «σμυρναίικο τραγούδι» δε σημαίνει σχεδόν τίποτε. Στη Σμύρνη ακούγονταν τα πάντα από μουσικές: ελληνικά και «αλλόφυλα», επώνυμα και ανώνυμα, παλιά και καινούργια, μικρασιάτικα και αιγαιοπελαγίτικα και στεριανά παλιοελλαδίτικα, βαλκανικά, δυτικοευρωπαϊκά, ό,τι υπήρχε και δεν υπήρχε. Για να ξέρει ο ντόπιος (έστω και η γνωστή Σμυρνιά τραγουδίστρια) αν όντως είχε γεννηθεί ένας σκοπός στη Σμύρνη, θα έπρεπε να κάνει ειδική επιστημονική έρευνα, που βέβαια δεν υπήρχε εκείνο τον καιρό - εκτός αν τύχαινε να ξέρει τον ίδιο τον δημιουργό.
Άρα το μόνο που μας λέει η εν λόγω μαρτυρία είναι ότι το τραγούδι το έλεγαν στη Σμύρνη. Ευχαριστώ πολύ!
Αυτό και μόνο, θα έλεγα εγώ, είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για να ονομαστεί ένα τραγούδι Σμυρναίικο, με την προϋπόθεση να μην έχει ήδη ονομαστεί (στον ελληνόφωνο χώρο) πολίτικο, παριζιάνικο, αξώτικο ή ό,τι. Και βεβαίως, να έχει διαδοθεί στα κέντρα και στον κοινωνικό ιστό.
Πώς θα την ελέγξεις αυτή την προϋπόθεση; Αν υποθέσουμε ότι το παίζουν και στη Νάξο, ένας ντόπιος ασφαλώς και θα το χαρακτηρίσει αξώτικο, και με τις πρώτες δοξαριές θα νιώσει το αίμα των προγονων του να ξυπνά στις φλέβες του. Αλλά αν δεν εμφανιστεί εδώ στο φόρουμ να μας το πει ο ίδιος, δε θα το ξέρουμε. Όπως δεν ξέραμε ότι ο Ρώσος το θεωρεί αρμένικο, μέχρι που το μάθαμε εντελώς συμπτωματικά.
Δεν ξέρω αν πιάνω ακριβώς το πνεύμα του “αφορισμού”, αλλά από την ανάγνωσή μου της Άγγέλας, θυμάμαι να λέει το εξής (με δικά μου λόγια βέβαια): Ότι ενώ ακόμα δεν είχαν καθιερωθεί τα πνευματικά δικαιώματα που ουσιαστικά επέβαλε η δισκογραφία (δίνοντας ταυτόχρονα χώρο και στις διάφορες συναλλαγές γύρω από την “πατρότητα” των τραγουδιών), στη “μουσική σκηνή” της Σμύρνης οι δημιουργίες του κάθε Σμυρνιού μουσικού γίνονταν “κοινό κτήμα” του μουσικού σιναφιού και, ταυτόχρονα, δεν έπαυαν να είναι επώνυμες. Δηλαδή ο κάθε μουσικός που έπαιζε στο μαγαζί μια μουσική σύνθεση ήξερε ταυτόχρονα ότι αυτή είναι δημιουργία του τάδε ή του δείνα επώνυμου “μέλους” της συντεχνίας των μουσικών.
Επομένως, νομίζω, αυτή η μαρτυρία σημαίνει ότι, παρά το μουσικό άπαν που ακουγόταν στη Σμύρνη, είναι μάλλον υπερβολή να συμπεραίνουμε ότι δεν υπήρχε “σμυρναίικο τραγούδι”. Διαφορετικό ζήτημα είναι η δυσκολία του εντοπισμού του μέσα σ’ αυτή την ποικιλομορφία των ακουσμάτων.
Αυτό εννοώ. Φυσικά και υπήρχε σμυρναίικο τραγούδι, αλλά εξίσου και άπειρη άλλη μουσική. Αν ξέρεις («εσύ» ο τότε Σμυρνιός) ποιος το 'βγαλε, έχει καλώς. Αν όμως κάτι υπήρχε ήδη πριν από σένα κι εσύ το βρήκες εκεί, άντε να ξέρεις την προέλευσή του.
Επειδή δεν καταλαβαίνω πώς μπορεί το ίδιο τραγούδι να υπάρχει σε πολλά μέρη χωρίς να έχει διαδοθεί, να θέσω το ερώτημα αλλιώς:
Σε μία συζήτηση με βάση την απορία για διάφορες μαρτυρίες ότι το Σ’ αγαπώ παιζόταν στην Ιταλία, στην Αρμενία κλπ., η πληροφορία ότι παιζόταν και στη Σμύρνη σε ποιο συμπέρασμα μας οδηγεί;
