Παρατηρώ οτι διάφοροι μπουζουξήδες παίζουν διαφορετικά όταν συνοδεύουν τραγουδιστές και αλλιώς όταν παίζουν μόνοι τους, δηλαδή σε εισαγωγές, γυρίσματα κλπ. Υπάρχουν όμως μεγάλες διαφορες σε αυτό. Ο Χιώτης πχ, συνοδεύει την μελωδία του τραγουδιού βάζοντας συχνά ποικίλματα και πράγματα διαφορετικα απο αυτά του τραγουδιστή. Ο Τσιτσάνης απο την άλλη, συχνά χαλαρώνει την πενιά του και το παίξιμο του γίνεται ποιό απλό και λιτό κατα τη διάρκεια του φωνητικού μέρους.
Παρατηρώ οτι νεότεροι μπουζουξήδες επιμένουν στο να παίζουν πολύ τεχνικά ακόμα και όταν συνοδεύουν την ανθρώπινη φωνή.
Αναρωτιέμαι λοιπόν: Ο καλύτερος μας ήχος είναι πάντα ο κατάλληλος ήχος; Πως μπορούμε να κατευθύνουμε την προσοχή του κοινού σε κάποιον άλλον (στον τραγουδιστή) και όχι στον εαυτό μας; Ποσο οργανώνεται στο ρεμπέτικο ο τρόπος που θα παιχτεί η μελωδία μαζί με τον τραγουδιστή;
Πιστεύετε οτι το μουσικό λεξιλόγιο του οργανοπαίκτη πρέπει να διαφέρει μεταξύ σόλο γραμμής και συνοδείας τραγουδιστή;
Δεν ξέρω αν γίνομαι κατανοητός, ρωτάω αν το απλότερο παίξιμο είναι καλύτερο οταν μοιραζόμαστε την μελωδία με τραγουδιστή ή αν έχει περισσότερο ενδιαφέρον το μπουζούκι να κρατάει το σολιστικό του ρόλο.
Πολύ ενδιαφέρον και ουσιαστικό θέμα άνοιξε ο Αλέξανδρος!
Από τον τρόπο που κάθε φορά διαλέγει να χρησιμοποιήσει το μπουζούκι, φαίνεται η μουσική αντίληψη, αλλά και το ήθος του μπουζουξή.
Πάντα θυμάμαι, κάποιες φορές που έτυχε να ακούσω τον Ιορδάνη να συνοδεύει με το μπουζούκι του τον Δασκαλάκη (που του είχε μεγάλο σεβασμό και εκτίμηση), πως τον «πρόσεχε» και αναδείκνυε και συμπλήρωνε με μικρές φράσεις και στολίδια τη φωνή του. Μπουζούκι και τραγούδι, είχαν το καθένα το δικό του ρόλο, χωρίς να υποσκελίζει ποτέ το ένα το άλλο. Άκουσα επίσης ηχογραφημένο (γιατί όταν το παίζαμε δεν μπορούσα να προσέξω) το χασάπικο Πολίτικο: Άφηνε εμένα με τον τζουρά να παίζω τη βασική μελωδία και με το μπουζούκι τη στόλιζε με ευρηματικότατο τρόπο.
Νομίζω πως το σημαντικό γιά ένα καλό μουσικό είναι να υπερβεί το «εγώ» του, όποιον τρόπο και να διαλέξει να παίξει σε ένα κομμάτι, ώστε αυτό που θα κάνει να υπηρετεί το συνολικό αποτέλεσμα
Υπάρχει βέβαια και η (στείρα) άποψη που παλιότερα , την εποχή που ξεκινούσε η «αναβίωση» του ρεμπέτικου κάποιοι την υποστήριζαν με σθένος, πως ο μπουζουξής δεν πρέπει να βάζει ούτε μιά περισσότερη η λιγότερη νότα από αυτές που έχουν οι πρώτες εκτελέσεις.
καλό φθινόπωρο παιδιά [όσο καλό μπορεί να είναι μ αυτά που συμβαίνουν ]. επί τού θέματος ΄΄Δυστηχώς λίγοι μπουζουξήδες ξέρουν να συνοδεύουν τον τραγουδιστή και παίζουν τη μελωδία την ώρα που τραγουδάει χωρίς να κάνουν πιάνο φόρτε .Όπως ξεκινάνε το τραγούδι έτσι τελειώνουν με την ίδια ένταση .Τώρα τι πρέπει να παίζουν την ώρα που τραγουδάει ; αυτό εξαρτάται από την ικανότητα ,εμπειρία ,φαντασία του παίχτη . Πάντως πρέπει να κρέμεται από τα χείλη που λέμε του τραγουδιστή ,να τον ακούει ,και προ παντός να είναι λιτός σ αυτό που θα παίζει να έχει σχέση μαυτό που ακούει και οπωσδήποτε χαμηλά σε ένταση . Αν παίζουμε τη μελωδία του τραγουδιστικού μέρους περιορίζουμε τον τραγουδιστή και δυσκολεύουμε την ερμηνεία του
Μεγάλο θέμα. Από εμπειρίες μου θα αναφέρω κάποιες περιπτώσεις αν και πιο πολύ με ενδιαφέρει να διαβάσω τις απόψεις πολλών μπουζουξήδων.
Οι περισσότεροι τραγουδιστές (ειδικά οι παλαιότεροι) μου ζητούσαν να μην παίζω τίποτα την ώρα που τραγουδούσαν και να κάνω μόνο τις ανταποκρίσεις.
Μερικοί μου ζητούσαν να παίζω κάτι.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν μια πολύ καλή τραγουδίστρια (σχετικά άπειρη όμως) που είχα συνεργαστεί μαζί της αρκετό καιρό. Αν δεν έπαιζε το μπουζούκι την ώρα που τραγουδούσε, έσβηνε η φωνή της, ενώ με την συνοδεία του μπουζουκιού απέδιδε τα μέγιστα. Οταν μάλιστα χρειάστηκε να τραγουδήσει με άλλον μπουζουξή αρκετά καλύτερο από εμένα (που δεν ήξερε όμως τα χούγια της) τρόμαξε να βγάλει τη βραδιά.
Προσωπική μου προτίμηση είναι όταν η ορχήστρα αποτελείται από κιθάρα και μπουζούκι μόνο, το μπουζούκι να συνοδεύει και να βοηθάει τον τραγουδιστή. Αυτό προϋποθέτει βεβαίως ο μπουζουξής να είναι καλός μουσικός. Οταν όμως η ορχήστρα είναι μεγάλη το κάθε όργανο παίρνει το ρόλο του και οι πρωτοβουλίες περιορίζονται, διαφορετικά θα γίνει χάβρα Ιουδαίων.
Το μεγαλύτερο θέμα τώρα. Τι κάνει ο μπουζουξής την ώρα που τραγουδάει ο ίδιος.
Οι περισσότεροι απλά κρατάνε το μπουζούκι στα χέρια τους.
Αλλοι το αφήνουν στα πόδια τους.
Μερικοί παίζουν μόνο τις ανταποκρίσεις ή και πιο πολλά πραγματάκια.
Μερικοί πάλι ( εγώ δηλαδή ) παίζουν διαρκώς, πότε τους μήνες και πότε τα χρόνια.
Πάντως είναι δύσκολο, ειδικά σε απαιτητικά κομάτια, ο μπουζουξής να συνοδεύει επαρκώς τον εαυτό του την ώρα που τραγουδάει
Για τις ηχογραφήσεις στα στούντιο, δεν θα εκφέρω άποψη, όχι γιατί δεν έχω, αλλά στο ότι τα πράγματα εκεί (ειδικά στην σημερινή εποχή) μπορούν να γίνουν πολλά και διάφορα. ίσως υπάρχουν άλλοι πιο γνώστες και ειδικοί.
Στα ζωντανά παιξίματα όμως και στις ζωντανές ορχήστρες, θα συμφωνήσω απόλυτα με τον “Πενία”.
Τα παραδείγματα που έδωσε και οι εμπειρίες του, τα αντιμετώπισα όλα και εγώ στις δουλειές μου.
Η γνώμη μου είναι ότι ο μουσικός γενικά , αλλά και ο μπουζουξής ειδικότερα, οφείλει να είναι λίγο χαμαιλέοντας!
Να μεταμορφώνεται-χωρίς απαραίτητα να χάνει το προσωπικό του ύφος- ανάλογα με τη μουσική παρέα αλλά και το κοινό.
Το ζητούμενο είναι το τελικό αποτέλεσμα να μας κάνει ευτυχισμένους όλους όσους συμμετέχουμε, είτε παίζοντας εὶτε όχι , στη συγκίνηση που δημιουργεί η παραγωγή του ήχου.
Ο δεξιοτέχνης μουσικός που στρεσὰρει την ορχήστρα , τους τραγουδιστές αλλά και το κοινό συχνά, με την προβολή του υπερφίαλου εγώ του, μπορεί να αποδειχθεί καταστροφικός. Αυτό δε σημαίνει φυσικά ότι οι δεξιοτεχνία, η τεχνική αρτιότητα δεν είναι ζητούμενο, αλλά ότι έχει το χώρο και το χρόνο της. Η γνώμη μου είναι ότι το σημαντικότερο προσόν- που απαιτεί καλλιέργεια , αυτογνωσία και συναισθηματική σταθερότητα- ενός μουσικού , είναι όχι να παίζει αλλά να ακούει. Να συλλέγει τη συγκίνηση των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω του - μουσικών και κοινού- και να την απογειώνει πότε με τη δεξιοτεχνία του, αλλά συχνά με τη σιγή του ή τη δράση του στο φόντο.
Μπορεί να ακουστεί ελαφρώς άσχετο , αλλά πιστεύω ότι το πρόβλημα της μουσικής συνεύρεσης αποτελεί κομμάτι ενός ευρύτερου προβλήματος της αναπαραγωγής της κοινωνικής ζωής. Διανύουμαι την εποχή της ατομικότητας, την εποχή όπου οι συλλογικότητες και η κουλτούρα της συλλογικής δράσης βρίσκονται στο περιθώριο. Μαθαίνουμε από μωρά να ανταγωνιζόμαστε ακόμα και εκεί που δεν έχουμε τίποτα να χωρίσουμε!!!
εξαιρετικό όλο το μήνυμα, και ειδικά αυτό το σημείο! όσο για την κατακλείδα (καθόλου άσχετη), η κάθε εποχή έχει τη μουσική που της αξίζει…
προσωπικά δεν μου αρέσουν τα κομμάτια όπου το μπουζούκι “μπαινοβγαίνει”, δηλ παίζει ένα γέμισμα, σταματάει, κλπ. είναι ασύνδετο και επιδεικτικό… όπως επίσης όταν παίζει συγχορδίες -ακόμα και σε τρίχορδο.
το πιο ωραίο είναι να ακολουθεί την φωνή, αναλόγως την περίπτωση. ιδιαίτερα με συγκινεί ο τρόπος που παίζανε ο μάρκος κι ο φουσταλιέρης όταν τραγουδούσανε. είναι φορές που θέλει πιο εσωτερικό παίξιμο για να μη σκεπάσει τη φωνή, και φορές που θέλει δυνατό ανοιχτό παίξιμο για να παρασύρει τη φωνή μαζί του!
όταν δεν συνεργάζονται αρμονικά, χάνεται η ισορροπία και είναι κρίμα. όπως επίσης πχ όταν η κιθάρα επισκιάζει το μπουζούκι ή τη φωνή. αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα.
εξαρτάται από το τραγούδι και την εποχή του…
πχ. στο “χτίζουν και γκρεμίζουν κάστρα” του Τσιτσάνη τι θα έκανες Νίκο αν έπαιζες μπουζούκι την ώρα του σιγόντου; Θα τραγουδούσες το σιγόντο παίζοντας την πρώτη φωνή; θα τραγουδούσες το σιγόντο παίζοντας τη δεύτερη; ή θα τραγουδούσες το σιγόντο παίζοντας τις διπλές συγχορδίες, όπως έκαναν οι παλιοί;;
Για τον Μάρκο συμφωνώ απόλυτα μαζί σου…
Αφεριμ! Ωραιο παραδειγμα.
Προσωπικά όταν τραγουδώ και παίζω ταυτόχρονα, συνήθως συνδυάζω στο παίξιμο και συγχορδίες και μελωδία και διφωνίες σε δυο χορδές, ανάλογα τι με βολεύει στη φωνή και τι πιστεύω ότι ταιριάζει περισσότερο στο κάθε σημείο του κομματιού. Αυτό όταν δεν υπάρχει άλλο όργανο να με συνοδεύει όμως.
Αν υπάρχει έστω και μία κιθάρα, προτιμώ να αποφεύγω τις πολλές συγχορδίες, παίζω μια λιτή μελωδία είτε διφωνίες σε κανένα ρεφραιν κλπ. (Αν και παλι, σε μερικά σημεία μια καλοχτυπημένη συγχορδία από το μπουζούκι ταιριάζει ωραία)
δεν γίνεται αλλιώς! το μπουζούκι είναι συγκερασμένο και επιβάλονται οι συγχορδίες. Εκτός και αν ισχυριστούμε ότι μας αρέσει να παίζουμε μόνο τη περίοδο του Μάρκου…
Στα τραγούδια των Τσιτσάνη, Μητσάκη,Παπαιωάννου κλπ χρησιμοποιήθηκαν οι συγχορδίες με λιτό και αριστουργηματικό τρόπο…
χαίρομαι που το θέμα “πιάνει τόπο”
Λίγες σκέψεις: Τον τελευταίο καιρό παίζω στην όπερα αρκετά και ομολογώ οτι ανακαλύπτω πράγματα που δεν είχα ιδέα οτι υπάρχουν, και απο ρεπερτόριο αλλα και απο τεχνοτροπίες σύνθεσης και ερμηνείας. Αυτό που μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι το πως ο συνθέτης “καθαρίζει” την έκταση των τραγουδιστών με την ενορχήστρωση, έτσι ώστε και η ορχήστρα να ακούγεται πλούσια και ο τραγουδιστής να μπορεί να ερμηνεύσει στην δυναμική που χρειάζεται, χωρίς να του βγαίνει η ψυχή. Την στιγμή που σταματάει , ακόμα και για ένα μέτρο, η ενορχήστρωση πολλές φορές γίνεται τεράστια, δημιουργόντας έτσι την αίσθηση οτι όλλο το μέρος είναι μεγαλειώδες και δυναμικό.Συνθέτες όπως Βέρντι αλλα και Ρίχαρντ Στράους είναι πραγματικοί μάστορες σε αυτό. Είδικά ο Στράους χρησιμοποιεί τεράστια ορχήστα αλλα ποτέ δεν υπάρχει θέμα ισσοροπίας αφού στην διάρκει του φωνητικού μέρους παίζουμε μόνο οι μισοί. Είναι πραγματικά ενδιαφέρον το πως σε λίγα δευτερόλεπτα ο ήχος μπορεί να αλλάξει απο συνοδεία σε πλούσιο ορχηστρικο ήχο και πάλι πίσω σε συνοδεία, κάτι που χρειάζεται πολύ συγκέντρωση αλλα και ατελείωτες πρόβες για μας.
Πιστεύω οτι κάτι αντίστοιχο γίνεται με πολλούς μπουζουξήδες αν και όχι με όλλους. Βρίσκω(με τα λίγα που ξέρω) οτι ο Τσιτσάνης είναι πραγματικός μάστορας στο να αλλάζει το παίξιμο απο σόλο σε συνοδεία και πάλι σόλο. ακόμα και η χροια του ήχου του αλλάζει, συχνά εξερευνεί αρμονικούς τρόπους αλλα, γενικά, ποτέ δεν είναι “επιβάτης”. Δηλαδή με ενθουσιάζει το πως το παίξιμο στην συνοδεία του, παρότι γίνεται απλό, δεν χάνει την αφωσίωση και την ομορφιά του.
Απο την άλλη δεν μπορώ να μη θαυμάσω την σολιστική προσέγγιση του Χιώτη, ο οποίος περίτεχνα “ντύνει” κάθε νότα του τραγουδιστή, αν και δεν είναι η αγαπημένη μου μορφή συνύπαρξης μπουζουκιού-τραγουδιού. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την καλλιτεχνική αξία της ερμηνείας του.
Αναρωτιέμαι επίσης αν όργανα όπως ο τζουράς είναι ποιό κοντά στο να συνοδεύουν τραγούδι αφού οι μαλακότερες χορδές κάνουν τον ήχο λιγότερο λαμπερό και ποιό “Μezzo και Alto” σε χαρακτήρα απο ότι το μπουζούκι. Βρίσκω οτι , αν υπάρχει τζουράρης δημιουργικός, η δουλειά της συνοδείας σε αυτό το όργανο είναι ίσως ποιό φυσική…
ακριβώς όπως τα λες! Ο Τσιτάνης για μένα είναι ο πιο δύσκολος μπουζουξής, ειδικά στο τρόπο που συνοδεύει. Χρόνια τώρα βάζω αυτάκι να δω τι κάνει την ώρα του τραγουδιστή και άκρη δεν βγάζω! ΑΜΙΜΗΤΟΣ!!!
βασικά με κάλυψε ο costas_ny, αλλά μια και ερωτήθηκα προσωπικά, θα φλυαρήσω λίγο ακόμα. όντως είναι η εποχή, κομμάτια που το μπουζούκι παίζει ξεκάρφωτα γεμίσματα δεν με συγκινούνε. για τις συγχορδίες, εννοούσα το να συνοδεύει το μπουζούκι σαν κιθάρα ή μπαγλαμάς παίζοντας συνέχεια ακκόρντα. φυσικά και θα παίξει συγχορδίες όταν χρειαστεί, ο τσιτσάνης έχει γράψει εισαγωγές ολόκληρες έτσι -παραγουάη και μάγισσα της αραπιάς!
επί του θέματος, τα “κάστρα” δεν τα παίζω, αλλά μάλλον θα έκανα ό,τι κάνω στις διφωνίες: παίζω τη διφωνία στο μπουζούκι και διαλέγω ποιά φωνή θα τραγουδήσω αναλόγως το κομμάτι, τον τόνο και την παρέα. πχ “ζηλιάρικα μάτια”, “κατηραμένη φτώχεια” κλπ. αν έχει ιδιαίτερη δυσκολία, παίζω τη φωνή που τραγουδάω, δυσκολεύοντας όμως τον συν-τραγουδιστή…
ένα από τα πιο δύσκολα σημεία -και ουσιώδη- που αργούμε πολύ να δώσουμε βάση, είναι οι διφωνίες την ώρα του τραγουδιού. Αυτοί που δεν πήγαν ποτέ σε δάσκαλο, (όπως εγώ) στη καλύτερη των περιπτώσεων το μαθαίνουν στα …γεράματα και με πολύ κόπο. Από τη γνώση της αρμονίας του τραγουδιού και τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να εφαρμόζεται, καθορίζεται το επιτυχές ή όχι αποτέλεσμα. Οι δάσκαλοι το ξέρουν καλά αυτό και το ξεκινούν αμέσως στα παιδιά. Δηλ. ένας πιτσιρικάς 15 χρονών μπορεί να ξέρει πράγματα που εμείς οι πρακτικοί αγνοούσαμε για πολλά χρόνια. Είναι ένας από τους σοβαρούς λόγους που προτρέπω πάντα τους πιτσιρικάδες να μαθαίνουν με τη καθοδήγηση δασκάλου.
Ειδα το θεμα και εχω την αναγκη και εγω να απαντησω δεν ξερω αμα ειναι αργα τωρα αλλα τελος παντων…Εγω στην περιπτωση που πρεπει να παιξω το τριχορδο μου και να τραγουδισει καποιος τοτε κανω οτι μπορω για να γινετε το τραγουδι ποιο ζωντανο. Για παραδειγμα σε καποια σημεια παιζω ακολουθοντας τον τραγουδιστη αλλα παιζω ταυτοχρονως και τις αλλες χορδες για να ακουγεται μια πολυφωνια…αλλλα σε αλλα σημεια παιζω και ακολουδω το τραγουδιστη σιγανα. Ειναι θεμα πως αισθανεται ο καθενας το καθε σημειο του τραγουδιου δεν πιστευω οτι υπαρχει σωστος και λαθος τροπος που πρεπει να παιζει καποιος…
Ο Τσιτσάνης συνοδεύει όντως με εκπληκτικό τρόπο. Παίζει και συχορδίες (ελλιπείς συνήθως) με τρόπο που ο ίδιος είχε βρει, γιατί η πένα του ήταν περίεργο θέμα, αλλά και με μελωδική γραμμή, πιο σιγανά και με ξεσπάσματα και παιχνίδια με το χρόνο. Αμίμητος. Ο μάρκος από την άλλη με ένα υπέροχο ψυχαναγκαστικό σχεδόν ‘‘ακολούθημα’’ της μελωδίας με τον ιδιαίτερο τρόπο του, τρομερό παράδειγμα ο μαστούρας που σέρνει το δάχτυλο καλλιτεχνικά θα έλεγα! Βέβαια η πλειάδα των παλιών μεγάλων μπουζουξήδων είχε πολύ χαρακτήρα στο παίξιμο της…
Δεν υπαρχει σωστο και λαθος…ειναι το προσωπικο υφος του καθενος που μας κανει να ξεχωριζει ο ενας απο τον αλλον αναμεταξυ μας και καποιος να αρεσει σε καποιους και καποιος αλλος οχι…
Ολα τα παραπανω φιλοι μου…ονομαζονται ΕΡΜΗΝΕΙΑ!
Θεωρω οτι δεν πρεπει να παραγνωριζουμε και τις τραγουδιστικες ικανοτητες και συνηθειες του καθε τραγουδοποιου που εχουμε αναφερει ως παραδειγμα.
Πχ ο Μαρκος ακολουθει τη μελωδια με το μπουζουκι ακριβως οταν τραγουδαει, διοτι οπως ειχε πει και ο ιδιος, ΔΕΝ μπορουσε να τραγουδησει χωρις να παιζει ταυτοχρονα. Οποτε ο… ψυχαναγκασμος γινεται κατι ξεκαθαρο: Για να αποδωσει στο τραγουδι επρεπε να παιζει την ιδια μελωδια στο μπουζουκι.
Ο Τσιτσανης απο την αλλη, εχει διαφορετικο υφος στα τραγουδια του. Ειναι περισσοτερο λυρικος και πιο πολυπλοκος, δεν ειναι τοσο δωρικος οσο ο Μαρκος. Αφεταιρου, αν και τραγουδαει και ο ιδιος, εχω την εντυπωση οτι στα περισσοτερα τραγουδια του συμμετεχουν και αλλοι τραγουδιστες -ειτε ως πρωτες ειτε ως δευτερες φωνες. Οποτε εχει και μεγαλυτερο περιθωριο να κινηθει στο μπουζουκι, σε σχεση με το Μαρκο που συνηθως τραγουδαει μονος του.
Προσωπικα, πιστευω εχει να κανει με το τραγουδι. Οταν παιζει κατι απλο, σε στυλ μουρμουρικο ή Μαρκος, Μπατης κλπ, η ομορφια ειναι ακριβως στην απλοτητα της εκτελεσης, οποτε η συνοδεια θα περιοριστει κατα κυριο λογο στη βασικη μελωδια -οτι τραγουδαει ο τραγουδιστης- χωρις πολλες φιοριτουρες. Οταν το υφος του τραγουδιου ειναι πιο συνθετο, οι αποκρισεις χαριζουν αρκετα -το να σολαρει το μπουζουκι επανω στον τραγουδιστη με αλλη μελωδικη γραμμη, νομιζω δινει μια δυσαρμονια στην εκτελεση. Το θεμα ομως δεν ειναι απλα να κανεις την αποκριση, αλλα να υπαρχει και ενα μετρο στο τι θα παιξεις και πως θα το παιξεις. Πχ στο Μινορε της Αυγης, το μπουζουκι παιζει ελαχιστα την ωρα που τραγουδαει το τερτσετο, αλλα ο τροπος που αποκρινεται και γεμιζει, χαριζει παρα πολυ στο τελικο αποτελεσμα.
Νομίζω ότι είναι τρίο (Μάρκος, Χατζηχρήστος, Σταμούλης)